تأملی فقهی در روایی میراث زوجین از حق قذف (تحلیل ماده 260 قانون مجازات اسلامی)
محورهای موضوعی : فقه و حقوق اسلامی
1 - دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی ، دانشگاه پیام نور، دانشگاه پیام نور تهران، ایران.
کلید واژه: حد, قذف, مقذوف, محرومیت از ارث.,
چکیده مقاله :
علیرغم عمومات باب ارث و به ارث رسیدن حق قذف برای تمامی افرادی که سهمی از اموال مقذوف می برند، مشهور فقهای امامیه، زوجین را از شمول این حکم مستنثی کرده اند. از بررسی و تتبع در کتب فقهی به نظر می رسد که فقها با استناد به دلیل اجماع و فارغ از امضائی بودن حکم قذف و عدم توجه به اعتبارسنجی های عرف عرب زمان تشریع، که قوام بخش موضوع بوده و حکم دایر مدار آن است، حکم به حرمان زوجین و عدم استیفاء از این حق داده اند، هرچند که دیدگاه غیرمشهور فقها به ارث بری زوجین از این حق، حکم نموده است. پژوهش حاضر، با شیوه توصیفی-تحلیلی، اجماع مورد ادعا را به ورطة نقد کشانیده و ضمن اثبات عدم حجیت آن، ثابت نموده است که این دلیل توان مقابله با عمومات و اطلاقات این باب را ندارد و قادر به اثبات محرومیت زوجین از ارث بردن ازحق قذف نمی باشد. بنابراین، با استناد به ادله ای همچون امضایی بودن حکم قذف و با توجه به تغییرات عرفی میان زوجین عصر تشریع حکم با عرف موجود بین زوج و زوجه امروزی، و هم رتبه بودن زوجین با خویشاوندان نسبی در دوره کنونی، برخلاف عدم هم سطحی زوجین آن عصر با خویشاوندان نسبی آن دوره، ارث بری زوجین از حق قذف می گردد. از این رو، بازنگری در ماده 260 قانون مجازات اسلامی جهت بهره مندی زوجین از حد قذف پیشنهاد می گردد.
Despite the general principles of inheritance and the right to inherit for all individuals entitled to a share of property, prominent Imamiyya jurists have excluded spouses from this ruling. Analyzing jurisprudential texts reveals that these jurists relied on the notion of consensus, disregarding the Qazf ruling and the validations of Arab customs during the time of Shari'a, which are pertinent to the subject. Consequently, they issued a verdict prohibiting spouses from inheriting this right, despite a minority opinion among jurists asserting that couples should inherit. This research employs a descriptive-analytical method to critique the purported consensus and demonstrate its lack of validity. It shows that this rationale fails to address the generalities and applications of this issue and does not sufficiently justify the exclusion of spouses from inheriting rights. The study also highlights examples such as the Qazf ruling and considers the customary changes between spouses since the legislation of this ruling. It argues that contemporary couples are now on par with relatives, unlike couples of earlier times, who did not share the same status as relatives. Therefore, it is recommended to revise Article 260 of the Islamic Penal Code to allow couples to benefit from the limit of Qazf.
- ابن ادريس، محمدبن منصور، السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم،1410.
- ابن براج طرابلسي، قاضي بن عبدالعزيز، المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم،1406.
- ابن حمزه طوسي، محمدبن علي، الوسيله إلي نيل الفضيله، قم: انتشارات كتابخانه آيه الله مرعشي نجفي، 1408.
- ابن زهره، حمزه بن علي حسيني)، غنيه النزوع الي علمي الاصول و الفروع، قم: موسسه امام صادق(ع)،1417.
- ابن فارس، احمد، معجم مقائيس اللغه، جلد5، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم،1414ق.
- ابن قدامه، عبدالله ابن احمد ابن محمد، المغنی، بیروت، درا احیاء التراث العربی،1405.
- ابن منظور، ابوالفضل، لسان العرب، جلد9، بيروت: دارالفكر للطباعه و النشر، دار صادر، 1414ق.
- اردبيلي، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان في شرح ارشاد الاذهان، قم: انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 14.3ق.
- امینی، علیرضا، محمدرضا آیتی، فقه استدلالی، (ترجمه تحریر الروضه فی شرح اللمعه)، سیدمهدی دادمرزی، قم، موسسه فرهنگی طه، 1390.
- انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، قم، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم، موسسه نشر اسلامی، 1416ق.
- بيهقي نيشابوري، محمدبن حسين، إصباح الشيعه بمصباح الشريعه، محقق: ابراهيم بهادري مراغي، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1416.
- ترحيني عاملي، سيدمحمدحسين، الزبده الفقهيه في شرح الروضه البهيه، قم: دارالفقه للطباعه و النشر، 1396.
- جاویدی، مجتبی، جایگاه سیره عقلاء در فقه جزایی امامیه، فصلنامه پژوهش¬های فقه و حقوق اسلامی، سال نهم، شماره 33، صص 35-54، 1392.
- جبار گلباغی ماسوله، سید علی، درآمدی بر عرف، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1378.
- جبعي عاملي(شهيد ثاني)، زين الدين، الروضه البهيه في شرح اللمعه الدمشقيه، قم: كتابفروشي داوري، 1410ق.
- ----------------------------، مسالك الافهام الي تنقيح شرائع الاسلام، قم: موسسه المعارف الاسلاميه، 1414.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، 1370.
- جناتی شاهرودی، محمدابراهیم (بی¬تا)، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، بی¬جا.
- خوانساري، سيداحمد، جامع المدارك في شرح مختصر النافع، محقق:علي اكبر غفاري، تهران: مؤسسه اسماعيليان، 1405.
- راغب اصفهاني، حسين، مفردات الفاظ القرآن، لبنان،دارالعلم ، الدار الشاميه، 1412ق.
- روحاني، محمد صادق، فقه الصادق، قم: دارالكتاب، 1412.
- سبزواري، سيد عبد الاعلي، مهذب الاحكم في بيان الحلال و الحرام، مؤسسه المنار، قم، 1413.
- سرخسی، محمدبن احمد بن ابی سهل، المبسوط، بیروت، دار المعرفه، 1414.
- سیوری، فاضل مقداد بن عبد الله، کنزالعرفان فی فقه القرآن، قم، نوید اسلام، 1388.
- صاحب¬بن عباد، اسماعيل، المحيط في اللغه، جلد5، بيروت، عالم الكتاب، 1414.
- صدوق، ابوجعفر، من لايحضره الفقيه، بيروت، دار صادر، 1401.
- طوسي، ابوجعفر محمد بن حسن، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1407.
- ----------------------------، النهايه في مجرد الفقه و الفتاوي، ج2،بيروت، دارالكتب العربي، 1400.
- ---------------------------، المبسوط في فقه الاماميه، ج8، تهران: المكتبه المرتضويه لاحياء الآثار الجعفريه، 1387.
- عاملي (شهيد اول)، محمدبن مكي، غايه المراد في شرح نكت الارشاد، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، 1414.
- علامه حلي، حسن بن يوسف¬بن مطهر، تحرير الاحكام الشرعيه علي مذهب الاماميه، قم، موسسه امام صادق، 1420.
- -------------------------------، قواعد الاحكام في معرفه الحلال و الحرام، ج3، قم، انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1413.
- ------------------------------ ، ارشاد الاذهان الي احكام الايمان، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1410.
- -----------------------------، تبصره المتعلمين في احكام الدين، قم، موسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1411.
- فاضل هندي، محمد بن حسن، كشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحكام، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم، 1416.
- فراهيدي، خليل بن احمد، كتاب العين، جلد 5، قم، نشر هجرت، 1410ق.
- فیض، علیرضا، روش تحقیق در فقه اسلامی بحثی در ادله، مجله مقالات و بررسیها، شماره 25، صص36-67، 1355.
- قدسی، احمد، اجماع در نگاه محققان شیعه و نقش آن در استنباط، مجله طلوع، شماره 27، سال هشتم، 1388.
- كاشف الغطاء، احمدبن علي بن محمدرضا، سفينه النجاه و مشكاه الهدي و مصباح السعادات، نجف اشرف، موسسه كاشف الغطاء، 1423.
- كاظمي، جواد، مسالك الافهام الي آيات الاحكام، جلد4، تصحيح محمدباقر بهبودي، تهران، المكتبه المرتضويه، 1365.
- كليني، محمد، فروع الكافي، بيروت، منشورات الفجر، 1428.
- لنكراني، محمدفاضل، تفصيل الشريعه في شرح تحرير الوسيله(الحدود)، قم، مركز فقهي ائمه اطهار عليهم السلام، 1422.
- مجتهد شبستری، محمد، نقد و نظر، شماره10، 1373.
- محقق داماد، سید مصطفی، مباحثی از اصول فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1385.
- مدرسي، محمدتقي، فقه الحدود و احكام العقوبات، قم، انتشارات محبان الحسين، 1430.
- مرعشی نجفی، سیدشهاب‌الدین، القصاص علی ضوء القرآن و السنه، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی، 1415ق.
- مغنيه، محمدجواد، فقه الامام (ع)، ج2، قم، موسسه انصاريان، 1421.
- مفيد،محمدبن محمدبن نعمان عكبري، المقنعه، ج1، قم، كنگره جهاني هزاره شيخ مفيد، 1413.
- ------------------------------- ، اوائل المقالات، چاپ دوم، بیروت، دار المفید، 1414ق.
- مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، موسسه اسماعیلیان، چاپ دهم، 1380.
- مكارم شيرازي، ناصر، استفتائات جديد، قم، مدرسه الامام علي¬بن ابي طالب، 1385.
- ---------------، تفسير نمونه، قم، دارالكتب الاسلاميه، 1395.
- موسوي خميني، سيدروح اله، كتاب البيع، تهران، مؤسسه تنظيم ونشر آثار امام خميني، 1379.
- ---------------- ،تحرير الوسيله، قم، موسسه مطبوعات دارالعلم، بی¬تا.
- موسوي خويي، سيدابوالقاسم، تكمله المنهاج، ج28، قم: نشر مدينه العلم، 1410.
- ----------------------، مباني تكمله المنهاج، قم، موسسه احياء آثار الامام الخويي، 1428.
- ----------------- - - - - ، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، تقریر میرزا علی غروی تبریزی، قم، دارالهادی للمطبوعات، 1410.
- نائینی، محمد حسین،، فوائد الاصول، قم، انتشارات اسلامی، 1417.
- نجفي(صاحب جواهر)، محمدحسن، جواهر الكلام في شرح شرائع الاسلام، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1404.
- نجفي خوانساري، شيخ موسي، منيه الطالب في شرح المكاسب، تقريرات ميرزا حسن نائيني، چاپخانه حيدري، 1373.
- نخعیف قاسم، محمدعلی سعیدی، تبیین حکم امضایی و تاثیر آن در استنباط احکام فقهی، آموزه های فقه مدنی، شماره 16، صص 131- 154، 1396.
- نراقی، احمد، عوائد الایام، تحقیق مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، 1417ق.
- واسطي، سيد محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد12، بيروت، دار الفكر للطباعه و النشر و التوزيع، 1414ق.