تبار مشروع امامت/خلافت از مسائل پرچالش سیاسی جامعه اسلامی در قرون نخستین هجری به شمار می رود. این مقاله در صدد دست یابی به روایت سکه ها از نزاع بر سر تبار مشروع امامت میان هاشمیان و دستگاه اموی و سپس دو جریان هاشمی، عباسیان و علویان، است. کشمکش عباسیان با علویان حول ت چکیده کامل
تبار مشروع امامت/خلافت از مسائل پرچالش سیاسی جامعه اسلامی در قرون نخستین هجری به شمار می رود. این مقاله در صدد دست یابی به روایت سکه ها از نزاع بر سر تبار مشروع امامت میان هاشمیان و دستگاه اموی و سپس دو جریان هاشمی، عباسیان و علویان، است. کشمکش عباسیان با علویان حول تبار مشروع امامت و انحصار خلافت مشروع در آل علی(ع) باعث بروز چالشی طولانی مدت گردید که از طریق مسکوکات قابل پیگیری است. این چالش از 145 تا 200 هجری باعث ضرب و رواج سکه های متنوع با اظهار نسب مشروع امامت از اولاد رسول خدا(ص) و از طریق امیرمؤمنان(ع) و فاطمه زهراء(س) شد. سرانجام عباسیان در دوره خلافت مامون با عقبنشینی از رویکرد سابق خود در نفی حق امامت علویان، بار دیگر برای مشروعیت یابی خویش به علویان روی آوردند و در سکه ولایت عهدی امام رضا(ع) آن را ابراز داشتند.
پرونده مقاله
گردآورنده نهجالبلاغه، شریف رضی(د 406ه‍)، به ندرت از منابع خود یاد کردهاست. کوشش های چند تن از محققان معاصر، به شناسایی برخی از منابع نهجالبلاغه منجر شدهاست. نامه هفتادوهفتم یکی از عبارات مشهور و توصیه امام علی(ع) به ابنعباس هنگام اعزام او برای گفتگو با خوارج ا چکیده کامل
گردآورنده نهجالبلاغه، شریف رضی(د 406ه‍)، به ندرت از منابع خود یاد کردهاست. کوشش های چند تن از محققان معاصر، به شناسایی برخی از منابع نهجالبلاغه منجر شدهاست. نامه هفتادوهفتم یکی از عبارات مشهور و توصیه امام علی(ع) به ابنعباس هنگام اعزام او برای گفتگو با خوارج است که بسیار مورد استناد قرار میگیرد. در منبع شناسی نهجالبلاغه تاکنون برای این متن تنها به برخی از منابع اشاره شده که بعد از سیدرضی تألیف شدهاست. مطالعه حاضر ضمن معرفی منابع دیگر، نخست به این پرسش میپردازد که منبع سیوطی (د 911 ه‍) برای این متن در آثارش چه بوده و چرا برخی از محققان را به چالش کشاندهاست؟ در ادامه نشان میدهد که کتاب الطبقات الکبیر اثر ابنسعد (د 230ه‍) به احتمال زیاد منبع مستقیم یا با واسطه سید رضی بودهاست. همچنین ضمن بررسی چاپهای موجود کتاب و نواقص آن، مشخص میشود که نسخههای خطی بخشی از کتاب تاکنون ناشناخته بوده و چون در سالهای اخیر شناسایی، تصحیح و منتشر شده، این بخش در دسترس محققان پیشین نبوده و مورد غفلت واقع شدهاست. با توجه به اینکه درباره انتساب این متن به امیرالمؤمنین علیهالسلام تردیدهایی مطرح است، این مقاله با معرفی منبع نامه 77 راه را برای بررسی بیشتر این مسأله هموار کردهاست.
پرونده مقاله
دوره فاطمیان (297-567ه‍) در تاریخ تمدن اسلامی چه جایگاهی دارد؟ با آنکه در تاریخ سیاسی و مذهبی اسلام این دوره کموبیش دورهای مهم محسوب میگردد، در مطالعات تمدن اسلامی جایگاه چندان روشن و برجستهای برای آن در نظر گرفته نمیشود. در واقع، تمرکز بر دوره و سرزمینی خاص د چکیده کامل
دوره فاطمیان (297-567ه‍) در تاریخ تمدن اسلامی چه جایگاهی دارد؟ با آنکه در تاریخ سیاسی و مذهبی اسلام این دوره کموبیش دورهای مهم محسوب میگردد، در مطالعات تمدن اسلامی جایگاه چندان روشن و برجستهای برای آن در نظر گرفته نمیشود. در واقع، تمرکز بر دوره و سرزمینی خاص در مطالعات تمدنی و به صورت مشخص عراق عصر عباسی مانع از ترسیم جایگاه تمدنی مراکز دیگر همعصر با آن یا تمدنوارههای مهم ذیل تمدن اسلامی از جمله تمدن دوره فاطمیان شدهاست. ازاین روی شایسته است نسبت این دوره با تاریخ تمدن اسلامی بازخوانی و تبیین شود. برای انجام این مهم در این مطالعه از روش تبیین تاریخی با رویکرد نظری-مفهومیِ تکثرگرایی مراکز تمدنی استفاده شدهاست. با توجه به تطبیق روزگار فاطمیان با اهم الزامات یک دوره تمدنی به مانند استقرار دولتی قدرتمند بهعنوان اداره کننده و حافظ امنیت جامعه، قلمرو سیاسی و تمدنی گسترده از مغرب تا شام، بهانضمام حجاز و یمن با مرکزیت و محوریت مصر بهعنوان بستر جغرافیایی مطلوب و نیز جامعه انسانی فعال و مولد ثروت مادی و معنوی میتوان از دورهای موسوم به تمدن اسلامی در دوره فاطمیان سخن گفت. همچنین بهواسطه کوششهای حاکمان فاطمی در عرصه تمدنسازی و ارتقاء جایگاه مصر بهعالیترین جایگاه از نظر فرهنگی و تمدنی در دوره اسلامی حتی میتوان از تمدن عصر فاطمی یا تمدن فاطمیان نیز یاد کرد.
پرونده مقاله
غازاننامه اثر نورالدین محمد نوری اژدری، شاهنامه ای است که در سده هشتم هجری و به فرمان سلطان اویس جلایری سروده شده است. در این مقاله ضمن بررسی بازتاب اندیشه ها و انگاره های ایرانی و اسلامی در غازاننامه به طور ویژه چگونگی بازنمایی مفهوم پادشاه اسلام در این شاهنام چکیده کامل
غازاننامه اثر نورالدین محمد نوری اژدری، شاهنامه ای است که در سده هشتم هجری و به فرمان سلطان اویس جلایری سروده شده است. در این مقاله ضمن بررسی بازتاب اندیشه ها و انگاره های ایرانی و اسلامی در غازاننامه به طور ویژه چگونگی بازنمایی مفهوم پادشاه اسلام در این شاهنامه منظوم تبیین شده است. غازاننامه همانند دیگر شاهنامههای منظوم عصر ایلخانان، در قالب حماسه، بنمایههای اندیشه سیاسی ایرانشهری را حفظ کرده و با برجسته کردن جهتگیری دینی غازان و الگوپذیری اویس از وی، کارآمدی و ضرورت تداوم وحدت دین و دولت را در پرتو همنوایی پادشاهی و مسلمانی تشریح کردهاست. در این حماسه تاریخی غازان بهمثابه مجاهد و غازی اسلام معرفی شده؛ از همین روی به رغم آنکه اندیشه تداوم مفهوم ایران در غازاننامه، به روشنی قابل ردیابی است، اما در نظرگاه نوری اژدری غازان خان و اویس جلایری در وهله نخست پادشاه اسلام و سپس پادشاه ایران اند.
پرونده مقاله
ایران تجربه مستعمره شدن را نداشت، اما رویکرد ضداستعماری در میان ایرانیان رواج داشتهاست. ریشه چنین رویکردی اغلب در بستر تاریخ روابط ایران با قدرتهای اروپایی نظیر انگلیس و روسیه و دخالت این کشورها در مسائل داخلی ایران مورد مطالعه قرار گرفتهاست. فرض بر این است که ایران چکیده کامل
ایران تجربه مستعمره شدن را نداشت، اما رویکرد ضداستعماری در میان ایرانیان رواج داشتهاست. ریشه چنین رویکردی اغلب در بستر تاریخ روابط ایران با قدرتهای اروپایی نظیر انگلیس و روسیه و دخالت این کشورها در مسائل داخلی ایران مورد مطالعه قرار گرفتهاست. فرض بر این است که ایرانیان برای ترویج افکار ضداستعماری، وقتی خود تجربه استعمار را نداشتند، از یک نمونه تاریخی سرزمین مستعمره برای ترویج دیدگاههای خود بهره بردهاند. در این میان، استعمار انگلیس در هند، سرزمین همسایه، مورد توجه ایرانیان بود. مسئله این است که آیا تجربه استعمار هند، میتوانسته به عنوان الگویی از تجربه استعمار در نظر ایرانیان باشد و یکی از عوامل شکلگیری رویکرد ضداستعماریشان شده باشد؟ این مسئله در این پژوهش با توصیف و تبیینی تاریخی و بر اساس مطالعات کتابخانهای دنبال شدهاست. ازاینرو، آراء ایرانیانی که در موضوعات مختلف به حضور انگلیس در هند واکنش نشان دادند مورد ارزیابی قرار گرفتهاست. نتیجه این مقاله نشان میدهد که تجربه استعمار هند یکی از سرچشمههای آغاز رویکرد ضداستعماری ایرانی بودهاست و ایرانیان با ترس از نابودی هویت دینی و ملی، همواره از تاریخ هند تحت تسلط انگلیس برای ترویج افکار ضداستعماری بهره میبردند.
پرونده مقاله
جامعه ایران عصر ناصری، نزاع ها، شورش ها و درگیری های مذهبی بسیاری را تجربه کرد. این مقاله این پرسش را پی گرفته که صورت بندی مذهبیِ جامعه ایرانِ عصر ناصری چگونه بود و چرا به نزاع و درگیری منجر می شد؟ نزاع های مذهبی عصر ناصری بر بستری از زمینه ها و فرایندهای تاری چکیده کامل
جامعه ایران عصر ناصری، نزاع ها، شورش ها و درگیری های مذهبی بسیاری را تجربه کرد. این مقاله این پرسش را پی گرفته که صورت بندی مذهبیِ جامعه ایرانِ عصر ناصری چگونه بود و چرا به نزاع و درگیری منجر می شد؟ نزاع های مذهبی عصر ناصری بر بستری از زمینه ها و فرایندهای تاریخی و اجتماعی در سه گونه جداگانه قابل بررسی است: نزاع مداوم حیدری ها و نعمتی ها در برخی از شهرهای ایران، که این نزاع ها از سوی حکام و سایر عوامل قدرت برای رسیدن به اهداف خود مورد استفاده قرار می گرفتند؛ نزاع های مذهبی مسلمانان با اقلیت های مذهبی زردشتی و یهودی که متأثر از فضای اعتقادی حاکم بر جامعه و تعصب های مذهبی شیعیان بود. این دسته از نزاع ها در همان محدوده محلی باقی می ماندند و حکومت و امرای محلی، به منظور جلوگیری از تداوم این نزاع ها در پایان دادن به آن ها اقدام می کردند؛ اما نوع سوم از نزاع های مذهبی عصر ناصری ماهیتی متفاوت داشت و از آن می توان به عنوان یک اعتراض مذهبی یاد کرد که علیه مذهب رسمی ایران و حاکمیت شکل گرفت. این اعتراض گرچه پیش از آغاز سلطنت ناصری شروع شده و فضای فکری و سیاسی برخی از شهرها را تحت تأثیر قرار داده بود، اما در عصر ناصری بنیان های دینی حاکم بر جامعه و مشروعیت حاکمیت قاجار را دچار چالش کرد. بنابراین با ترغیب علمای شیعه و اقدامات حکومت مرکزی سرکوب شد.
پرونده مقاله