تحلیل عوامل موثر بر حس مکان در امکان مذهبی شهر تبریز (نمونه موردی مساجد تاریخی کبود، سید حمزه، جامع، مقبره، صاحب الامر)
محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگیلیدا اخلاقی 1 , اسداله شفیع زاده 2 *
1 - دانشجوی پژوهش محور دکترای معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران
کلید واژه: مکان, حس مکان, مکان مذهبی, مسجد, شهر تبریز,
چکیده مقاله :
مسجد به مثابه کانونی عبادی -اجتماعی برای ادامه حیات پویا نیازمند ارتباطی قوی با حوزه کارکردی خود است. این ارتباط با زمینه از طریق پیوندی انسانی، کالبدی و طبیعی با محیط بیرونی محقق می شود. دین می تواند نقش مهمی در حس مکان داشته باشد و مفهومی از آن ارائه دهد. شکل و سازمان فضایی بنا بر میزان دلبستگی به بنا مؤثر بوده و هر گونه تغییری در ابعاد کالبدی و روانی بنا می¬تواند بر میزان حس مکان آن، مؤثر بوده است. هدف تحقیق حاضر تحلیل عوامل موثر بر حس مکان در امکان مذهبی شهر تبریز می باشد. روش تحقیق بصورت توصیفی-تحلیلی و پیمایشی می باشد. حجم نمونه برابر 100 نفر می باشد. برای تحلیل داده ها و سنجش رابطۀ میان متغیرها از روش همبستگی پیرسون و از آزمون های آماری رگرسیون خطی ساده و چندمتغیره برای تعیین رابطه و شدت و جهت رابط هی بین متغیرهای مستقل و وابسته استفاده شد. از تحلیل مسیر برای مشخص کردن تأثیر مستقیم و غیرمستقیم متغیرها بر حس مکان استفاده شد برای این تحلیل ها از نرم افزار Spss بهره گرفته شد. نتایج نشان داد عوامل ادراکی و کالبدی بیشترین تاثیر را در القای حس مکان در مساجد تاریخی شهر تبریز دارند و عوامل اجتماعی و عملکردی تاثیر کمتری دارند. در بین متغیرهای مورد بررسی سرزندگی بیشترین ضریب همبستگی و تاثیر در حس مکان دارد. همچنین در بین مساجد بررسی شده مسجد مقبره بیشترین حس مکان از نظر مراجعه کنندگان دارد.
بابازاده اسکویی، سولماز؛ زینالی عظیم، علی؛ عدلی فر، فرانک؛ جمشیدی، منصوره (1401). تحلیل کیفیت محیط شهری با ادراک زیبایی. شناسی و حس تعلق در فضاهای کلان‌شهر تبریز (مطالعهی موردی: میدان ساعت تبریز). انسان و محیط‌زیست، سال بیست و دوم، شماره 2: 283-267.
بصیری، مصطفی؛ زینالی عظیم، علی؛ آذر، علی (1400). تحلیل عوامل و مؤلفه‌های حس تعلق به مکان در محلات قدیمی شهر تبریز (نمونه موردی محله اهراب تبریز). دانش شهرسازی، دوره پنجم، شماره 3: 125-107.
بهزادپور، محمد؛ رضاخانی، ژیلا؛ آزاد مهدی (1399). تبيين چگونگی ایجاد حس مکان و روح مکان در مساجد تاریخی ایران، علمی پژوهشی در مهندسی عمران و معماری ایران، سال پنجم، شماره 17: 22-1.
پور جعفر، محمدرضا؛ پور جعفر، علی (1391). الگوی پیشنهادی محله، با مرکزیت مسجد و فضاهای عمومی مورد نیاز در شهر ایرانی- اسلامی، مطالعات شهر ایرانی – اسلامی، شماره 10: 24-15.
پورجعفر محمدرضا، ایزدی، محمدسعید، خبیری، سمانه، (1394)، دلبستگی مكاني؛ بازشناسي مفهوم، اصول و معيارها، هویت شهر، دوره نهم، شماره 24: 64-43.
ترکمن، ثمین؛ سهیلی، جمال‌الدین (1400). تحلیل تأثیر مفهوم بینابینیت در ارتقاء حس تعلق به مکان در مسجد-مدرسه‌های دوره قاجاریه (نمونه موردی: مسجد- مدرسه صالحیه شهر قزوین). علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره بیست و سوم، شماره 2: 231-219.
حیاتی، حامد؛ مرتضوی کیا، بتول (1400). تبیین مؤلفه‌های حس مکان در مساجد تاریخی دزفول. مرمت و معماري ايران. سال یازدهم، شماره 26: 94-79.
زینالی عظیم، علی (1401). تحلیل دلبستگی مکانی در شهر تبریز با به‌کارگیری مقیاس شهرهای هوشمند در دوران بیماری کووید 19. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره دهم، شماره 3: 80-65.
شاهرودی کلور، مرضیه؛ تقی پور، ملیحه؛ گریست، فائزه (1399). سنجش تطبیقی مؤلفه‌های حس مکان در عناصر کالبدی مساجد سنتی و معاصر شیراز (موردپژوهی مسجد حاج‌علی، مسجد مشیرالملک، مسجدالرجا و مسجد دانشگاه). نشریه علمی اندیشه معماری، دوره چهارم، شماره 8: 54-40.
عباس زاده، محمدجواد؛ زمانی، بهادر (1399). ارزیابی عوامل محیطی مؤثر بر ایجاد حس فضای قدسی در مساجد (مطالعه موردی: مسجد بازار تهران، مسجد دانشگاه تهران، مسجد الجواد تهران). فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، سال پنجم، شماره 1: 121-105.
فلاحت، محمدصادق (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهنده آن. هنرهای زیبا، شماره 26: 66-57.
کرمی، اسلام؛ بصیری، مصطفی؛ زینالی عظیم، علی (1400). تحلیل دلبستگی به مکان و متغیرهای وابسته به آن در مکان‌های سوم شهری (نمونۀ موردی: پارک ائل‌گلی تبریز). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره نهم، شماره 3: 759-735.
محمدمرادی، آرش؛ یزدانفر، سیدعباس؛ فیضی، محسن؛ نوروزیان ملکی، سعید (1398). سنجش حس مکان و شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر آن در بافت تاریخی تهران (موردپژوهی: محلۀ تاریخی امامزاده یحیی)، مطالعات معماری ایران، شماره 15: 191-175.
نژادابراهیمی، احد؛ شیخ الحکمایی، محمد (1400). اثر توالی سلسله‌مراتب در آفرینش حس تعلق به مکان مساجد تبریز. پژوهش‌هاي معماري اسلامي، دوره نهم، شماره 4: 59-75.
نکوئی، نسیم السادات، مؤمنی، کورش و عطاریان، کورش. (1397). بررسی حس تعلق به مکان در بناهای مذهبی-تاریخی در راستای افزایش تعامل ساکنین محله با بنا (نمونه موردی: مسجد جامع اصفهان). معماری و شهرسازی ایران، دوره نهم، شماره 16: 100-85.
نوری، الهام؛ عینی فر، علیرضا (1400). تحلیل کیفیت فضای مابین مسجد و شهر مطالعه مقایسه‌ای ورودی مساجد منطقه‌ای «سنتی و مدرن» معاصر تهران. پژوهش‌هاي معماري اسلامي، دوره نهم، شماره 31: 17-1.
وثیق، بهزاد؛ یاری‌کیا، عطاالله (1398). تبیین عوامل مؤثر بر ایجاد حس مکان در بناهای امامزاده‌ها (امامزاده سید حسن (ع) و علی صالح (ع)). پژوهش‌هاي معماري اسلامي، دوره هفتم، شماره 2: 49-37.
Alyan, S.A., Herlily, S. (2019). The Sense of Place in Community Participation Through Tactical Urbanism in Bundaran HI, Jakarta, CSID Journal of Infrastructure Development, (2)1: 40-49
Bahauddin, A., Prihatmanti, R., & Putri, S. A. (2022). Sense of Place’ on Sacred Cultural and Architectural Heritage: St. Peter’s Church of Melaka. Interiority, 5(1), 53–74. https://doi.org/10.7454/in.v5i1.178.
Briggs, L, Stedman, R., Krasny, M. (2019). Place attachment and social–ecological system sustainability examined through the voices of indigenous Guatemalan women. Sustainability Sci. 14(3):655–667. doi:10.1007/s11625-018-0634-6.
Carmona, M., Heath, T., Oc, T., Tiesdell, S., (2003). Public Places, Urban Spaces. Oxford: Architectural Press.
Counted, V., Watts, F. (2017). Place Attachment in the Bible: The Role of Attachment to Sacred Places in Religious Life. Journal of Psychology and Theology, 45(3), 218–232. https://doi.org/10.1177/009164711704500305.
Lomas, M.J., Ayodeji, E. & Brown, P. (2023). Imagined places of the past: the interplay of time and memory in the maintenance of place attachment. Curr Psychol, 23(41). https://doi.org/10.1007/s12144-023-04421-7.
Masterson, V.A., Stedman, R.C., Enqvist, J., Tengö, M., Giusti, M., Wah, D., and Svedin, O. (2017). The contribution of sense of place to social-ecological systems research: a review and research agenda, Ecology and Society, 22(1),49. https://doi.org/10.5751/ ES-08872-220149
Najafi, M., Shariff, M.K. (2014). Public Attachment to Religious Places: A Study of Place Attachment to Mosques in Malaysia. International journal of humanities and social sciences, 8, 284-295.
Park, Y. (2015). The network of patterns: creating a design guide using Christopher Alexander’s pattern language. Environ Plan B Plan Des 42(4):593-614.
Rajala, K., Sorice, M. G. (2022). Sense of place on the range: Landowner place meanings, place attachment, and well-being in the Southern Great Plains, Rangelands, 44, 5, 353-367. http://dx.doi.org/10.1016/j.rala.2021.07.004.
Relph, E. (1976). Place and place lessens. Thousand Oaks, CA: Sage.
Rex, L. (2016). Art in everyday places: Democratizing art knowledge and transforming adult identities as non-artists through a vernacular art curriculum (Doctoral Dissertation).
Seamon, D. (2017). Architecture, place and phenomenology: Buildings as life worlds, atmospheresand environmental wholes. https://www.academia.edu/14128043/Architecture_Place_and_Phenomenology_Buildings as, final draft of a chapter for Phenomenology and Place, edited by Janet Donohoe, forthcoming 2017.
Seamon, D. (2021). Place attachment and phenomenology. The synergistic dynamism of place. In L. Manzo & P. Devine-Wright (Eds.), Place attachment. Advances in theory, methods, and Applications. Routledge.
Stern, A. (2017). Sense of Place, Sense of Self, Degree of Doctor of Philosophy (Ph.D.) in Organizational Systems, Saybrook University.
Wahyudie, P., Antariksa, A., Wulandari, L. D., Santosa, H. (2019). Place Attachment Framework In Preservation Religious Built Environment, Proceedings of the 1st Conference of Visual Art, Design, and Social Humanities by Faculty of Art and Design, CONVASH 2019, 2 November 2019, Surakarta, Central Java, Indonesia, http://dx.doi.org/10.4108/eai.2-11-2019.2294717.
Wartmann, F.M., Purves, R.S. (2018). Investigating Ssense of place as a cultural ecosystem service in different landscapes through the lens of language, Landscape and Urban Planning, 175, 169–183. www.elsevier.com/locate/landurbplan. (http://creativecommons.org/licenses/BY/4.0/.