بررسی ابعاد اصالت تزیینات به‌کار رفته درخانه‌های قاجاری و بررسی تأثیر آن بر ارزش فرهنگی این مکان‌ها (نمونه موردی:خانه‌های امام‌جمعه، وثوق‌الدوله و مستوفی‌الممالک شهر تهران)

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

امیرحسین ذاکرزاده ¹ , انیسه قربانی نیا ²

1 - دانش آموخته دکتری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار دانشکده هنرومعماری، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/11/11 تاریخ پذیرش : 1399/12/23 تاریخ انتشار : 1400/09/01

کلید واژه: تهران, اصالت, تزیینات معماری, ارزش‌های فرهنگی یک مکان, خانه‌های قاجاری,

چکیده مقاله :

مکان ها آشکارا دارای ارزش هایی هستند که یکی از آن ها ارزش های فرهنگی است. اصالت یکی ازمؤلفه های سازنده ارزش های فرهنگی مکان است که می توان در مکان های تاریخی به ویژه مکان های میراثی جستجو کرد. شیوه های تزییناتی معماری خانه های قاجاری، دارای ارزش های کالبد ساختاری ناب، با محتوای واقع گرایانه درزمان خود بوده است. علیرغم ارزشمندی بسیار خانه های دوره قاجار، مطالعه کافی در زمینه عوامل مؤثر درایجاد ارزش فرهنگی این مکان ها صورت نگرفته است. هدف این پژوهش بررسی ابعاد اصالت تزیینات خانه های دوره قاجار و نقش آن درارزش های فرهنگی این میراث ارزشمند، بوده است. مطالعه حاضر، به روش توصیفی-تحلیلی، از نوع پیمایشی انجام گرفته است. حوزه پژوهش امام جمعه، وثوق الدوله و مستوفی الممالک در شهر تهران بوده است. جامعه آماری پژوهش؛ بازدیدکنندگان از خانه های منتخب و حجم نمونه (384 نفر) بود. داده ها به روش کتابخانه ای ومیدانی(پرسشنامه محقق ساخته) جمع آوری و با استفاده از روش های تحلیل عاملی ورگرسیون تحلیل شد. نتایج نشان داد؛ که ویژگی های شاخص تزیینات معماری خانه های مورد مطالعه؛ حجاری، کاشی کاری، گچبری، نقاشی، آجرکاری، قطاربندی، مقرنس، آینه کاری، لمبه کوبی، اُرسی و گره چینی ارسی وآلت چینی های چوبی بوده است. ابعاد اصالت تزیینات به کار رفته دراین خانه ها؛ اصالت بدیع، استثنایی، ارجاعی و دارای نفوذ، شناسایی شد. اصالت دارای نفوذ با ضریب 466/0، مهمترین بعد اصالت و اصالت های ارجاعی، استثنائی و بدیع به ترتیب دراولویت های بعدی قرارگرفته اند. تأیید فرضیه پژوهش نیز نشان از تأثیر مثبت و معنی دار اصالت تزیینات خانه های دوره قاجار، بر ارزش های فرهنگی این مکان ها، دارد. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که ارزش های فرهنگی خانه های قاجاری تهران، تحت تأثیر ویژگی های شاخص و اصالت تزیینات به کار رفته در این مکان ها بوده است.

چکیده انگلیسی:

Places clearly have values, one of which is cultural values. The decorative methods of Qajar houses had pure structural values with a realistic content in its own time. Not enough study has been carried out on the factors affecting the cultural value of these places, despite the great value of houses in the Qajar period. The purpose of this study was to investigate the aspects of the originality of Qajar period house decorations and their role in the cultural values of this valuable heritage. The present study is a descriptive-analytical survey. The research area is the houses of Imam Jomeh, Vosough Al-Dawlah and Mostofi Al-Mamalek  in Tehran. Statistical population of research is visitors of selected houses and the sample size is 384 people. Data were collected by library and field method (researcher-made questionnaire) and analyzed using factor analysis and regression methods. The results showed that the special characteristics of the decoration of the architecture of the houses under study are carving, tiling, plastering, painting, brickwork, trainings, Mogharnas, mirror work, lambing, sash and knitting, sash and wooden masonry. aspects of the originality of the decorations used in these houses; are original, exceptional, referential and influential originality. Influential originality with a coefficient of 0.466, the most important aspect of originality and referential, exceptional and original originalities are in the next priorities, respectively. In general, it can be concluded that the cultural values of Qajar houses in Tehran have been influenced by the characteristic features and originality of the decorations used in these places.

منابع و مأخذ:

امینی، الناز، پناهی، سیامک و قنبری، مرضیه (1393)، «زیبایی‌شناسی تزیینات بناهای متأثر از سبک نئوکلاسیک اروپا در تهران ناصری، نمونه موردی: خانه مستوفی‌الممالک»، کنگره بین المللی پایداری در معماری و شهرسازی.
 بلالی اسکویی، آزیتا، یونسی، میلاد، و افشاریان، زهرا (1399)، «واکاوی کمی و کیفی ارسی در خانه های قاجار اردبیل»، فصلنامه علمی نگره، شماره54، 145-131.
 جامه بزرگ، زهرا (1395)، «معماری و نقاشی در خانه‌های اشرافی دوره ی قاجار»، سومین کنگره علمی پژوهشی افق‌های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران، تهران.
 جمالی، سیروس، و خندانی، نادیا (1399)، «مطالعه تطبیقی ساختار کالبدی خانه های سنتی دوره قاجار (نمونه موردی: شهر تهران و تبریز)»، دوماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم تخصصی، 5 (7)، (متوالی: 30)، جلد اول، 12-1.
 رضائی زاده مهابادی، کامران، و کلهرراد، راحله (1399)، «بررسی و مرور اصول معماری پایدار در بناهای دوره قاجار (نمونه موردی خانه مشیرالدوله پیرنیا)»، نخستین همایش ملی مسکن پایدار، تهران.
 سخن پرداز، کامران، و مراثی، محسن (1388)، «بازتاب هنر ایران باستان در تزیینات وابسته به معماری خانه امام‌جمعه و خانه منسوب به امیرکبیر»، نگره (13)، 67-53.
 شاطری وایقان، امید، و دبدبه، محمد (1398)، «ساختار معماری خانه‌های تاریخی ایران؛ دوره‌ی قاجار»، شباک، شماره (7)، پیاپی 46، 164-149. 
 شاه محمدیان، مریم، و صدیق، مرتضی (1394)، «استفاده از مواد در شکل‌گیری الگوهای مورداستفاده در تزیینات  دوره قاجاریه، مطالعه موردی خانه‌های تهران»، کنفرانس بین المللی مهندسی و علوم کاربردی. 
 صفایی نیا، معصومه (1396)، «بررسی طرحهای آینه ای کاخ والی ایلام به‌منظور مرمت و بازسازی آن»، فصلنامه باستان‌شناسی، 1 (3)، 3-21. 
 صنیعی پور، حمید، فرهاد، شراره، و میرزاعلی، محمد (1396)، «واکاوی معماری سنتی دوره قاجار در عمارت دارالحکومه مفخم بجنورد»، مجله هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 22 (2)، 86-75.
- عباسی نیا، علی رضا، و طلائی، زهرا (1399)، «بررسی تأثیر سلسه مراتب فضایی و نظم بر سازماندهی فضایی خانه‌های ایران، نمونه موردی خانه‌ی امیربهادر، امام‌جمعه، پیرنیا و قوام الدوله در تهران»، دومین کنفرانس علمی پژوهشی شهرسازی، عمران، معماری و محیط‌زیست موناکو. 
 علی‌نژاد مجیدی، سحر، شالی امینی، وحید، ایرانی بهبهانی، حمید، و ضیمران، محمد (1398)، «آستانه یکتایی یا پیوندخوردگی آثار در معماری معاصر؛ در مرز میان  آفرینش و برساختن»، باغ نظر، 16 (70)، 72-61. 
 فدایی‌نژاد، سمیه، و عشرتی، پرستو (1393)، «واکاوی مؤلفه‌های بازشناخت اصالت در حفاظت میراث فرهنگی». نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی 19(4)، 86-77.
 فلاحی، فتانه، و نژاد ابراهیمی، احد (1397)، «مطالعه و بررسی پنجره‌های ارسی خانه‌های قاجاری تبریز (مطالعات موردی: خانه مشروطه، خانه حیدرزاده، خانه نیکدل)»، مجله اثر، شماره 83 ، 68-43. 
 قراخانی علیرضا، سعیدی کاوه (1395)، «جایگاه مرمت خانه‌های قدیمی در هویت و زیباسازی فضاهای شهری مورد خانه وثوق در شهر تهران»، کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری.
 کاتب، فاطمه (1384)، معماری خانه‌های ایرانی، چاپ اول، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
 گودرزی، مرتضی (1388)، آیینه‌ی خیال: تجزیه‌وتحلیل و بررسی نقوش و تزیینات در هنر دوره‌ی قاجار تهران، تهران، انتشارات سوره مهر.
 مدهوشیان نژاد، محمد، و عسکری الموسی، حجت اله (۱۳۹۵)، «تمایزهای کیفی و کمی در سیر تحول ارسی های قاجاری تبریز»، هنرهای زیباـ هنرهای تجسمی، 21(4)، ۸۴ ـ ۷۷.
 مسعود، محمد، حجت، عیسی، ناسخیان، شهریار (1391)، «جایگاه اصالت در مرمت بافت»، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 5 (9)، 283-271.
 مشبکی اصفهانی، علیرضا، مشبکی اصفهانی، محمدرضا (1398)، «مقایسه تطبیقی نظام حاکم بر معماری    عماری‌های مسکونی دوران قاجار در تهران و شیراز با نگرش کالبدی»، دو فصلنامه تخصصی- پژوهش در هنر و علوم تخصصی، شماره3، پیاپی17، 34-27.
 ملازاده ، کاظم، محمدی، مریم (1386)، خانه‌های تاریخی، تهران، سوره مهر.
 مؤمنی، کورش، عطاریان، کورش، و قدردان قراملکی، رضا (1394)، «بررسی تزیینات خانه های قاجار در قم (مطالعه موردی: خانه شاکری در قم)»، فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، 2 (7و8)، 142-128.
 مهدوی پور، حسین، شریفی مهرجردی، علی‌اکبر، اسلامی نصرت‌آبادی، مریم (1396)، «بررسی نقش تزیینات در ارتقای کیفیت فضایی خانه‌های سنتی یزد، مطالعه موردی خانه شفیع‌پور یزد»، مسکن و محیط روستایی، شماره 160، 149-133.
 میرزایی ، وحید، بیات، سمانه (1394)، «مطالعه و بررسی نمادها و نشانه های سر در ساختمان‌های مسکونی اراک در دوره قاجار»، کنفرانس بین‌المللی علوم و مهندسی در عصر تکنولوژی.
 نظربلند، نازیلا (1396)، «نوگرایی در تزیینات خانه‌های قاجار شهر شیراز»، گزارش، شماره 95، 61-57.
 نوربخش صالح، گلستانه سادات، محمدی، عرفان (1397)، «نقش ارسی در خانه‌های قاجاری تهران (نمونه موردی خانه قوام الدوله)»، سومین کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و طراحی شهری، تبریز.
 نیلی، رعنا، دیبا، داراب، مهدوی‌نژاد، محمدجواد (1396)، «بررسی و بازتاب مفهوم اصالت در معماری معاصر ایران، مطالعه موردی: منتخبی از آثار شاخص معماری معاصر ایران». فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست،. doi: 10.22034/jest.2018.30510.3891

Andrews, T. D., & Buggey, S. (2008). Authenticity in Aboriginal cultural landscapes. APT bulletin, 39(2/3), 63-71
Andriotis,K.(2011).Genres of Heritage Autenticity Denotations from a Pilgrimage Landscape. Annals of Tourism Research, No.4 ,1613 –1633
everland, M. B.(2005).Crafting brand authenticity: The case of luxury wines. Journal of Management Studies,42 (5 ),1003 – 1029 
Brandi, C.(2013).Restoration theory, (Pirooz Hanachi, translation). Tehran:University of Tehran Press
Bruner, E. (1994 ). Abraham Lincoln as authentic reproduction: A critique of postmodernism. American Anthropologist,96 , 397 –415
Gilmore, J.H., & Pine, B.J.Jr.(2007). Authenticity: What consumers really want? Boston. MA: Harvard Business School Press
Kilito,Y.,& Fielden, B.M.(2007).Management in World Heritage Sites (Guide to Management in World Heritage Sites).(Pirooz Hanachi, translation).Tehran: University of Tehran Press
Millar, S.(1989).Heritage management for heritage tourism,Tourism Management,10(1),9–14
Rössler, M. (2008). Applying authenticity to cultural landscapes. APT bulletin,39(2-3)
Stovel, H. (2007). Effective use of authenticity and integrity as world heritage qualifying conditions. City & time, 2(3), 21-36.
-Trasby, D. (2003). Economics and Culture, (Kazem Farhadi, translation). Tehran: Ney.
Van Balen, K. (2008). The Nara grid: an evaluation scheme based on the Nara document on authenticity. APT bulletin, 39(2/3), 39-45.
Waitt, G.(2000). Consuming heritage: Perceived historical authenticity. Annals of Tourism Research, 835– 862 URL1:http://www.tehranpicture.ir/fa/album/3691 (access date: 2018/10/02)
URL2: https://hamgardi.com/fa/Place/29435 (access date: 2020/11/01)
URL3: https://hamgardi.com/fa/Place/11366 (access date: 2019/09/11)