توانمند سازی شرکت های نفتی ایران جهت خودکفایی در مقابله با تحریم های آمریکا و اروپا با طراحی مدل بازی همکارانه

محورهای موضوعی : توانمندسازی سرمایه انسانی

شادی صفری ¹ (گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)
منصور صوفی ² (گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)
علیرضا امیرتیموری ³ (گروه ریاضیات کاربردی، دانشکده علوم پایه، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)
مهدی فدایی ⁴ (گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/06/14 تاریخ پذیرش : 1402/07/04 تاریخ انتشار : 1402/12/01

کلید واژه: نوآوری, مدیریت دانش, تئوری بازی, شرکت ملی نفت ایران, بازی همکارانه,

چکیده مقاله :

هدف این تحقیق طراحی سناریوهای برگرفته از مدل بازی همکارانه مبتنی بر نظریه بازی برای بررسی پاداش و جریمه مشاهده شده از به اشتراک گذاشتن و یا عدم اشتراک دانش توسط شرکت ها است. جامعه آماری تحقیق شامل مدیران و خبرگان 30 شرکت خصوصی برتر فعال در عرصه پروژه های نفت و گاز می باشند. روش تحقیق بر اساس طبقه بندی کومار،کاربردی، تفسیری، اکتشافی با ماهیت کمی و کیفی است. این مطالعه بر اهمیت به اشتراک گذاری کارآمد دانش به عنوان راهی برای ایجاد همکاری در سرمایه گذاران پورتفوهای شرکت ملی نفت ایران برای رقابت با رقبای خارجی در دوران تحریم تأکید می‌کند. با مرور نتایج چهار سناریوی حاصل از بازی، مشاهده گردید که پاداش مشاهده شده شرکت ها از به اشتراک گذاشتن دانش، وابسته به رفتار ناشی از به اشتراک گذاری دانش توسط سایر شرکت ها می باشد. هر چه قابلیت های سازمان در مؤلفه های تأثیرگذار بر انتقال دانش و نوآوری بالاتر باشد، آنگاه شرکت ها در صورت همکاری، عایدی بیشتری کسب خواهند کرد. آنالیز حساسیت در مورد هزینه های همکاری پروژه ها که به واسطه دشواری اجرای پروژه های مشترک ایجاد می گردد نشان داد که با افزایش هزینه، شرکت ها از استراتژی همکاری به سمت استراتژی تلافی و سپس به سمت استراتژی عدم همکاری سوق پیدا می کنند. این استراتژی ها بر اساس تطبیق نتایج معادله سود طراحی شده با سه بازی متواتر همکارانه معمای زندانی، بازی شاهین و کبوتر و بازی معمای اعتماد به دست آمده اند.

چکیده انگلیسی:

The aim of this research is to design scenarios based on cooperative game theory models to investigate the observed rewards and penalties resulting from knowledge sharing or non-sharing among companies. The research population includes managers and experts from 30 top private companies active in the field of oil and gas projects. The research methodology is based on Kumar's classification, which is applied, interpretive, exploratory, and includes both quantitative and qualitative aspects. This study underscores the importance of efficient knowledge sharing as a means to foster collaboration among investors in the portfolios of the National Iranian Oil Company to compete with foreign competitors during sanctions.Upon reviewing the results of four scenarios derived from the game, it is observed that the rewards perceived by companies from knowledge sharing depend on the behavior resulting from knowledge sharing by other companies. The more capable an organization is in the influential factors of knowledge transfer and higher innovation, the greater the returns companies will obtain through cooperation. Sensitivity analysis regarding the costs of project cooperation, which arises due to the difficulty of implementing joint projects, shows that as costs increase, companies shift from a cooperation strategy towards a retaliation strategy and then towards a non-cooperation strategy. These strategies are determined based on aligning the results of the profit equation designed with three interrelated cooperative games: the prisoner's dilemma, the hawk-dove game, and assurance game.

منابع و مأخذ:

بیاتی، الف.، صفوی، ب.، جعفرزاده، الف (1398) همکاری ایران و قطر در برداشت از زخایر مشترک گازی پارس جنوبی (گنبد شمالی) با تاکید بر نظریه بازی ها. 1(1): 56-76.

جعفرزاده، امیر، عبدلی، قهرمان، جوان، افشین. (1399). «قدرت چانه‌زنی گزینه‌های صادرات گاز از کریدور جنوبی به اروپا»، پژوهش‌های اقتصادی ایران، 25 (84): 1-34.

خسروی‌لقب، زهره ؛ سالارزهی، حبیب‌اله ؛ مصلح، عبدالمجید ؛ یعقوبی، نورمحمد ؛ آرمان، مانی .(1399). بررسی انتقال فناوری به عنوان انگیزه ورود به اتحاد راهبردی فناورانه بین المللی در صنعت نفت. پژوهش های مدیریت راهبردی، 7(6):  39 - 59.

سبزه، مجید ؛ تهرانی، رضا ؛ کارگری، یاسر .(1400).  تحلیل تضاد بین سهامداران، وام‌دهندگان و دولت در تقسیم سود نقدی با رویکرد نظریه بازی‌ها.  دانش مالی تحلیل اوراق بهادار (مطالعات مالی) ، 4(9) . 87-100.

سلیمی، محمد جواد ؛ تقوی فرد، محمد تقی ؛ فلاح شمس، میرفیض ؛ خواجه زاده دزفولی، هادی . (1397). بهینه‌یابی تکاملی چهارهدفه فازی و غیرفازی سبد سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران.  مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار . 6(3): 1-16.

سیفلو، سجاد؛ صادقی شاهدانی، مهدی؛ عسکری، محمدمهدی. (1398). شناسایی و اولویت‌بندی ریسک‌های پروژه‌های بالادستی نفت وگاز در ایران با استفاده از قالب ساختار شکست ریسک (RBS) و تکنیک تاپسیس (TOPSIS). پژوهش ها و سیاست های اقتصادی24(78): 57-96.

شریف پور، بهنام ؛ باقری زاده، علی ؛ نویسنده : انوشه، ابراهیم ؛ گل‌پرور، مجید . (1399). تحلیل دگرگونی موازنه قدرت بین ج.ا.ایران، عربستان و آمریکا در حوزه ژئوپلیتیک خلیج‌فارس پس از حادثه 11 سپتامبر 2001. راهبرد دفاعی . 133-160.

شفیعی، م.، فرح گل،پ (1398) کاربرد تئوری بازی درتحلیل زنجیره تامین با رویکرد بازار مشتری (مورد مطالعه: سیمان فارس). فصلنامه علمی مطالعات مدیریت صنعتی، 53، 185-217.

شهریاری سلطانعلی، فیروزان سرنقی توحید، فرازمند نیما. (1398). «بررسی سیاست های نفتی ایران در اوپک براساس نظریه بازی ها»، فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، ۹ (۱) :۲۸-۱.

محمدی، تیمور؛ ابراهیمی، سید نصراله؛ راغفر، حسین و مددی امیری، روح اله. (1401). «بررسی روش کسب فناوری در صنعت بالادستی نفت وگاز ایران با استفاده از نظریه بازی‌ها در دو حالت همکارانه (انتقال) و غیرهمکارانه (استقلال)»، فصلنامه پژوهش ها وسیاست‌های اقتصادی، ۳۰ (۱۰۱) :۵۰۴-۴۶۵.

محمودی نبی کندی، س. ا. زارع چاوشی (1400). «شبیه سازی یک مذاکره بین دو کشور به کمک نظریه بازی ها و حل موضوع تصمیم گیری»، فصلنامه آینده پژوهی دفاعی، 6(21): 34-10.

هوشنگی، مریم، امامی میبدی، علی، جوکار، لاله. (1399). «تقابل یا تعامل اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده گاز؟ رویکرد ترکیبی از نظریه بازی‌ها و مدل‌های پویای متغیر طی زمان»، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، 9(35): 203- 235.

Aaron D. Wood, Charles F. Mason, David Finnoff, (2016), “OPEC, the Seven Sisters, and Oil Market Dominance: An Evolutionary Game Theory and Agent-Based Modeling Approach”, Journal of Economic Behavior & Organization, Vol 132, Part B, pp. 66-78.

Alsulami, B. S., Bajracharya, C., & Rawat, D. B. (2021). Game theory-based attack and defense analysis in virtual wireless networks with jammers and eavesdroppers. Digital Communications and Networks, 7(3), 327-334.

Babaei, M., Asgarian, F., Jamali, M.B., Rasti-Barzoki, M., Piran, M.J., (2020) A game theoretic approach for pricing petroleum and determining investors’ production volume with the consideration of government and intermediate producers. Sustainable Energy Technologies and Assessments, 42, XXX-XXX.

Bagheri Nasrabadi, M., Jaasbi, A., Bonyadi Naeini, A., Shavvalpour, S. (2022). 'Evolutionary Game Theory Approach to Technology Development of Oil and Gas Equipment Manufacturing Industry: The Case of the Ten Major Commodity Groups’ Project of the Petroleum Industry', Iranian Journal of Management Studies, 15(2), pp. 365-380.

Bishnoi Deepika, Chaturvedi Harsh. (2022). Optimization site selection of hybrid renewable installations for flare gas reduction using Multi-Criteria decision making. Energy Conversion and Management:13 :1-13.

Carsten Lund Pedersen; Ritter, Thomas. (2018). The four executive challenges of project-based Strategy & Leadership; Chicago. 4(6): 44-49.

Esmaeili, M., Bahrini, A., & Shayanrad, S. (2015). Using game theory approach to interpret stable policies for Iran’s oil and gas common resources conflicts with Iraq and Qatar. Journal of Industrial Engineering International, 11(4), 543-554.

Jafarzadeh, A., Shakeri, A., Ghasemi, A., & Javan, A. (2021). Possibility of potential coalitions in gas exports from the Southern Corridor to Europe: a cooperative game theory framework. OPEC Energy Review, 45(2), 217-239.

Khanizad, Rahim & Montazer, Gholamali. (2018). Participation against competition in banking markets based on cooperative game theory. The Journal of Finance and Data Science 4 (2018) 16-28.

Keshavarz, M., Iranmanesh, H., Dehghan, R. (2021). Modelling the Iranian Petroleum Contract fiscal regime using bargaining game theory to guide contract negotiators. Petroleum Science, 18, 1887-1898.

Khanizad, A., Montazer, G (2018). Participation against competition in banking markets based on cooperative game theory. The Journal of Finance and Data Science, 4, 16-28.

Kumar, S., Soundrapandiyan, R. (2021). A multi-image hiding technique in dilated video regions based on cooperative game-theoretic approach. Journal of King Saud University Computer and Information Sciences, 34, 5841-5855.

Kumar, A., Sah, B., Singh, A. R., Deng, Y., He, X., Kumar, P., & Bansal, R. C. (2017). A review of multi criteria decision making (MCDM) towards sustainable renewable energy development. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 69, 596-609.

Lopes, Y. G., & De Almeida, A. T. (2018). A multicriteria decision model for selecting a portfolio of oil and gas exploration projects. Pesquisa Operacional, 33(3):  88-102.

Nazemi, J., Seyed-Hosseini, S-M., Fadaei, M. (2011). A Game-Theoretic Approach to Knowledge Sharing between Suppliers A Case Study in the Iranian Automotive Industry (SAIPA). Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 5(11). 1731-1741.

Omrani, H., Shafaat, K., Emrouznejad, A. (2018). An integrated fuzzy clustering cooperative game data envelopment analysis model with application in hospital efficiency. Expert Systems with Applications, 114, 615–628.

Rizki, Firmansyah. Setya Budi, SarjiyaSasongko. Pramono, Hadi. (2021). Multi-Level Game Theory Model for Partially Deregulated Generation Expansion Planning. Energy.Volume 237, 15 December, 121-165.

Raujo F. C., Leoneti A. B., (2018) “GAME THEORY AND 2x2 STRATEGIC GAMES APPLIED FOR MODELING OIL AND GAS INDUSTRY DECISION-MAKING PROBLEMS’’, Articles  Pesqui. Oper. 38 (3).

Ren, H., Huang, H., Li, Q., Wu, Q., & Yang, Y. (2020). Operation optimization of multi-participants in a regional energy system based on evolutionary game theory. Energy Reports, 6, 1041-1045.

Renton, J., Page, K.M. (2021). Cooperative success in epithelial public goods games. Journal of Theoretical Biology, 528, XXX-XXX.

Rui, X., Feng, L., Feng, J. (2020) A gas-on-gas competition trading mechanism based on cooperative game models in China’s gas market. Energy Reports, 6, 365–377.

Safari, M., Fallah, M., & Kazemipour, H. (2022). Pricing Strategy for Reproduction of Worn-out Ball and Gate Valves in Oil and Gas Industry: Using Game Theory on Four Closed-loop Supply Chain Scenarios. Scientia Iranica.

Safari, H & Soufi, M. (2014) A Game Theory Approach for Solving the Knowledge Sharing Problem in Supply Chain. International Journal of Applied Operational Research, 4(3), 13-24.

Safari, M., Fallah, M., & Kazemipour, H. (2022). Pricing Strategy for Reproduction of Worn-out Ball and Gate Valves in Oil and Gas Industry: Using Game Theory on Four Closed-loop Supply Chain Scenarios. Scientia Iranica.

Yang, Xi. (2022). How Should Oil Companies and New Energy Companies Compete and Cooperate in the Context of Carbon Neutralization? A Strategy Analysis Approach Based on Cooperative Game Theory. Modern Economics & Management Forum, 3(2), pp.142-150.

Yihong Li, Zhiqiang Hu. (2022). A review of multi-attributes decision-making models for offshore oil and gas facilities decommissioning. Journal of Ocean Engineering and Science,7 (13): 58–74.

متن کامل:



مجله توانمندسازی سرمایه انسانی

دوره 6، شماره 4، زمستان 1402

صص. 429-443

 

 

توانمندسازی شرکت‌های نفتی خصوصی ایران جهت خودکفایی در مقابله با تحریم‌های آمریکا و اروپا با طراحی مدل بازی همکارانه

شادی صفری¹، منصور صوفی*²، علیرضا امیرتیموری ³، مهدی فدایی⁴

 

تاریخ دریافت:  14/06/1402

تاریخ پذیرش: 04/07/1402

 

 

چکیده

 

هدف این تحقیق طراحی سناریوهای برگرفته از مدل بازی همکارانه مبتنی بر نظریه بازی برای بررسی پاداش و جریمه مشاهده شده از به اشتراک گذاشتن و یا عدم اشتراک دانش توسط شرکت­ها است. جامعه آماری تحقیق شامل مدیران و خبرگان 30 شرکت خصوصی برتر فعال در عرصه پروژه­های نفت و گاز می­باشند. روش تحقیق بر اساس طبقه­بندی کومار،کاربردی، تفسيري، اکتشافی با ماهیت کمی و کیفی است. این مطالعه بر اهمیت به اشتراک­گذاری کارآمد دانش به عنوان راهی برای ایجاد همکاری در سرمایه­گذاران پورتفوهای شرکت ملی نفت ایران برای رقابت با رقبای خارجی در دوران تحریم تأکید می‌کند. با مرور نتایج چهار سناریوی حاصل از بازی، مشاهده ­گردید که پاداش مشاهده شده شرکت­ها از به اشتراک گذاشتن دانش، وابسته به رفتار ناشی از به اشتراک­گذاری دانش توسط سایر شرکت­ها می­باشد. هر چه قابلیت­های سازمان در مؤلفه­های تأثیرگذار بر انتقال دانش و نوآوری بالاتر باشد، آنگاه شرکت­ها در صورت همکاری، عایدی بیشتری کسب خواهند کرد. آنالیز حساسیت در مورد هزینه­های همکاری پروژه­ها که به واسطه دشواری اجرای پروژه­های مشترک ایجاد می­گردد نشان داد که با افزایش هزینه، شرکت­ها از استراتژی همکاری به سمت استراتژی تلافی و سپس به سمت استراتژی عدم همکاری سوق پیدا می­کنند. این استراتژ­ی­ها بر اساس تطبیق نتایج معادله سود طراحی شده با سه بازی متواتر همکارانه معمای زندانی، بازی شاهین و کبوتر و بازی معمای اعتماد به دست آمده­اند. 

 

کلید واژه­ها: تئوری بازی، بازی همکارانه، مدیریت دانش، نوآوری، شرکت ملی نفت ایران

 

 

مقدمه

ایران در سال­های اخیر، به دلیل افزایش نرخ ارز و تحریم­های امریکا و اروپا دچار مشکلات متعدد اقتصادی شده و شرکت­ها به ویژه آنهایی که در امر واردات فعالیت دارند را دچار تزلزل ساخته است (سبزه و همکاران، 1400). شریف پور و همکاران  (1399) در مقاله "تحلیل دگرگونی موازنه قدرت بین جمهوری اسلامی ایران، عربستان و آمریکا در حوزه ژئوپلیتیک خلیج‌فارس پس از حادثه 11 سپتامبر 2001"، به ‌منظور تبیین کارکرد رویکرد موازنه قوا در رقابت بین سه بازیگر مطرح از منظر دانش مطالعات منطقه‌ای؛ با بررسی هدف‌های منطقه‌ای بازیگران و وارد نمودن ملاحظه‌‌های ناشی از روندها و محرک‌های منجر به شکل‌گیری نظام امنیتی موازنه قوا ازنظر جامعه نظریه‌پردازان داخلی و جهانی، به کالبدشکافی موازنه قوا در دهه آتی پرداخته، سپس براساس یافته‌های پژوهش با ارائه نمودار مفهومی، سه سناریوی  (موازنه قدرت سنتی، موازنه تهدید و تعامل)، را پیش‌بینی نمودند. نتایج به‌دست آمده نشان‌ داد که در چشم‌انداز آینده، احتمال همگرایی ایران با عربستان و آمریکا ضعیف  (میانگین شدت همگرایی منطقه‌ای 41/8 %) بوده و در منطقه همچنان توازن قوای سنتی محتمل‌ترین گزینه است. سیفلو و همکاران  (1398) در مقاله خود اعلام کردند که : "پروژه­هاي صنعت نفت و گاز، به طور عام و بخش بالادستي آن به طور خاص، داراي پيچيدگي ها و عدم قطعيت­هاي بسياري است." از اين رو سرمايه گذاري در اين پروژه ها با ريسک بالايي همراه است." سلیمی و همکاران  (1397) در مقاله "بهینه‌یابی تکاملی چهارهدفه فازی و غیرفازی سبد سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران انتخاب پورتفوی بهینه"، به این نتیجه رسیدند که باید معیارهای مختلفی را در نظر گرفت که قسمتی از آنها بر اساس ماهیت بهینه‌سازی تعیین می‌شود و قسمتی دیگر نیز بر اساس خواست سرمایه‌گذار مشخص می‌گردد. لذا مدل‌هایی مبتنی بر برنامه­ریزی چندهدفه را طراحی و در محیط نرم‌افزار متلب حل نمودند. ريزکي و همکاران ⁵  (2021) برای پاسخگویی به شکاف تحقیقاتی بهینه­سازی برنامه­ریزی گسترش تولید تحت یک بازار تا حدودی بی نظم، بر اساس یک رویکرد تحلیلی دریافتند که نیاز به همکاری شرکت­ها با هدف اقتصادی و محدودیت قابلیت اطمینان هست. کارستن لوند و ریتر⁶  (2018)، مدیریت پورتفوی پروژه را فعالیت­های مدیریتی می­دانند که شامل غربالگری اولیه، انتخاب، اولویت­بندی و اولویت­بندی مجدد طرح­های پیشنهادی پروژه­ها، تخصیص و تخصیص مجدد منابع بر اساس آن تعریف نمودند.  از طرفی بیشنویی و چاتویدی⁷  (2022) گفته­اند که پورتفوی پروژه به گروهی از پروژه­ها که تحت مدیریت / حمایت مالی یک سازمان اجرا می­گردد، گفته می­شوند. لوپز و همکاران  (2018) معتقدند: "از آنجا که هر تصمیمی معمولاً شامل انتخاب یک گزینه اقدام از بین چند گزینه­ی ممکن است، تصمیم­گیری در مورد سرمایه­گذاری اکتشاف و تولید نیز انتخاب یک پروژه از بین چندین پروژه امکان­پذیر و یا اولویت­بندی آنها است. به همین دلیل موضوع انتخاب و اولویت­بندی پروژه­ها بایستی به طور گسترده در ادبیات تحقیق مورد بحث قرار گیرد." خانی­زاد و منتظر  (2018)  به این نتیجه رسیدند که مساله افزایش سود و کاهش هزینه‌های عملیاتی مهم‌ترین موضوع در مدیریت شرکتی است. یکی از راه‌های حل این مشکل، هم‌کاری  (‏ائتلاف) ‏شرکت‌ها به منظور کاهش هزینه‌ها و همزمان افزایش سود عملیاتی است. برای حل این مشکل، مدلی برای مشارکت شرکت‌ها با استفاده از نظریه بازی‌ها ارایه دادند که در آن شرکت‌ها می‌توانند برای دستیابی به سود بیشتر و درعین حال تامین خدمات خود هم‌کاری کنند. لی و هو⁸  (2022) بیان داشتند که: "عدم موفقیت بسیاری از پروژه­ها در دستیابی به بازده پیش­بینی شده و کاهش کارایی عملکرد تجاری سرمایه­گذاری در پروژه­های اکتشاف و تولید نفت و در پی آن، زیان­های زیاد موجب گردید که علاقه­مندان به جستجوی راه­هایی برای به حداقل رساندن ریسک­ها سوق داد. این کار با 1) مطالعه تأثیر فرآیندهای تصمیم گیری کلاسیک و نتایج عملی آنان و 2) توسعه و بهبود فرایندهای تصمیم­گیری و نتایج آنها صورت گرفت." بحث ازدیاد برداشت از مخازن نفتی و گازی کشور، امروز یکی از کلیدی ترین مسائل راهبردی در صنعت نفت محسوب می­شود. بررسی صنعت نفت ایران حاکی از آن است که روند اجرای طرح­ها در کشور کند بوده و از طرفی امکان استفاده از فن­آوری­های روز دنیا در حد مطلوب وجود ندارد. از طرفی استفاده از روش­های سنتی منجر به ضریب برداشت پائین­تر در مخازن نفتی نسبت به دیگر کشورهای جهان گردیده است. در حالی که ضریب برداشت در ایران حدود ۲۴ درصد است، در کشورهای صاحب فن­آوری این ضریب به مراتب بیشتر بوده و در برخی کشورها به حدود ۶۰ درصد رسیده است. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که افزودن هر ۱ درصد به ضریب برداشت به معنای افزایش ۵ میلیارد بشکه به ذخائر نفتی کشور است. برای مثال، میانگین ضریب برداشت از میادین نفتی کشور نروژ ۴۵ درصد می­باشد که در مقایسه با کشور ما ایران به میزان قابل توجهی بیشتر است. این درحالی است که میادین متعددی در این کشور از ساختار سنگ ماسه برخوردار می­باشند و لذا ضریب برداشت بالاتر و حدود ۶۰ درصد دارند. در صورتی­که از فن­آوری­های تزریق گاز نیز استفاده شود، ضریب برداشت این میادین به ۷۴ درصد نیز می­رسد که چنین تفاوتی حاکی از اختلاف سطح فن­آوری میان دو کشور و عدم استفاده نامناسب از فن­آوری­های موردنیاز و به روز در توسعه و بهره­برداری از میادین نفت و گاز ایران است. با درک این ضرورت و اهمیت از حدود ۱۵ سال پیش به همت وزارت نفت و وزارت علوم سرمایه­گذاری­های بسیار خوبی در جهت توسعه دانشکده­های مهندسی نفت در کشور صورت گرفته است. در نتیجه این سرمایه گذاری ها، امروز شاهد آن هستیم که توانمندی­های علمی خوبی در دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی ما به وجود آمده است. از این رو امروز زمان بهره­برداری از این ظرفیت­های علمی است و وزارت نفت در دولت یازدهم گام­های مهمی در این زمینه برداشته است. بنا بر قراردادی که بین وزارت علوم و وزارت نفت امضا شد بحث ازدیاد برداشت مورد توجه قرار گرفت و طی آن به دانشگاه­ها و مراکز تحقیقاتی اعتماد شد. این موضوع، نقطه عطفی است در برنامه های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که وظیفه­اش حمایت از توسعه فن­آوری است (خسروی­لقب و همکاران، 1399). با وجود معرفی بیع متقابل به عنوان تنها بستر اجرای پروژه های بالادستی صنعت نفت و گاز, به موجب قوانین بالادستی همچون قوانین بودجه و برنامه های توسعه در سال های پس از انقلاب, اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 مقررات جدیدی به تصویب رسید که نمایانگر شکل گیری نظمی نوین در زمینه اجرای پروژه های بالادستی صنعت نفت است. نطفه نظم نوین نفتی ایران که در ابتدا با تغییر نگرش نسبت به مقوله سرمایه گذاری خارجی منعقد شده بود, با تغییر در قلمرو مداخله بخش خصوصی در اقتصاد پرورش یافت و با معرفی و تجویز انعقاد قراردادهای متنوع نفتی, بالنده شد. همگام با تحولات مطرح در حوزه قانون گذاری, وزارت نفت نیز یک مدل جدید قراردادی تحت عنوان «قرارداد نفتی ایران» یا «آی پی سی» را تهیه و معرفی کرد که بر مبانی نظم نوین نفتی ایران استوار است. بر این اساس وجود سطوح بالای ریسک، در نتیجه سال‌ها تحریم شدید بین‌المللی و دخالت شدید دولت در شیوه پرداخت تسهیلات در اقتصاد کلان، سبب آسیب‌پذیری بالای بخش بانکی ایران در مقایسه با اکثر اقتصادهای دنیاست، به‌طوری که رتبه ایران در شاخص ریسک صنعت بانکداری ایران، ۱۱۶ از میان ۱۲۲ کشور است. از طرفی محروم بودن ایران از نظام نقل و انتقال بین‌المللی سوئیفت، محدودیت بالا برای استفاده از دلار در مبادلات بین‌المللی و عدم‌دسترسی بخش‌های بیمه و مدیریت دارایی به بازارها و سرمایه‌گذاران خارجی از اصلی‌ترین نقاط ضعف ایران است که منجر به عدم سرمایه گذاری خارجی موثر در کشور شده است. در نتیجه در شرایط کنونی که شرکت­های دولتی تحریم می­باشند، تنها راه چاره استفاده از بخش خصوصی و حمایت از این بخش در دست­یابی و انتقال تکنولوژی به داخل کشور و همکاری با هم در انتقال دانش فیمابین برای انتقال تکنولوژی به داخل کشور و یا نوآوری در تجهیزات و روش­های سرمایه­گذاری در صنعت نفت است.

این تحقیق می­تواند منجر به استفاده از روش­های علمی در انتخاب روش مناسب برای تصمیم­گیری در شرکت ملی نفت ایران و شرکت­های تابعه شود. همچنین از طرف سرمایه­گذاران صنعت نفت نیز که به ریسک بالای سرمایه­گذاری در صنعت نفت واقف هستند منجر به استراتژی­هایی برای همکاری با سایر رقبا برای سرمایه­گذاری با ریسک کمتر می­شود.

 

چهارچوب نظری پژوهش

اشتراک و انتقال دانش مفهومي است که در جهت به دست آوردن منافع آتي اتخاذ مي­گردد از جهت بسياري با مفهوم بازي استراتژيک مشابهت دارد. مفهوم اشتراک دانش شامل دو يا چند سازمان یا شخص مي­باشد و بطور مشابه بازي­هاي استراتژيک نيز بين دو يا چند بازيکن  (کشور، سازمان . شخص) مشخص انجام مي­گيرد. ديگر اينکه در قلمرو اشتراک دانش هر فرد بين دو تصميم انتخاب مي­کند که آيا دانش را شريک گردد يا خير؟ بطور مشابه اکثر بازي­هاي استراتژيک شامل مجموعه­اي از استراتژي­هاي ناسازگاري است که يکي از آنها انتخاب مي­گردد. سرانجام اينکه منفعت حاصل براي هر فردي که اشتراک دانش را در ذهن دارد، مجموعه­اي مرکب از علايق و توجهات آن باشد. تصميم براي اشتراک و عدم اشتراک دانش بستگي به ميزان عايدي حاصل دارد. اين بر اصول اقتصادي عمومي در زندگي روزمره اشاره دارد. بطور مشابه در بازي­هاي استراتژيک، منطقي بودن تمامي بازيگران مفروض است و هدف هر بازيگري انتخاب استراتژي اي است که بيشترين منفعت را براي او داشته باشد. با دلايل فوق مي توان قبول کرد که مي توان اشتراک دانش را بر مبناي تئوري بازي­ها مورد آزمايش قرار داد (فدایی و همکاران⁹، 2011). انتقال دانش يك فرايند تعاملي در بين شركت­ها مي باشد. با فرض اينكه انتقال دانش براي هر شركت الزامي نيست و از آنجايي كه شركت­ها به دنبال كسب مزيت رقابتي در محيط متغير و پرتلاطم بازار مي باشند، بر مبناي نظريه بازي­ها بايد تصميم بگيرند كه آيا دانش خود را به ديگران انتقال دهند يا خير؟

ليدبور¹⁰ (2006) به بررسي موقعيت­هاي انتقال دانش در سازمان مبتني بر تئوري بازي­ها در هنگامي که يک فرد جديد وارد سازمان مي شود، پرداخت. ليو و وانگ¹¹  (2007) در مقاله­اي به بررسي موانع انتقال دانش با استفاده از يک مدل کمي بر پايه تئوري بازي­هاي تکاملي پرداخت. لوبک و ديگران¹²  (1998) در مدلي مبتني بر تئوري بازي­ها به تحليل اشتراک دانش در بين سازمان­ها بر مبناي موقعيت­هاي رقابتي آنها مي پردازند. آنها به دنبال پاسخگويي به اين سوال بودند كه يك شركت به چه ميزان در فرايند همكاري با شركا شركت مي­كند. مدل ارايه شده توسط آنها يك مدل بازي بر مبناي دو استراتژي شركت و عدم شركت در اشتراك/انتقال دانش مي­باشد كه منافع هر بازيگر بر مبناي استراتژي انتخاب شده­اش مشخص مي گردد. لوي و همكاران¹³  (1997) در يک مدل بر مبناي تئوري بازيها به تحليل اشتراک دانش در موقعيتهاي سه گانه متفاوت و رقابت بين شرکتهاي کوچک و متوسط پرداخت. در تحقيقي ديگر چوآ¹⁴  (2003) با استفاده از مدل­هاي تئوري بازي­ها موقعيت به اشتراک­گذاري دانش را در بين دانشجويان تحصيلات عالي يک موسسه مورد تجزيه و تحليل قرار داد. او با مطالعه بر روي 100 دانش آموز يك مركز آموزشي، ميزان دريافت آنها را از حضور در اتاق­هاي گفتگوي الكترونيكي بر مبناي چندين شاخص اندازه­گيري نمود. شاخص­هاي اندازه­گيري شامل سطح فهم فرد، نمره پايان دوره، ارزش شخصي، احساس شناخته شدن در ميان سايرين و سطح تفاهم و سازگاري با سايرين مي­باشد. بر مبناي استراتژي هر فرد در به اشتراك گذاري و عدم اشتراك دانش در مباحثه الكترونيكي بازده بر مبناي شاخص­هاي فوق محاسبه گرديد. در نهايت با استفاده از يك مدل بازي چند نفره بر مبناي گونه­هاي مختلف موجود بازي مثل پارادوكس زنداني، بازی جوجه و بازی پارادوکس اعتماد، رفتار پاسخ دهندگان تحليل گرديد. نتايج تحقيق بيانگر اين بود كه تصميم هر فرد در به اشتراك­گذاري دانش تحت تاثير رفتار فرد مقابل خواهد بود و بر حسب مدل­هاي گوناگون بازي مي­توان يك مدل بازي مناسب براي آن مشخص نمود.

بنابراين مي­توان گفت با جمع­بندي موارد گفته شده براي ارائه مدل استراتژيک انتقال دانش در صنعت نفت به عنوان حوزه­اي که جنبه­هاي مختلفي همچون سرعت در آن بسيار حايز اهميت است، يک مکانيزم تعاملي مبتني بر تئوري بازي­ها، پايداري و انگيزه هاي انتقال دانش را ممکن مي­سازد.

تئوري بازي، مطالعه شکلي برخوردها و همکاري­هاي بين افراد و سازمان­ها است. مفاهيم تئوري بازي زماني به کار مي­رود که عمل و نقش چند عامل روي هم اثر مي­گذارند. اين عوامل ممکن است افراد، گروه­ها، شرکت­ها و يا ترکيبي از اين­ها باشد. مفاهيم تئوري بازي­ها زباني را ارائه مي­دهد که بتوان سناريوهاي استراتژيک را فرموله کرد، ساختار آن را تعيين نمود، آنها را تجزيه و تحليل کرده و فهميد. تئوري بازي­ها علم تحليل رفتارهاي منطقي است که در موقعيت­هاي تعاملي عمل هر فرد بر نتايج بدست آمده توسط فرد ديگر تاثير گذار است   ( جعفرزاده و همکاران¹⁵، 2021). تئوری بازی شاخه‌ای از اقتصاد است که تعامل بین بازیکنان سود محور را مورد مطالعه قرار می‌دهد. همان طور که از نامش پیداست، مفهوم اولیه آن از بازی‌ها، مانند شطرنج، نشات می‌گیرد. مفاهیم در تئوری بازی می‌تواند شامل همه انواع تعاملات بین کارگزاران باشد. سوال اصلی در تئوری بازی این است که بهترین و منطقی ترین کاری که یک بازیکن برای برنده شدن باید انجام دهد چیست؟ در بسیاری از معاملات، پاسخ این است که چیزی که توسط یک بازیکن به دست می‌آید بستگی به انتخاب‌های بازیکنان دیگر دارد. در نتیجه، اگر بازیکن به دنبال بهینه‌سازی درآمد خود باشد، یک موقعیت باید در نظر گرفته شود که در آن همه بازیکنان به دنبال بهینه‌سازی نتایج خود هستند. تئوری بازی، ما را با تجزیه و تحلیل و فرموله کردن این شرایط فراهم می‌کند  (یانگ¹⁶، 2022). مهم‌ترین و رایج‌ترین نظریه بازی‌ها در حوزه تعامل بازیگر، حوزه مذاکره است (السلامی  و همکاران¹⁷، 2021). مذاکره و چانه زدن در بسیاری از فعالیت‌های مربوط به سازمان و کسب و کارها درگیر است. مذاکرات مختلفی از طریق پیچیدگی برای رسیدن به توافق در محیط پویا، با چندین بازیکن و محیط بی­شکل طبقه‌بندی می‌شوند (محمدی، 1401). مدیران و اقتصاددانان بیشتر به دنبال روش‌های محاسبه و مدل‌های ریاضی هستند که تئوری بازی یکی از این مدل‌ها است که قادر است تناقضات و هم‌کاری بین مذاکره کنندگان را مدل کند (محمودی و همکاران، 1400). از آنجا که بازار سرمایه محیطی برای حضور رقبا و تلاش‌های آن‌ها برای بدست آوردن بالاترین سود می‌باشد، می توان آن را با تئوری بازی مدل‌سازی کرد، حضور شرکت‌ها در بازار مشابه حضور آن‌ها در یک بازی را می توان از طریق این تئوری مدل‌سازی کرد. براساس نظریه بازی‌ها، دو نوع بازی را می توان تعریف کرد: بازی‌های مشارکتی و بازی‌های غیر همکارانه. بازی‌های غیر همکارانه، بازی‌هایی هستند که در آن هر بازیکن استراتژی خود را به طور مستقل انتخاب می‌کند در حالی که در بازی‌های همکارانه احتمال فعالیت‌های مشترک وجود دارد، و این نوع مشارکت بر روی فعالیت‌های تکی بازیکنان ترجیح داده می‌شود (هوشنگی و همکاران، 1399). در بازی‌های مشارکتی، یک احتمال برای بازیکنان وجود دارد که یک ائتلاف را تشکیل می‌دهند که در آن بازی به گونه‌ای انجام می‌شود که همه شرکت­کنندگان به بالاترین مقدار برسند. در این مورد، درآمد نهایی از ترکیبی از استراتژی‌های بازیکنان حاصل می‌شود، در حالی که نتیجه این بازی باید اهداف همه بازیکنان را تحقق بخشد. بنابراین هدف هر بازیکن در بازی همکارانه این است که علاوه بر افزایش درآمد، درآمد طرف مقابل را نیز افزایش می‌دهد (بیاتی و همکاران، 1398). تحلیل بازی‌های مشارکتی مبتنی بر دو محور اصلی است: تشکیل ائتلاف و تقسیم ارزش‌های حاصل از هم‌کاری (شهریاری و همکاران، 1398). در اشتراک ارزش‌ها و دستاوردها در میان گروهی از بازیکنان  (‏ائتلاف)‏، در دسترس بودن یک کالا که به صورت خطی منتقل می‌شود  (‏به عنوان مثال پول)‏، بسیار مهم است. با توجه به حضور کالای قابل توزیع  (‏ارزش)‏بین بازیکنان و انتقال آن برای ادامه بازی و دستیابی به اهداف بازی، مدل‌های مختلفی برای تحلیل بازی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: مطلوبیت قابل انتقال و مطلوبیت  (شفیعی و فرح گل، 1398). در اینجا مطلوبیت به معنای میزان ترجیحات بازیکنان از دریافت کالا  (‏ارزش)‏ و مطلوبیت آن است که بازیکنان می‌توانند بخشی از کالای خود را  (‏ارزش) ‏به سایر بازیکنان بدون از دست دادن هر چیزی انتقال دهند و این مورد زمانی است که قیمت کالا بین همه بازیکنان یکسان است.  (در این مطالعه، مطلوبیت مدل انتقال دانش، برای تحلیل بازی همکارانه مورد استفاده قرار می‌گیرد). اگر شرکت­ها ائتلافی تشکیل دهند، هر شرکت می‌تواند سود مشخصی به دست آورد. بدین معنی که هر شرکت می­تواند بیشترین سود را در یک ائتلاف داشته باشد، اما در دیگری نتوانسته است حداکثر سود را کسب کند، اگر شرکتی بیشترین سود را در یک ائتلاف داشته باشد. اساساً، نباید انتظار داشت که سایر شرکت­ها نیز بیشترین سود را در همان ائتلاف داشته باشند. بنابراین تصمیم گیری در مورد چگونگی دستیابی به استراتژی تعادل برای هر شرکت در هر ائتلاف بسیار مهم است. توافق الزام‌آور بین شرکت‌ها، امکان استفاده از راهبردهای ترکیبی و همچنین تبادل سود بین شرکت‌ها را فراهم می‌کند. دلیل استفاده از بازی همکارانه مطلوبیت قابل انتقال، مدل‌سازی این وضعیت نیز می‌باشد. در این شرایط، اگر یک شرکت در ائتلاف با شرکت‌های دیگر سود بیشتری در مقایسه با شرکت‌های دیگر کسب کند، بهترین کار خود را برای ادامه ائتلاف انجام خواهد داد. در این شرایط، طرحی که بتواند سود منطقی و رضایت بخشی بین اعضای ائتلاف را تقسیم کند، بسیار مهم است.  (صفری و همکاران¹⁸، 2022). هدف مطالعه تئوري بازي­ها، همان بازي است كه به نوبه خود يك مدل شكلي از يك وضعيت تعاملي بين بازيگران است. ثبات دروني و پايه رياضي تئوري بازي موجب مي­شود كه به عنوان بهترين وسيله در مدل­سازي، طراحي فرايندهاي با تصميم­گيري خودكار در محيط­هايي كه مستلزم تعامل نيروهاست، مورد استفاده قرار گيرد. قدرت و توانايي تئوري بازي به عنوان يك ابزار رياضي براي تصميم گيري به دليل روش شناسي آن از نظر ساخت و تجزيه و تحليل مشكلات و مسائل است كه بشر در انتخاب­هاي استراتژيك با آن مواجه است. فرايند مدل­سازي يك وضعيت به صورت يك بازي، مستلزم آن است كه تصميم گيرنده به طور شفاف ديگر بازيگران و گزينه هاي استراتژيك آنها را به حساب آورده و ترجيحات و واكنشهاي آنها را مدنظر قرار دهد. ديسيپلين موجود در ساخت يك چنين مدلي داراي اين توان بالقوه است كه نگاه واضح­تر و وسيع­تري از موقعيت را در اختيار تصميم­گيرنده قرار مي­دهد (صفری و صوفی¹⁹، 2014). اولين نمونه مثال آناليز شکلي تئوري بازي در خصوص مطالعه انحصار دو نفره²⁰ بود که در سال 1838 توسط آنتوان کورنو ارائه شد. در سال 1921 براي اولين بار رياضيداني به نام اميل بورل تئوري شکلي بازي­ها را ارايه کرد و پس از آن رياضيدان ديگري به نام جان فون نومن در 1928 تئوري بازي در اطاق پذيرايي²¹ را ارائه نمود. تئوري بازي براي اولين بار در سال 1944 به عنوان زمينه علمي مستقل و منحصر بفرد شکل گرفت و در سال 1950 جان نش نشان داد که بازي­هاي محدود همواره داراي يک نقطه تعادل است که در اين نقطه تعادل همه بازيگران با توجه به نقش حريفان خود نقشه­هايي را انتخاب مي­کنند که براي آن­ها بيشترين منفعت را داشته باشد. در دهه هاي 1950 و 1960 تئوري بازي­ها از نقطه نظر تئوري توسعه يافت و در خصوص مشکلاتي که در حوزه سياست و جنگ بروز نمود، کاربرد يافت. امروزه تئوري بازي­ها در بسياري از حوزه ها نظير مدیریت، اقتصاد، بازرگاني، جامعه شناسي، روانشناسي و... به کار گرفته مي­شود. تئوري بازي­ها براي تحليل موقعيت­هاي چندگانه مورد استفاده قرار مي­گيرد. مواردي نظير چينش اعضاي کابينه دولت­ها، مذاکرات تجاري بين دو يا چند گروه، مزايده و حراجي­ها و انتقال دانش ميان سازمانهاي رقيب. نخستين رويكرد در تحول نظريه بازي­ها به اسميت و همكاران  (1973) بر مي­گردد كه بازي معماي زنداني12 را بكار گرفتند. پس از آنها اكسلرود و هاميلتون  (1981) و اكسلرود و ديون  (1988) از بازي معماي زنداني براي همكاري در مطالعات استفاده كردند. جدول  (1) بازي معماي زنداني را نمايش مي دهد كه شامل دو بازيكن 1 و 2 مي باشد كه هر كدام دو استراتژي مشاركت در همكاري و عدم مشاركت در همكاري را براي انتخاب پيش رو دارند. در جدول  و  بردارهاي منافع بازي هستند. در اين بازي دو نفره T,R,P و S اشاره به منافع بازيكن اول و  اشاره به منافع بازيكن دوم در حالت­هاي مختلف بازي دارد. در هر خانه جدول عدد سمت چپ منافع بازيكن اول و عدد سمت راست منافع بازيكن دوم را نشان مي دهد.

جدول 1. بازده منافع بازی دو نفره

در يك بازي معمای زندانی یا ²² (PD)،  و  مي باشد. هنگامي كه  باشد بازي PD يك بازي متقارن خواهد بود. استراتژي تلافي جويانه ²³  (يعني اينكه بازيكن همان كاري را خواهد كرد كه طرف مقابل در قبال او انجام داده است يك استراتژي بهينه) براي اين بازي است. بنابراين  (عدم همكاري، عدم همكاري) تنها جواب با ثبات براي اين بازي است. چون استراتژي غالب هر بازيكن عدم همكاري است بدون توجه به اينكه طرف مقابل چه كاري را انجام مي دهد  (عدم همكاري، عدم همكاري) يك تعادل نش منحصربفرد مي باشد. حالت عدم همكاري در بازي­هاي PD ممكن است با احساس عمومي موفقيت همكاري­ها در بازي­هاي باز و كبوتر HD14  (يا به اسم جوجه²⁴) در تعارض باشد. بازي معروف ديگر براي همكاري HD است. ماتريس اين بازي همان جدول مي باشد با اين تفاوت كه محدوديت آن بصورت  و  مي باشد. تفاوت اساسي بين PD و HD در اينست كه در اين بازي همکاري گزينه بهتري است، هنگامي كه طرف مقابل عدم همكاري را بر مي­گزيند  (صفری و صوفی²⁵، 2014). بازی سوم که به بازی شکار گوزن²⁶ معروف است،  حالتی است که تضاد میان امنیت و همکاری اجتماعی را شرح می‌دهد. در این نظریه که با عناوین بازی اطمینان²⁷، یازی هماهنگی²⁸ و بازی دو راهی اعتماد²⁹ نیز معروف است، منافع دو طرف در استراتژی  (همکاری، همکاری) می­باشد.

جدول  (2) حاوی مطالعات داخلی و خارجی است که به ترتیب سال، موضوع، روش و صنعت مورد مطالعه را نشان می­دهد. بر این اساس تحقیق بازی همکارانه در زمینه انتقال دانش و فن­آوری برای سرمایه­گذاری در صنعت نفت و گاز مشاهده نگردیده است.

جدول 2. مطالعات مرتبط با تئوری بازی­ها از لحاظ موضوع، روش و صنعت

بازيكن B
عدم همكاري	همكاري		بازيكن A
		همكاري
		عدم همكاري

صنعت	روش	موضوع	سال	نویسنده/ نویسندگان	ردیف
نفت و گاز	تعادل نش و استاکنبرگ	استراتژی قیمت گذاری برای بازتولید شیرهای فرسوده توپی و دروازه ای در صنعت نفت و گاز: با استفاده از تئوری بازی ها در چهار سناریو زنجیره تامین حلقه بسته	2022	صفری و همکاران30	1
نفت	همکارانه	شرکت‌های نفتی و شرکت‌های انرژی‌های نو چگونه باید در زمینه خنثی‌سازی کربن رقابت و همکاری کنند؟ رویکرد تحلیل استراتژی بر اساس تئوری بازی های تعاونی	2022	یانگ31	2
ساخت تجهیزات نفت و گاز	تکاملی	رویکرد نظریه بازی تکاملی به توسعه فناوری صنعت ساخت تجهیزات نفت و گاز: مورد پروژه ده گروه کالای عمده صنعت نفت	2022	نصرابادی و همکاران32	3
نفت	بازی چانه‌زنی	مدل سازی رژیم مالی قرارداد نفت ایران با استفاده از تئوری بازی های چانه زنی برای راهنمایی مذاکره کنندگان قرارداد	2021	کشاورز و همکاران33	4
سلامت	تکاملی	موفقیت مشارکتی در بازی های کالاهای عمومی اپیتلیال	2021	رنتون و پیگ34	5
گاز	مشارکتی	امکان ائتلاف های بالقوه در صادرات گاز از کریدور جنوبی به اروپا: چارچوب تئوری بازی تعاونی	2021	جعفر زاده و همکاران35	6
نفت	استکلبرگ	رویکرد نظری بازی برای قیمت گذاری نفت و تعیین حجم تولید سرمایه گذاران با در نظر گرفتن دولت و تولید کنندگان واسطه	2020	بابایی و همکاران36	7
گاز	همکارانه	مکانیزم تجارت رقابت گاز بر گاز بر اساس مدل‌های بازی تعاونی در بازار گاز چین	2020	رای و همکاران37	8
سلامت	مشارکتی	یک مدل تجزیه و تحلیل پوششی داده های بازی مشارکتی خوشه بندی فازی یکپارچه با کاربرد در کارایی بیمارستان	2018	عمرانی و همکاران38	9
بانکداری	مشارکتی	مشارکت در برابر رقابت در بازارهای بانکی بر اساس تئوری بازی های مشارکتی	2018	خانی زاد و منتظر39	10
نفت و گاز	استاکنبرگ	تئوری بازی‌های استراتژیک برای مدل‌سازی مشکلات تصمیم‌گیری صنعت نفت و گاز به کار می‌روند	2018	راوجو و لیونتی40	11
نفت	دینامیک	بررسی مکانیسم تخصیص سهمیه واردات/صادرات نفت در چین با استفاده از مدل تئوری بازی پویا	2017	چنا و همکاران41	12
نفت	تکاملی	اوپک، هفت خواهران و تسلط بر بازار نفت: نظریه بازی تکاملی و رویکرد مدل‌سازی مبتنی بر عامل	2016	ود و همکاران42	13
نفت و گاز	تعادل نش	استفاده از رویکرد تئوری بازی ها برای تفسیر سیاست های پایدار برای منابع مشترک نفت و گاز ایران با عراق و قطر	2015	اسماعیلی و همکاران43	14
نفت	همکارانه	کاربرد نظریه بازی در تصمیم گیری استراتژیک: آیا اتانول مکمل یا جایگزین بنزین خواهد بود؟	2008	ماسل و همکاران44	15
نفت و گاز	همکارانه و غیر همکارانه	بررسی روش کسب فناوری در صنعت بالادستی نفت وگاز ایران با استفاده از نظریه بازی‌ها در دو حالت همکارانه  (انتقال) و غیرهمکارانه  (استقلال)	1401	محمدی و همکاران	16
نفت و گاز	مشارکتی	تقابل یا تعامل اوپک و مجمع كشورهای صادركننده گاز؟ رویكرد تركیب و از نظریه بازیها و مدل­های پویای متغیر طی زمان	1399	هوشنگی و همکاران	17
نفت و گاز	تعادل نش بازی غیرهمکارانه	همکاری ایران و قطر در برداشت از زخایر مشترک گازی پارس جنوبی  (گنبد شمالی) با تاکید بر نظریه بازی ها	1398	بیاتی و همکاران	18
نفت	تعادل نش	بررسی سیاستهای نفتی ایران در اوپک براساس نظریه بازی­ها	1398	شهریاری و همکاران	19
پتروشیمی	کوانتومی	ارزیابی یکپارچگی فروش محصولات صنعت پتروشیمی کشور در قالب یک بازي کوانتومی	1397	احمدی	20
نفت	باز ي همکارانه	تحلیل رویکرد ایران در بازار نفت با استفاده از بازي هاي همکارانه و بررسی اثر تحریم ها بر درآمدهاي نفتی	1394	نظری عدلی و خاکستری	21
نفت و گاز	تعادل نش	بررسی تحریم بخش نفت و گاز ایران: کاربردی از نظریه بازی ها	1392	ابراهیمی و همکاران	22
نفت	تعادل نش	يك مدل جديد جهت تعيين سطح توليد نفت اوپك بر اساس پيش بيني قيمت ها و نظريه بازي ها	1392	لطفی و نویدی	23

 

روش‌شناسی پژوهش

کومار⁴⁵  (2005) تحقیقی را براي طبقه­بندي تحقیقات را بر اساس سه دیدگاه مختلف کاربرد، اهداف و روش تحقیق انجام داد که شامل رویکردهای تحقیق متقابل است و در جدول  (3) نشان داده شده است.

جدول 3. طبقه­بندي تحقيق  (کومار، 2005)

انواع تحقيق از نظر
کاربرد	هدف	روش
تحقيق بنيادي	تحقيق توصيفي	تحقيق کمي
تحقيق کاربردي	تحقيق همبستگي	تحقيق کيفي
	تحقيق تبييني يا تفسيري
	تحقيق اکتشافي

از نظر کریسول⁴⁶  (2009) تحقیقات يا کمی هستند یا کیفی. در جدول  (4)، اين طبقه­بندی ارائه شده است.

جدول 4. استراتژی­های جایگزین از نظر روش تحقیق (کریسول، 2009)

کمي	کيفي	ترکيبي
طرح تجربي	تحقيق روايي	ترتيبي
طرح غيرتجربي مانند نظرسنجي	پديدارشناسي	هم­زمان
	قوم نگاري	تبديل شونده
	مطالعات داده بنياد
	مطالعه موردي

در اين تحقيق بر پايه طبقه بندی کومار  (2005)، از روش تحقیق کاربردی، تفسيري، اکتشافی و بر پایه طبقه­بندی کریسول از ترکيب کمی و کیفی استفاده می­شود. جامعه مورد مطالعه در این تحقیق به منظور مدل­سازی و ایجاد سناریوهای همکارانه، مدیران و کارشناسان ارشد شرکت­های سرمایه­گذار در پروژه­های صنعت نفت هستند که با دانش فنی لازم برای انجام پروژه­ها و شرایط لازم برای انجام هر پروژه آشنا باشند. با توجه به شرایط خبره بودن، آمار مشخصی از تعداد خبرگان در شرکت­ها وجود ندارد و تعداد خبرگان مورد نیاز که در این تحقیق 30 نفر در شرکت­­های خصوصی برای تحلیل مسیر معادلات ساختاری برای طراحی مدل­های بازی می­باشند که یا خود مدیران عامل و یا افرادی که توسط آنان معرفی می­شوند هستند.به منظور دستیابی به داده های این تحقیق از ادبیات علمی، مصاحبه با اساتید و خبرگان و مراجعه به اسناد و مدارک استفاده شد. هر کدام از این ابزارها برای قسمتی از کار تحقیق و جمع آوری داده های خاص به کار رفته اند.

جهت تعیین ضرایب تعدیل مدل­های ریاضی سود طرفین بازی در مدل سوم، نیاز به محاسبه ضرایب ارتباطی بین آنها می­باشد. بدین منظور نیاز به یک مدل مفهومی ابتدایی می­باشد که می­توان یا از مدل­های مجود استفاده نمود و یا مدلی طراحی شود. بدین منظور با مرور و جمع بندي مطالب عنوان شده در حوزه مديريت دانش و علي الخصوص انتقال دانش و همچنين بررسي عوامل موثر بر انتقال دانش، مدل مفهومي تحقيق پيشنهاد شده است. عوامل موثر بر انتقال دانش در 4 گروه متفاوت قرار مي گيرد:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شكل 1. مدل مفهومي تحقيق (محقق ساخته)

در این مرحله ابتدا با استفاده از تحليل عاملي اكتشافي و تاييدي سازه­ها مورد بررسي قرار می­گیرند تا تناسب و برازش عامل­ها مورد تاييد قرار گيرد. سپس در دو مرحله به بررسي روابط بين متغيرهاي مدل از طريق آزمون همبستگي، تحليل مسير انجام می­پذيرد تا رابطه متغير­هاي مدل مورد تاييد قرار گيرد. پس از این با استفاده از مفهوم تئوري بازي­ها و عوامل موثر بر انتقال دانش، مدلي جهت انتخاب استراتژي بهينه براي يك شرکت در همکاری برای انتقال دانش با ساير شرکت­ها، توسعه داده می­شود. با توجه به نوع همكاري­ها در جهت افزايش نوآوري مبتنی بر انتقال دانش، چند مدل بازی توسعه داده می­شود. در مدل بازی اول با فرض ثابت بودن توان ایجاد نوآوری در شرکت­های همکاری کننده در انتقال دانش و در مدل دوم همان بازی با افزودن جریمه عدم همکاری برای هنگامی که یک شرکت عدم همکاری در انتقال دانش را انتخاب می­کند، خواهد بود و در نهایت مدل بازی سوم ایجاد نوآوری با توجه به مولفه­های مدل مفهومی تحقیق تفسیرمی­گردد. همچنین سعی گردید با چند سناریوی مختلف انواع همکاری ها بین شرکت­های سرمایه­گذار با استفاده از داده­های واقعی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. برای استفاده از تئوری بازی­ها در همکاری­های بین شرکت­های سرمایه­گذار پروژه­های نفتی شرکت ملی نفت ایران، فرض مي­كنيم شرکت­های سرمایه­گذار به عنوان بازیکنان این بازی، در فرايند همکاری به دنبال ایجاد نوآوری مبتنی بر انتقال دانش هستند و درصدد ماكزيمم كردن درآمدی  (مطلوبيت) هستند كه از طریق افزایش نوآوری در این فرایند به واسطه تعامل همکاری با ديگران دريافت مي­كنند.

 

یافته‌های پژوهش

در بازی مدل اول فرض می­شود که شرکت­ها دارای توان ایجاد نوآوری برابر می­باشند. در این بازی شرکت­ها در فرایند همکاری، دارای دو تصمیم همکاری یا عدم همکاری هستند، شکل این بازی متقارن و به صورت جدول  (4-17) می­باشد.

جدول 5. ماتریس بازده در بازی مدل اول

: درآمد حاصل از نوآوری می باشد.

C: هزینه ای است که شرکت متحمل می­شود. این هزینه شامل هزینه برقراری همکاری و ارتباط با شرکت دیگر است.

ادبیات موضوع حاکی از آن است که در فرایند همکاری، بازیکنی که دست به عدم همکاری می­زند ممکن است در آینده ضرر و زیانی نصیبش شود. در مورد همکاری مبتنی بر انتقال دانش در بین شرکت­های سرمایه­گذار، مواردی وجود دارد که موجب ضرر و زیان شرکت­ها در کوتاه مدت و درازمدت خواهد شد. از جمله این که شرکت با اجتناب از همکاری، اعتبار و شهرت خود را در بین سایر شرکت­ها ازدست می­دهد یا اعتماد سایر شرکت­ها نسبت به او در همکاری­های آینده کم می­شود و همچنین ممکن است شرکت ملی نفت ایران برای سرمایه­­گذارانی که دست به مشارکت در انتقال دانش زده­اند امتیازاتی قایل شود و یا تنبیهاتی برای اجتناب کنندگان منظور نماید. بنابراین در ادامه تلفیقی از این عوامل به عنوان فاکتور جریمه عدم همکاری  (δ) در مدل وارد می­شود. در مدل دوم بازی همکارانه، فرض بر این است که یک شرکت تصمیم به عدم همکاری در انتقال دانش بگیرد در حالی که سایرین همکاری کنند عایدی شخص غیر همکار، به خاطر اثر  (δ) کم خواهد شد. مدل همکاری مطابق جدول  (6) خواهد بود.

جدول 6.  ماتریس بازده در بازی مدل دوم

بازيكن B
عدم همكاري	همكاري		بازيكن A
		همكاري
		عدم همكاري

در مدل سوم با در نظر گرفتن مؤلفه نوآوری در مدل مفهومی تحقیق، که دربرگیرنده و متأثر از متغیرهای دیگری است و با استفاده از استنتاج آماری نیز ارتباط آن­ها مورد تأیید قرار گرفت. با هدف توانمند شدن مدل بازی جهت تعامل با متغیرهای مؤثر، در این مدل تلاش می­شود متغیر نوآوری با استفاده از ضرایب استاندارد مدل مسیر، بازسازی و ارتباطات دو شرکت مجددا مورد بررسی قرار گیرد. با عنایت به دسته­بندی شرکت­ها در دو نقش فرستنده و گیرنده دانش، تابع عایدی نوآوری برای این دو شرکت که برای همکاری جهت انتقال دانش دارای دو استراتژی همکاری و عدم همکاری هستند، به صورت کلی به صورت جدول  (7) نوشته می­شود. که توابع محاسبه بازده هر شرکت نیز در جدول  (8) نشان داده شده است.

جدول 7. ماتریس بازی همکاری مبتنی بر مؤلفه­های مدل مفهومی

بازيكن B
عدم همكاري		همكاري			بازيكن A
			همكاري
			عدم همكاري

شرکت B
عدم همكاري	همكاري		شرکت A
ب	الف	همكاري
د	ج	عدم همكاري

جدول 8. بازده بازی همکاری مبتنی بر مؤلفه­های مدل مفهومی

·        () قابليت انتقال دانش شرکت i

·        () قابليت جذب دانش شرکت i

·        ()زمينه سازماني شرکت i

·        () سطح همكاري شرکت i

·        () ارزش پايه دانش برای شرکت i كه R≥0

·         (مجموع ضرایب مستقیم و غیرمستقیم استاندارد مدل مسیردر شرکت­های فرستنده

·        () مجموع ضرایب مستقیم و غیرمستقیم استاندارد مدل مسیردر شرکت­های گیرنده

·        () مجموع ضرایب مستقیم و غیرمستقیم استاندارد مدل مسیردر شرکت­های هم فرستنده و هم گیرنده

برای بررسی موشکافانه و تحلیل جامع تر انواع همکاری­ها با استفاده از مدل بازی توسعه یافته در این تحقیق چند سناریو مختلف برای همکاری­ها جهت انتقال دانش بین شرکت­ها با هدف افزایش نوآوری طراحی گردید. بدین منظور با توجه به شرکت­ها در هر بازی دو استراتژی همکاری یا عدم همکاری برای انتقال دانش را بر می­گزینند، سناریو­ها بر مبنای وضعیت شرکت­ها از لحاظ قابلیت­های آنها در مولفه­های تاثیرگذار بر انتقال دانش توسعه یافتند. بدین ترتیب با توجه به داده­های جمع آوری شده، شرکت­ها به دو دسته شرکت­های با قابلیت­های تاثیر­گذار بر انتقال دانش قوی و یا ضعیف تقسیم شدند. بنابراین اگر دو شرکتی با هم تصمیم به همکاری به تبادل دانش بگیرند، می­توانند در چهار سناریوی زیر با هم بازی نمایند:

سناریوی 1: هر دو شرکت A و B دارای قابلیت­های ضعیف در انتقال دانش باشند.

سناریوی 2: هر دو در شرکت A و B دارای قابلیت­های قوی در انتقال دانش باشند.

سناریوی 3: شرکت A دارای قابلیت قوی از لحاظ مولفه­های انتقال دانش و شرکت B ضعیف باشد.

سناریوی 4 : شرکت A دارای قابلیت ضعیف از لحاظ مولفه­های انتقال دانش و شرکت B قوی باشد.

در سناریوی  (1) شرکت نمونه A دارای قابلیت­های ضعیف در انتقال دانش است. این شرکت دارای سرمایه فکری 10000 میلیارد ریال می­باشد و در طرف دیگر شرکت B قرار دارد که آن نیز دارای قابلیت­های ضعیف در انتقال دانش است و دارای سرمایه فکری 7000 میلیارد ریالی می­باشد. با استفاده از هزینه متوسط همکاری 3000 میلیارد ریال و هزینه جریمه عدم همکاری1000 میلیارد ریال و با توجه به عایدی­های به دست آمده از نوآوری، ماتریس بازده استراتژی بهینه برای شرکت A و شرکت B محاسبه گردید. جدول  (9) نتایج محاسبات و همچنین حالت­های مختلف سناریوی  (1) را وقتی که پارامترهای مدل تغییر نماید، نشان می­دهد.

	عایدیA	الف
	عایدیB
	عایدیA	ب
	عایدیB
	عایدیA	ج
	عایدیB
0	عایدیA	د
0	عایدیB

به همین ترتیب برای سه سناریوی بعدی نیز نتایج ذیل به دست آمده­اند.

جدول 9. تحلیل حساسیت استراتژی بهینه شرکت­ها در سناریوی اول
سناریوی اول: شرکت A و شرکت B هر دو در مولفه های انتقال دانش ضعیف هستند.
شرکت A: TC= 0.2 , AC= 0.2 , LC= 0.2 , OC= 0.2 شرکت B:  TC= 0.2 , AC= 0.2 , LC= 0.2 , OC= 0.2
آنالیز حساسیت بر مبنای اطلاعات دو شرکت نمونه از زنجیره تامین
حالات مختلف			C		استراتژی بهینه A	استراتژی بهینه B
حالت اصلی	10000	7000	3000	1000	همکاری	تقابل
تساوی سرمایه فکری	7000	7000	3000	1000	تقابل	تقابل
تساوی سرمایه فکری با مقدار بالاتر	10000	10000	3000	1000	همکاری	همکاری
افزایش جریمه اجتماعی	10000	7000	3000	7000	همکاری	تقابل
افزایش دو برابری سرمایه فکری	20000	14000	3000	1000	همکاری	همکاری
افزایش دو برابری هزینه همکاری	10000	7000	6000	1000	تقابل	تقابل
افزایش چندین برابری هزینه همکاری	10000	7000	11000	1000	عدم همکاری	عدم همکاری

 

جدول 10. تحلیل حساسیت استراتژی بهینه شرکت­ها در سناریوی دوم
سناریوی دوم: شرکت A و شرکت B هر دو در مولفه های انتقال دانش قوی هستند.
شرکت A: TC= 0.8 , AC= 0.8 , LC= 0.8 , OC= 0.8 شرکت B: TC= 0.8 , AC= 0.8 , LC= 0.8 , OC= 0.8
آنالیز حساسیت بر مبنای اطلاعات دو شرکت نمونه از زنجیره تامین
حالات مختلف			C		استراتژی بهینه A	استراتژی بهینه B
حالت اصلی	10000	7000	3000	1000	همکاری	همکاری
تساوی سرمایه فکری	7000	7000	3000	1000	همکاری	همکاری
تساوی سرمایه فکری با مقدار بالاتر	10000	10000	3000	1000	همکاری	همکاری
افزایش جریمه اجتماعی	10000	7000	3000	7000	همکاری	همکاری
افزایش دو برابری سرمایه فکری	20000	14000	3000	1000	همکاری	همکاری
افزایش دو برابری هزینه همکاری	10000	7000	6000	1000	همکاری	همکاری
افزایش چند برابری هزینه همکاری	10000	7000	بیش از 12000	1000	ابتدا تقابل سپس عدم همکاری	ابتدا تقابل سپس عدم همکاری
جدول 11. تحلیل حساسیت استراتژی بهینه شرکت­ها در سناریوی سوم
سناریوی سوم: شرکت A از لحاظ مولفه های انتقال دانش قوی و شرکت B ضعیف می باشد.
شرکت A: TC= 0.8 , AC= 0.8 , LC= 0.8 , OC= 0.8 شرکت B: TC= 0.2 , AC= 0.2 , LC= 0.2 , OC= 0.2
آنالیز حساسیت بر مبنای اطلاعات دو شرکت نمونه از زنجیره تامین
حالات مختلف			C		استراتژی بهینه A	استراتژی بهینه B
حالت اصلی	10000	7000	3000	1000	همکاری	تقابل
تساوی سرمایه فکری	7000	7000	3000	1000	همکاری	تقابل
تساوی سرمایه فکری با مقدار بالاتر	10000	10000	3000	1000	همکاری	همکاری
افزایش جریمه اجتماعی	10000	7000	3000	7000	همکاری	تقابل
افزایش دو برابری سرمایه فکری	20000	14000	3000	1000	همکاری	همکاری
افزایش دو برابری هزینه همکاری	10000	7000	6000	1000	همکاری	تقابل
افزایش چند برابری هزینه همکاری	10000	7000	بیش از 12000	1000	ابتدا تقابل سپس عدم همکاری	عدم همکاری

 

بحث و نتیجه گیری

با مرور ادبیات موضوع، مطالعه مشابهی برای مدل­سازی بازی همکارانه بین شرکت­های نفتی برای انتقال دانش جهت نوآوری در مقابل تحریم­های آمریکا و اروپا مشاهده نگردید. با حل مثال­های متعدد عددی و با بهره گیری از داده­های جمع­آوری شده از شرکت­های سرمایه­گذار در پورتفوهای شرکت ملی نفت ایران، نتایج زیر به دست آمد: 

1.       با مرور نتایج چهار سناریو مشاهده می­گردد که هر چه قابلیت­های سازمان مؤلفه­های تأثیرگذار بر انتقال دانش و نوآوری بالاتر باشد، آنگاه بازی اطمینان یا معمای اعتماد شبیه­سازی می­شود و شرکت­ها در صورت همکاری، عایدی بیشتری کسب خواهند کرد. به عبارتی دیگر می­توان گفت در انواع مدل­های همکاری، شرکت­هایی که قابلیت ضعیف­تری از لحاظ مؤلفه­ها داشته باشند می­توانند با ارتقای این مؤلفه­ها از طریق همکاری سود بیشتری کسب کنند.

2.       آنالیز حساسیت در مورد هزینه­های همکاری پروژه­ها که به واسطه دشواری اجرای پروژه­های مشترک ایجاد می­گردد نشان داد که با افزایش هزینه، مدل معمای اعتماد به سمت بازی شاهین – کبوتر و سپس به سمت بازی معمای زندانی شبیه­سازی می­شود. به عبارتی، شرکت­ها از استراتژی همکاری به سمت استراتژی تقابل و سپس به سمت استراتژی عدم همکاری سوق پیدا می­کنند. همچنین مشاهده گردید شرکت­هایی که دارای قابلیت­های ضعیف­تری هستند، زودتر به سمت استراتژی عدم همکاری گام بر می­دارند.

3.       در بررسی تأثیر جریمه عدم همکاری مشاهده گردید که در پروژه­هایی که دارای هزینه همکاری بالا هستند و شرکت­ها  (علی الخصوص شرکت­هایی که دارای قابلیت پایین دارند) تمایل به عدم همکاری دارند، می توان با وضع جریمه عدم همکاری بالاتر آن­ها را به استراتژی تقابل متمایل کرد.

4.       در مورد تأثیر وضعیت سرمایه فکری شرکت ها در انتخاب استراتژی همکاری، مشاهده گردید که اگر شرکت­هایی که تصمیم به همکاری دارند، به واسطه تجربه و توانمندسازی دارای سرمایه فکری بالاتر باشند، آنگاه استراتژی بهینه به سمت همکاری تمایل پیدا می­کند. این همکاری مجدداً سطح سرمایه فکری و دانش شرکت­ها را ارتقا داده و بهبود همکاری را به دنبال خواهد داشت. این حلقه تکرار شونده در طول زمان جهش رو به بالای سودآوری و ارتقای نوآوری در شرکت­ها را به دنبال خواهد داشت.

محدوديت‌هاي تحقيق

محدوديت‌هاي بر سر راه هر تحقيق، شفاف‌كننده مسير آن تحقيق در تقابل با دامنه توسعه‌هاي آينده آن مي‌باشد. در اين تحقيق محدوديت‌هاي چندي مد نظر قرار مي‌گيرند که به سایر محققین برای بررسی و انجام آنها پیشنهاد می­گردند:

1.       بازی­های طراحی شده در این تحقیق به صورت خطی می­باشد و برای طراحی مدل­های غیرخطی نیاز به اطلاعات دقیق­تری می­باشد که امکان دریافت آنها از شرکت ملی نفت ایران ممکن نبود. همچنین برای طراحی بازی­ها در محیط عدم قطعیت و ابهام، نیاز به برآوردهای مالی و داده­های تخمینی هست که در شرکت ملی نفت ایران امکان­پذیر نگردید.

2.       به دلیل وقت­گیر بودن و با توجه به تمرکز این رساله بر مدل­سازی بازی­های همکارانه، مدل مفهومی انتقال دانش بر اساس نظر محقق مبتنی بر ادبیات تحقیق ساخته شده است. در حالی که برای تنظیم یک مدل مفهومی باید از روش­های کیفی همچون گراندد تئوری، تحلیل محتوا، فراتحلیل و مانند آن استفاده شود تا به یک نئوری منجر شود.

 

منابع

بیاتی، الف.، صفوی، ب.، جعفرزاده، الف  (1398) همکاری ایران و قطر در برداشت از زخایر مشترک گازی پارس جنوبی  (گنبد شمالی) با تاکید بر نظریه بازی ها. 1 (1): 56-76.

جعفرزاده، امیر، عبدلی، قهرمان، جوان، افشین.  (1399). «قدرت چانه‌زنی گزینه‌های صادرات گاز از کریدور جنوبی به اروپا»، پژوهش‌های اقتصادی ایران، 25  (84): 1-34.

خسروی‌لقب، زهره ؛ سالارزهی، حبیب‌اله ؛ مصلح، عبدالمجید ؛ یعقوبی، نورمحمد ؛ آرمان، مانی. (1399). بررسی انتقال فناوری به عنوان انگیزه ورود به اتحاد راهبردی فناورانه بین المللی در صنعت نفت. پژوهش های مدیریت راهبردی، 7 (6): 39 - 59.

سبزه، مجید ؛ تهرانی، رضا ؛ کارگری، یاسر. (1400). تحلیل تضاد بین سهامداران، وام‌دهندگان و دولت در تقسیم سود نقدی با رویکرد نظریه بازی‌ها. دانش مالی تحلیل اوراق بهادار  (مطالعات مالی)، 4 (9). 87-100.

سلیمی، محمد جواد ؛ تقوی فرد، محمد تقی ؛ فلاح شمس، میرفیض ؛ خواجه زاده دزفولی، هادی.  (1397). بهینه‌یابی تکاملی چهارهدفه فازی و غیرفازی سبد سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران. مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار. 6 (3): 1-16.

سيفلو، سجاد؛ صادقي شاهداني، مهدي؛ عسكري، محمدمهدي.  (1398). شناسايي و اولويت‌بندي ريسک‌هاي پروژه‌هاي بالادستي نفت وگاز در ايران با استفاده از قالب ساختار شکست ريسک  (RBS) و تکنيک تاپسيس  (TOPSIS). پژوهش ها و سياست هاي اقتصادي24 (78): 57-96.

شریف پور، بهنام ؛ باقری زاده، علی ؛ نویسنده : انوشه، ابراهیم ؛ گل‌پرور، مجید.  (1399). تحلیل دگرگونی موازنه قدرت بین ج.ا.ایران، عربستان و آمریکا در حوزه ژئوپلیتیک خلیج‌فارس پس از حادثه 11 سپتامبر 2001. راهبرد دفاعی. 133-160.

شفیعی، م.، فرح گل،پ  (1398) کاربرد تئوری بازی درتحلیل زنجیره تامین با رویکرد بازار مشتری  (مورد مطالعه: سیمان فارس). فصلنامه علمی مطالعات مدیریت صنعتی، 53، 185-217.

شهریاری سلطانعلی، فیروزان سرنقی توحید، فرازمند نیما.  (1398). «بررسی سیاست های نفتی ایران در اوپک براساس نظریه بازی ها»، فصلنامه پژوهشهاي سياسي جهان اسلام، ۹  (۱) :۲۸-۱.

محمدی، تیمور؛ ابراهیمی، سید نصراله؛ راغفر، حسین و مددی امیری، روح اله.  (1401). «بررسی روش کسب فناوری در صنعت بالادستی نفت وگاز ایران با استفاده از نظریه بازی‌ها در دو حالت همکارانه  (انتقال) و غیرهمکارانه  (استقلال)»، فصلنامه پژوهش ها وسیاست‌های اقتصادی، ۳۰  (۱۰۱) :۵۰۴-۴۶۵.

محمودی نبی کندی، س. ا. زارع چاوشی  (1400). «شبیه سازی یک مذاکره بین دو کشور به کمک نظریه بازی ها و حل موضوع تصمیم گیری»، فصلنامه آینده پژوهی دفاعی، 6 (21): 34-10.

هوشنگی، مریم، امامی میبدی، علی، جوکار، لاله.  (1399). «تقابل یا تعامل اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده گاز؟ رویکرد ترکیبی از نظریه بازی‌ها و مدل‌های پویای متغیر طی زمان»، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، 9 (35): 203- 235.

Aaron D. Wood, Charles F. Mason, David Finnoff,  (2016), “OPEC, the Seven Sisters, and Oil Market Dominance: An Evolutionary Game Theory and Agent-Based Modeling Approach”, Journal of Economic Behavior & Organization, Vol 132, Part B, pp. 66-78.

Alsulami, B. S., Bajracharya, C., & Rawat, D. B.  (2021). Game theory-based attack and defense analysis in virtual wireless networks with jammers and eavesdroppers. Digital Communications and Networks, 7 (3), 327-334.

Babaei, M., Asgarian, F., Jamali, M.B., Rasti-Barzoki, M., Piran, M.J.,  (2020) A game theoretic approach for pricing petroleum and determining investors’ production volume with the consideration of government and intermediate producers. Sustainable Energy Technologies and Assessments, 42, XXX-XXX.

Bagheri Nasrabadi, M., Jaasbi, A., Bonyadi Naeini, A., Shavvalpour, S.  (2022). 'Evolutionary Game Theory Approach to Technology Development of Oil and Gas Equipment Manufacturing Industry: The Case of the Ten Major Commodity Groups’ Project of the Petroleum Industry', Iranian Journal of Management Studies, 15 (2), pp. 365-380.

Bishnoi Deepika, Chaturvedi Harsh.  (2022). Optimization site selection of hybrid renewable installations for flare gas reduction using Multi-Criteria decision making. Energy Conversion and Management:13 :1-13.

Carsten Lund Pedersen; Ritter, Thomas.  (2018). The four executive challenges of project-based Strategy & Leadership; Chicago. 4 (6): 44-49.

Esmaeili, M., Bahrini, A., & Shayanrad, S.  (2015). Using game theory approach to interpret stable policies for Iran’s oil and gas common resources conflicts with Iraq and Qatar. Journal of Industrial Engineering International, 11 (4), 543-554.

Jafarzadeh, A., Shakeri, A., Ghasemi, A., & Javan, A.  (2021). Possibility of potential coalitions in gas exports from the Southern Corridor to Europe: a cooperative game theory framework. OPEC Energy Review, 45 (2), 217-239.

Khanizad, Rahim & Montazer, Gholamali.  (2018). Participation against competition in banking markets based on cooperative game theory. The Journal of Finance and Data Science 4  (2018) 16-28.

Keshavarz, M., Iranmanesh, H., Dehghan, R.  (2021). Modelling the Iranian Petroleum Contract fiscal regime using bargaining game theory to guide contract negotiators. Petroleum Science, 18, 1887-1898.

Khanizad, A., Montazer, G  (2018). Participation against competition in banking markets based on cooperative game theory. The Journal of Finance and Data Science, 4, 16-28.

Kumar, S., Soundrapandiyan, R.  (2021). A multi-image hiding technique in dilated video regions based on cooperative game-theoretic approach. Journal of King Saud University Computer and Information Sciences, 34, 5841-5855.

Kumar, A., Sah, B., Singh, A. R., Deng, Y., He, X., Kumar, P., & Bansal, R. C.  (2017). A review of multi criteria decision making  (MCDM) towards sustainable renewable energy development. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 69, 596-609.

Lopes, Y. G., & De Almeida, A. T.  (2018). A multicriteria decision model for selecting a portfolio of oil and gas exploration projects. Pesquisa Operacional, 33 (3): 88-102.

Nazemi, J., Seyed-Hosseini, S-M., Fadaei, M.  (2011). A Game-Theoretic Approach to Knowledge Sharing between Suppliers A Case Study in the Iranian Automotive Industry  (SAIPA). Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 5 (11). 1731-1741.

Omrani, H., Shafaat, K., Emrouznejad, A.  (2018). An integrated fuzzy clustering cooperative game data envelopment analysis model with application in hospital efficiency. Expert Systems with Applications, 114, 615–628.

Rizki, Firmansyah. Setya Budi, SarjiyaSasongko. Pramono, Hadi.  (2021). Multi-Level Game Theory Model for Partially Deregulated Generation Expansion Planning. Energy.Volume 237, 15 December, 121-165.

Raujo F. C., Leoneti A. B.,  (2018) “GAME THEORY AND 2x2 STRATEGIC GAMES APPLIED FOR MODELING OIL AND GAS INDUSTRY DECISION-MAKING PROBLEMS’’, Articles Pesqui. Oper. 38  (3).

Ren, H., Huang, H., Li, Q., Wu, Q., & Yang, Y.  (2020). Operation optimization of multi-participants in a regional energy system based on evolutionary game theory. Energy Reports, 6, 1041-1045.

Renton, J., Page, K.M.  (2021). Cooperative success in epithelial public goods games. Journal of Theoretical Biology, 528, XXX-XXX.

Rui, X., Feng, L., Feng, J.  (2020) A gas-on-gas competition trading mechanism based on cooperative game models in China’s gas market. Energy Reports, 6, 365–377.

Safari, M., Fallah, M., & Kazemipour, H.  (2022). Pricing Strategy for Reproduction of Worn-out Ball and Gate Valves in Oil and Gas Industry: Using Game Theory on Four Closed-loop Supply Chain Scenarios. Scientia Iranica.

Safari, H & Soufi, M.  (2014) A Game Theory Approach for Solving the Knowledge Sharing Problem in Supply Chain. International Journal of Applied Operational Research, 4 (3), 13-24.

Safari, M., Fallah, M., & Kazemipour, H.  (2022). Pricing Strategy for Reproduction of Worn-out Ball and Gate Valves in Oil and Gas Industry: Using Game Theory on Four Closed-loop Supply Chain Scenarios. Scientia Iranica.

Yang, Xi.  (2022). How Should Oil Companies and New Energy Companies Compete and Cooperate in the Context of Carbon Neutralization? A Strategy Analysis Approach Based on Cooperative Game Theory. Modern Economics & Management Forum, 3 (2), pp.142-150. 

Yihong Li, Zhiqiang Hu.  (2022). A review of multi-attributes decision-making models for offshore oil and gas facilities decommissioning. Journal of Ocean Engineering and Science,7  (13): 58–74.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

[2]  گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

[3]  گروه ریاضیات کاربردی، دانشکده علوم پایه، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

[4]  گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

ایمیل نویسنده مسئول: [e-mail] 

[5] . Rizki et al.

[6] . Carsten Lund & Ritter

[7] . D. Bishnoi and H. Chaturvedi

[8] . Yihong Li and Zhiqiang Hu

[9] . Fadaei et al.

[10] . Ledebur

[11] . Liu and Wang

[12]  . Loebbecke et al.

[13] . Levy et al.,

[14] . Chua

[15] . Jafarzadeh et al.

[16] . Xi Yang

[17] . Alsulami, B. S., Bajracharya, C., & Rawat, D. B.

[18] . Safari et al.

[19] . H. Safari, M. Soufi

[20] . Duopoly 

[21] . Theory of parlor games 

[22] . Prisoner’s Dilemma

[23] . Tit for Tat

[24] . Chiken

[25] . Safari & Soufi

[26] . Stag hunt

[27] . assurance game

[28] . coordination game

[29] . trust dilemma

[30] . Safari et al8

[31] . Yang9

[32] . Nasrabadi et al

[33] . Keshavarz et al

[34] . Renton & Page

[35] . Jafarzadeh et al

[36] . Babaei et al

[37] . Rui et al

[38] . Omrani et al

[39] . Khanizad & Montazer

[40] . Araujo & Leoneti

[41] . Chena et al

[42] . Wood

[43] . Esmaeili et al

[44] . Maciel & Szklo

[45] . Kumar

[46] . Criswell

جدول 12. تحلیل حساسیت استراتژی بهینه شرکت­ها در سناریوی چهارم
سناریوی چهارم : شرکت A از لحاظ مولفه های انتقال دانش ضعیف و شرکت B قوی می­باشد.
شرکت A:        TC= 0.2 , AC= 0.2 , LC= 0.2 , OC= 0.2 شرکت B: TC= 0.8 , AC= 0.8 , LC= 0.8 , OC= 0.8
آنالیز حساسیت بر مبنای اطلاعات دو شرکت نمونه از زنجیره تامین
حالات مختلف			C		استراتژی بهینه A	استراتژی بهینه B
حالت اصلی	10000	7000	3000	1000	همکاری	همکاری
تساوی سرمایه فکری	7000	7000	3000	1000	تقابل	همکاری
تساوی سرمایه فکری با مقدار بالاتر	10000	10000	3000	1000	همکاری	همکاری
افزایش جریمه اجتماعی	10000	7000	3000	7000	همکاری	همکاری
افزایش دو برابری سرمایه فکری	20000	14000	3000	1000	همکاری	همکاری
افزایش دو برابری هزینه همکاری	10000	7000	6000	1000	تقابل	همکاری
افزایش چند برابری هزینه همکاری	10000	7000	بیش از 8000	1000	عدم همکاری	ابتدا تقابل سپس عدم همکاری