تحلیل موانع آموزشی- ترویجی توسعه کشت محصولات مقاوم به کم‌آبی در شهرستان خرم‌آباد

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

حسین میخک ¹ (دانشجوی کارشناسی ارشد توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، ایران)
مهدی رحیمیان ² (استادیار گروه توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، ایران)
سعید غلامرضایی ³ (استادیار گروه توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/08/22 تاریخ پذیرش : 1397/08/22 تاریخ انتشار : 1397/08/01

کلید واژه: مدیریت کمبود آب, تغییر الگوی کشت, تحلیل عاملی, شهرستان خرم آباد,

چکیده مقاله :

تحقیق پیش رو از نوع تحقیقات پیمایشی و کاربردی بوده که هدف آن تحلیل چالش های توسعه کشت محصولات مقاوم به کم‌آبی و شناخت جایگاه موانع آموزشی و ترویجی در بین کشاورزان شهرستان خرم‌آباد می باشد. جامعه آماری شامل دو گروه کارشناسان دارای سابقه مرتبط با مدیریت آب و کشاورزان دارای کشت های آبی در سال زراعی 13۹۶- ۱۳۹۵ در شهرستان خرم‌آباد (۷۰۵۰=N) بود. از جامعه کارشناسان 38 نفر به‌صورت تمام شماری و از جامعه کشاورزان 215 نفر با استفاده از فرمول کوکران به‌عنوان حجم نمونه تعیین شدند. سپس کشاورزان به روش نمونه گیری چندمرحله‌ای انتخاب و داده های موردنیاز از آنان به‌وسیله پرسشنامه گردآوری شد. روایی و پایایی پرسشنامه (در بخش موانع) به ترتیب، با استفاده ازنظرات کارشناسان و ضریب آلفای کرونباخ (761/۰ =α) مورد تأیید قرار گرفت. بر اساس نتایج تحلیل عاملی اکتشافی موانع توسعه کشت محصولات مقاوم به کم‌آبی به چهار دسته؛ ادراکی- نگرشی، اطلاعاتی- شناختی، خدماتی حمایتی و آموزشی- ترویجی تقسیم‌بندی شدند. نتایج آزمون من ویتنی نشان داد که از بین 18 مانع بررسی‌شده، فقط دو مانع "ارتباط ضعیف بین کارشناسان و کشاورزان در رابطه با کشت محصولات مقاوم به کم‌آبی" و "به‌روز نبودن آموزش‌های ترویجی با تغییرات الگویی کشت منطقه" به‌صورت معنی داری مانع توسعه کشت محصولات مقاوم به کم‌آبی به شمار نمی رفتند؛ اما مقایسه میانگین میزان وجود داشتن هر مانع در منطقه با میانگین میزان اهمیت همان مانع نشان داد که 16 مورد دیگر از این موانع به‌صورت معنی داری مانعی بر سر راه توسعه کشت این‌گونه محصولات در شهرستان خرم آباد به‌حساب می آیند.

چکیده انگلیسی:

The present research is a survey and applied research where the objectives were to analyze the challenges of development of crops resistant to dehydration and to recognize the status of educational and extension barriers among farmers in Khorramabad township. The statistical population consisted of two groups of experts in the field of water management and water crops farmers in Khoramabad township in 2016-2017 (N = 7050). From experts 'community of 38 people and from the farmers' society, 202 people were selected by multi-stage sampling method and the required data were collected by a questionnaire. Questionnaire's reliability and validity confirmed respectively through computing Cronbach's alpha coefficient (α=0.761) and content validity. Data analyzed by SPSS software. Based on the results of exploratory factor analysis, barriers to the development of crops resistant to dehydration were classified into four categories: perceptual-attitude, informational-cognitive, service-supportive and educational-promotional. The results of the Mann-Whitney test showed that among the 18 barriers examined, only two barriers to "poor communication between experts and farmers regarding the cultivation of crop resistant crops" and "the lack of up-to-date extension training with site pattern changes" You did not stop developing crop resistant dehydrating products. But the comparison of the average of the presence of any barrier in the region with the average importance of the same obstacle showed that 16 other barriers significantly impeded the development of crops resistant to dehydration in the Khorramabad Township.

منابع و مأخذ:

احمدی، م.، و جاوید فر، ف. (۱۳۷۹). روش‌های ارزیابی و اصلاح مقاومت به خشکی در گونه‌های روغنی جـنس براسـیکا (ترجمـه). نشر سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی.

افشار، ن.، و زرافشانی، ک. (۱۳۸۹). تحلیل تمایل به مشارکت در مدیریت آبیاری: مطالعه موردی تعاونی‌های آب‏بران سفید برگ و سراب بس استان کرمانشاه. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد ۶، شماره ۲، صفحات ۱۱۳-۹۹.

ببران، ص.، و هنر بخش، ن. (۱۳۸۷). بحران وضعیت آب در جهان و ایران. پژوهش‌نامه روابط بین‌الملل، شماره ۴۸، صفحات ۱۹۳ - ۲۱۲.

بهدانی‏، م. ع.، و موسوی فر، ب. ا. (1390). اثر کم آبیاری بر انتقال مجدد و وزن خشک اندام‌های گیاهی سه ژنوتیپ گلرنگ بهاره. فصلنامه بوم‌شناسی کشاورزی، جلد 3، شماره 3، صفحات 289-277.

جوانی، ک. (۱۳۹۰). تحلیل اقتصادی و اجتماعی پایدار زعفران و تأثیر آن بر توسعه روستایی (تربت‌حیدریه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه زنجان.

حیدری، ن. (۱۳۹۳). ارزیابی شاخص بهره‌وری آب کشاورزی و عملکرد سیاست‌ها و برنامه‌های مدیریت آب کشور در این زمینه. فصلنامه مجلس و راهبرد، سال 21، شماره 78.

رسام، ق.، دادخواه، ع.، خوشنود یزدی، ا.، و مقدسی، ر. (۱۳۹۱). اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه کشت گیاهان دارویی در استان خراسان شمالی. همایش ملی فراورده‌های طبیعی و گیاهان دارویی، دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، ۱۳۹۱.

ریاحی، ا. (۱۳۸۱). دیدگاه‌ها و رهیافت‌های بحران آب و پدیده خشک‌سالی. وزارت جهاد کشاورزی. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، اداره کل منابع طبیعی استان فارس.

سهرابی، ن.، چیت‌سازان، م.، میرزایی، ی.، قادری، گ.، اورنگ، م.، و عسگری مارنانی، ص. (۱۳۸۸). بررسی خشک‌سالی اقلیمی بر منابع آب زیرزمینی دشت خرم‌آباد. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران، بیست هفتمین گردهمایی علوم زمین، سیزدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، نوزدهم تا بیست یکم بهمن ۱۳۸۸.

شرکت آب منطقه‌ای شهرستان خرم‌آباد. (۱۳۹۱). گزارش سالانه منابع آب منطقه‌ای استان لرستان، دفتر منابع آب لرستان صفحه 18.

شرکت مدیریت منابع آب. (۱۳۹۲). خلاصه گزارش وضعیت منابع آب زیرزمینی تا پایان سال آبی ۹۱-۹۰، دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران.

صدیقی، ح.، و احمد پور کاخک، ا. (۱۳۸۴). سنجش نگرش کشاورزان زعفران کار نسبت به تولید و توسعه کشت زعفران و بررسی مسائل و مشکلات آنان (مطالعه موردی شهرستان گناباد). مجله علوم کشاورزی ایران، جلد ۳۶، شماره ۳، صفحات ۶۹۹-۶۸۹.

عادلی، ج.، و عنابستانی، ع. ا. (۱۳۹۴). بررسی علل گسترش کشت محصول زعفران در نواحی معتدل کوهستانی استان گلستان (مورد، روستای وامنان). نشریه زراعت و فناوری زعفران، جلد ۳، شماره ۲، صفحات ۱۴۴-۱۳۳.

عاقلی، ح.، و ذوقی، م. (۱۳۸۸). بررسی مهم‌ترین موانع و مشکلات توسعه کشت کلزا در خراسان، مجله پژوهش‌های زراعی ایران، جلد ۷، شماره ۲.

عبدی، ن.، و فیروزی، س. (۱۳۹۳). بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش کشت کلزا در میان کشاورزان شهرستان دزفول. سیزدهمین همایش علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران و سومین همایش علوم و تکنولوژی بذر ایران.

فرحناز، س.، و عباسی، ف. (۱۳۸۸). ارزیابی بازده آبیاری در کشور و ارائه نقشه هم بازده آبیاری. دوازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران (مدیریت آبیاری در ایران، چالش‏ها و چشم‏اندازها)، تهران.

کردوانی، پ. (1386). خشکسالی و راه‌های مقابله در آن در ایران. انتشارات دانشگاه تهران، صفحه 402.

محمدی، ح.، حقیقت‏جو، پ.، و سرگزی، ع. ر. (1396). جایگاه کم آبیاری در مصالحه اهداف زیست‌محیطی- اقتصادی الگوی کشت در فارس. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره 19، شماره 4، صفحات 177-163.

محمدی، ی.، شعبانعلی فمی، ح.، و اسدی، ع. (۱۳۸۸). بررسی میزان مهارت کشاورزان در به‌کارگیری فناوری‌های مدیریت آب کشاورزی در شهرستان زرین‌دشت، استان فارس. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد ۵، شماره ۱، صفحات ۱۰۸ -۹۷.

مرتضوی، ا.، زمانی، ا.، و بلالی، ح. (۱۳۹۳). بررسی بهره‌وری اقتصادی آب در محصولات مختلف زراعی در دشت بهار. نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد ۲۸، شماره ۱.

مرکز آمار ایران. (۱۳۹۳). آمارنامه کشاورزی. وزارت جهاد کشاورزی، معاونت برنامه‏ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات.

نسیمی زاده، ا.، آقا پور صباغی، م.، و مقدسی، ر. (۱۳۹۲). بررسی پایداری منابع آب با رویکرد برنامه‌ریزی کسری در شهرستان اهواز، اولین همایش ملی چالش‌های منابع آب و کشاورزی، انجمن آبیاری و زهکشی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خورسگان اصفهان، بهمن ۱۳۹۲.

نوری، ه.، جمشیدی، ع.، جمشیدی، م.، هدایتی مقدم، ز.، و فتحی، ع. (۱۳۹۲). تحلیل عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر نگرش کشاورزان درباره مدیریت آب زراعی در شهرستان شیروان و چرداول. نشریه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره ۴۴، شماره ۴، صفحات ۶۵۵-۶۴۵.

Abrha, B. K. (2015). Factors affecting agricultural production in Tigray region, northern Ethiopia (Doctoral dissertation).

Bindra, S. P., Hamid, A., Salem, H., Hamuda, K., & Abulifa, S. (2014). Sustainable integrated water resources management for energy production and food security in Libya. Procedia Technology, 12: 747-752.

Bogers, R. J., Craker, L. E., & Lange, D. (2006). Medicinal and aromatic plants: agricultural, commercial, ecological, legal, pharmacological and social aspects.

2008. A. O. (2008). Irrigation in the Middle East region in figures. AQUASTAT Survey 2008. Iran (Islamic Republic of Iran).

FAO. (2010). Water at a glance. Retrieved from: http://www.fao.org/ nr/water/docs/waterataglance.pdf   

FWW (Food & Water Watch). (2007). Bechtel Profits from Dirty Water in Guayaquil, Ecuador. Retrieved November 14, 2008, from. http://www.foodandwaterwatch.org.

IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change). (2011). Climate Change and Water. Technical Paper of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Geneva, Switzerland.

Popescu, D. L. (2014). Subsistence/Semi-subsistence Agricultural Exploitations: Their Roles and Dynamics within Rural Economy/Rural Sustainable Development in Romania. Procedia Economics and Finance, 16: 563-567.

Psomas, A., Dagalaki, V., Panagopoulos, Y., Konsta, D., & Mimikou, M. (2016). Sustainable agricultural water management in Pinios river basin using remote sensing and hydrologic modeling. Procedia engineering, 162: 277-283.

Merrey, D., Awulachew, S. B., Saruchera, D., & Lautze, J. (2015). The Critical Role of Water in Achieving the Sustainable Development Goals: Synthesis of Knowledge and Recommendations for Effective Framing, Monitoring, and Capacity Development Paper (draft).

World Health Organization. (2005). celebrating water for life: the International Decade for Action 2005-2015: World Day for Water 2005, March 22: advocacy guide. In Celebrating water for life: the International Decade for Action 2005-2015: World Day for Water 2005, March 22: advocacy guide.

Wright, P. R., Morgan, J. M., Jessop, R. S., & Cass, A. (1995). Comparative adaptation of canola (Brassica napus) and Indian mustard (B. juncea) to soil water deficits: yield and yield components. Field Crops Research, 42(1): 1-13.

Xiong, Q., & Sun, X. (2011). SWOT analysis of industrial development of double-low rapeseed in Hubei Province. Asian Agricultural Research, 3(5): 15-37.

Yordanov, I., Velikova, V., & Tsonev, T. (2000). Plant responses to drought, acclimation, and stress tolerance. Photosynthetica, 38(2): 171-186.

Zeweld, W., Van Huylenbroeck, G., Tesfay, G., & Speelman, S. (2017). Smallholder farmers' behavioural intentions towards sustainable agricultural practices. Journal of environmental management, 187, 71-81.

Zimmer, S., Liebe, U., Didier, J. P., & Heß, J. (2016). Luxembourgish farmers’ lack of information about grain legume cultivation. Agronomy for sustainable development, 36(1):20.