مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

محورهای موضوعی : خطمشی‌گذاری عمومی در مدیریت

سید هاشم شکرخدایی ¹ , وحید چناری ^{2 *} , عزت الله کیانی ³ , احمدعلی حسابی ⁴

1 - گروه مدیریت دولتی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران
2 - گروه مدیریت دولتی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران
3 - استادیار، گروه مدیریت دولتی ، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی ، شوشتر ، ایران
4 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

تاریخ دریافت : 1403/11/19 تاریخ پذیرش : 1404/05/16 تاریخ انتشار : 1403/06/07

کلید واژه: خط‌مشی گذاری فرهنگی, مشارکت حلقه‌های میانی, وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: تحقیق حاضر مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

روش شناسی: این پژوهش آمیخته بوده که از روش‌های کیفی و کمی استفاده می‌نماید. به کمک روش فراترکیب از 376 مقاله تعداد 32 مقاله به روش  سندولوسکی و باروسو انتخاب شده است، همچنین از بین اساتید دانشگاهی و مسئولین و معاونین فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خوزستان به تعداد 20 نفر انتخاب شد، که گروه کانونی تحقیق را تشکیل دادند و به روش هدفمند و در دسترس، تعداد 8 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. در بخش کمی جامعه آماری عبارت است از خبرگان به تعداد 36 نفر  که به روش  هدفمند تعداد 18 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.

یافته ها: نتایج نشان داد که ابعاد مدل عبارتند از6 بعد که به کمک سطح بندی در مدل سازی ساختاری تفسیری 4 سطح بدست آمده است و به کمک نرم‌افزار میک‌مک، ساختار اصلی مدل طراحی شده است.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: The present study is an interpretive structural model of the participation of middle circles in the cultural policy-making of the Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Methodology: This research is a mixed one that uses qualitative and quantitative methods. Using the meta-synthesis method, 32 articles were selected from 376 articles using the Sandowowski and Barroso method. Also, 20 people were selected from among university professors and officials and deputies of Culture and Islamic Guidance in Khuzestan Province, who formed the focus group of the research, and 8 people were selected as a sample using a purposeful and accessible method. In the quantitative part, the statistical population consists of 36 experts, of whom 18 people were selected as a statistical sample using a purposeful method.

Findings: The results showed that the dimensions of the model include 6 dimensions that have been obtained using 4-level interpretive structural modeling and the main structure of the model has been designed using the MiqMaq software.

منابع و مأخذ:

الوانی، مهدی، خنیفر، حسین، میرزایی، حاجی ملا. (1393). فرهنگ و خط‌مشی گذاری فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران. تحقیقات مدیریت آموزشی، 5(19), 13-70.
امیرمحمدی, ایرج, منظری توکلی, علیرضا, سلاجقه, سنجر و فاتحی راد, نوید. (1401). طراحی مدل اجرای خط‌مشی‌های فرهنگی در رابطه با فرهنگ سازمانی و نقش میانجی معنویت در محیط کار (مطالعه موردی: بسیج داشجویی و اساتید). فصلنامه تحقیقات و نظریه‌های نوین مدیریت دولتی, 1(2), 83-101.
انصاری, محمدرضا, قیومی, عباسعلی, صالحی امیری, سیدرضا, عزیزآبادی فراهانی, فاطمه و قدمی, محسن. (1400). ارائه الگوی خط‌مشی گذاری فرهنگی با رویکرد تحول (مورد مطالعه دانشگاه آزاد اسلامی
تقوی، سید مصطفی و دانش فرد، کرم اله و میرسپاسی، ناصر (1402). الگوی مشارکت ذی نفعان در شکل گیری خط‌مشی‌های گردشگری فرهنگی (مورد مطالعه: شهر تهران). مجله خط مشی گذاری عمومی در مدیریت، دوره: 14، شماره: 49
جواهری زاده, ابراهیم و فتحی, محمد رضا. (1401). ارائه الگوی خط‌مشی گذاری فرهنگ مطلوب سازمانی در سازمان‌های سلامت و درمان. خط مشی‌گذاری عمومی در مدیریت, 13(48), 51-68.
حسینی گل افشانی، سیداحمد، شریف زاده، فتاح، صالح صدقیانی، جمشید و وکیل پور، مهدی. (1398). طراحی مدل تحول نظام اداری ایران از منظر خط‌مشی‌های فرهنگی. راهبرد، 28(91)، 141-166. SID. https://sid.ir/paper/392496/fa
خامنه¬ای، سید علی (رهبر جمهوری اسلامی ایران) (1398)، بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان، https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=42633.
ربیعی، سینا، سیاووشی، مهدی (1401). صورت بندی مفهومی حلقه‌های میانی مبتنی بر تجربه جمهوری اسلامی ایران. مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس سال هشتم زمستان 1401 شماره 4.
سیاه منصوری، سیدعلی و مختاریان پور، مجید و اشتریان، کیومرث (1401). الگوی طراحی خط‌مشی‌های فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران، سومین کنفرانس بین المللی چالش‌ها و راهکارهای نوین در مهندسی صنایع، مدیریت و حسابداری، چابهار،https://civilica.com/doc/1564653
قربانی زاده، وجه اله، شریف زاده، فتاح، حسین پور، داوود و مروج، محمود. (1396). ارائه الگوی خط‌مشی گذاری سازمان‌های فرهنگی (مورد مطالعه: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان). سیاست‌گذاری عمومی، 3(3)، 61-78. SID. https://sid.ir/paper/257412/fa
گرجی پور, حسین, خاشعی, وحید, اسلامبولچی, علیرضا و اصغری صارم, علی. (1398). الگوی ارزشیابی فرایند خط‎مشی‎گذاری فرهنگی با رویکرد مطالعه کیفی اسناد فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. مدیریت دولتی, 11(1), 47-72.
مجیدی, محمد رضا و سبزی کریم آبادی, یونس. (1401). جایگاه حلقه‌های میانی در حکمرانی تشکیلاتی و نقش آن در تمدن‌سازی، با نگاهی به مقوله تحزب. فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی, 5(1), 29-52.
محمدزاده بنی طرفی, مهدی. (1401). جهاد تبیین و نقش حلقه‌های میانی در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی. جامعه شناسی سیاسی انقلاب اسلامی, 3(4), 117-135.
نجف بیگی، رضا. (1389). خط‌مشی گذاری مدیریت فرهنگی در آموزش. برگ فرهنگ، جدید (22)، 106-117. SID. https://sid.ir/paper/94162/fa
Bennett T(2006). Intellectuals, Culture, Policy: The Technical, the Practical, and the Critical, CulturalAnalysis,5.
Bilton, C., & Soltero, G. (2020). Cultural policy as mythical narrative. International Journal of Cultural Policy, 26(5), 681-696.
Borén, T., Grzyś, P., & Young, C. (2021). Policy-making as an emotionally-charged arena: the emotional geographies of urban cultural policy-making. International Journal of Cultural Policy, 27(4), 449-462.
Kristóf, L. (2021). From cultural policy towards cultural politics? The case of the Hungarian cultural sphere. International Journal of Cultural Policy, 27(2), 191-201.
Pacella, J., Luckman, S., & O’Connor, J. (2021). Fire, pestilence and the extractive economy: Cultural policy after cultural policy. Cultural trends, 30(1), 40-51.
Rayman-Bacchus, L., & Radavoi, C. N. (2020). Advancing culture’s role in sustainable development: social change through cultural policy. International Journal of Cultural Policy, 26(5), 649-667.

متن کامل:



  مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی|

 

 

سال پانزدهم / شماره پنجاه و چهارم / تابستان 1403 فصلنامه خط مشی گذاری عمومی در مدیریت سال پانزدهم / شماره پنجاه وپنجم/پاییز 1403

تاریخ دریافت: 31/03/1402 تاریخ پذیرش: 26/08/1402 از صفحه: 1 الی 18

 

مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

 

سید هاشم شکر خدایی¹، وحید چناری*²، عزت الله کیانی³، احمدعلی حسابی⁴

 

چکیده:

زمینه و هدف: تحقیق حاضر مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

روش شناسی: این پژوهش آمیخته بوده که از روش‌های کیفی و کمی استفاده می‌نماید. به کمک روش فراترکیب از 376 مقاله تعداد 32 مقاله به روش  سندولوسکی و باروسو انتخاب شده است، همچنین از بین اساتید دانشگاهی و مسئولین و معاونین فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خوزستان به تعداد 20 نفر انتخاب شد، که گروه کانونی تحقیق را تشکیل دادند و به روش هدفمند و در دسترس، تعداد 8 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. در بخش کمی جامعه آماری عبارت است از خبرگان به تعداد 36 نفر که به روش هدفمند تعداد 18 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. 

یافته ها: نتایج نشان داد که ابعاد مدل عبارتند از6 بعد که به کمک سطح بندی در مدل سازی ساختاری تفسیری 4 سطح بدست آمده است و به کمک نرم‌افزار میک‌مک، ساختار اصلی مدل طراحی شده است.

 

واژگان کلیدی: خط‌مشی گذاری فرهنگی، مشارکت حلقه‌های میانی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  . دانشجوی دکتری تخصصی گروه مدیریت دولتی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

 

[2] * . استادیار گروه مدیریت دولتی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران (نویسنده مسئول)   

                                                                                                                                                                                      [e-mail]

 

[3]  . استادیار گروه مدیریت دولتی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران 

 

[4]  . استادیار گروه جامعه شناسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

 

2

مقدمه

سال پانزدهم / شماره پنجاه وپنجم/ پاییز1403

از آنجایی که در صحبت های خرداد سال 98 رهبر جمهوری اسلامی با دانشجویان از حلقه های میانی نامبرده می شود و از آن بعنوان راه برون رفت از مشکلات کشور نام برد. حلقه های میانی به عنوان یک راهکار عملی برای وارد کردن جوانان در عرصه ی مدیریت کشور مطرح شده است، در واقع طی یک فرایند و در یک بازه‌ی میان‌مدت باید مبادرت به کادر سازی شود و این رسالت حلقه‌های میانی است. از آنجایی که وزارت فرهگ و ارشاد اسلامی بعوان اصلی ترین متولی بخش فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران می باشد این تحقیق را در این حوزه انجام دادیم. خط‌مشی گذاری مدیریت فرهنگی یکی از اقداماتی است که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه ازجمله ایران  در حال رشد است، وجود این نوع سیاست گذاری موجب می گردد تا به بخش قابل ملاحظه ای از نیازهای بخش فرهنگ عمومی پاسخ داده شود. از طرفی به نظر می رسد که فاصله بین چالش های موجود بخش مدیریت فرهنگ عمومی و آموزش فرهنگی در ایران افزایش می یابد؛ بنابراین، لازم است تا به یافتن راه‌حل‌های خاص در خط‌مشی گذاری فرهنگی توجه شود تا اطمینان حاصل گردد این امر از طریق مدیریت امور فرهنگی قابل دستیابی است.

یکی از حوزه های خط مشی گذاری، فرهنگ است. اما به دلیل پیچیدگی موضوع فرهنگ و وسعت قلمرو تحقیقات در زمینه شناخت شناسی فرهنگ و از همه مهم تر عدم وجود ساختار، فرآیند خط مشی گذاری که خود امری نیازمند دقت و تمرکز است، در این زمینه بسیار پیچیده می‌شود؛ بنابراین خط مشی گذاری فرهنگی نسبت به سایر زمینه ها حائز اهمیت و دقت فراوانی از سوی خط مشی گذاران می‌باشد(الوانی و همکاران ،1393). که سرعت تحولات و پیچیدگی شرایط اجتماعی و فرهنگی جوامع، ضرورت خط مشی گذاری در سطح عمومی وسازمان ها را بیش از گذشته آشکار می سازد، در این میان توجه و اجرای فرایند خط مشی ها بسیار تعیین کننده است. تحقیقات نشان می دهد علی رغم تدوین خط مشی های مناسب، به دلایل عدیده، از جمله اجرای ناقص و یا نامناسب خطمشی ها نتایج به دست آمده مطلوب نیست و خط مشی ها و تصمیمات مهم به ناکامی و شکست منجر می شود به گونه ایکه این نابسامانی در برنامه های فرهنگی که از پیچیدگی مضاعفی برخوردار است بیش از دیگر حوزه های برنامه ریزی به چشم می خورد. زندگی انسان امروز از هر سو با خط مشی های عمومی پیوند خورده است و هر لحظه از زندگی او به گونه ای با خط مشی های عمومی ارتباط دارد(کاظمی ،1402). در زمینه خط مشی های فرهنگی در دهه های گذشته و حال میتوان چیزی بیان کرد که با وجود اختلاف های موجود در دیگاه نظام های سیاسی و اجتماعی با مسئولیت های مقام عمومی ، تدوین و اجرای خط مشی های فرهنگی امروزه بوسیله کلیه دولتهای عضو یونسکو به رسمیت شناخته شده است .دوره اول خط مشی های فرهنگی مربوط به سالهای 1357تا 1368 بوده است که در آن بر اساس فرموده های امام راحل فرهنگ به عنوان پایه و اساس تمامی تغییرات اجتماعی در نظر گرفته شد .  در دوره دوم یعنی سال 1368 به بعد با توسعه برنامه پنج ساله اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آغاز می شود خط مشی فرهنگی در نگاه بین المللی به معنای تعیین خط مشی گذاری فرهنگی در نگاه بین المللی، به معنای تعیین خط مشی ها و راهبردهای کلان فرهنگی برای رسیدن به اهداف چهارگانه توسعه فرهنگی، یعنی همکاری های فرهنگی، مشارکت فرهنگی، میراث فرهنگی و هویت فرهنگی است که یونسکو نخستین بار با ارائه مفهوم توسعه فرهنگی آن را مطرح کرد.(حسینی؛ 1379) همچنین سیاست های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با عنوان اصول سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سال 1371 تهیه و به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. سپس در سال 1373 در قالب برنامه های اول تا ششم توسعه در قسمت های مرتبط با حوزه فرهنگ اهداف کمی و کیفی درنظر گرفته شد این فرایند در تاریخ 11/09/1382 در دو سند مهندسی فرهنگی کشور و سند اسلامی شدن دانشگاه ها توسط مقام معظم رهبری ارایه شد. با گذشت چهار دهه از انقلاب و با وجود شعارها، آرمان ها و مطالبات گسترده ی

3

فرهنگی و نیز با وجود اهمیت بسیار زیاد فرهنگ ، آن چه که امروزه به چشم می خورد، وجود معضلات جدی در نظام فرهنگی و خط مشی گذاری فرهنگی کشور است که منجر به کم رنگ شدن ارزش های اخلاقی در طح جامعه شده و فرهنگ عمومی جامعه نیز خود گواه این مطلب است. ارزشیابی فرایند خط‎مشی‎گذاری فرهنگی در نظام جمهوری اسلامی ایران که بر مبنای هویت فرهنگی شناخته می‎شود، به الگوی بومی مبتنی بر فرهنگ دینی جامعه ایرانی نیاز دارد؛ زیرا انتقال الگو‎های غیر بومیِ ارزشیابی خط‎مشی‌های فرهنگی، نمی‎تواند در این عرصه راهگشا باشد. این پژوهش به‎دنبال آن است که شاخص‎های مطلوبیت را برای ارزشیابی بومی در هر مرحله از فرایند خط‎مشی‎گذاری فرهنگی در

فصلنامه خط مشی گذاری عمومی در مدیریت

نظام جمهوری اسلامی ایران شناسایی و تدوین کند.

جریان شناسی مشارکت حلقه های میانی آنقدر در بیانیه گام دوم انقلاب مهم و قابل تامل بوده است که مقام معظم رهبری در بیانات خود علاوه بر تبیین گام دوم انقلاب به مشارکت حلقه های میانی مبنی بر شناخت از حلقه های میانی، جهت گیری، عامل امیدبخش بودن و بیان راهکار های عملی در خط مشی های فرهنگی اصرار نموده و بیان نمودند که «مجموعه‌هایی از خود ملّت است که خوشبختانه امروز ما این را کم هم نداریم. ما نخبه‌های فکری در زمینه‌های گوناگونِ مورد نیاز در میان جوانان، در میان مسئولین خودمان داریم. این‌ها می‌توانند بنشینند برنامه‌ریزی کنند و هدایت کنند. تشکّل‌های دانشجویی از این قبیل‌اند، مجموعه‌های باتجربه و فعّال در زمینه‌های فرهنگی و فکری و مانند این‌ها از این قبیل‌اند و هر که هم در این زمینه‌ها فعّال‌تر باشد، مؤثّرتر است؛ یعنی زمام کار دست کسانی است که فعّالیّت کنند.»(مقام معظم رهبری، دیدار با دانشجویان 01/03/1398)  با توجه به این فرمایشات، به نظر می‌رسد که بدنه‌ی اصلی این حلقه‌های میانی را جوانان حاضر در میدان و فعالان هر عرصه تشکیل می‌دهند. اگر چه لااقل یک نماینده از نهاد دولتی مرتبط با هر عرصه نیز در حلقه‌های میانی باید حضور داشته باشد. اما این حضور نباید استقلال «کارگروه‌ها» و «کنش‌گران اجتماعی» را خراب کرده و «مردمی‌» بودن حلقه‌های میانی را تحت تأثیر قرار دهد و آن را تبدیل به یک نهاد دولتی دیگری بنماید. چرا که رهبر معظم انقلاب در همین سخنرانی تصریح دارند که این کار به عهده‌ی دولت نیست. پس این نهاد جدید نباید تبدیل به یک نهاد دولتی بشود. لذا حضور نماینده‌ی دولت فقط به منظور ارتباط با بدنه‌ی دولت جهت شناخت وضعیت کنونی نظام در عرصه‌ی مربوطه و استفاده از ظرفیت آن‌ها برای تربیت جوانان جهت حضور در عرصه‌های مدیریتی کشور است. چرا که معظّم‌له تأکید می‌کنند. جوانان به‌مثابه‌ی نخبگان فکری می توانند مؤثرترین پیشران های یک جامعه باشند چون جایگاه و استعدادهای فکری و معنوی و هنری ویژه‌ای دارند و خود نیز طیف گسترده‌ای از جمعیت هستند و از طرفی دیگر در بسط و تولید افکار و ایدئولوژی‌ها با عنایت به این بیان می توان حلقه‌های میانی را این گونه تعریف کرد آن مجموعه هایی که واجد ذهن فعال و زبان گویا و دارای، تمرکز، پیگیری فعالیت پی‌درپی و لحظه به لحظه برای ایجاد برنامه‌ی عملیاتی و پیدا کردن و ارائه راهکار و همچنین به عنوان هادی و پیشران ملت در حرکت عمومی به سمت تمدن سازی اسلامی ایفای نقش می کنند حلقه‌های میانی نام دارند این حلقه‌ها در واقع حد واسط بین ملت و حاکمیت هستند (مجیدی و سبزی کریم‌آبادی، 1401). استمرار تحول در ساختار دولت ملت در گام دوم انقلاب اسلامی، مبتنی بر تجربیات گام اول آن، از الزامات اساسی مسیر تمدنی انقلاب اسلامیست. این تحول ساختاری از آن جهت که در پاره ای از مسائل موانعی جدی بر سر رابطه هم افزای دولت و ملت ایجاد شده، محل توجه است(ربیعی و سیاوشی ،1401).

هدف اصلی تحقیق حاضر مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و بر آن است بامطالعه و بررسی اسناد و منابع علمی پژوهشی و همچنین بهره‌گیری از نظرگاه‌های خبرگان تحقیق عوامل و عناصر اثرگذار و فرایند خط‌مشی گذاری فرهنگی را مبتنی بر مشارکت حلقه های میانی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی  

4

به عنوان یک سازمان فرهنگی باز شناسایی کرده و آن را طراحی و تبیین نماییم. ازآن‌جهت که خط‌مشی گذاری در سازمان‌های دولتی ایران برای تحقق اهداف بخشی، سازمانی، فرا بخشی و ملی بسیار مهم و تعیین‌کننده است امید است نتایج این پژوهش بتواند گامی مؤثر در جهت رسیدن به اهداف سازمان ازجمله سیاست‌گذاری برای رشد و اعتلای فرهنگ و هنر ایران و اسلام به عنوان عناصر هویت ملی و سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی درزمینه فرهنگ عمومی و اصول سیاست فرهنگی کشور برداشته و مشکلاتی ازجمله نبود نظارت کافی بر تولید هنر و سینما، نبود برنامه مشخص وزارت فرهنگ در عرصه کتاب‌خوانی، عدم تکمیل پروژه‌های نیمه‌کاره حوزه فرهنگ و وضعیت کتابداران رفع یا تخفیف نمایند.

سال پانزدهم / شماره پنجاه وپنجم/ پاییز1403

لذا سوال اصلی این تحقیق این است که مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چیست؟

پیشینة تحقیق

نوحه گر و همکاران (1403) در تحقیق خود با عنوان بررسی نقش حلقه های میانی در فرآیند حکمرانی جامعه محور محیط زیست بیان نمودند که جریان‌های حلقه‌های میانی در این مسیر نقش ترغیب‌کننده، تشویق‌کننده، تسهیل گر و تسریع بخش را دارند که می‌توانند با واسطه‌گری و برقراری ارتباط بین اضلاع دولت و مردم و همچنین آگاهی بخشی به مردم و دخیل کردن آن‌ها در تصمیم‌گیری‌ها و افزایش ظرفیت‌های مردمی با مشورت دهی این مهم را میسر کنند(نوحه گر و همکاران ،1403). اخوان نیلچی و همکاران (1403) در تحقیق خود با عنوان بیان نمودند که کارکرد مهم آن، پیوند گذشته با آینده، پیوند وضع موجود با آرمان‌ها و پیوند انقلاب اسلامی با تمدن نوین اسلامی است و اینکه هدایت و برنامه‌ریزی اجتماعی تمامی حرکت‌های عمومی در جامعه را بر مبنای هم‌افزایی و خودسازماندهی راهبری خواهد کرد.(اخوان نیلچی و همکاران ،1403). ربیعی مندجین و همکاران (1403) در تحقیق خود با عنوان طراحی مدل مشارکت‌ شهروندی‌ در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی تمدن‌ساز بیان نمودند که مدل مشارکت‌ شهروندی‌ در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی تمدن‌ساز شامل 6 بعد بستر تمدن‌سازی، بازتولید فرهنگ مشارکت تمدنی، محرک‌های اجتماعی، خط‌مشی‌گذاری اثربخش، پیامدسنجی و غلبه بر موانع می‌باشد. بستر تمدن‌سازی شامل مدیران جهادی تمدن‌ساز، هسته‌های تمدنی، برنامه‌های فرهنگی تمدن‌ساز است. بازتولید فرهنگ مشارکت تمدنی شامل مولفه‌های همگرایی ساختارمند و ظرفیت‌سازی رسانه‌ای می‌باشد. محرک‌های اجتماعی شامل اطمینان بخشی، ارتقاء سطح آموزشی و فرهنگی، و انگیزش بخشی می‌باشد (ربیعی مندجین  و همکاران ،1403 ). اعظمی (1403) در تحقیق خود با عنوان ، بررسی محتوایی رساله‌های مدیریت و خط‌مشی‌گذاری فرهنگی بیان نمودند که مقولات اصلی استخراج‌شده شامل بستر اجرای خط مشی فرهنگی، چالش‌های خط مشی‌گذاری فرهنگی، اصول مفهومی در خط مشی‌گذاری فرهنگی، مؤلفه‌های فرهنگی در خط مشی‌گذاری فرهنگی، الگوهای خط مشی‌گذاری فرهنگی و در نهایت، کاربردهای خط مشی‌گذاری فرهنگی می‌باشند(اعطمی ،1403). کاظمی (1402) در تحقیق خود با عنوان ارائه الگوی خط مشی گذاری در فرهنگ مطلوب بیان نمودند خط مشی گذاران با مسئولیتی خطیر روبرو هستند، آنان برای تصمیم گیری در چنین فضائی باید مجهزبه ابزارها و شیوه های جدید باشند. و برای تحقق این هدف باید دانش جدیدی را در خط مشی گذاری بنیاد گذارند.(کاظمی ،1402). تقوی و همکاران (1402) در  پژوهشی با عنوان الگوی مشارکت ذی نفعان در شکل گیری خط‌مشی‌های گردشگری فرهنگی (مورد مطالعه: شهر تهران) بیان کرد که یافته‌های تحقیق نشان داد ابعاد مشارکت ذی نفعان در زمینه خط‌مشی گذاری گردشگری فرهنگی شامل مواردی ازجمله شناسایی و توسعه بستر مشارکت ذی نفعان، ارتباط و حمایت مؤثر، ترغیب، تاکید بر مشارکت حداکثری و ایجاد ساختار مشارکت و توجه به مسئله شناسی از نگاه ذی نفعان و همراستایی بین آنان است. مجیدی و سبزی کریم­آبادی (1401) پژوهشی با عنوان جایگاه حلقه‌های میانی در حکمرانی تشکیلاتی و نقش آن در تمدن‌سازی، با نگاهی به مقوله تحزب  بیان کرد  این الگو که از آن به جریان حلقه­های میانی تعبیر می­شود، می­تواند در یک فرایندی کارشناسی شده، از تمهید زیرساخت‌ها گرفته تا آموزش و کادرسازی در سطوح خرد و میانی و کلان ظرفیت‌های مردمی مخصوصاً نسل جوان را به کار گیرد و حلقه­ی وصل توده­های مردم و حاکمیت باشد. مفهوم حلقه­های میانی در یک سامانه ی مفهومی جانمایی می شود و لذا باید شبکه مفهومی آن کشف و صورت­بندی شود. در همین چهارچوب، با رویکردی آسیب شناسانه، مقوله تحزب و ظرفیت‌های آن به‌مثابه‌ی یکی از مصادیق حلقه­های میانی مطرح‌شده است. جواهری زاده و فتحی (1401) پژوهشی با عنوان ارائه الگوی خط‌مشی گذاری فرهنگ مطلوب سازمانی در سازمان‌های سلامت و درمان انجام داد. بر اساس یافته‌های تحقیق «خدا محوری، عبادت انگاری کار، اصالت انگیزه‌های غیر مادی، کل بودگی انسانی و سلامت محوری» به عنوان انگاره‌های بنیادین در «خدمتگزاری، تکلیف گرایی، بیمار محوری، مسئولیت پذیری، نظم و انضباط، سرعت در ارئه خدمات، معنویت محوری، یادگیرندگی، خلاقیت و نوآوری، ایثارو سعه صدر» به عنوان قواعد و ارزش‌های فرهنگی «تجلی گری» داشته‌اند. سیاه منصوری و همکاران (1401) پژوهشی با عنوان الگوی طراحی خط‌مشی‌های فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران انجام داد. الگوی به دست آمده از پژوهش، طراحی خط‌مشی‌های فرهنگی را در قالب سه عنصر اصلی زمینه، طراحان و طرح ارائه کرده است. زمینه به عواملی اشاره دارند که محدودیت‌هایی را بر فرایند خط‌مشی گذاری فرهنگی اعمال می‌کنند؛ طراحان، همان بازیگران تدوین خط‌مشی‌های فرهنگی هستند؛ و طرح، ساختار شبکه‌ای جریان خط‌مشی گذاری فرهنگی است که عناصر خط‌مشی‌های فرهنگی را در کنار هم و در تعامل با هم نشان می‌دهد. در تحقیقات خارجی، پاسلا و همکاران (2021) پژوهشی با عنوان آتش، آفت و اقتصاد استخراجی: خط­مشی­گذاری فرهنگی پس از خط­مشی­گذاری فرهنگی انجام داد. نشان داد که  چگونه دولت فدرال فاقد درک لازم 

5

از الگوهای کاری افرادی است که در مشاغل خلاق مشغول هستند و بر کمک مالی برای صنایع اولیه تأکید می‌کند. این همچنین پیامدهای گسترده‌تری برای تأثیر نامتناسب زنان از بخش‌هایی که دولت فدرال برای حمایت از آن انتخاب می‌کند، دارد. کریستوف(2021) پژوهشی با عنوان از خط­مشی­گذاری فرهنگی به سیاست فرهنگی؟ مورد حوزه فرهنگی مجارستان انجام داد. نشان داد که خط مشی‌های فرهنگی دارای ویژگی‌های زیر هستند 1) اهمیت فزاینده ایدئولوژی ناسیونالیستی ("جنگ‌های فرهنگی")، 2) ابزاری سازی فزاینده خط­مشی­گذاری فرهنگی و 3) عدم جدایی واضح بین خط­مشی­گذاری فرهنگی و سیاست (ظهور حمایت سیاسی و جایگزینی از نخبگان فرهنگی سابق). این مقاله ابزارها، بازیگران و نهادهایی را که از طریق آن‌ها این 

فصلنامه خط مشی گذاری عمومی در مدیریت

مداخلات صورت گرفته و میزان موفقیت آن‌ها را بررسی می‌کند. (کریستوف،2021)

ریمان باچوس و راداوی ،(2020) پژوهشی با عنوان پیشبرد نقش فرهنگ در توسعه پایدار: تغییر اجتماعی از طریق خط­مشی­گذاری فرهنگی انجام داد. نتایج نشان داد که  خط­مشی­گذاری فرهنگی را به عنوان یک بازوی حکمرانی، با ظرفیت هدایت تغییرات اجتماعی در چندین مسیر وابسته به یکدیگر (ارزش مجدد تغییرات تکنولوژیکی، تقویت قدردانی زیبایی‌شناختی و آگاهی اخلاقی محیطی و رفتار طرفدار اجتماعی) در کنار توسعه چارچوب‌های پیچیده‌تر حکمرانی قرار می‌دهد. این مقاله همچنین پیشنهاد می‌کند که از طریق (باز) آموزش، خط­مشی­گذاری فرهنگی می‌تواند و باید نقش فعال‌تری در شکل دادن به تغییرات اجتماعی ایفا کند.( ریمان باچوس و راداوی ،2020) بیلتون و سولترو (2020) پژوهشی با عنوان خط­مشی­گذاری فرهنگی به مثابه روایت اسطوره‌ای انجام داد. نتایج نشان داد که، چگونه روایت‌های چندمعنایی و پراکنده، خط­مشی گذاری فرهنگی را به «حقیقت‌های شخصی شده» می‌شکند و به دیدگاه‌های ضد هژمونیک دیگر گوش می‌دهند (بیلتون و سولترو،2020). ما با ارائه دستور کار برای تحقیق روایی در خط­مشی­گذاری فرهنگی به پایان می‌رسیم. بونت  (2021) پژوهشی با عنوان چرخش مشارکتی در خط­مشی­گذاری فرهنگی: پارادایم‌ها، مدل‌ها، زمینه‌ها انجام داد. نتایج نشان داد که  همزیستی چندین پارادایم که نسخه‌های متمایزی از مشارکت را القا می‌کند. با سه تغییر عمده مواجه است که بر رابطه فرهنگ و جامعه تأثیر می‌گذارد بونت (2021). روندهای فناورانه، اجتماعی و سیاسی نقش اصلی رو به رشد مشارکت در جوامع غربی امروزی را توضیح می‌دهند که پیامدهای مهمی در پیکربندی مجدد رفتارهای فرهنگی و استراتژی‌های نهادهای فرهنگی دارد. به‌منظور روشن کردن ابعاد متکثر مشارکت و نتایج و پیامدهای آن برای زندگی فرهنگی، مدلی پیشنهاد می‌کنیم که نقش‌های فعال متمایز شهروندان فعلی را نشان می‌دهد. سپس این امکان را می‌دهد تا استدلال‌ها و پیامدهای سازمانی را برای دستیابی به اهداف سیاسی و همچنین رابطه آن با موقعیت‌های 

سال پانزدهم / شماره پنجاه وپنجم/ پاییز1403

ذینفعان و رفتارهای مردم را به‌طور انتقادی بررسی کنیم.

6

روش شناسی پژوهش

تحقیق حاضر ازنظر ماهیت از نوع تحقیقات آمیخته است. که از روش های کمی و کیفی استفاده شده است. طرح تحقیق از دیدگاه کیفی در قالب دو مرحله به انجام رسیده است. در مرحله اول از روش فراترکیب و گروه کانونی به منظور شناسایی ابعاد مولفه و شاخص های مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استفاده شده است و در مرحله دوم از روش های کمی دلفی برای غربالگری و مدلسازی ساختاری – تفسیری برای سطح بندی استفاده شده است. جامعه‏آماری در این تحقیق متشکل از مقالات علمی پژوهشی چاپ شده، در پایگاه‌های معتبر علمی می باشد. در بخش فراترکیب از روش سندلوسکی و باروسو نمونه ای برابر با 32 مقاله انتخاب شد که نمودار آن به شرح زیر است.

 

جدول1- سندلوسکی و بارسو

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بر اساس مقیاس 50 امتیازی CASP روبریک، محقق، سیستم امتیازبندی زیر را مطرح می‌کند و هر مقاله‌ای را که پایین‌تر از امتیاز خوب (پایین‌تر از 30)  است را حذف می‌کند: عالی: 50 – 41 (E)، خیلی خوب: 40 – 31 (VG)، خوب: 30 – 21 (G)، متوسط: 20 – 11 (F)، ضعیف: 10 – 0 (P) پس از انجام امتیازبندی در پژوهش حاضر، برای هر مقاله بر اساس 10 معیار ذکر شده امتیازی در نظر گرفته شده است. در این مرحله، بر اساس امتیازات داده شده به هر مقاله، حداقل میانگین امتیاز داده شده به مقالات 30 و حداکثر امتیاز داده شده 45 بوده است. که برای برای تجزیه و تحلیل اطلاعات باقی مانده و مورد استفاده قرار گرفته‌اند. برای مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی  از گروه کانونی خبر گان استفاده به عمل آمد از میان جامعه خبر گان تعداد 18 نفر با استفاده از روش هدفمند انتخاب شدند. شیوه گردآوری داده‌ها علاوه بر روشهای میدانی از روشهای کتابخانه ای نیز استفاده شده است. اطلاعات جمع اوری شده از پرسشنامه ها در نرم افزار spss و MicMac وارد شدند و مورد تحلیل قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد.

 

یافته‌های پژوهش

در تجزیه و تحلیل داده‌ها هر مرحله این پژوهش فرآیند مخصوص به خود را دارا است و در باب تجزیه وتحلیل داده‌ها نیز چنین است: در مرحله اول کیفی با استفاده از روش فراترکیب عوامل طراحی مدل خط‌مشی گذاری فرهنگی مبتنی بر مشارکت حلقه‌های میانی به دست آمد که از آنها کدها، مفاهیم و مقوله­ها را مشخص کردیم. در بخش دوم کیفی نیز با استفاده از روش دلفی، مفاهیم و مقوله­های استخراج شده تثبیت شدند. در پژوهش حاضر، ابتدا تمام عوامل استخراج شده و از مطالعات را به عنوان کد در نظر گرفته می‏شود سپس با در نظر گرفتن مفهوم هریک از کدها، آن‏ها در یک مفهوم مشابه دسته‏بندی می‏شود به این ترتیب مفاهیم تم‏های پژوهش شکل داده می‏شود. مبنای دسته‏بندی این کدها برحسب میزان تشابه کدهای مختلف با یکدیگر است در هر مقوله تعدادی کد به عنوان نمونه آورده شده است. در خاتمه نتایج حاصل از فراترکیب عوامل خط‌مشی گذاری فرهنگی مبتنی بر مشارکت حلقه‌های میانی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) بر مبنای نظریات خبر گان تقسیم بندی نموده‌ایم. که به شرح جدول ارائه شده است.

7

با توجه به فرایند روش فراترکیب شاخص های موجود در مدل به شرح زیر میباشند . لازم به ذکر است در فرایند فراترکیب 149 شاخص شناسایی شد که در طول دور اول و دوم دلفی تعداد 5 شاخص به دلیل حد نصاب نیاوردن میانگین از دور غربالگری خارج شدند و تعداد 144 شاخص مورد تأیید قرار گرفت . این شاخص ها عبارتند از :

فصلنامه خط مشی گذاری عمومی در مدیریت

مدیران جهادی تمدن ساز، هسته های تمدنی، برنامه های فرهنگی تمدن ساز، اطمینان بخشی ، ارتقای سطح، آموزشی و فرهنگی، انگیزش بخشی، برنامه ریزی و خط مشی گذاری غیر متمرکز، طراحی اثر بخش خط مشی، موانع سازمانی عدم مشارکت، موانع ساختاری عدم مشارکت، نتیجه محوری، بهبود مکانیسم های اجرایی مشارکت، همگرایی ساختارمند، ظرفیت های رسانه ای، نیروی انسانی غیر فرهنگی در فرهنگ، نارسایی فضای فرهنگی، علوم زدگی فضای فرهنگی، عدم افراز حوزه های فرهنگی، نگاه پارادوکسی به فرهنگ، نگاه سخت به مقوله فرهنگ، نگاه هزینه ای به فرهنگ، سایه اقتصاد نفتی بر فرهنگ، ضعف ساختاری خط مشی گذاری، نیروی ساختاری اینرسی، ضعف تکنولوژی ، تنظیم نبودن افق زمانی خط مشی گذاری با تقویم سیاسی کشور ، فقدان نگاه فرایندی، نظام شناسایی مسئله، تدوین دقیق و علمی خط مشی ها، تعامل میان خط مشی گذاری و نظام اجرا ، سبک های جدید از مدیریت در اجرای خط مشی ها، ارزیابی دقیق خط مشی ها، داشتن عقلانیت راهبردی، شکستن انسداد در عقلانیت، نظارت عمومی بر حلقه های میانی، ظرفیت حلقه های میانی، تمرکز بر ماموریت، فهم سازمان، رسانه گرایی، الگوی تشکیلات، انظباط بخشی، طراحی مدل علمی ، مسئله محوری

گستره فعالیت ، وضعیت معیشتی متولیان، تمرکزپیگیری، ارایه راهکارها، پیداکردن راهکارها، برنامه ریزی

ایجاد برنامه کار، برقراری ارتباط بین اطلاعات دولت و مردم، به میدان آوردن مردم جهت مشارکت، آگاهی بخشی به مردم و دخیل کردن مردم در تصمیم گیری، بصیرت افزایی، رشد اجتماعی هویت بخشی و تعمیق اصول و معارف دینی، کارآمدی، نوگرایی، اقتضا نگری، عقلانیت علمی، اقناع پذیری، حمایت قانونی، متناسب سازی زمانی و مکانی، ساختار بندی، بستر سازی نرم و سخت، موفقیت در خط مشی ، نظارت چند سطحی، نظارت مستمر، نظارت هوشمند، آرمان گرا، نخبه گرا و جوان محور، تبیین گر و مسئولیت پذیر، شناسایی مخاطب و مسایل، متشکل و تشکیلات ساز، مردم مدار، ارتباط با مردم ، ارتباط با حاکمیت، بهره گیری از ظرفیت حاکمیت جهت حل مسایل، شناسایی و حل مشکلات اساسی، فهم حرف حاکمیت، انتقاد و مطالبه از حاکمیت، کنشگری در سطح نظریه پردازی و اندیشه ورزی، کنشگری سیاسی، هدایت و برنامه ریزی اجتماعی

ایدئولوژیک، رویکردی، اعتقادی، اداراکی، مهارتی، نیروی انسانی، تفرقه خود حق پنداری، کمرنگ شدن شایسته سالاری، ولایت حزبی، سیستم های اطلاعاتی، تکنولوژی، مدیریت دانش، هویت ارزش ها و ایدئولوژی، اداب و رسوم، قومیت، میزان تمایل به پذیرش خط مشی های فرهنگی، قابلیت نیروی انسانی به پذیرش خط مشی های فرهنگی، سرآمدی خط مشی  فرهنگی، پویایی مدیران، تکامل و تعادل سازمانی، سیاست اموزش و پرورش، سیاستهای توسعه ای، سیاست های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نگاه سرمایه ای به منابع انسانی، ارزش افزایی، شایستگی نیروی انسانی، فعالان، ذینفعان، احزاب سیاسی، نخبگان علمی

افراد صاحب جایگاه در دستگاه های دولتی، افراد صاحب جایگاه مذهبی، امکان پذیری در بعد قانونی، امکان پذیری در بعد فرهنگی، امکان پذیری در بعد سیاسی، امکان پذیری در بعد اقتصادی، هوشمندی خط مشی ها

8

تطبیق پذیری، ثبات مدیریتی، تمرکز بر تکامل شخصیتی و تعادل روحی و معنوی افراد، توجه به خلاقیت و نوآوری فرهنگی، توسعه انسجام و توازن فرهنگی، پذیرش تنوع فرهنگی، استقرار نظام حرفه ای و الزامات خط مشی، ایجاد سیستم یکپارچه خط مشی گذاری، ابزار های نظام برنامه ریزی، ایجاد شبکه، تبادل وانتقال فرهنگ در نظام فرهنگی، زایش و تولید علم ، عدم تأخر و گسست فرهنگی ، پیوند میان اجزای خط مشی فرهنگی ، کارآمدی نظام فرهنگی ، عدم سیاست زدگی در عرصه فرهنگ ، بستر مناسب برای پویایی فرهنگی ، استراتژی مناسب فرهنگی ، درک صحیح از تحولات محیطی،

سال پانزدهم / شماره پنجاه وپنجم/ پاییز1403

پس از شناسایی شاخص های اولیه در روش فراترکیب به منظور اعتبارسنجی کیفی و تثبیت آنان مولفه­های شناسایی شده، 18نفر از خبر گان به عنوان اعضای پانل در روش دلفی برای ارزیابی روایی مؤلفه­ها برگزیده شدند. روش دلفی در 2 دور اجرایی شد که در ادامه یافته­های هریک از دورها به تفکیک ارائه می­گردد. درپرسشنامه دور اول به تعداد 18پرسشنامه به صورت حضوری بین اعضای پانل دلفی توزیع گردید و پس از و در همان جلسه، اقدام به جمع­آوری پرسشنامه های توزیع شده، گردید که تمامی پرسشنامه­ها به صورت تکمیل شده در اختیارپژوهشگر قرارگرفت. در بخش اول پرسشنامه 149 مولفه معرفی گردید و پاسخ دهندگان می­بایست نظر خود را درباره میزان تأثیر هریک از مؤلفه­های پیشنهادی اعلام نماید. برای بیان توافق بین پانل دلفی از ضریب توافق کندال استفاده شد. نتایج این آزمون در جدول زیر نشان داده شده است. این مقدار برابر 284/0 است یعنی تقریباً سی درصد اعضای خبرگان با هم توافق دارند. از این رو اجماع کامل انجام نگرفته است. و اشباع نظری به وجود نیامده است. نتایج دور های تول و دوم دلفی به شرح زیر می باشد.

 

 

9

فصلنامه خط مشی گذاری عمومی در مدیریت

جدول2 - نتایج ضریب توافق کندال دور اول دلفی (یافته‌های تحقیق)

دور اول	آمار
تعداد	18
ضریب توافق کندال	284/0
sig	005/0
نتیجه اجماع خبر گان	اشباع نظری به وجود نیامد.
دور دوم	آمار
تعداد	18
ضریب توافق کندال	724/0
Sig	001/0
نتیجه	اشباع نظری

 

جدول 3- مولفه­های حذف شده در دور اول روش دلفی (یافته‌های تحقیق)

مولفه حذف شده	شاخص حذف شده	علت حذف
عوامل غیر انسانی	ساختارمند	اخذ میانگین کمتر از 4 در دور اول دلفی
	فرایندی	میانگین کمتر از 4 در دور اول دلفی
	فنی	میانگین کمتر از 4 در دور اول دلفی
	محیطی	میانگین کمتر از 4 در دور اول دلفی
	نهادی	میانگین کمتر از 4 در دور اول دلفی

 

روش مدلسازی ساختاری تفسیری¹  یک روشی ساختاری تفسیری است که در این روش، با تجزیه معیارها در چند سطح مختلف، به تحلیل ارتباط بین این معیارها و شاخص‌ها پرداخته می‌شود. با توجه به نتایج به دست آمده مقالات مربوط به حوزه‌های مدل خط‌مشی گذاری فرهنگی مبتنی بر مشارکت حلقه‌های میانی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اجرای دو دورروش دلفی وهمچنین پالایش نظریات نظرات خبرگان و با تأیید نتایج حاصل از آزمون مدل ابعاد تشکیل­دهنده مدل به شرح زیر هستند:

 

---

[1]  - Interpretive Structural Modelling

10

 

سال پانزدهم / شماره پنجاه وپنجم/ پاییز1403

جدول 4- ابعاد تشکیل دهنده مدل ساختاری تفسیری مشارکت حلقه‌های میانی در خط‌مشی‌گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمادهای آن

ابعاد	نماد
محرک های خط مشی گذاری فرهنگی	F1
جامعه پذیری حلقه های میانی	F2
هویت خط مشی های فرهنگی	F3
مشارکت پذیری حلقه های میانی	F4
بستر های خط مشی های فرهنگی	F5
سیاستگذاری اثر بخش دولتی در خط مشی های فرهنگی	F6

 

جدول 5 - سطح­بندی عناصر سازنده (یافته‌های تحقیق)

سطح	مجموعه مشترک	مجموعه ورودی	مجموعه خروجی	متغیرها
سطح دوم	F1, F3	F1, F3, F5,	F1, F3,	F1
سطح دوم	F2	F2, F5,	F2, F4	F2
سطح دوم	F1, F3	F1, F3, F5	F1, F3	F3
سطح اول	F4	F2, F4, F5	F4	F4
سطح چهارم	F5	F5	F1, F2, F3, F4, F5, F6	F5
سطح سوم	F6	F5, F6	F6	F6

11

 

 

همانطور که در جداول فوق مشاهده می­شود، برای متغیر تحقیق عناصر سازنده در 6 سطح قرار گرفته‌اند. اکنون با توجه به نتایج به دست آمده از تحلیل داده­های تحقیق، مدل پژوهش به صورت شکل زیر ترسیم می‌شود.

 

 

شکل 1  مدل ISM برای ابعاد مدل ساختاری – تفسیری تحقیق (یافته‌های تحقیق)

فصلنامه خط مشی گذاری عمومی در مدیریت

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

12

بحث و نتیجه گیری

تصمیم گیری در سطح کلان برای حل مسائل و مشکلات کلان توسط دولت ها برای رسیدن به مصالح و منافع عامه مردم را خط مشی گذاری می‌گویند. که فرآیند آن به طور کلی بعد از احساس مشکل و ادراک مشکل شامل تدوین خط مشی، اجرای خط مشی و ارزیابی خط مشی می‌شود. باید توجه داشت که علم خط مشی گذاری عمر چندانی نداشته، اما به دلیل تاثیرات عمیق آن در یرطرف کردن مشکلات و مسائل عامه جامعه در زمینه های مختلف از جمله خط مشی گذاری فرهنگی، خط مشی گذاری فضای مجازی و خط مشی گذاری اقتصادی و غیره، از اهمیت ویژه ای برخوردار شده و مورد توجه و اقبال ویژه ای قرار گرفته است. یکی از حوزه های خط مشی گذاری، فرهنگ است. اما به دلیل پیچیدگی موضوع فرهنگ و وسعت قلمرو تحقیقات در زمینه شناخت شناسی فرهنگ و از همه مهم تر عدم وجود ساختار، فرآیند خط مشی گذاری که خود امری نیازمند دقت و تمرکز است، در این زمینه بسیار پیچیده می‌شود؛ بنابراین خط مشی گذاری فرهنگی نسبت به سایر زمینه ها حائز اهمیت و دقت فراوانی از سوی خط مشی گذاران می‌باشد.فرهنگ رکن اساسی یک جامعه است و حاکمیت نمی‌تواند نسبت به ان بی تفاوت باشد. چگونگی مداخله دولت‌ها در فرهنگ، عرصه ای است که در سیاستگذاری فرهنگی به ان پرداخته می‌شود. در واقع سیاستگذاری فرهنگی را اعمال قدرت حاکمیت در عرصه فرهنگ تعریف می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران به واسطه هویت فرهنگی توجه ویژه به این حوزه سیاستگذاری داشته و به شکل‌های مختلف سعی در بهینه سازی و رشد در این عرصه را دارد.مفهوم سیاست فرهنگی و خط مشی گذاری فرهنگی از جمله مفاهیم تازه ای است که از حدود چهار دهه قبل در کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته است. خط و مشی گذاری مدیریت فرهنگی یکی از اقداماتی است که در بسیاری از کشورهای درحال توسعه از جمله ایران جایش خالی است ، ولی وجود این نوع سیاست گذاری موجب می گردد تا به بخش قابل ملاحظه ای از نیازهای بخش فرهنگ عمومی پاسخ داده شود. لازم است تا به یافتن راه حل های خاص در خط مشی گذاری فرهنگی توجه شود تا اطمینان حاصل گردد این امر از طریق مدیریت امور فرهنگی قابل دستیابی است. فقدان برنامه ریزی فرهنگی جامع و مدیریت فرهنگی کارساز ، دو مقوله ای است که می توان در جهت نهادینه شدن ارزش ها ع باورها ع بهبود و تغییر در الگوهای جامعه نقش اساسی و سازنده داشته باشند.به علاوه ، تدوین برنامه های فرهنگی هنگامی با موفقیت توام هستند که بر تفکر مدیریت مبتنی بر ارزش ها استوار باشند.هدف کلی سیاست فرهنگی ، ارتقای جامعه ایرانی به مقامی است که افراد آن با شناخت تمدن و فرهنگ پر ارج ایران درحفظ و گسترش آن بکوشند و با آگاهی از فرهنگ کشورهای دیگر جهان ، خانواده بزرگ ایرانی را در مسیر به سوی زندگی بهتر و کمال معنوی یاری دهند.

سال پانزدهم / شماره پنجاه وپنجم/ پاییز1403

حلقه میانی گروهی از افراد با هویت جمعی مستقل بدون وابستگی مالی به حاکمیت است که با بسترسازی ایفای نقش فعالانه مردم و به کارگیری ظرفیت بازیگران عرصه حاکمیت، به حل مسائل عرصه های تخصصی چهارگانه می پردازد. این  امر با فعالیت های روشمند مبتنی بر برنامه بلندمدت و مستمر، در چارچوب اصول پیشرفت انقلاب اسلامی مبتنی بر نگاه امامین انقلاب صورت می گیرد. انتظارات از حلقه میانی از دو محور بررسی اسناد بالادستی و بررسی عرصه های کنش و درنهایت از تجمیع دو محور ذکرشده، به دست می آید. این انتظارات در ۳۰ مورد احصا شده اند که در اینجا به برخی از آن ها اشاره می شود:

برنامه ریزی در جهت حفظ و ارتقاء انگیزه های اعضا حلقه میانی: برای اینکه بتوان هویت جمعی و یکپارچه ای را برای گروه به وجود آورد، گروه و رهبر گروه و یا برخی از افرادی که در گروه نقش اساسی تری دارند، باید در راستای تقویت انگیزه های غیرمادی و ایجاد حس رضایت درون افراد گروه، برنامه خاصی را تدوین و آن را پیگیری نمایند؛

تلاش برای ایجاد هدف و جهت مشترک حرکت: همه اعضای گروه باید در انتخاب هدف سهیم باشند و یا نسبت

13

به آن توجیه شده باشند و سپس با پشتیبانی از یکدیگر، موانع را کنار زده و باهم به سمت هدف انتخاب شده حرکت کنند؛ چراکه در غیر این صورت ممکن است تعارضات و اختلاف منافع و یا اختلاف سلیقه ها منجر به از هم پاشیدگی هسته شود؛

فصلنامه خط مشی گذاری عمومی در مدیریت

تلاش در جهت ایجاد، حفظ و ارتقا وحدت، هویت جمعی و تشکیلاتی: عنصر اساسی و مهمی که هویت جمعی و تشکیلاتی حلقه میانی را حفظ می کند، توجه به تعهد تشکیلاتی افراد نسبت به حلقه میانی و تعلق به حلقه میانی است؛ یعنی رهبر گروه و اعضای موثر گروه باید به نحوی فضای گروه را مدیریت نمایند که تمامی افراد احساس تعلق خاطر به تشکیلات داشته و روز به روز تقویت این حس تعلق خاطر تقویت شود. برای این کار لازم است که عناصر هویت ساز که منجر به ایجاد تعلق خاطر می شود را در وهله اول پیدا کرد و بر روی آنان تمرکز نمود؛

تلاش در جهت ارتقا معنویت و روحیه جهادی در اعضا: در ابتدا افراد گروه به دلایل مختلف که مهم ترین آن انجام یک حرکت جهادی در بستر معنویت و اخلاق است کنار هم جمع می شوند. لذا لازم است که این عنصر مهم یعنی تقویت روحیه جهادی و تقویت و ارتقاء جنبه های معنوی افراد به طور مداوم مدنظر قرار گیرد؛ چراکه یکی از اجزای اصلی موتور محرکه حلقه میانی، تقویت و ارتقاء جنبه های معنوی افراد و تقویت روحیه جهادی و انگیزه های غیرمادی آنان است؛

شناسایی مردم درگیر در مسئله و ذینفع در آن: حلقه میانی زمانی که مسائل را تشخیص داد باید گروه هایی از مردم که از حل مسئله منتفع می شوند و یا در حال دست و پنجه نرم کردن با مسئله هستند را شناسایی کند و زمینه را برای حضور آنان در بطن کار فراهم نماید. حلقه میانی نباید کاری را بدون مردم جلو ببرد؛ به عبارت دیگر باید مردم نوک پیکان حل مسئله باشند و کار را از خود بدانند.

حلقه های میانی در این راستا دارای نقشهایی باید باشند که عبارتند از : کاشف: در این محور نقش اصلی که حلقه میانی می بایست ایفا نماید، کاشف بودن است؛ یعنی برای تحقق انتظارات مربوطه می بایست به دنبال شناسایی یک سری از موارد باشد. این موارد همان نقش های تبعی هستند که مسئله شناس، ظرفیت شناس و مانع شناس ازجمله آن ها هستند؛ طراح: حلقه میانی برای اینکه در این محور موفق شود لازم است به ۳ نقش تبعی «تحلیل گر»، «برنامه ریز» و «مدل ساز» توجه نماید؛ یعنی باید پس از شناسایی مسائل ابتدا تحلیلگر دقیقی باشد و سپس بر اساس تجزیه و تحلیل انجام شده به سراغ برنامه ریزی برود و برنامه دقیقی تدوین نماید و درنهایت بتواند یک نقشه پیشرفت دقیق را ترسیم نماید که همان مدل سازی تمامی موارد احصاء شده جهت حل مسائل در قالب یک نقشه است؛ آماده ساز: شاید بتوان گفت نقش محوری آماده ساز، اصلی ترین نقش حلقه میانی است. نقشی که اگر به درستی ایفا شود هم کارها و برنامه ها و نقشه پیشرفت درست پیش می رود و هم عدم تصدی گری در میدان توسط حلقه میانی رخ خواهد داد و هم نقش آفرینی مردم و گروه های مردمی و هسته های عمومی و هسته های تخصصی و حتی هسته های پیشرفت بیشتر و پر رنگ تر خواهد شد. برای صورت گیری درست این محور باید نقش های تبعی همچون «تصمیم سازی»، «مطالبه گری» و «گفتمان سازی» به درستی انجام گیرند؛ پیاده ساز: نقش چهارم شامل سه نقش تبعی «هم افزا»، «راهبر» و «تمام کننده» است؛ یعنی حلقه میانی با ایفای این نقش بیشتر به دنبال این است که در راستای عدم تصدی گری در اجرای برنامه ها، در کنار کار بایستد و از طریق «هم افزایی» بین هسته های پیشرفت و تخصصی و همچنین «راهبری» مردم در اجرای نقشه پیشرفت وظیفه ای که به دوش دارند و همچنین نقش تبعی «تمام کننده» به عنوان آخرین نقش تبعی در این محور را ایفا نماید؛ 

14

سال پانزدهم / شماره پنجاه وپنجم/ پاییز1403

تشکیلات ساز: در این بعد حلقه میانی برخلاف چهار نقش محوری قبلی که به بعد بیرونی و محیط بیرونی خود توجه کرده است، می ‌بایست به درون گروه توجه نماید؛ یعنی نسبت به ارتقاء اعضا گروه و ماهیت اجتماعی گروه توجه نماید. نقش محوری تشکیلات ساز دارای ۷ نقش تبعی است که برخی از آن ها عبارتند از: «آینده نگار»، به معنای ترسیم جایگاه خود در آینده می باشد و معلوم باشد که قرار است به کجا برسد؛ «مربی»، به این معنی که روح حاکم بر گروه باید به نحوی باشد که افراد با حضور در آن احساس رشد و تعالی کنند؛ و «انسجام آفرین»، به این معنا که باید مکانیسم هایی در گروه فعال باشد تا از طریق این مکانیسم ها و هدایت رهبر گروه، وحدت و جهت مشترک و هویت جمعی و تشکیلاتی شکل بگیرد. نتیجه تحقیق با نتایج تحقیق که در فصل دوم به انها اشاره شد از جمله نتایج تحقیقات ربیعی مندحین و همکاران (1403)،نوجه گر و همکاران (1403)،اخوان نیلچی و همکاران (1403)،اعظمی (1403)،کاظمی (1402)،یاسی و روشن (1402)،ربیعی و سیاوشی(1401)،محققی و خسروپناه (1402) تقوی و همکاران (1402)،مجیدی و سبزی کریم آبادی  (1401)،سپاه منصوری و همکاران (1401)،امیر محمدی و همکاران (1401)پاسلا و همکاران (2021)،کریستوف (2021)،ریمان پاجوس و همکاران 02021)،بیلتون(2020)،لیزا مارکس (2019)،بونت (2018) و گردواچ(2017) همراستا بوده و همسو می باشد.

 

 

 

 

 

 

 

منابع فارسی:

·       اخوان نیلچی، نفیسه ؛ نادری، مهدی ؛ عیوضی، محمدرحیم ؛(1403) طراحی چهارچوب مفهومی جریان حلقه‌های میانی مردم‌پایه بر مبنای دیدگاه مقام معظم رهبری مجله:دانش سیاسی»بهار و تابستان 1403 - شماره 39 صص: 1- 26

·       اعظمی، امیر ؛(1403) بررسی محتوایی رساله‌های مدیریت و خط‌مشی‌گذاری فرهنگی مجله:مدیریت در دانشگاه اسلامی»بهار و تابستان 1403، سال سیزدهم - شماره 1 رتبه: صص: 23- 47

·       الوانی، مهدی، خنیفر، حسین، میرزایی، حاجی ملا. (1393). فرهنگ و خط‌مشی گذاری فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران. تحقیقات مدیریت آموزشی، 5(19), 13-70.

·       امیرمحمدی, ایرج, منظری توکلی, علیرضا, سلاجقه, سنجر و فاتحی راد, نوید. (1401). طراحی مدل اجرای خط‌مشی‌های فرهنگی در رابطه با فرهنگ سازمانی و نقش میانجی معنویت در محیط کار (مطالعه موردی: بسیج داشجویی و اساتید). فصلنامه تحقیقات و نظریه‌های نوین مدیریت دولتی, 1(2), 83-101.

·       انصاری, محمدرضا, قیومی, عباسعلی, صالحی امیری, سیدرضا, عزیزآبادی فراهانی, فاطمه و قدمی, محسن. (1400). ارائه الگوی خط‌مشی گذاری فرهنگی با رویکرد تحول (مورد مطالعه دانشگاه آزاد اسلامی 

·       تقوی، سید مصطفی و دانش فرد، کرم اله و میرسپاسی، ناصر (1402). الگوی مشارکت ذی نفعان در شکل گیری خط‌مشی‌های گردشگری فرهنگی (مورد مطالعه: شهر تهران). مجله خط مشی گذاری عمومی در مدیریت، دوره: 14، شماره: 49

·       

15

جواهری زاده, ابراهیم و فتحی, محمد رضا. (1401). ارائه الگوی خط‌مشی گذاری فرهنگ مطلوب سازمانی در سازمان‌های سلامت و درمان. خط مشی‌گذاری عمومی در مدیریت, 13(48), 51-68.  

·       حسینی گل افشانی، سیداحمد، شریف زاده، فتاح، صالح صدقیانی، جمشید و وکیل پور، مهدی. (1398). طراحی مدل تحول نظام اداری ایران از منظر خط‌مشی‌های فرهنگی. راهبرد، 28(91)، 141-166. SID. https://sid.ir/paper/392496/fa

·       

فصلنامه خط مشی گذاری عمومی در مدیریت

خامنه­ای، سید علی (رهبر جمهوری اسلامی ایران) (1398)، بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان، https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=42633. 

·       ربیعی مندجین، محمدرضا ، حسینی، غفار ؛ گیوریان، حسن ؛ ودادی، احمد ؛ ؛(1403) سیاست گذاری و خط‌ مشی گذاری فرهنگی تمدن ‌ساز مبتنی بر مدل مشارکت شهروندی در سازمان تبلیغات اسلامی جمهوری اسلامی ایران مجله:تحولات سیاسی اجتماعی معاصر ایران»زمستان 1403 - شماره 9 صص: 155- 178

·       ربیعی، سینا مهدی سیاوشی(1401) صورت بندی مفهومی حلقه های میانی مبتنی بر تجربه جمهوری اسلامی ایران

·       ربیعی، سینا، سیاووشی، مهدی (1401). صورت بندی مفهومی حلقه‌های میانی مبتنی بر تجربه جمهوری اسلامی ایران. مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس سال هشتم زمستان 1401 شماره 4.

·       سیاه منصوری، سیدعلی و مختاریان پور، مجید و اشتریان، کیومرث (1401). الگوی طراحی خط‌مشی‌های فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران، سومین کنفرانس بین المللی چالش‌ها و راهکارهای نوین در مهندسی صنایع، مدیریت و حسابداری، چابهار،https://civilica.com/doc/1564653

·       صادقی حامد. (1401). بررسی تاثیر فرهنگ بر خط مشی گذاری عمومی در ایران. نشریه علمی رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری, 6(20), صص2102-2112.

·       قربانی زاده، وجه اله، شریف زاده، فتاح، حسین پور، داوود و مروج، محمود. (1396). ارائه الگوی خط‌مشی گذاری سازمان‌های فرهنگی (مورد مطالعه: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان). سیاست‌گذاری عمومی، 3(3)، 61-78. SID. https://sid.ir/paper/257412/fa

·       

سال پانزدهم / شماره پنجاه وپنجم/ پاییز1403

قلی پور، رحمت الله حسن دانایی فرد علینقی امیری محمدرضا عطاردی(1392) مفهوم پردازی پدیده شکاف خط مشی در فرایند خط مشی گذاری فرهنگی : مجلس و راهبرد سال بیست و دوم شماره 81صص125-

·       کاظمی، نیلوفر،(1402) ارائه الگوی خط مشی گذاری در فرهنگ مطلوب،یازدهمین کنفرانس ملی ایده های نوین در علوم انسانی و مهندسی،رشت،صص14-25

·       گرجی پور, حسین, خاشعی, وحید, اسلامبولچی, علیرضا و اصغری صارم, علی. (1398). الگوی ارزشیابی فرایند خط‎مشی‎گذاری فرهنگی با رویکرد مطالعه کیفی اسناد فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. مدیریت دولتی, 11(1), 47-72.

·       مجیدی, محمد رضا و سبزی کریم آبادی, یونس. (1401). جایگاه حلقه‌های میانی در حکمرانی تشکیلاتی و نقش آن در تمدن‌سازی، با نگاهی به مقوله تحزب. فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی, 5(1), 29-52.

·       

16

محققی، محمد مهدی ؛ خسروپناه، عبدالحسین ؛(1402) خط‎مشی‎گذاری فرهنگی برخورد نظام با سکولاریسم نقاب‎دار مجله:اسلام و علوم اجتماعی»بهار و تابستان 1402 - شماره 29 صص : 28- 51

·       محمدزاده بنی طرفی, مهدی. (1401). جهاد تبیین و نقش حلقه‌های میانی در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی. جامعه شناسی سیاسی انقلاب اسلامی, 3(4), 117-135.

·       مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس سال هشتم زمستان 1401 شماره 4 صص178-133

·       نجف بیگی، رضا. (1389). خط‌مشی گذاری مدیریت فرهنگی در آموزش. برگ فرهنگ، جدید (22)، 106-117. SID. https://sid.ir/paper/94162/fa

·       یاسی، رحمان ؛ نیک‌روش، محمدجواد ؛(1402) طراحی الگوی خط‌مشی‌گذاری فرهنگی باورمند نمودن جامعه نسبت به مفاهیم والای ارزشی (بررسی واژه وحی در قرآن کریم) مجله:مدیریت اسلامی»زمستان 1402 - شماره 125 صص: 41 تا 78

·       Bennett T(2006). Intellectuals, Culture, Policy: The Technical, the Practical, and the Critical, CulturalAnalysis,5.

·       Bilton, C., & Soltero, G. (2020). Cultural policy as mythical narrative. International Journal of Cultural Policy, 26(5), 681-696.

·       Borén, T., Grzyś, P., & Young, C. (2021). Policy-making as an emotionally-charged arena: the emotional geographies of urban cultural policy-making. International Journal of Cultural Policy, 27(4), 449-462.

·       Kristóf, L. (2021). From cultural policy towards cultural politics? The case of the Hungarian cultural sphere. International Journal of Cultural Policy, 27(2), 191-201.

·       Pacella, J., Luckman, S., & O’Connor, J. (2021). Fire, pestilence and the extractive economy: Cultural policy after cultural policy. Cultural trends, 30(1), 40-51.

·       Rayman-Bacchus, L., & Radavoi, C. N. (2020). Advancing culture’s role in sustainable development: social change through cultural policy. International Journal of Cultural Policy, 26(5), 649-667.

17

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصلنامه خط مشی گذاری عمومی در مدیریت

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Iranian Journal of Public Policy in Management

 

Vol. 15, No. 55, Autumn 2024

Interpretive Structural Model of the Participation of Middle Circles in the Cultural Policy-Making of the Ministry of Culture and Islamic Guidance

 

 

Seyed Hashem Shakarkhodaei¹, Vahid Chenari*², Ezatollah Kiani³, Ahmad Ali Hesabi⁴

 

 

Abstract:

Background and Objective: The present study is an interpretive structural model of the participation of middle circles in the cultural policy-making of the Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Methodology: This research is a mixed one that uses qualitative and quantitative methods. Using the meta-synthesis method, 32 articles were selected from 376 articles using the Sandowowski and Barroso method. Also, 20 people were selected from among university professors and officials and deputies of Culture and Islamic Guidance in Khuzestan Province, who formed the focus group of the research, and 8 people were selected as a sample using a purposeful and accessible method. In the quantitative part, the statistical population consists of 36 experts, of whom 18 people were selected as a statistical sample using a purposeful method.

Findings: The results showed that the dimensions of the model include 6 dimensions that have been obtained using 4-level interpretive structural modeling and the main structure of the model has been designed using the MiqMaq software.

 

Keywords: Cultural Policymaking, Middle-level Participation, Ministry of Culture and Islamic Guidance

 

 

 

---

[1] . Department of Public Administration, Sho.C., Islamic Azad University, Shoushtar, Iran. 

[2] *  Department of Public Administration, Sho.C., Islamic Azad University, Shoushtar, Iran. [e-mail] (Corresponding Author)

[3] . Department of Public Administration, Sho.C., Islamic Azad University, Shoushtar, Iran.   

[4] . Department of Sociology, Sho.C., Islamic Azad University, Shoushtar, Iran.