بررسی تأثیر اجرای طرح ترسیب کربن بر اصل گسترش مشارکت در راستای ایجاد تاب‌آوری نظام‌های اجتماعی-اکولوژیکی (مورد مطالعه: شهرستان‌های خاتم، جاجرم و گالیکش)

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

حسین مرادی ¹ , مجید رحیمی ² , سیروس شمشیری ³

1 - دانشجوی دکتری مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
2 - دانشجوی دکتری آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
3 - دانشجوی دکتری مدیریت و کنترل بیابان، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1400/09/17 تاریخ پذیرش : 1401/02/12 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: تغییرات محیطی, حوزه آبخیز اوغان, شهرستان جاجرم, شهرستان خاتم, نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک,

چکیده مقاله :

تاب‌آور بودن نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک در برابر تغییرات محیطی نظیر تغییر اقلیم نیازمند تضمین سیستم‌های محیطی مانند سیستم عرضه آب و انسانی مانند نظام حکمرانی منابع و مشارکت ذی‌نفعان می‌باشد. در کشور ایران پروژه بین‌المللی ترسیب کربن از سال 2005 در ابتدا با هدف جلوگیری از پدیده بیابان‌زایی آغاز گردید. از این رو در این مطالعه جوامع محلی سه منطقه هدف این طرح شامل شهرستان خاتم استان یزد، شهرستان جاجرم استان خراسان شمالی و حوزه آبخیز اوغان شهرستان گالیکش استان گلستان و میزان تأثیر اجرای طرح بر گسترش مشارکت ذی‌نفعان مورد بررسی قرار گرفتند. بدین منظور از هر منطقه دو روستا به صورت نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب گردیده و پرسشنامه سنجش گسترش مشارکت بین کشاورزان و دامداران روستاهای هدف تکمیل گردید. نتایج نشان داد که اجرای طرح ترسیب کربن در سه منطقه مورد مطالعه باعث افزایش گسترش مشارکت به میزان قابل قبولی نگردیده است. همچنین مقایسه عملکرد مناطق نشان داد که در شهرستان جاجرم، ضعیف‌ترین عملکرد و در حوزه آبخیز اوغان شهرستان گالیکش بهترین عملکرد در راستای گسترش مشارکت ذی‌نفعان صورت پذیرفته است. شاخص‌های گسترش مشارکت نیز تنها در حوزه آبخیز اوغان و شهرستان خاتم در 14 حالت از 90 حالت ممکن دارای مقدار قابل قبولی بودند. در نتیجه شفافیت اهداف و انتظارات، حضور و درگیر ساختن ذی‌نفعان، تسهیل و رهبری، ظرفیت‌سازی، قدرت و منبع‌یابی در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سازمانی، زیرساختی و سرمایه اجتماعی دارای عملکرد مناسبی نبوده‌اند. از این رو تاب‌آوری خدمات اکوسیستمی موجود در سه منطقه مورد مطالعه به دلیل عدم گسترش مشارکت ذی‌نفعان به خطر خواهد افتاد.

چکیده انگلیسی:

The resilience of social-ecological systems to environmental changes such as climate change requires the guarantee of environmental systems such as water supply systems and human resources such as resource governance systems and stakeholder participation. In Iran, the International Carbon Sequestration Project, in cooperation, was initially launched in 2005 with the aim of preventing the phenomenon of desertification. Therefore, in this study, the local communities of the three target areas of this project, including Khatam, Jajarm and Oghan watershed of Galikesh and the impact of the project on the broaden of stakeholder participation were examined. For this purpose, two villages from each region were selected by simple random sampling and a questionnaire measuring the broaden participation among farmers and ranchers in the target villages was completed. The results showed that the implementation of carbon sequestration plan in the three study areas in the five dimensions studied did not increase the broaden participation to an acceptable level. Also, the comparison of the performance of the three regions showed that in Jajarm, the weakest performance and in Galikesh, the best performance has been done in order to expand the participation of stakeholders. Indicators of broaden participation were acceptable only in Ogan watershed and Khatam in 14 out of 90 possible cases. As a result, transparency of goals and expectations, presence and involvement of stakeholders, facilitation, and leadership, capacity building, power, and sourcing in all aspects of social, economic, organizational, infrastructure, and social capital have not performed well. Therefore, the resilience of ecosystem services in the three study areas will be jeopardized due to the lack of expansion of stakeholder participation.

منابع و مأخذ:

امامی، ن.، احمدپور، ا.، عابدی سروستانی، ا.، شهرکی، م. (1396). بررسی تأثیر پروژۀ ترسیب کربن بر توانمندی جوامع محلی (موردمطالعه حوزه آبخیز تیل‌آباد استان گلستان). فصلنامه پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، 10(4)، 23-36.

باسامی، ا.، پیش بین، س. ا.، علم بیگی، ا.، حسینی، س. م. (1398). شناسایی الگوهای ذهنی مدیران نسبت به توانمندسازی روانشناختی کارکنان ترویج کشاورزی: کاربرد روش کیو. پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی, 12(4), 13-26.

پروژه بین‌المللی ترسیب کربن. (1393). گزارش سالیانه عملکرد اجرایی سال 2014. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، 55 صفحه.

حاجیلو، ف. (1400). عوامل مؤثر در کشت گونه‌های بومی مقاوم به تغییرات اقلیمی بر پایه دانش بومی زنان روستایی در آذربایجان شرقی. مطالعات علوم محیط زیست، 6(2)، 3686-3695.

رحیمی، م.، قربانی، م.، ملکیان، آ.، علم بیگی، ا. (1400). تعیین شیوه و رژیم حکمرانی آب در مواجهه با تغییرات محیطی از دیدگاه نهاد و ذینفعان محلی (مطالعۀ موردی: حوزۀ آبخیز دریاچۀ طشک-بختگان). مرتع و آبخیزداری، 74(1)، 81-102.

سیدعلیپور، س. خ.، پایدار، ا.، صادقی، خ. (1395). ارائه‌ی مدل آمایشی راهکارهای بهبود معیشت روستاییان با تأکید بر امنیت پایدار (محدوده‌ی اجرای CSP جازموریان در جنوب کرمان). جغرافیا و توسعه، 44(3): 45-64.

شجاع چاغروند، ک.، لشگرآرا، ف.، محمودی، م. (1399). بررسی سازه هایی موثر بر توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی زنان روستایی عضو صندوق های اعتبارات خردشهرستان فیروزکوه. پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی, 13(1), 63-70.

شهرکی، م.، عابدی سروستانی، ا.، لطفی، ع. (1401). آسیب پذیری معیشت روستاییان از تغییر اقلیم: مطالعه موردی حوزه آبخیز اوغان استان گلستان. مهندسی و مدیریت آبخیز، 14(1)، 89-101.

قربانی، م. (1398 الف). سواد محیط‌زیستی در علم و جامعه: از دانش تا تصمیم. انتشارات دانشگاه تهران.

قربانی، م. (1399). اصول ایجاد تاب‌آوری: پایدارسازی خدمات اکوسیستم در نظام‌های اجتماعی- اکولوژیک. انتشارات دانشگاه تهران، 264 صفحه.

وزیریان، ر.، کریمیان، ع.، قربانی، م.، افشانی، س. ع.، دستورانی، م. (1399). سنجش و ارزیابی ابعاد مؤثر بر ارتقاء تاب‌آوری جوامع روستایی در مواجهه با خشکسالی (موردمطالعه: شهرستان سبزوار). فصلنامه پژوهش‌های روستایی، 11(4): 630-645.

Andrachuk, M., Armitage, D. (2015). Understanding social-ecological change and transformation through community perceptions of system identity. Ecology and Society, 20(4).

Barreteau, O., Bots, P. W. G., Daniell, K. A. (2010). A framework for clarifying ‘participation’ in participatory research to prevent its rejection for the wrong reasons. Ecology and Society, 15, 22.

Berglund, B., Hallgren L., Aradóttir, A. L. (2013). Cultivating communication: participatory approaches in land restoration in Iceland. Ecology and Society, 18, 35.

Biggs, R., Maja, S., Schoon, M. L. (2015). Principles for building resilience, Sustaining ecosystem services in social-ecological systems. Cambridge University Press.

Brody, S. D. (2003). Measuring the effects of stakeholder participation on the quality of local plans based on the principles of collaborative ecosystem management. Journal of Planning Education and Research, 22, 407–419.

Brunswik, E. (1957). Scope and aspects of the cognitive problem. In H. Gruber, K. R. Hammond & R. Jessor (eds). Contemporary Approaches to Cognition. Cambridge, MA: Harvard University Press, pp. 5-31.

Crutzen, P. J. (2002). Geology of mankind. Nature, 415(6867), 23.

Edelenbos, J., Van Buuren, A., Roth, D., Winnubst, M. (2017). Stakeholder initiatives in flood risk management: exploring the role and impact of bottom-up initiatives in three ‘Room for the River’projects in the Netherlands. Journal of environmental planning and management, 60(1), 47-66.

Ellis, E. C. Ramankutty, N. (2008). Putting people in the map: anthropogenetic biomes of the world. Frontiers in Ecology and the Environment, 6(8), 439-47.

Fedele, G., Donatti, C. I., Harvey, C. A., Hannah, L., Hole, D. G. (2019). Transformative adaptation to climate change for sustainable social-ecological systems. Environmental Science & Policy, 101, 116-125.

Folke, C., Hahn, T., Olsson, P., Norberg, J. (2005). Adaptive governance of social– ecological systems. Annual Review of Environmental Resoures, 30, 441–73.

Furman, K. L., Aminpour, P., Gray, S. A., Scyphers, S. B. (2021). Mental models for assessing coastal social-ecological systems following disasters. Marine Policy, 125, 104334.

Gibson, J. J. (1979). The Ecological Approach to Visual Perception. Boston, MA: Houghton Mifflin.

Jianjun, J., Yiwei, G., Xiaomin, W., Nam, P. K. (2015). Farmers’ risk preferences and their climate change adaptation strategies in the Yongqiao District, China. Land Use Policy, 47, 365-372.

Kirono, D. G. C, Larson, S, Tjandraatmadja, G. et al. (2013). Adapting to climate change through urban water management: a participatory case study in Indonesia. Regional Environmental Change, 14, 355–367.

Kliskey, A., Alessa, L., Griffith, D., Olsen, S., Williams, P., Matsaw, S., Cenek, M., Gosz, J., Dengler, S. (2021). Transforming sustainability science for practice: a social–ecological systems framework for training sustainability professionals. Sustainability Science, 16(1), 283-294.

McKight, P. E., Najab, J. (2010). Kruskal‐wallis test. The corsini encyclopedia of psychology, 1-1.

Méndez, P. F., Isendahl, N., Amezaga, J. M., Santamaría. L. (2012). Facilitating transitional processes in rigid institutional regimes for water management and wetland conservation: experience from the Guadalquivir estuary. Ecology and Society, 17, 26.

Movahedi, R., Jalilian, S. (2020). Entrepreneurial Competencies of Managers in Hamedan's Rural Women Cooperatives (RWC). International Journal of Agricultural Management and Development, 10(2), 175-188.

Resilience Alliance. (2010). Assessing resilience in social-ecological systems: Workbook for practitioners. Version 2.0. 54 p. https://www.resalliance.org/resilience-assessment

Schmidt, D. Hoerstrup, S. P. (2006). Tissue engineered heart valves based on human cells. Swiss Medical Weekly, 136(39-40), 618-23.

Sears, C. L. (2005). A dynamic partnership: celebrating our gut flora. Anaerobe, 11(5), 247-51.

Sholtz, R., W. (2011). Environmental literacy in science and society: From knowledge to deciosions. Cambridge University Press.

Young, J. C., Jordan, A., Searle, K. R. et al. (2013). Framing scale in participatory biodiversity management may contribute to more sustainable solutions. Conservation Letters, 6, 333–340.