ارائه الگوی مفهومی توسعه دولت الکترونیک: بررسی توسعه دولت الکترونیک در برنامه اصلاح نظام اداری

محورهای موضوعی : خطمشی‌گذاری عمومی در مدیریت

خسرو نوری ¹ (دانشجوی دکتری خط مشی گذاری دانشگاه آزاد واحد سمنان)
هادی همتیان ² (دانشگاه آزاد سمنان)
حسن فراتی ³ (استادیار گروه مدیریت دولتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.)
فرشاد فائزی رازی ⁴ (استادیار گروه مدیریت صنعتی، واحدسمنان، دانشگاه آزاداسلامی، سمنان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/02/10 تاریخ پذیرش : 1399/04/03 تاریخ انتشار : 1399/05/01

کلید واژه: نظریه داده بنیاد, برنامه اصلاح نظام اداری, دولت دیجیتال, دولت الکترونیک,

چکیده مقاله :

زمینه: امروزه دولت ها در سراسر جهان در حال نوسازی خدمات عمومی و روشهای ارائه آنها همراه با تعامل با شهروندان از طریق بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند؛ دولت جمهوری اسلامی ایران نیز اقدامات اساسی از جمله ایجاد سازمان ملی فضای مجازی و خط مشی گذاری ذیل سیاستهای کلی نظام اداری صورت داده است.بر این اساس توسعه دولت الکترونیک که از محورهای خط مشی اصلاح نظام اداری است مورد بررسی قرار گرفت. هدف: ارائه الگویی مفهومی از مفاهیم و مقولات توسعه دولت الکترونیک. روش ها: پارادایم تحقیق تفسیری است و با رویکردی استقرایی از استراتژی نظریه داده بنیاد استفاده شد تا علاوه بر داده های حاصل از بررسی متون و اسناد مربوطه، از نظرات کارشناسان و خبرگان امر نیز استفاده شود؛ به این ترتیب که با نمونه گیری گلوله برفی با 7 تن در 11 جلسه مصاحبه به عمل آمد. در این تحقیق از نرم افزار max qda یرای تجزیه تحلیل استفاده شده است. یافته ها: استخراج 10 مقوله پایه،54 مفهوم و تعیین روابط بین آنها در قالب یک الگوی مفهومی. نتیجه گیری: با ارتقاء کیفیت سیاست گذاری، تأمین منابع، سرمایه گذاری کارا و مؤثر به توسعه دولت الکترونیک سرعت داده و در این راستا تجربیات موفق سایر دولتها مد نظر قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

Background:Today governments around the world are modernizing public services and ways to provide them with interaction with citizens through the use of information and communication technology; Accordingly, the development of e-government, which is one of the axes of the administrative system reform policy, was examined. Objective: To provide a conceptual model of the concepts and categories of e-government development. Methods: The research paradigm is an interpretive approach that used the inductive approach of the Foundation's data theory strategy and in addition to the data obtained from reviewing the relevant texts and documents, the opinions of experts and experts were also used. Tan was interviewed in 11 sessions. The analysis tool in this research is max qda software. Results: Extracting 10 basic categories, 54 concepts and determining the relationships between them in the form of a conceptual model. Conclusion:By improving the quality of policy-making, resource provision, efficient and effective investment, the development of e-government should be accelerated and in this regard, the successful experiences of other governments should be considered.

متن کامل:



ارائه الگوی مفهومی توسعه دولت الکترونیک: بررسی توسعه دولت الکترونیک در برنامه اصلاح نظام اداری

خسرو نوری¹، هادی همتیان*²، حسن فراتی³، فرشاد فائزی رازی⁴

چکیده

زمینه: امروزه دولت ها در سراسر جهان در حال نوسازی خدمات عمومی و روشهای ارائه آنها همراه با تعامل با شهروندان از طریق بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند؛ دولت جمهوری اسلامی ایران نیز اقدامات اساسی  از جمله ایجاد سازمان ملی فضای مجازی و خط مشی گذاری ذیل سیاستهای کلی نظام اداری صورت داده است. بر این اساس توسعه دولت الکترونیک را که از محورهای خط مشی  اصلاح نظام اداری است مورد بررسی قرار گرفت.

هدف: ارائه الگویی مفهومی از مفاهیم و مقولات توسعه دولت الکترونیک.

روش ها:  پارادایم تحقیق تفسیری است و با رویکردی استقرایی از استراتژی نظریه داده بنیاد استفاده شد تا علاوه بر داده های حاصل از بررسی متون و اسناد مربوطه، از نظرات کارشناسان و خبرگان امر نیز استفاده شود؛ به این ترتیب که با نمونه گیری گلوله برفی از 7 تن در 11 جلسه مصاحبه به عمل آمد. در این تحقیق از نرم افزار max qda  یرای تجزیه تحلیل استفاده شده است.

یافته ها: استخراج 10 مقوله پایه،54 مفهوم و تعیین روابط بین آنها در قالب یک الگوی مفهومی. 

نتیجه گیری: با ارتقاء کیفیت سیاست گذاری، تأمین منابع، سرمایه گذاری کارا و مؤثر به توسعه دولت الکترونیک سرعت داده و در این راستا تجربیات موفق سایر دولتها مد نظر قرار گیرد.

کلید واژه ها؛ دولت الکترونیک، دولت دیجیتال، نظریه داده بنیاد، برنامه اصلاح نظام اداری.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

در هزاره سوم اولاً، عوامل متعددی زمینه ساز توسعه دولت الکترونیک بوده اند که همگی ناشی از رشد فناوری و پیچیده تر شدن زندگی بشر است و به تبع آن دولت ها ناگزیرند برای پاسخ به شهروندان و رفع نیازهایشان به سوی الکترونیکی کردن خدمات روی آورند، از این جمله این عوامل می توان به رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات، جذابیت سرمایه گذاری در این بخش، گسترش استفاده از اینترنت، تغییر نیازها و انتظارات شهروندان و بنگاه ها ی اقتصادی و غیر اقتصادی و الزامات جهانی شدن، اشاره نمود (رضایی،1396)؛ دوماً، یکی از مهم‌ترین مقولات در جامعه اطلاعاتی، پدیده دولت الکترونیک است تا با استقرار و توسعه آن بتوان  چابکی، کارآیی و اثربخشی دولت و تسهیل دسترسی به خدمات و اطلاعات با کیفیت و همچنین افزایش شفافیت و پاسخگویی را فراهم نمود؛ همچنین انتظارات افراد در ارتباط با نحوه و کیفیت ارائه خدمات به‌طور روزافزون درحال تغییر است و دولت نیز باید پاسخگوی این نیازها و انتظارات باشد، به همین دلیل ایجاد دولت الکترونیک نه تنها یک الزام برای جوامع کنونی است، بلکه ابزاری برای توسعه کشورها است (مرکز ملی فضای مجازی،1396). 

از طرفی می توان گفت دولت الكترونيك با پيدايش مديريت عمومي جديد⁵( NPM)،  اهمیت بیشتری یافته است، از ویژگی های اصلی NPM ارتقاء مسئوليت پذيري، اثربخشي و كارايي مديريت دولتي،  بازاریابی، پاسخگویی، عدم تمرکز و تغییر دولت ، به گونه ای که بیشتر پاسخگوی نیازهای شهروندان باشد، و در نهایت داده های دولت باز⁶ (OGD) می توان برشمرد(بوعلیا کلوین،2:2017). همچنین گسترش اینترنت نیز تحولات عمیقى در ساختار، مدیریت و مفهوم خدمات دولتى به وجود آورده است و آثار آن در انجام وظایف اصلى دولت همچون جمع آورى مالیات، اجراى مقررات و حتى امور دفاعى نسبت به قبل بیشتر آشکار شده است لذا دولت الکترونیک در رئوس برنامه‌ریزی‌ها قرار گرفته تا امکان دسترسی به خدمات دولتی تسهیل شده، کیفیت خدمات و ارائه آنها توسعه و بهبود یابد، گردش اطلاعات در دولت سریع شود، شفافیت بیشتر، فساد کمتر و توانمندسازی شهروندان همگانی شود. (اکبری به نقل ازلاو⁷،1398). از سوی دیگر امروزه دستیابی به حكومت الكترونيكي برای بهبود سطح ارائه خدمات به شهروندان، هدف اصلي بسياري از كشورهاي در حال توسعه شده است و این امر باعث شده تا آنها با هدف دستیابی به خدمات عمومی عادلانه، پاسخگو، مؤثر و شفاف ، در فن آوری مدرن سرمایه گذاری کنند و دولت الکترونیک را به عنوان پله ای برای افزایش مفاهیم ذکر شده  بپذیرند، در این خصوص موفقیت و بقای یک دولت بستگی به ساختارهای اداری موجود و همچنین استراتژیهای فناوری و تلاش های دولت برای دستیابی به اهداف هزاره و اهداف تعیین شده خود دارد (اوامبا مسنج و چیوا،201). 

بر اساس آنچه که ذکر شد می توان گفت استقرار و توسعه دولت الکترونیک جهت انجام تغییرات در فرآیندهای دولتی نظیر تمرکز زدایی، بهبود کارایی و اثربخشی بسیار مؤثر است و بدین سبب است ،که در سال‌های اخیر، به طور جدی در دستور کار قرار گرفته است و دولتمردان هوشمند نیروهای خود را در راه تحقق آن بسیج کرده‌اند و درصدد برآمده‌اند تا فرآیندهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را با کمک فناوری نوین اطلاعات و ارتباطات اصلاح نموده و با شیوه کارآمدتری به ارائه خدمات بپردازند. در نظام اداری جمهوری اسلامی ایران این مهم درک شده است به طوری که در دولت های نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم دولت الکترونیک یکی از محورهای اصلی برنامه های اصلاح نظام اداری بوده است و از نظر ساختاری با نگاهی حرفه ای گرا برا آن واحدهای تخصصی طراحی شده است.

 دولت های یازدهم و دوازدهم به منظور تسهیل در تمرکززدایی، تفویض اختیارات و ایجاد فرصت های برابر و التزام به اسناد بالادستی کشور ازجمله سند چشم انداز 20 ساله و سیاست های توسعه، توجه به بسترسازی تفکر استراتژیک به   جای تفکر صرفاً مبتنی بر برنامه ریزی، و همچنین به منظور ارتقای نقش تسهیل گری و هدایت گری دولت و انجام اصلاحات در نظام اداری کشور در راستای سیاست های کلی نظام اداری ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) ، سیاست « نقشه راه اصلاح نظام اداری» را مشتمل بر هشت برنامه، در یکصد و شصت و دومین جلسه شورای عالی  اداری مورخ 14/12/1393 تصویب کرد و در ادامه مسير اجراي نقشه راه، برنامه جامع اصلاح نظام اداري دوره دوم را در ده محور برنامه اي براي بازه زماني سه ساله (سال 1397 الي 1399 ) تنظيم  نمود. یکی از محورهای اصلی در هر دو سیاست برنامه توسعه دولت الکترونیک است. از آنجا که لازمه بهبود سیاست ها اندازه گیری و سنجش برنامه های اجرا شده آنها است،  پژوهش حاضر در صدد آن است بررسی نماید که " ابعاد، مقولات پایه و مفاهیم توسعه دولت الکترونیک در برنامه اصلاح نظام اداری چیست؟" و "رابطه بین آنها چگونه است؟" و در نهایت الگویی مفهومی و نظریه ای میانی برخاسته از داده ارائه نماید. 

پیشینه نظری پژوهش

دولت الکترونیک⁸

بررسی ادبیات دولت الکترونیک حاکی از ان است که تعریف واحدی  برای دولت الکترونیک وجود ندارد که این مسئله ناشی از ماهیت پویا و متغیر فناوری اس و به طور کلی  استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور بهبود کارآیی و اثربخشی، شفافیت اطلاعات و مقایسه پذیری مبادلات اطلاعاتی و پولی در درون دولت، بین دولت و سازمان‌های تابعه آن، بین دولت و شهروندان و بین دولت و بخش خصوصی، دولت الکترونیک اطلاق می‌شود. برخی از تعاریف دولت الکترونیک بدین قرار است:

-       مى توان دولت الکترونیکى را به عنوان کاربرد فناورى هاى اطلاعاتى و ارتباطى به ویژه اینترنت به منظور تقویت دسترسى به خدمات دولتى و توزیع آن ها به نفع شهروندان، شرکت ها و کارمندان بخش عمومى تعریف کرد (صباغیان،1385).

-       دولت الکترونیک به‌عنوان حلقه‌ای مرکزی، رابط بین استراتژی‌ها، فرآیندهای سازمانی و فناوری بنا دارد به نحو مؤثری خدمات را به مشتریان و گروه‌های ذی‌نفع ارائه دهد (شریفی و زارعی، ۲۰۰۴).

-       دولت الكترونيك عبارت است از استفاده از اينترنت و شبكه گسترده جهاني⁹ به منظور ارائه اطلاعات به شهروندان خود (ملل متحد¹⁰ ، 2001 : 1). یا به بیانی دیگر دولت الكترونيك به معني ارتباط بين دولت و شهروندانش به وسيله رايانه و شبكه است (ايوانس ¹¹و ين¹²، 2006:209).

توسعه دولت الکترونیک

انديشكده «مك كينزي» در گزارشي با بررسي وضعيت ديجيتالي شدن دولت هاي ملي مطالعاتی داشته که  نشان مي دهد دولت هاي براي تسهيل آغاز و پيشبرد خدمات عمومي ديجيتالي 5 وظيفه عمده بر عهده دارند: «ارايه راهبرد و اهداف ديجيتالي جامع و كامل، ايجاد بسترهاي مشترك فناوري اطلاعات، تعريف استانداردهاي فني، تسهيل ايجاد تغييرات از طريق وضع قوانين، انجام و حمايت از طرح هاي پايلوت در راستاي كمك به بخش عمومي براي ايجاد مهارت هاي مهم (انعامی علمداری ،1396).

اولین گام در تعیین راهبرد دولت الکترونیک دستیابی به مفهومی جامع و کامل از آن است، بدین معنا که سیاستگذاران باید بدانند که دقیقا در پی دست یافتن به چه چیزی هستند و دومین گام، تعیین قلمرو نفوذ و گسترش آن است. پس از این مرحله باید نسبت به تدوین استراتژی اقدام شود. این استراتژی از این لحاظ حائز اهمیت است که برنامه‌های عملی مهندسی مجدد فرآیندها و رویه‌ها را به گونه‌ای که در راستای دولت الکترونیک و حمایت کننده آن باشد، هدایت کرده و همچنین گام‌های اولیه حرکت را تعیین می سازد و باید دربرگیرنده مراحل ذیل باشد؛

·       تعریف ساختار دولت الکترونیک و اجزا و عناصر کلیدی آن.

·       تعیین مخاطبان و کاربران دولت الکترونیک.

·       ترسیم چشم اندازی که به سادگی قابل درک باشد و دربرگیرنده نتایج مورد انتظار از دولت الکترونیک باشد.

·       تعیین اهداف عملیاتی که قابل سنجش و قابل اندازه گیری باشند.

·       تعیین خط مشی‌های لازم به منظور حمایت از تحقق مطلوب دولت الکترونیک تعریف شیوه‌ای که میزان آمادگی سازمانی برای استقرار دولت الکترونیک را تعیین کند.

·       تعریف فرآیند و مراحل استقرار دولت الکترونیک (انباری،1391).

مؤلفه های اثر گذار بر دولت الکترونیک

هر چند دولت الکترونیکی  ارائه خدمات به عموم را بهبود می بخشد، با این حال عوامل بسیاری وجود دارد که مانع اجرای صحیح آن می شود. این عدم موفقیت ها یا شکست های توسعه دولت الکترونیک در کشورهای در حال توسعه، دولتها را برای انجام تحقیقات در مورد موانع پیشه رو توسعه دولت الکترونیک ترغیب می کند.

روسی و دیگران(2018) تحقیقات زیادی را در رابطه با توسعه دولت الکترونیک در کشورهای در حال توسعه ، مورد مطالعه و بررسی قرار دادند و نتایج آنها را جمع بندی نموده اند که در جدول 1 به آنها اشاره است.

جدول (1): مؤلفه های اثر گذار دولت الکترونیک(مأخذ روسی و دیگران 2018)

نام مؤلفه	اجزاء
عوامل زیر ساخت فناوری اطلاعات	1. عدم مهارت های فن آوری در بین رهبران 2. عدم مهارت های فن آوری در بین کارمندان 3. عدم مهارت های فنی در بین شهروندان 4- عدم مهارت های فنی در بین معلولین 5- فقدان مدارک لازم برای کارمندان / توسعه دهندگان IT فناوری دولتی 6. کمبود سخت افزار و / یا تعمیر و نگهداری و / یا به روز شده 7. کمبود نرم افزار و / یا تعمیر و نگهداری و / یا به روز شده 8- عدم وجود سیستم های ارتباطی 9. فقیر / کمبود اطلاعات رقمی 10. عدم وجود سیستم های ادغام 11. عدم قابلیت همکاری 12. عدم تحرک ضبط 13. در دسترس بودن و حفظ داده ها
عوامل مدبربتی	1. خوب مراقبت از بالای هرم در حالت اداری 2. نیروی کار و مقاومت در برابر تغییر 3. عدم شفافیت 4- گردش نیروی کار 5- همکاری و هماهنگی
عوامل فرهنگی	1. تقسیم دیجیتال 2. عدم آگاهی 3. عدم اعتماد
عوامل قانونی	1. بروزرسانی قوانین جهت شناسایی اسناد و معاملات الکترونیکی 2. فقدان قوانین حمایتی و تسهیل کننده از سیاست  توسعه دولت الکترونیک. 3.وجود قوانین دست و پاگیرکه اینکه مانع توسعه دولت الکترونیکی شود
عوامل بودجه ای	1. کمبود بودجه  2. کمبود منابع بودجه 3. عدم مدیریت منابع در دسترس 4- فساد و سوءاستفاده از پول عمومی

 

ال.نعمت و همکاران (2013) ده عامل موفقیت دولت الکترونیکی را در سه بخش سازمانی، فناوری اطلاعات و مردمی معرفی کردند که عبارتند از: بودجه، زیرساخت فناوری اطلاعات، سیاست و مسائل حقوقی، کارایی رایانه کاربر، سیستم پاداش برای شهروندان، مقاومت در برابر تغییر شهروندان، چشم انداز و استراتژی دولت الکترونیک، آموزش شهروندان، پشتیبانی مدیریت عالی (از نوع سیاسی) و آگاهی شهروندان از مزایای دولت الکترونیک.

ارزیابی دولت الکترونیک

بر اساس گزارش سازمان ملل شاخص توسعه دولت الکترونیک¹³  (EGDI) بر اساس سه مولفه خدمات آنلاین¹⁴، زیرساخت های ارتباطی ¹⁵و سرمایه‏ انسانی¹⁶ که در شکل1 نمایش داده شده است.

 

 

 

 

 

 

 

شکل (1): مولفه های شاخص توسعه دولت الکترونیک

 

 

 

 

و اجزای این مؤلفه ها در جدول 2 نشان داده می شود:

جدول(2) : اجزای مؤلفه های شاخص توسعه دولت الکترونیک

نام مؤلفه	اجزاء
خدمات آنلاین	ارائه اطلاعات و خدمات دولتی در فضای مجازی
زیرساخت ارتباطی	ضریب نفوذ اینترنت درصد مشترکین تلفن همراه درصد مشترکین تلفن ثابت در مشترکین اینترنت پرسرعت ثابت درصد مشترکین اینترنت پرسرعت بی سیم
سرمایه انسانی	درصد بزرگسالان باسواد درصد ثبت نام ناخالص برای تحصیل مدت تحصیل میانگین سطح تحصیلات

 

پیشینه تجربی

پس از گذشته بیش از چهار دهه از انقلاب جمهوری اسلامی ایران و تجربیات کسب شده در حوزه تدوین و اجرای خط مشی های عمومی، اهمیت و ضرورت ارزیابی خط مشی های عمومی احساس شده و توجه اندیشمندان و پژوهشگران را به خود معطوف کرده است. پژوهشگران خط مشی ها را بر اساس مسأله ای عمومی و  فرآیند خط مشی گذاری  مورد مطالعه و بررسی قرار می دهند که در جدول 3 به چندی از آنها اشاره می شود.

 

جدول (3): مطالعات پيشين دولت الکترونیک

عنوان پژوهش	پژوهشگران و سال پژوهش
عنوان: تعیین عوامل مؤثر بر توسعه دولت الکترونیکی در جهان در حال توسعه: مطالعه موردی زامبیا هدف: شناسايي عوامل توسعه دولت الکترونیک در دولت زامبیا روش: تحليل آماری	بوعلیا کلوین، 2017
عنوان: تأثیر عوامل زمینه ای در موفقیت دولت الکترونیک در لبنان: شکاف متن –ساختار. هدف: شناسایی عوامل و اقدامات موفقیت و شکست توسعه دولت الکترونیک در دولت لبنان روش: تحلیل آماری	چماس،2017
عنوان: عوامل موفقیت و عدم موفقیت در پروژه های دولت الکترونیکی: پرونده ای از مصر هدف: بررسی عوامل مدیریتی مؤثر در موفقیت و شکست پروژهای دولت الکترونیک  روش: دلالت پژوهي- بررسی تحقیقات	الکادی،2013
عنوان: کاربرد دولت الکترونیکی در کشورهای در حال توسعه هدف: بررسی سیاست ها و پیامدهای دولت هند در دستیابی دولت الکترونیکی برای عموم روش: دلالت پژوهی	سینگ سودی،2016
عنوان: فاکتورهای محتوا و ارزش عمومی خدمات الکترونیکی دولت در کنیا هدف: تعیین رابطه زیرساختهای فناوری اطلاعات و ارتباطات با ارزش عمومی خدمات دولت الکترونیکی،  تعیین رابطه بین سرمایه انسانی با ارزش عمومی خدمات دولت الکترونیکی و  تعیین رابطه بین حكومت بر ارزش عمومی خدمات دولت الکترونیکی. روش: ترکیبی(اکتشافی و توصیفی)	کاموا و دیگران،2017
عنوان:توسعه خدمات جدید در دولت الکترونیکی: شناسایی فاکتورهای مهم موفقیت هدف: ارائه الگویی است که عوامل مهم مؤثر در موفقیت در پروژه های توسعه خدمات جدید (NSD) در دولت الکترونیکی (دولت الکترونیکی) را شامل شود. روش: تحلیل محتوا	آنجلوپولوس،2010
عنوان: چالش های دولت الکترونیک در کشورهای در حال توسعه:بررسی ادبیات هدف: تعیین چالشهای پیش رو توسعه دولت الکترونیک در کشورهای درحالتوسعه روش: بررسی سیستماتیک17	روسی و دیگران، 2017
عنوان: شناسايي عوامل مؤثر بر پذيرش سامانه دريافت الكترونيكي اظهارنامه هاي مالياتي با استفاده از تئوري رفتار برنامه ريزي شده هدف: شناسايي عوامل مؤثر بر پذيرش سامانه دريافت الكترونيكي اظهارنامهه اي مالياتي؛ بررسي رابطه علّي بين متغيرهاي پذيرش سامانه دريافت الكترونيكي اظهارنامههاي مالياتي؛  تعيين ميزان اهميت هر يك از عوامل ؤم ثر براي هر دو گروه از استفادهكنندگان سامانه دريافت الكترونيكي اظهارنامههاي مالياتي و اشخاصي كه از اين سامانه استفاده نميكنند؛ و ارائه مدلي براي پذيرش سامانه دريافت الكترونيكي اظهارنامههاي ماليات روش: تحليلي ـ استنباطي	مهدوی و شیدایی، 1391
عنوان:عوامل  کلیدی  موفقیت18 در اجرای دولت الکترونیکی در اردن هدف: شناسایی عوامل کلیدی مؤثر در موفقیت دولت الکترونیک روش: تحلیل محتوا	م. ال نعمت و دیگران، 2013

 

روش شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از نظر نوع  هدف کاربردی است و پارادایم تحقیق تفسیری است که با رویکردی استقرایی از استراتژی پژوهش کیفی نظریه برپایه استفاده نموده است. بدین ترتیب  که در گام اول مطالعات و تحقیقات در رابطه با دولت الکترونیک خصوصاً در کشورهای در حال توسعه مورد بررسی و تأمل قرارداد؛ در گام دوم اسناد مربوط به توسعه دولت الکترونیک جمع آوری و مورد بررسی قرار گرفت و در گام سوم تا دستیابی به کفایت نظری، تعداد 11مصاحبه نیمه ساختار یافته عمیق با 7 تن از خبرگان، که با روش گلوله برفی انتخاب شدند، انجام گرفت. انتخاب جهت‌دار نمونه‌ها، کمک می‌کند تا نمونه‌های انتخاب‌شده همواره متوجه تئوري در حال شکل‌گیری باشد؛ بنابراین می‌توان گفت، نمونه‌گیری جهت‌دار، فرایند جمع‌آوری داده براي تحلیل مقایسه‌ای است که با هدف تسهیل شکل‌گیری نظریه به کار گرفته می‌شود (دانایی‌فرد و امامی، 78:1386). در گزینش خبرگان سعی شد آنها حائز معیارهای لازم ازجمله، برخورداری از تجربه اجرایی در سطوح عالی و میانی، دست اندر کار در حوزه خط مشی گذاری نظام اداری و دارای تحصیلات عالیه کارشناسی ارشد یا دکتری باشند.

اسناد اصلی مورد بررسی در این پژوهش مستندات کاربردی سال های مختلف هستند که مهمترین آنها عبارتند از:

ü       1393- سازمان مدیریت و برنامه ریزی: نقشه راه اصلاح نظام اداری؛ توسعه دولت الکترونیک و هوشمند سازی اداری؛ دوره اول (1394-1396).

ü       1396- سازمان مدیریت و برنامه ریزی: نقشه راه اصلاح نظام اداری؛ توسعه دولت الکترونیک و هوشمند سازی اداری؛ دوره اول (1397-1399).

ü       1396- برش استانی برنامه سه ساله اصلاح نظام اداری .

ü       1397- شیوه نامه استانی – توسعه دولت الکترونیک.

ü        1378- شورای عالی انفورماتیک: سیاست‌های استراتژیک فناوری اطلاعات برای برنامه سوم.

ü       1381- شورای عالی اطلاع رسانی: برنامه توسعه کاربری فناوری اطلاعات؛ تکفا.

ü       1381- مرکز تحقیقات مخابرات ایران: سند راهبردی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات.

ü       1384- مرکز تحقیقات مخابرات ایران: نظام ملی فناوری اطلاعات، ارتباطات و چارچوب‌ آن.

ü       1384- شورای عالی افتا: سند راهبردی امنیت فضای تبادل اطلاعات کشور؛ افتا.

ü       1384- دفتر همکاری‌های فناوری: بیانیه راهبرد ملی توسعه فناوری اطلاعات کشور.

ü       1384- وزارت بازرگانی: مطالعات تجارت الکترونیکی؛ متا.

ü       1384- مرکز فناوری اطلاعات نهاد ریاست جمهوری: سند دولت الکترونیک ج.ا.ا.

ü       1384- شورای عالی اطلاع رسانی: طرح تکفا2.

ü       1384- وزارت بازرگانی: سیاست نامه گواهی دیجیتال ریشه ملی.

ü       1386- دفتر همکاری‌های فناوری: پیش نویس نظام جامع فناوری اطلاعات کشور.

ü       1386- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات: سند راهبردی نظام جامع فناوری اطلاعات کشور.

ü       1386- قانون مدیریت خدمات کشوری: فصل پنجم؛ فناوری اطلاعات و خدمات اداری.

ü       1387-سازمان پدافند غیرعامل: سند راهبردی پدافند غیر‌عامل در حوزه فناوری اطلاعات و¬ارتباطات.

ü       1389- مجلس شورای اسلامی: قانون جرایم رایانه‌‌ای.

ü       1389- مرکز فناوری اطلاعات نهاد ریاست جمهوری: چارچوب تعامل پذیری دستگاه‌های دولتی.

ü       1390- سازمان مدیریت: معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی: نقشه جامع دولت الکترونیک.

ü       1392- سازمان فناوری اطلاعات: نقشه جامع دولت الکترونیک.

ü       1393- شورای عالی فناوری اطلاعات: ضوابط فنی و اجرایی توسعه دولت الکترونیک.

 

داده ها در نظریه داده بنیاد  از طریق کد گذاری های سه گانه  باز¹⁹، محوری²⁰ و انتخابی²¹ پالایش شده اند. مفهوم سازی در نظریه بر پایه بر این فرض است که انتزاع باید عمیق و مفهوم ساز باشد و ریشه در زمینه مورد مطالعه داشته باشد نه اینکه حاصل نظریات پیشین بوده یا حاصل ذهنی غیر استقرایی و جهت دار محقق باشد. محقق در روند کدگذاری این پژوهش ضمن پایبندی به این موضوع به اصل بی طرفی نیز پایبند بوده است.

مرحله نخست کدگذاری

 «کدگذاری باز»که عبارت  است از نسبت دادن کدهای مفهومی و مقوله ای به هر کوچکترین واحد معنادار از محتوای متنی هدف (فراستخواه، 1396: 152). این مرحله از کار تحقیق را چارمز با مفاهیمی مثل کد گذار اولیه²² نیز کانونی توضیح می دهد، چون پایه مفهوم سازی در نظریه داده بنیاد (جی تی) است و پراکندگی دادها را مثل نوری در کانون مقولات جمع می کند و به آنها قوت معنایی می بخشد ( همان منبع به نقل از چارمز58-2006:48). هر مضمون در پژوهش داده بنیاد باید داراي یک نشانگر منحصربه‌فرد باشد تا با آن شناخته شود و بتواند قابلیت ارجاع دهی به آن را در مراحل بعدي به شیوه‌ای آسان فراهم نماید. از این نشانگرها در مراحل مفهوم‌سازی و مقوله‌بندی استفاده می‌شود تا هر یک از مفاهیم و مقولات مستند گردند.  در پژوهش حاضر، کد گذاری باز همزمان با گام های آول و دوم داده‌های گردآوری‌شده در قالب جداولی، سیر تکاملی خود را طی کرده است. برای نمایش کدگذاری مفاهیم از حرف «C» استفاده شده است که نمونه آن در جدول 4 نمایش داده شده است. برای نمونه نشانگرها چنین معنی می شوند:

-        نشانگر13.س.چ. doc-1 به معنای سیزدهمین مضمون از سند چشم‌انداز است.

-       نشانگر 45.ب.ا.ن.ا. doc-7  به معنای چهل و پنجمین مضمون از برنامه اصلاح نظام اداری دوره اول است .

-       نشانگر 1. inf-s-1 به معنای اولین مضمون دادهای حاصل از مصاحبه با مجری ارزیابی(استانی) نظام اداری است.

مرحله دوم کد گذاری

 هیچ مرز مشخصی میان کدگذاری باز و محوری وجود ندارد و میان آن دو رفت و برگشت وجود دارد و هردو به صورت تکوینی به وجود یافته و بسط می یابند تا زمانی که در جریان گردآوری داده ها و کد گذاری ها دیگر داده ی جدیدی بدست نمی آید و به تبع آن مفاهیم جدیدی در ارتباط با موضوع شناسایی و انتزاع نمی آید ادامه دارند(170:1395).

در این مرحله از طریق «کدگذاری محوری»، مقوله‌ها ساماندهی می‌شوند؛ محقق مفاهیم و مقولات بدست آمده از کدگذاری باز را باهم مقایسه، ترکیب و ادغام می کند، تقلیل و تلخیص می کند، می چلاند، می آمیزد و با خلاقیت فکری و انتزاعی کل معنایی بدست آمده را درچند محور اصلی یا در چند ربط نظری مرتب سازی می کند.مهم ترین لازمه موفقیت این مرحله آن است که که با امعان نظرهای مکرر در مفاهیم و مقولات به دست آمده پدیده اصلی در زمینه و موقعیت موضوع تحقیق کشف شود و همانطور که در شکل 2 نمایش داده شده است، طی این فرایند از داده ها به مفاهیم و از مفاهیم به طیف مفهومی و از طیف مفهومی به مقوله ها و از مقوله ها به خوشه های مقوله ای دست یافته و در نهایت محورهای اصلی کشف می شود (فراستخواه، 158:1395).

 

 

                

 

 

 

شکل (2): فرایند تقلیل داده ها در کد گذاری ها

 

در پژوهش حاضر در پایان این مرحله مفاهیم استخراج شده بررسی و میان مفاهیم هم خانواده پیوند بر قرار شد و بر اساس این بلوک ها مقوله های اصلی پدیده اصلی انتزاع می یابند.  

مرحله سوم کدگذاری

 «کدگذاری انتخابی»، به تکوین نظریه و کشف ارتباط میان مقوله‌های به‌دست‌آمده در شیوه ی کدگذاری محوری پرداخته شده است. بر اساس مدل پارادایمی نظریه داده بنیاد شرایط علّی، شرایطی هستند که موجب پدیدار شدن پدیده‌ی اصلی یا همان فرآیند موردپژوهش می‌شوند. مراد از راهبردها، تعاملات خاصی است که از پدیده‌ی اصلی حاصل می‌شود. شرایط زمینه‌ای، شرایط ویژه‌ی درونی هستند که بر راهبردها اثر می‌گذارند و نهایتاً، پیامدها، نتایجی هستند که از به‌کارگیری راهبردها به وجود می‌آیند (بازرگان،1389: 103).

استراوس و کوربین²³، کدگذاري انتخابی را به همراه کدگذاري باز و محوري این‌گونه تشریح می‌کنند که؛ در کدگذاري باز، تحلیلگر به پدید آوردن مقوله‌ها و ویژگی‌های آن‌ها می‌پردازد و سپس می‌کوشد مشخص کند که چگونه مقوله‌ها در طول بعدهاي تعیین‌شده تغییر می‌کند. در کدگذاري محوري، مقوله‌ها، نظام‌مند بهبود می‌یابد و با زیر مقوله‌ها پیوند داده می‌شود؛ بااین‌حال، این‌ها هنوز مقوله‌هاي اصلی نیست که در نهایت براي تشکیل آرایش نظري بزرگ‌تر یکپارچه شود، به‌طوری‌که نتایج پژوهش شکل نظریه پیدا کند. کدگذاری انتخابی فرایند یکپارچه‌سازی و بهبود مقوله‌ها است (لی²⁴، 2001: 50).

 

 

اعتبار پژوهش

نظر به کیفی بودن استراتژی داده بنیاد، در بررسی روایی و پایایی پژوهش از معیارهای کمّی و رویکرد اثبات گرایانه استفاده نشد است؛ برای بررسی روایی بر اساس نظر  گوبا و لینکلن ، شاخص های اطمینان پذیری،²⁵  تأییدپذیری،²⁶ انتقال پذیری،²⁷ و باورپذیری²⁸ (واعظی و محمدی به نقل از محمدپور:56:1390)، مبنا قرار گرفت و باتوجه به روش گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها و دستیابی به اشبباع نظری مورد تأیید قرار گرفت. بر ای بررسی پایایی در این تحقیق با استفاده از تکنیک کمیته تخصصی جداولی تهیه شد تا چگونگی تعبیر و تفسیر محقق از داده‌ها نشان داده شود. همچنین در این پژوهش، محقق برای اطمینان بیشتر از پایایی پژوهش کیفی خود، از روش پایایی بین دو کدگذار  استفاده کرده است. ؛ لذا داده های گرد آوری شده و همچنین اهداف پژوهش به ایشان ارائه شددر نهایت درصد توافق درون موضوعی که به‌عنوان شاخص پایایی پژوهش در نظر گرفته شده با استفاده از فرمول زیر محاسبه شد:

 

در صد توافقات برابر 87 درصد بود که حاکی از پایای تحقیق دارد.

 

یافته ها

در آغاز پژوهش داده ها از طریق بررسی اسناد مربوط به توسعه دولت الکترونیک و مصاحبه های نیمه ساختار یافته جمع آوری گردید و در گام بعدی گزاره‌های کلیدي تحت عنوان «نشانه‌ها» مشخص و برچسب گذاری شد.

در ادامه بر اساس کد گذاری باز مفهوم سازی صورت پذیرفت و در قالبی مشابه جدول4 ارائه شده است، برای هریک از مفاهیم کد اختصاص یافت؛ هم چنانکه در جدول مشخص است، محتواي هر یک از گزاره‌های انتخابی، ممکن است داراي چند مفهوم یا کد باشد.

 

جدول (4):  نگاره ای از نشانگر ها

منبع داده	نشانگر	نشانه‌ها: گزاره‌های کلیدی انتخابی	مفهوم	کد
شیوه نامه ارزیابی برنامه اصلاح نظام اداری	45ش.ا.ب.ا.ن.ا. doc-17	درواقع می بایست قابلیتهای زیرتوسط دستگاه اجرایی برای هر خدمت/ زیر خدمت فراهم باشد: -قابلیت دسترسی به خدمت/زیرخدمت از طریق درگاه واحد -قابلیت پذیرش درخواست خدمت/ زیر خدمت بصورت الکترونیکی -قابلیت ارائه رسید الکترونیکی قابلیت ارائه کد رهگیری درلحظه و منحصر به فرد	پرداخت الکترونیکی	c140
			اطلاع رسانی الکترونیکی	c141
			دسترس پذیر بودن خدمات	c142
			استعلام الکترونیکی	c143
			در خواست الکترونیکی	C146
			پیگیری الکترونیکی	c144
			ارائه خدمت الکترونیکی	c145
نقشه راه توسعه دولت الكترونيكي  11/6/1393	1.ن.ر.ت.د.ا.doc-19	ماده 2 - هدف از اين مصوبه توسعه دولت الكترونيكی با ويژگی های ذيل است: سريع و چابك، مسؤوليت پذير و پاسخگو، فراگير،كارآمد واثر بخش، منعطف وتطبيق پذير، قابل اعتماد، در دسترس، باهماهنگی كامل بين اجزاي دولت و در راستاي ايجاد شفافيت و مقابله با جعل و فساد اداري.	لزوم  چابکسازی در دولت	C290
			لزوم ارتقاء پاسخگویی	C291
			سیاست ارتقاء شفافیت	C292
			سیاست ارتقاء کار آمدی	C293
			سیاست کاهش فساد اداری	C294
			لزوم ارتقاء اعتماد عمومی	C295
برنامه اصلاح نظام اداری دوره دوم 2/8/1397	7.ب.ا.ن.ا. doc-7	هـ- پيامدها و دستاوردها -ارتقاي كيفيت در ارايه خدمات -افزايش سرعت و تسهيل در دسترسي به خدمات - ارتقاي سطح رضايتمندي مردم از دولت - چابك سازي و كوچك سازي دولت - مقررات زدايي و بهبود شاخص فضاي كسب و كار - كاهش فساد اداري، ارتقاي شفافيت و اعتماد عمومي - كاهش هزينه هاي دولت و مردم	دستیابی به کیفیت ارائه خدمات	C281
			دسترسی سریع به خدمات	C282
			دسترسی آسان به خدمات	C283
			دستیابی به رضایتمندی عمومی	C284
			تحقق چابکسازی دولت	C285
			کاهش هزینه ها	C287
			کاهش فساد اداری	C288
			بهبود فضای کسب و کار	C289

 

 

در ادامه روند کدگذاری باز، مفاهیم و مقولات پایه که از طریق مقایسه و ترکیب مفاهیم است انتزاع یافته که یافته های این مرحله، 10 مقوله پایه در یک سطح انتزاع بالاتر آشکار شده است. در جدول شماره 5 نگاره‌ای از مقوله‌هاي تولید شده در مرحله کدگذاري باز ارائه شده است.

 

جدول شماره (5): مشخص کردن مقوله‌ها از ترکیب و مقایسه مفاهیم

مقولات پایه	مفاهیم	کد مفاهیم
الکترونیکی کردن خدمات	پرداخت الکترونیکی	c140
	اطلاع رسانی الکترونیکی	c141
	فرم الکترونیکی	c142
	استعلام الکترونیکی	c143
	پیگیری الکترونیکی	c144
	ارائه خدمت الکترونیکی	c145
هوشمندسازی	تجهیز واحدهای الکترونیکی	c146
	ثبت اقدامات و تولید کد رهگیری	c147
	مکانیزه کردن خدمات با ict	c148
	در یافت در خواست غیر حضوری	c149
	ارائه پاسخ غیر حضوری	c150
	.هوشمندسازی ادارات	c151
	ارائه خدمات در دفاتر پیشخوان	c152
استانداری سازی ابزارها	توجه کاربر پسند بودن	c153
	توجه دسترس پذیری	c157
	انطباق با استانداردهای جهانی	c158
	توجه به سادگی	c159
	رعایت حریم خصوصی	c160
بکار گیری فناوری نوین	گسترش نسخه موبایلی خدمات	c161
	گسترش نسخه پیامکی خدمات	c162
	ارائه خدمات با قابلیت ussd	c163
	گسترش بهره برداری از اینترنت	c296
دسترسی عمومی	لزوم همگانی کردن	c164
	بکارگیری فناوری تعاملی	c165
آموزش الکترونیکی	بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش	c175
	آموزش اینترنتی برای عموم	c176
شبکه سازی	ایجاد و توسعه شبکه دولت	c177
	اشتراک گذاری اطلاعات	c178
	ایجاد مرکز تبادل اطلاعات	c179
	توسعه زیر ساخت	c180
	ضرورت امنیت اطلاعات در شبکه دولت	c190
	توجه به گستردگی شبکه دولت	c191
	سنجش فرآیندهای مشترک	c193
	پایش و نظارت دقیق	C119
	توسعه میز خدمت	c194
کیفیت خدمات	لزوم سرعت در ارائه خدمات	c195
	لزوم سهولت در ارائه خدمات	c166
	لزوم توجه به اولویت ها	c167
	لزوم ارتقاء مطلوبیت خدمات	c168
	توجه به دانشی بودن	c169
	توجه به یکپارچگی	c170
سیاست های اثرگذار	سیاست چابکسازی و منطقی سازی دولت	C290
	لزوم ارتقاء پاسخگویی	C291
	سیاست ارتقاء شفافیت	C292
	سیاست ارتقاء کار آمدی	C293
	سیاست کاهش فساد اداری	C294
	لزوم ارتقاء اعتماد عمومی	C295
اهداف و انتظارات	کنترل و نظارت دقیق	C282
	رضایتمندی عمومی	C281
	تحقق چابک سازی دولت	C285
	بهبود فضای کسب و کار	C289
	کاهش هزینه ها	C287
	کاهش فساد اداری	C288
	کاهش مراجعات	c192

 

در مرحله دوم پس از انجام کد گذاری محوری مشخص شد که پدیده محوري این پژوهش «توسعه دولت الکترونیک» است و در هسته‌ی سایر مقولات در مدل قرار گرفته که خود به عنوان یکی از مقولات کلان الگوی ارزیابی خط مشی اصلاح نظام اداری کشف و استخراج شده است. 

در مرحله سوم کدگذاری بر اساس فرایند تحلیل و کدگذاري انتخابی در «نظریه‌پردازی داده بنیاد» الگوي پارادایمی توسعه دولت الکترونیک شامل «موجبات علی، موجبات زمینه ای، موجبات مداخله گر، کنش ها و اقدامات به مثابه راهبردها و در نهایت پیامدهای پدیده اصلی «توسعه دولت الکترونیک» حاصل شد. این الگو بیانگر یک نظریه میانی حاصل پژوهش در زمینه این پدیده است .

نمودار ارائه‌شده در شکل 3 نماي کاملی از مدل پارادایمی توسعه دولت الکترونیک است که مؤلفه ها و مقوله‌هاي مربوط به تصویر کشیده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل (3): مدل پارادایمی «توسعه دولت الکترونیک» در برنامه اصلاح نظام اداری

 

اعتبارسنجی یافته ها

در مرحله اول ، همانطور که در بخش روش تحقیق ذکر شد، در کدگذاری مجدد گزاره ها و محاسبه ضریب توافق دگرآزمون میزان توافقات 87 درصد به دست آمد و در مرحله دوم، الگوی نهایی پژوهش، با پیوست شرح انجام پژوهش، به ده نفر از خبرگان شامل هفت مصاحبه شونده و سه استاد دانشگاه  ارائه شد و نظرات آنها در قالب طیف لیکرت پنج ارزشی سنجیده شد، میانگین سنجش نظرات برابر 4 بود که بیانگر موافقت 80 درصدی آنها با مدل استخراج شده است. 

بحث و نتیجه گیری

بررسی توسعه دولت الکترونیکی در ایران حاکی از آن است که توسعه روز افزون فناوری اطلاعات و ارتباطات خصوصاً اینترنت، علاوه بر اینکه اثرات گسترده ای  بر تمامی ابعاد زندگی مردم و بالطبع بر مراودات آنها با دولت داشته بر عملکرد دستگاههای دولتی از نظر چگونگی تولید خدمات و تعاملات آن نیز  تأثیرات عمیقی داشته است. بنابراین دولتمردان به ضرورت و اهمیت آن  جهت حکمرانی خوب پی برده اند و برای بهره برداری از مزایای آن بدین منظور اقدامات گسترده ای در زمینه فراهم نمودن الزامات قانونی، سیاست گذاری، تغییرات ساختاری و تعیین راهبردها انجام داده اند. پرسش های اصلی این پژوهش عبارتند از" مؤلفه های توسعه دولت الکترونیک چست؟ و روابط بین آنها چگونه است؟" در این مطالعه بر اساس مراحل سه گانه کد گذاری تعداد 54 مفهوم در قالب 10 مقوله پایه در رابطه با پدیده محوری «توسعه دولت الکترونیک»استخراج شد و روابط بین انها در قالب مدل پارادایمی نظریه داده بنیاد کشف گردید. نظریه تحقیق که نظریه میانی چنین است:

موجبات علی:

پدیده اصلی مستقیماً از این مؤلفه ها حاصل می شود. یکی از مؤلفه های اصلی این گروه توسعه تکنولوژی فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) است  که گستردگی نفوذ آن برای همگان مشهود است دولت نیز از این نفوذ مستثنی نیستند. سایر مؤلفه های که ریشه در کیفیت خدمات و ارائه آنها دارند یا جزء مقتضیات هستند. این دسته از مؤلفه ها بر تمامی عرصه های تعاملی دولت الکترونیک  اثر گذار این عرصه های عبارتند: تعامل دولت با شهروندان²⁹، دولت با بنگاه ها³⁰، دولت با کارمندان ³¹و دولت با دولت³²(اجزای درونی- دولت به مفهوم عام شامل سه قوه). 

این دسته از شرایط با موجبات زمینه ای و مداخله گر ، سطح اثرگذاری کمتری نسبت به پدیده اصلی، ارتباط دو سویه دارند. بدین ترتیب که ماهیت پویای تکنولوژی فناوری اطلاعات و ارتباطات، تنوع و تغییر خدمات عمومی، ظهور و بروز مسائل عمومی و ضرورت سیاست گذاری برای آنها و لزوم اقدام دولت جهت فراهم نمودن شرایطی است که احتمال موفقیت دولت الکترونیک را تقویت نموده و موانع آن را مرتفع نماید؛ از دلایل عمده این تأثیرگذاری و تآثیر پذیر می شود.

موجبات زمینه ای:

آن دسته از مؤلفه هایی هستند که زمینه ساز توسعه دولت الکترونیک هستند. این مؤلفه ها را می توان در دو گروه جای داد. گروه اول آن دسته از مؤلفه هایی هستند که ماهیتاً حقوقی و قانونی هستند و گروه دوم آن دسته از مؤلفه هایی هستند که مربوط به خدمات و تکنولوژی تولد و ارائه آنها می شوند. مؤلفه های این گروه علاوه بر پدیده اصلی و موجبات علی بر کنش های پدیده اصلی نیز أثر گذارند.

 

موجبات مداخله گر:

مؤلفه هایی که در پدید اصلی اثرگذارند و ماهیت تسهیل کنندگی دارند، به نحوی که بر موفقیت پدیده اصلی تأثر می گذارند. برای نمونه مؤلفه آموزش اینترنی برای عموم با مهیا کردن امکان فراگیری عمومی، مردم را از چگونگی تعامل الکترونیکی و دریافت خدمات آگاه نموده و موجب بهره برداری مردم از مزایای دولت الکترونیک می شود و این امر خود از مصادیق موفقیت دولت الکترونیک و توسعه آن است. مؤلفه های این گروه علاوه بر پدیده اصلی و موجبات علی بر کنش های پدیده اصلی نیز أثر گذارند.

راهبردها:

تعاملات و کنش هایی هستندکه نشدت گرفته از پدیده اصلی توسعه دولت الکترونیک هستند. به عبارتی مجموعه اقداماتی که توسعه دولت الکترونیک به واسطه آنها عملیاتی شده و تحقق می یابد و پیامدها مستقیماً از آنها حاصل می شوند. در این پژوهش 14 راهبرد برای توسعه دولت الکترونیک استخراج شده است. به عنوان نمونه  مؤلفه دریافت درخواست های غیر حضور از طریق درگاه های الکترونیکی یا ارائه پاسخهای به شهروندان بصورت غیر حضور از مصادیق تحقق دولت الکترونیک و توسعه آن هستند.

پیامدها:

در نظریه برخاسته از این پژوهش دستاوردها، اهداف تحقق یافته و مزایای پدیده اصلی، پیامد توسعه الکترونیک استنباط گردید. یک از مؤلفه هایی که در این گروه قرار گرفته است« تحقق دولت همراه و حرکت به سوی دولت دیجیتال» است. مقصود از دولت همراه این است که با بهره برداری از تکنولوژی روز و بستر ارتباطی ازجمله بسترهای مخابراتی و اینترنتی بتوان حداکثر خدمات را به عموم عرضه کرد که این خود گامی در جهت تکامل دولت الکترونیک است. در سیر تکاملی اصطلاح جدید دولت دیجیتال به کار رفته است. هرچند به زعم برخی اندیشمندان نمی توان مرز مشخصی بین آنها ایجاد کرد لیکن سازمان همکاری و توسعه اقتصادی دولت دیجیتال را استفاده از فن آوری های دیجیتالی، به عنوان بخشی از استراتژی های نوسازی دولت برای ایجاد ارزش عمومی  تعریف می کند.

پیشنهادات

مسلم است که در ابتدای راه توسعه دولت الکترونیک هستیم و باید با ارتقاء کیفیت سیاست گذاری، تأمین منابع، سرمایه گذاری کارا و مؤثر به این امر سرعت داده  و همواره به دنبال افزایش کیفیت در دولت الکترونیک باشیم. براساس یافته ها در ادامه پیشنهاداتی ارائه می شوند:

v       مدرن سازی خدمات عمومی از طریق مدیریت الکترونیکی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه پدیده ای  است که مورد استقبال قرار گرفته است و زمان آن رسیده است که ارائه خدمات عمومی مردم محور همراه با پاسخگویی، شفاف ، عدالت پایه، کارآمد و مؤثر در سایه این مزیت تحقق یابد. هرچند مطالعات دولت الکترونیک بر این است که مختصات دولت الکترونیک در کشورهای مختلف متفاوت است لیکن استفاده از تجربیات و شناخت عوامل موفقیت و شکست دولت الکترونیک در کشورهای در حال توسعه، ضمن تقویت دانش می تواند بازده سرمایه گذاری های دولت در جهت توسعه دولت الکترونیک افزایش دهد. از جمله سرمایه گذاری جهت تقویت زیرساخت ها و بروز رسانی مستمر فناوری اطلاعات و ارتباطات که امروزه به عنوان یکی از ارکان سازمان های دولتی که امروزه محسوب شده و بیش از پیش اهمیت یافته است.

v       اعمال حاکمیت سالم خواسته اصلی هر دولتی است؛ در سایه دولت الکترونیک تحقق این امر کامل تر می شود. از آنجا که تعاملات چهارگانه دولت الکترونیک مزایایی از جمله سهولت و همگانی بودن دسترسی به خدمات را به همراه دارد امنیت و کنترل فساد باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. می توان از طریق طراحی و اجرای پروژه ای یکپارچه مشارکت مردم را با ایجاد مدخل های الکترونیکی گزارش دهی به دست آورد و از طریق ایجاد ابزارهای الکترونیکی برای تمام بازیگران عرصه مبارزه با فساد در سه قوه با رعایت نقش هر یک از آنها شفافیت اداره را ارتقا داد و از طریق ایجاد پورتال های گزارش ساز الکترونیکی اطلاع رسانی عمومی و نظارت همگانی را محقق نمود. 

v       توسعه دولت الکترونیک یک کار بسیار پرهزینه است درنتیجه مهم است که احتمال شکست آن تا حد ممکن کاهش یابد. از آنجا که دولت الکترونیکی به سرعت تکامل یافته و باید همگام با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات تغییر کند باید یکپارچگی و سازگاری آن باید توأمان مد نظر باشد. از این رو در طراحی پروژه های آن اصل انعطاف پذیری و سازگاری تا به راحتی به الزامات نوظهور فناوری، تقاضای مردم و خدمات عمومی پاسخ دهد. این رویکر علاوه بر افزایش راندمان هزینه ها سرعت انطباق پذیری دولت الکترونیک را بالا می برد و این خود در جهت تحقق حکمرانی خوب است.

v       بهبود کیفیت و اثربخشی خدمات و  ارائه آنها باید در سیاست گذاری دولت الکترونیک مورد توجه باشد که لازمه این امر اخذ بازخورد و ارزیابی برنامه توسعه دولت الکترونیک است. در ارزیابی دولت الکترونیک نه تنها توجه به نتایج مالی و منافع اقتصادی لازم است بلکه باید ابعاد اجتماعی ، سیاسی و فنی؛ مؤلفه هایی مانند اعتماد، صداقت، مشروعیت، پذیرش و تأیید عمومی  را نیز در نظر گرفته اند. لذا وجود الگوی ارزیابی جامع که ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فنی را شامل شود، ضروری است. در این رابطه کاربست روش های علمی و تحقق در رابطه با تجارب سایر کشورها می تواند در ایجاد یک الگوی یکپارچه و بومی کارساز باشد. 

 

منابع

1.مهدوی،غلامحسین؛شیدایی،شاهرخ(1391). شناسايي عوامل مؤثر بر پذيرش سامانه دريافت الكترونيكي اظهارنامه هاي ماليات با استفاده از تئوري رفتار برنامه ريزي شده. پژوهشنامه ماليات.شماره 17 (65)،ص170-151

2.انباری،خلیل(1391). دولت الکترونیک و موانع آن در ایران.21/10/1398، ازاینترنت:

http://anbari-it.mihanblog.com

3.رضایی،کمال(1396). دولت الکترونیک چیست؟ از اینترنت:

 http://arvandfreezone.com/ict/1393/11/11/

4.انعامي علمداري، سهراب (1396).دولت دیجیتالی .23/10/1398، از اینترنت:

https://www.irna.ir/news/82789124/

5.صباغیان،علی(1385)مفاهیم دولت دیجیتال چیست؟.22/10/1398، از اینترنت: 

https://www.hamshahrionline.ir/news/1123

6.اکبری،حامد(1398). چگونه دولت دیجیتال ممکن است؟.22/10/1398، از اینترنت: 

https://digitahavol.com/government/how-is-digital-government-possible/

7.مرکز ملی فضای مجازی(1396).مروری بر دولت الکترونیک. از اینترنت: 

http://www.majazi.ir/general_content/81811/swd_id/13825/unitWdId/53776

8.فراستخواه،مقصود(1396).روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تدکید بر«نظریه بر پایه»،چاپ چهارم،تهران:آگاه.

9.استراس،انسلم؛کربین،جولیت(1990).مبانی پژوهش کیفی فنون ومراحل تولید نظریه زمینه ای.ترجمه ابراهیم افشار(1396)،چاپ ششم،تهران:نی.

10.واعظی،رضا؛محمدی،محسن(1396). الگويی برای ارزيابی خطمشیهای عمومی در ايران (مطالعه خطمشی مالیات بر ارزشافزوده)،چشم انداز مدیریت دولتی، شماره 29(1)،ص 47-72.

11. دانایی‌فرد، حسن؛ امامی، سید مجتبی. (1386). استراتژی‌های پژوهش کیفی - نظریه‌پردازی داده بنیاد. اندیشه مدیریت، 1 (2)، 69-97.

12. Evans, Donna and David C. Yen (2006), “E-government: Evolving Relationship of Citizens and Government,

Domestic, and International Development.” Government Information Quarterly, Vol. 23, pp. 207-235.

13. Omwamba Masenge, Dennis , Chewa ,Jason (2019), “E-Governance and its Interventions to Effective Public Service Delivery in Kenya” , IJARKE Humanities & Social Sciences Journal,kenya Vol. 2(1), pp. 27-31.

14. Joseph ,Bwalya Kelvin (2017), “Determining Factors Influencing E-Government Development in the Developing World: A Case Study of Zambia” , Journal of e-Government Studies and Best Practices Vol. 2017 (2017), pp. 1-16.

15.Baz Chamas ,Hassan Ali. (2017). The Impact of the contextual factors on the success of e-government in Lebanon:Context-System Gap. PhD Dissertation, University of Bradford eThesis.

16. Elkadi ,Hatem (2013), “Success and failure factors for e-government projects: A case from Egypt” , Egyptian Informatics Journa Vol. 14, pp. 165-173.

 

17. Singh Sodhi, . Inderjeet (2016), “Application of e-government in developing countries :issues, challenges and prospects in India” , Future of E-government: learning from the Past, Vol. 4(3), pp. 91-109.

 

18. KAMAU ,Gabriel; WAUSI ,Agnes; NJIHIA ,James (2017), “CONTEXTUAL FACTORS AND PUBLIC VALUE OF EGOVERNMENT SERVICES IN KENYA” Journal globalscientificjournal, Vol. 5(9), pp. 67-83.

19. Ruci, Meiyantia ; Utomoa ,Bagus; Indra Sensusea ,Dana, Wahyuni ,Rinda,(2018) “e-Government Challenges in Developing Countries: A Literature Review” The 6th International Conference on Cyber and IT Service Management, Universitas Indonesia, Indonesia.

20. Angelopoulos, Spyros. (2010), “New service development in e-government: identifying critical success factors”, Transforming Government: People, Process and Policy Vol. 4 No. 1, pp. 95-118

21. M. AL-Naimat , Ali; Abdullah ,Mohd Syazwan ; Ahmad, Mohd Khairie. (2013). THE CRITICAL SUCCESS FACTORS FOR E-GOVERNMENT IMPLEMENTATION IN JORDAN “. aPper presented at the Proceedings of the 4 th International Conference on Computing and Informatics, ICOCI 2013 28-30 August, 2013 . Universiti Utara Malaysia , Malaysia .

22. Sharifi, Hossein and Behrouz Zarei (2004), “An Adaptive Approach for Implementing E-government in I.R. Iran”. Journal of Government Information, Vol. 30, pp. 600-619.

23. Sharifi, Mohammad and Amir Manian (2010), “The Study of the Success Indicators for Pre-implementation Activities of Iran's EGovernment Development Projects”. Government Information Quarterly, Vol. 27, pp. 63-69.

24. United Nations Division for Public Economic and Public Administration, and American Society for Public Administration (2001), “Benchmarking G-government: A Global Perspective: Assessing the Progress of UN Member States”. Available at: http://www.itpolicy.gov.il/topics_egov/docs/benchmarking.pdf.

 

 

 

 

 

 

Abstract

Background: Today, governments around the world are modernizing public services and ways to provide them with interaction with citizens through the use of information and communication technology; Accordingly, the development of e-government, which is one of the axes of the administrative system reform policy, was examined.

Objective: To provide a conceptual model of the concepts and categories of e-government development.

Methods: The research paradigm is an interpretive approach that used the inductive approach of the Foundation's data theory strategy and in addition to the data obtained from reviewing the relevant texts and documents, the opinions of experts and experts were also used. Tan was interviewed in 11 sessions. The analysis tool in this research is max qda software.

Results: Extracting 10 basic categories, 54 concepts and determining the relationships between them in the form of a conceptual model.

Conclusion: By improving the quality of policy-making, resource provision, efficient and effective investment, the development of e-government should be accelerated and the successful experiences of other governments should be considered in this regard.

Keywords: e-government, digital government, foundation data theory, administrative system reform program.

 

5

 

---

[1]  دانشجوی دکتری تصمیم گیری و سیاستگذاری عمومی،گروه مدیریت دولتی، دانشگاه آزاداسلامی، واحدسمنان،  سمنان، ایران. [e-mail]

[2] * استادیار،گروه مدیریت دولتی، دانشگاه آزاداسلامی، واحدسمنان، سمنان، ایران. (نویسنده مسئول) [e-mail]

[3]  استادیار،گروه مدیریت دولتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران[e-mail]

[4]  استادیار،گروه مدیریت صنعتی، دانشگاه آزاداسلامی، واحدسمنان،  سمنان، ایران[e-mail]

[5]  New Public Management (NPM)

[6]  Open Government Data (OGD)

[7]  Law

[8]  E-Government

[9]  World -Wide Web (WWW)

[10]  United Nations

[11]  Evans

[12]  Yen

[13]  E-Government Development Index

[14]  Online Service

[15]  Telecommunication Infrastructure

[16]  Human Capital 

[17]  Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta analyses (PRISMA)

[18]  Critical Success Factors (CSFs)

[19] . Open Coding

[20] . Axial Coding

[21] . Selective Coding

[22]  Initial coding

[23] . Strauss, Anselm & Corbin, Juliet

[24] . Lee, J.

[25]  Dependabilit

[26]  Confirmability

[27]  Transformability

[28]  Believability

[29]  Government To Citizen

[30]  Government To Business

[31]  Government To Employees

[32]  Government To Government

---