مشروعیت و شیوه‌های نظارت بر حکومت در اندیشه‌های خواجه نظام الملک طوسی با تاکید بر کتاب سیاستنامه
محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
کلید واژه: خواجه نظام الملک, مشروعیت, سیاستنامه, نظارت, قدرت,
چکیده مقاله :
خواجه نظام‌الملک به عنوان یکی از موفق‌ترین وزرای تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران، همواره در مکتوب کردن اندیشه‌های سیاسی خود اهتمام داشته و کتاب سیاستنامه را نیز بر پایه اقدامات سیاسی خود تالیف کرده است. بر این اساس در پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و رویکردی کتابخانه‌ای و با تاکید بر محتوای کتاب سیاستنامه ، در پی پاسخ به این سوال می باشیم که ملاک مشروعیتِ حکومت در اندیشه‌ی خواجه نظام الملک چه بوده و راهکارهایی که وی برای نظارت بر حکومت اندیشیده است کدام است؟ نتایج پژوهش نشان دهنده این است که هر چند سیاست نامه متنی در جهت مشروعیت بخشی به حکومت حاکم بر جامعه است، نگاه خواجه نظام الملک به حکومت با تأکید بر نقش اساسی پادشاه قابل توجه است که مشروعیت قدرت وی بر مبنای برگزیدگی از سوی خداوند است. در نظام طراحی شده توسط خواجه نظام الملک؛ هم طراح و هم مجری و حتی ارزیابی بازخوران تصمیات متخذه توسط نظام به یک جایگاه و فرد، یعنی پادشاه مقتدر بر می گردد و به نوعی تفکیک ساختاری و کارکردی توسط خواجه انجام نگرفته است هرچند خواجه تلاش کرد با تعبیه نهاد وزارت در چنین سیستمی بین حوزه اجرا و طراحی تفکیک ایجاد نماید. اما به دلایل متعددی همچون سنت های قدرتمند پادشاهی-عرفی -مذهبی، رقابت های نخبگانی، عقب ماندگی های تاریخی در حوزه سیاسی و فرهنگی و امنیتی و... این کار عقیم ماند.
As one of the most successful ministers in Iran's political and social history, Khawaja Nizamul Molk has always been diligent in writing down his political thoughts and has also authored the book "Siaasat-naameh" based on his political actions. Based on this, in the present research, with a descriptive-analytical method and a library approach, and with an emphasis on the content of the policy book, we are looking for an answer to the question of what was the criterion of the legitimacy of the government in the thought of Khwaja Nizam al-Mulk and the strategies he devised to monitor the government. which are the results of the research show that although the political document is a text in the direction of legitimizing the government ruling the society, Khwaja Nizam al-Mulk's view of the government is significant by emphasizing the essential role of the king, whose legitimacy is based on God's choice. in the system designed by Khwaja Nizam al-Mulk; Both the designer and the executor and even the evaluation of the reviewers of the decisions taken by the system go back to one position and person, that is, the sovereign king, and some kind of structural and functional separation has not been done by Khwaja, although Khwaja tried by embedding the institution of the ministry in such a system between the spheres of Create a separation design and implementation. But due to many reasons, such as powerful royal-customary-religious traditions, elite competitions, historical setbacks in the political, cultural and security fields, etc., this work remained unfinished.
_||_