اصول اخلاقی

شرح وظایف و مسئولیت‌های افراد در قالب اصول اخلاقی انتشار مقاله

اصول اخلاقی انتشار مقاله در فصلنامه "تحلیل مدارها، داده ها و سامانه ها" بر اساس توصیه‌های «کمیته بین‌المللی اخلاق نشر» موسوم به COPE و نیز «منشور و موازین اخلاق پژوهش» مصوب معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تدوین شده است که به‌شرح زیر می‌باشد:

 وظایف و مسئولیت‌های نویسندگان

• موضوع مقاله ارسالی باید در حیطه یکی از زمینه‌های تخصصی فصلنامه "تحلیل مدارها، داده ها و سامانه ها" بوده و به‌صورت علمی و منسجم مطابق الگوی مجله، آماده شده باشد.
• مقاله ارسالی، بایستی نتیجه حاصل از «پژوهش اصیل» (Original research) نویسندگان آن مقاله بوده و هرگونه استفاده از نتایج تحقیقات دیگران با ذکر منبع در مقاله اشاره شود. پژوهش باید با دقت و مبتنی بر اصول نظری پذیرفته‌شده در مجامع علمی انجام گرفته باشد. همچنین، نتایج و داده‌های حاصل از پژوهش بایستی به‌صورت صحیح و عینی گزارش شوند.
• مسئولیت صحت و دقت محتوای مقاله بر عهده نویسندگان است. به‌عبارت دیگر، مؤلفان مقاله موظف هستند تا از صحت و دقت محتوای آن اطمینان حاصل کنند. شایان ذکر است که انتشار مقاله لزوماً به معنی تأیید مطالب آن توسط هیئت تحریریه مجله نیست.
• نویسندگان، حق «ارسال مجدد» (Duplicate submission) یک مقاله به مجله را ندارند. به‌عبارت دیگر، مقاله ارسالی یا حتی بخشی از مطالب اصلی آن، نباید در هیچ مجله دیگری در داخل یا خارج از کشور منتشر شده یا در جریان داوری و نشر باشد.
• نویسندگان، مجاز به «انتشار همپوشان» (Overlapping publication) نیستند. منظور از انتشار همپوشان، نشر داده‌ها و یافته‌های مقالات پیشین خود با اندکی تغییرات نگارشی، در قالب مقاله‌ای جدید است.
• نویسندگان موظفند در صورت نیاز به بهره‌گیری از مطالب دیگران در مقاله خود، موارد استفاده‌شده را به‌طور دقیق در متن مقاله، «ارجاع‌دهی» (Citation) نمایند و هنگامی که عین نوشته‌های پژوهشگران دیگر در متن مقاله منعکس می‌گردد، باید از روش‌ها و علائم نقل قول مستقیم (نظیر قرار دادن کل آن عبارت در داخل گیومه) استفاده شود.
• نویسنده مسئول مقاله می‌بایست نسبت به وجود نام و اطلاعات همه نویسندگان و عدم وجود اسمی غیر از افراد دخیل در انجام پژوهش و تهیه مقاله، اطمینان حاصل کند. به‌عبارت دیگر، بایستی از اضافه کردن «مؤلف افتخاری» (Gift authorship) و حذف «مؤلف واقعی» (Ghost authorship) خودداری شود.
• نویسنده مسئول مقاله موظف است نسبت به این موضوع که سایر نویسندگان مقاله، محتوای آن را به‌طور کامل مطالعه و در خصوص ارسال آن به مجله و نیز ترتیب قرارگیری اسامی خود در بخش معرفی نویسندگان مقاله رضایت دارند؛ اطمینان حاصل کند.
• ارسال مقاله به‌منزله آن است که نویسندگان، رضایت حامیان مالی یا مکانی مقاله را جلب نموده و مشخصات دقیق همه آن‌ها را در قسمت «وابستگی» (Affiliation) مقاله ارسالی، ذکر کرده‌اند.
• نویسندگان موظفند در هر زمانی که متوجه هرگونه خطای علمی در مقاله خود شوند (چه در بخش نظری و چه در قسمت مربوط به ارائه داده‌ها و نتایج)، بلافاصله سردبیر مجله را در جریان قرار داده و نسبت به اصلاح آن اقدام نمایند و یا مقاله را باز پس گیرند.
• از نویسندگانی که اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و یا مؤسسات آموزش عالی هستند؛ انتظار می‌رود تا در داوری مقالات محققان دیگر در زمینه‌های تخصصی مربوطه، با فصلنامه "تحلیل مدارها، داده ها و سامانه ها" همکاری نمایند.
• نویسندگان، موظف به پرهیز از «رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی» (Research and publication misconduct) به شرحی که در ادامه توضیح داده خواهد شد؛ می‌باشند. اگر در هر یک از مراحل ارسال، داوری، ویرایش، یا انتشار مقاله در نشریه یا پس از آن، از وقوع یکی از موارد ذیل اطمینان حاصل شود، «رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی» محسوب شده و سردبیر مجله، حق برخورد قانونی با آن را خواهد داشت:

– «جعل داده‌ها» (Fabrication): عبارت است از گزارش مطالب غیرواقعی و ارائه داده‌ها یا نتایج ساختگی به‌عنوان نتایج آزمایشگاهی، مطالعات تجربی و یا یافته‌های شخصی؛ ثبت غیرواقعی آنچه روی نداده است؛ جابجایی نتایج مطالعات مختلف و نظایر آن‌ها.

– «تحریف داده‌ها» (Falsification): عبارت است از ثبت و ارائه نتایج پژوهش به‌نحوی که جزئیات اجرای پژوهش یا فرآیند جمع‌آوری داده‌ها دست‌کاری شود؛ داده‌هایی حذف یا تغییر یابند؛ برخی نتایج کوچک به‌منظور پنهان کردن واقعیات بزرگ‌تر، بزرگ‌نمایی شود (Juicy quotes) تا نتایج پژوهش در راستای اهداف خاص دنبال گردد یا نتایج ارائه‌شده مورد تردید قرار نگیرد.

– «سرقت علمی» (Plagiarism): عبارت است از استفاده غیرعمدی یا تعمدی از کلمات، ایده‌ها، عبارات، ادعاها و یا مستندات دیگران بدون قدردانی، توضیح و استناد مناسب به اثر مورد استفاده و صاحب (صاحبان) آن اثر. به‌عبارت دیگر، کپی‌برداری در نوآوری ادعایی مقاله، شباهت‌های ساختاری در نوشتار یا به‌کارگیری ایده‌ها و نتایج پژوهش‌های دیگران، بدون ارجاع مناسب به آن‌ها به‌عنوان یک پژوهش اصیل علمی، هریک نمونه‌هایی از سرقت علمی محسوب می‌شوند.

– «اجاره علمی»: منظور آن است که نویسنده (نویسندگان)، فرد دیگری را برای انجام پژوهش به‌کار گیرد و پس از پایان پژوهش، نتایج حاصل از آن را عیناً و یا با دخل و تصرف اندکی به نام خود منتشر کند.

– «انتساب غیرواقعی»: عبارت است از منسوب کردن غیرواقعی یک یا چند نفر از نویسندگان مقاله به افراد، مؤسسات، مراکز یا گروه‌های آموزشی و پژوهشی؛ در حالی که نقشی در اصل پژوهش منتشرشده نداشته‌اند.

وظایف و مسئولیت‌های داوران

• داوران در بررسی کیفی، محتوایی و علمی مقالات، به سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله یاری رسانده و با مطالعه دقیق و کامل مقالات و بیان نقطه‌نظرات سازنده خود در خصوص آن‌ها، به بهبود و ارتقاء کیفی و محتوایی مجله کمک می‌کنند.
• داور انتخابی می‌بایست بعد از بررسی خلاصه مقاله، بلافاصله سردبیر نشریه را از تصمیم خود در مورد پذیرش یا عدم پذیرش داوری (به‌دلیل قرار نداشتن موضوع مقاله در حوزه کاری داور، کمبود وقت یا …) مطلع نماید. همچنین در صورت عدم پذیرش داوری، انتظار می‌رود تا سردبیر مجله را در انتخاب داور جایگزین یاری کند.
• داور به‌لحاظ حرفه‌ای باید در زمینه موضوعی مقاله، صاحب‌نظر و متخصص باشد. به‌عبارت دیگر، شایسته است که داور از پذیرش بررسی مقالاتی که موضوع آن‌ها با حوزه تخصصی وی فاصله دارد و ممکن است نتواند در مورد آن‌ها داوری منصفانه‌ای انجام دهد؛ اجتناب کند.
• داور نباید مقاله‌هایی را که منافع اشخاص، مؤسسات و شرکت‌های منسوب به وی به‌وسیله آن مقالات حاصل می‌گردد و یا روابط شخصی در آن مشاهده می‌شود؛ برای داوری قبول کند. همچنین، داور باید از پذیرش بررسی مقاله‌هایی که در انجام پژوهش مربوطه، تجزیه و تحلیل نتایج حاصله یا نگارش مقالات به هر نحوی با نویسندگان آن‌ها همکاری داشته است؛ اجتناب نماید.
• در صورت پذیرش بررسی مقاله، داور موظف است تا نظرات تخصصی و اصلاحی خود را درباره محتوای علمی، فنی و نگارشی مقاله به‌وضوح اعلام کند و در مهلت زمانی تعیین‌شده به سردبیر مجله ارائه نماید. بررسی دقیق مراجع، جداول، تصاویر و دیگر ضمائم مقاله نیز جزو وظایف داور می‌باشد.
• داوری مقالات باید صرفاً بر اساس مستندات علمی و استدلال کافی انجام شود و از اعمال نظر سلیقه‌ای، شخصی، صنفی، نژادی، مذهبی و غیره در داوری مقالات اکیداً خودداری گردد.
• از داور انتظار می‌رود تا ارزیابی دقیق خود را در مورد نقاط قوت و ضعف مقاله به‌صورتی سازنده، صریح و آموزشی تبیین نماید و سپس، نتایج بررسی مقاله را به‌همراه پیشنهادهایی جهت اصلاح و بهبود کیفیت آن، به سردبیر مجله ارائه کند.
• انتظار می‌رود که داور، شخصیتی مسئولیت‌پذیر، پاسخگو، وقت‌شناس، حقیقت‌جو، علاقه‌مند و پایبند به اخلاق حرفه‌ای داشته باشد. استناد به شواهد معتبر و مناسب، رعایت انصاف و ادب، پرهیز از تعصب، پیش‌داوری و شتاب‌زدگی و نیز دارا بودن بیانی واضح برای سردبیر در خصوص میزان تناسب مقاله برای انتشار در مجله از دیگر خصوصیات داوران است.
• داور موظف است که از ارجاع‌دهی کامل مقاله به کلیه تحقیقات، موضوعات و نقل قول‌های مورد استفاده اطمینان حاصل کند. همچنین، از داور انتظار می‌رود تحقیقات انتشاریافته مرتبط را که در مقاله به آن‌ها ارجاع داده نشده است؛ به سردبیر اطلاع دهد.
• داور باید کلیه اطلاعات موجود در مقاله تحت بررسی را محرمانه تلقی کرده و از درز مطالب نوشته‌شده در آن (به‌خصوص قسمت مربوط به نوآوری مقاله) و بحث درباره جزئیات آن با دیگران پرهیز نماید.
• داور، حق ندارد قبل از انتشار مقاله، از داده‌ها یا مفاهیم جدید آن به نفع یا علیه پژوهش‌های خود یا دیگران و یا برای انتقاد از نویسندگان استفاده کند. همچنین، پس از پذیرش و انتشار مقاله، داور مجاز به انتشار جزئیاتی فراتر از آنچه توسط مجله منتشر شده است؛ نمی‌باشد.
• داور، حق ندارد به‌جز با مجوز کتبی سردبیر مجله، داوری یک مقاله را به فرد دیگری از جمله همکاران هیئت علمی یا دانشجویان تحصیلات تکمیلی خود بسپارد. در صورت اخذ مجوز از سردبیر مجله برای این کار، باید نام و مشخصات کامل شخص یا اشخاصی که در بررسی مقاله به داور اصلی کمک کرده‌اند؛ در گزارش داوری به سردبیر ذکر گردد تا در مدارک مجله ثبت شود.
• داور، اجازه تماس مستقیم با نویسندگان در رابطه با مقالات در حال داوری را ندارد. هرگونه تماس با نویسندگان مقالات فقط از طریق سردبیر مجله انجام خواهد گرفت.
• از داوران انتظار می‌رود در گزارش «رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی» و ارسال مستندات مربوطه، به سردبیر مجله جدیت و اهتمام به خرج دهند.

وظایف و مسئولیت‌های سردبیر و اعضای هیئت تحریریه

• اختیار و مسئولیت انتخاب داوران و قبول یا رد یک مقاله پس از کسب نظر داوران، بر عهده سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله است.
• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله بایستی از نظر حرفه‌ای در یکی از شاخه‌های اصلی یا فرعی مرتبط با مهندسی برق و کامپیوتر، صاحب‌نظر و متخصص بوده و در حوزه پژوهشی تخصصی خود، مقالات متعددی را منتشر کرده باشند. همچنین، از روحیه‌ای مسئولیت‌پذیر، پاسخ‌گو، حقیقت‌جو، منصف و بی‌طرف برخوردار بوده و به‌صورت جدی، مداوم و مسئولانه در راستای نیل به اهداف مجله و ارتقای کیفی آن مشارکت نمایند.
• از سردبیر و اعضای هیئت تحریریه انتظار می‌رود که یک بانک اطلاعاتی از داوران مناسب برای مجله، تهیه و به‌طور مرتب بر اساس عملکرد داوران آن را به‌روز نمایند.
• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه بایستی در انتخاب داوران شایسته (با در نظر گرفتن زمینه تخصصی، سرآمدی، تجربه علمی و کاری و التزام اخلاقی آنان) اهتمام ورزند.
• سردبیر مجله باید از داوری‌های عمیق و مستدل، استقبال و از داوری‌های سطحی و ضعیف، جلوگیری کند و با داوری‌های مغرضانه، بی‌پایه یا تحقیرآمیز، برخورد نماید.
• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله باید نسبت به ثبت و آرشیو اسناد داوری مقالات به‌عنوان اسناد علمی و نیز محرمانه نگاه داشتن اسامی داوران هر مقاله، اقدامات لازم را انجام دهند.
• تصمیم‌گیری در مورد پذیرش یا رد مقالات، بایستی بر اساس ارزیابی نظرات تخصصی داوران و سنجش صحت آن‌ها و با ارائه مستندات علمی و استدلال کافی انجام شده و اعمال نظر سلیقه‌ای، شخصی، صنفی، نژادی، مذهبی و غیره کوچک‌ترین اثری در تصمیم‌گیری نهایی نداشته باشد.
• پس ازتصمیم‌گیری نهایی در مورد پذیرش یا رد یک مقاله،سردبیر مجله، موظف به اعلام سریع نتیجه به نویسنده مسئول آن می‌باشد.
• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله باید کلیه اطلاعات موجود در مقالات را تا قبل از پذیرش و انتشار آن در مجله، محرمانه تلقی نموده و از در اختیار دیگران قرار دادن مطالب و بحث درباره جزئیات آن احتراز نمایند.
• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله حق ندارند قبل از انتشار مقاله، از داده‌ها یا مفاهیم جدید آن به نفع یا علیه پژوهش‌های خود یا دیگران یا برای انتقاد از نویسندگان استفاده نمایند. همچنین پس از انتشار مقاله، سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله مجاز به انتشار جزئیاتی فراتر از آنچه در مجله منتشر شده است؛ نیستند. تنها استثناء درباره این بند، بررسی موارد احتمالی مرتبط با بروز «رفتارهای غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی» توسط نویسندگان، در صورت وجود دلایل قابل قبول می‌باشد.
• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله موظفند از بروز «تضاد منافع» (Conflict of interests) در روند داوری، با توجه به هرگونه ارتباط شخصی، تجاری، دانشگاهی و مالی که ممکن است به‌طور بالقوه بر پذیرش و انتشار مقالات ارسالی تأثیر بگذارد؛ جلوگیری کنند.
• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله بایستی داوران را به دقت در بررسی، اظهار نظر در مورد اصالت مقاله و اطمینان از عدم بروز تخلفات انتشاراتی و پژوهشی در مقالات ارسالی تشویق نمایند.
• سردبیر مجله موظف است آثار متهم به عدول از اخلاق انتشاراتی و پژوهشی را که توسط داوران یا به هر نحو دیگر گزارش می‌شود؛ با دقت و جدیت بررسی نموده و در صورت نیاز، اقدامات لازم را بر اساس قوانین و آئین‌نامه‌های داخلی مجله و سازمان متبوع انجام دهد.
• سردبیر نباید با رد مقالات مورد اتهام یا مقالاتی که تخلف آن‌ها محرز شده، مسئله را پایان‌یافته تلقی کند و موظف است موارد اتهامی را تا آخرین مرحله پیگیری نماید. در عین حال، بایستی فرصت مناسب جهت پاسخ‌گویی نویسندگانی که متهم به «رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی» شده‌اند؛ فراهم باشد.
• سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله باید به‌طور مستمر، نظرات، انتقادات و پیشنهادهای نویسندگان، خوانندگان و داوران مجله را در مورد سیاست‌های انتشاراتی و کیفیت شکلی – محتوایی مجله جویا شوند و با لحاظ کردن نقدهای سازنده و اعمال پیشنهادهای اصلاحی و منطقی آنان، نسبت به بهبود کیفیت نشریه اهتمام ورزند.