بررسی جایگاه تناسخ در فرهنگ هندوئیزم و نقد آن در مکتب فلسفی ملاصدرا

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

ندا بهرامی ¹ (دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
عباس گوهری ² (دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/07/28 تاریخ پذیرش : 1397/11/07 تاریخ انتشار : 1398/09/30

کلید واژه: فرهنگ, ملاصدرا, تناسخ, هندوئیزم,

چکیده مقاله :

پیشینیان به دلیل عدم آگاهی و اشراف به حیات پس از مرگ، باورهای گوناگونی به آن، داشته اند. از جمله این باورها تناسخ است که طبق قانون کارما عبارتست از: کیفیت و چگونگی توالد ثانوی، حیات و سرنوشت بعدی انسان که طبق کردار و گفتار و پندار او در زندگی قبلی تعیین می شود. این سلسله توالد، ادامه داشته و در نهایت طبق آموزه موکشه روح میتواند به نجات و رهایی برسد. نظریه تناسخ به عنوان نمودی از آداب و رسوم و فرهنگ، شاخص شناختی برخی ادیان سرزمین هند بوده است. مساله اصلی این نوشتار بررسی جایگاه تناسخ به عنوان یکی از ابعاد فرهنگی هندوئیزم و نقد آن در مکتب فلسفی ملاصدرا است. این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی در صدد است ضمن آشنایی با کارکردها و اثرات اعتقاد به تناسخ بر فرهنگ مردم هند، به تحلیل براهین بدیع ملاصدرا بر ابطال آن بپردازد. از جمله کارکردهای فرهنگی تناسخ: بازدارندگی، ایجاد ارزشهای اخلاقی، حاکمیت کاست، توجیه رنجها و ارزشمندی اعمال نیک است. استلزامات پذیرش این نظریه عبارتند از: اعتقاد به مسخ، انکار وجود نفس و تعلق آن به سایر ابدان در مرحله نطفه است. ملاصدرا علاوه بر ارائه برهان بر انکار مسخ، براهین تجرد نفس، برهان قوه و فعل، حرکت جوهری و... بر رد نظریه آنان آورده است.

چکیده انگلیسی:

The ancestors had different beliefs because of their lack of awareness and aristocracy about the afterlife. Among these beliefs is the "reincarnation" that is defined by the law of karma: the quality and manner of the rebirth, life and subsequent destiny of man, which are determined by his actions, speech and thought in the previous life. This series of rebirth is continued, and ultimately, according to the doctrine of Moksha the soul can be saved and liberated. The "Reincarnation Theory" as a manifestation of customs and culture has been the cognitive marker of certain religions in the Indian land. The main point of this paper is to examine the place of reincarnation as one of the cultural dimensions of Hinduism and its criticism in Mulla Sadra's philosophical school. This article, with a descriptive-analytical approach, in addition to analyzing the functions and effects of the belief in reincarnation on Indian culture, seeks to analyze Mulla Sadra's innovative arguments for its revocation. The cultural functions of reincarnation include: deterrence, moral values ​​creation, caste sovereignty, the justification of suffering, and the value of good deeds. In addition to presenting arguments for denial of disfigurement, Mulla Sadra has provided arguments for self-esteem, potency and act arguments, substantial motion, etc. to reject their theory.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم. ترجمه آیت االله ناصر مکارم شیرازی

ابن سینا، محمد بن عبداالله (1363ش). المبداء و المعاد، تهران: موسسه مطالعات اسلامی، چاپ اول.

ابن منظور، محمد(1995م). لسان العرب، بیروت، لبنان: دارالفکر للطباعۀالنشر و التوزیع.

استیونسن، لزلی و دیگران(1394). دوازده نظریه درباره طبیعت بشر، ترجمه میثم محمد امینی، تهران: فرهنگ نشر نو.

بیرونی، ابوریحان(2008م). تحقیق ماللهند، بیروت: عالم الکتاب.

بی نا (1385). گیتا بهگود گیتا سرود خدایان، ترجمه محمد علی موحد و صمد موحد، تهران: خوارزمی، چاپ سوم.

توفیقی، حسین (1385.(آشنایی با ادیان بزرگ، تهران: انتشارات سمت، چاپ نهم. توکلی، طاهره (1387). «تناسخ»، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکزدائره المعارف بزرگ اسلامی.

جرجانی، علی بن محمد (1991م). التعریفات، تصحیح محمد بن عبدالحکیم قاضی، بیروت: ناشرون دارالکتب مصری و دارالکتب بیروت، چاپ اول.

حلی، جمال الدین (1351). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.

خدایار محبی، منوچهر (1378). اسلام شناسی، دین تطبیقی، تهران: انتشارات توس، چاپ اول.

دورانت، ویل (1378). تاریخ تمدن (مشرق زمین: گاهواره تمدن)، ترجمه احمد آرام و عسگری پاشایی و امیرحسین آریان پور، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

ذهبی، عباس (1387). « تناسخ در جهان اسلام»دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکزدائره المعارف بزرگ اسلامی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). المفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق: دارالقلم؛ بیروت:دارالشامیه.

سبحانی، جعفر (1378). فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم: موسسه امام صادق، نشر توحید.

سوزنچی، حسین (1379). «نظریه تناسخ، علوم و قران و حدیث»، مجله رشد و آموزش قرآن و معارف اسلامی، شماره41 ،صفحات30-36

شهرستانی، محمد بن عبدالکریم احمد (1415ق)، توضیح الملل ترجمه الملل و النحل ، ج1 و2 ،به تحقیق امیرعلی مهنا، علی حسن فاعور، بیروت: دارالمعرفه.

صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1360). الشواهد الربوبیۀ، تصحیح وتعلیق سید جلال الدین آشتیانی، مشهد: المرکزالجامعی للنشر، چاپ دوم.

صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1981م)، الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار العقلیۀ الاربعۀ، بیروت: دارالاحیاء التراث، چاپ سوم.

صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1360). اسرار الآیات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.

فاخوری، حنا و خلیل جر(1373). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ چهارم.

قطب الدین شیرازی، محمود بن مسعود (1380). شرح حکمۀ الاشراق سهروردی، تصحیح: عبداللّه نورانی و مهدی محقق، دانشگاه تهران: موسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مک گیل.

مدرس یزدی، علی اکبر (1374). مجموعه رسائل کلامی و فلسفی ملل و نحل، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مشکانی سبزواری، عبدالحسین (1391). فرجام من و تو؛ نقد و بررسی آموزه تناسخ در دین وارهها، قم: صهبای یقین.

ناس، جان بایر (1354). تاریخ جامع ادیان، ترجمه: علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات پیروز، چاپ سوم.

نائیک، عبدالکریم ذاکر(1387). دین اسلام و آیین هندو، ترجمهمحسن مهاجر، تهران: میهن.

یوسفی، محمدتقی (1388). تناسخ از دیدگاه عقل و وحی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).com.bineshmavara.w