بررسی و تحلیل نقش مدارس غربی در ساختار آموزشی و پرورشی ایران در دورۀ قاجار
محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی
مرتضی رضایی
1
,
امیر اکبری
2
,
امید سپهری
3
1 - دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلام، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد.
2 - گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد
3 - گروه تاریخ، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران
کلید واژه: مدارس غربی, آموزش, پرورش, ایران, دوره قاجار ,
چکیده مقاله :
اهمیت آموزش و تربیت و نقش عمده آن در انتقال مفاهیم فرهنگی از نسلی به نسل دیگر بر کسی پوشیده نیست؛ فرایند انتقال میراث فرهنگی ایران زمین در گذشته دستخوش تغییر و تحولاتی بوده است. در عصر قاجار نظام تعلیم و تربیت وارد مرحله جدیدی از تغییر و تحول در ساختار آموزشی گردید که با دوران قبل از آن تفاوت چشمگیری داشت. شکل‌گیری ﻧﻬﺎد آﻣﻮزش ﻣﺪرن در اﯾﺮان، با عنوان ﻇﻬﻮر ﺟﺮﯾﺎن اﺻﻼح‌گری آﻣﻮزشی در ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر شکل گرفت. بخشی از ورود نهادهای آموزشی به ایران در دوره قاجار تحت الشعاع تاسیس مدارس غربی بود. از این روی، نظام آموزشی نوین در ایران بی‌ارتباط با کشورهای غربی نبود. سوال اساسی که در این پژوهش مطرح است: آیا تأسیس چنین مدارسی در ساختار آموزش و پرورش و نیز جامعه ایران اثرگذار بوده است؟ فرضیه بحث مبتنی براین نگاه است که کشورهای غربی بخشی از اهداف خود را در تأسیس مدارس، تلاش برای تاثیر گذاری بر نظام آموزشی و تغییر هویت فرهنگی ایران بنا نمودند. در این تحقیق با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی نقش مدارس غربی در ساختار آموزشی و پرورشی ایران در عهد قاجار پرداخته شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد بخشی از اثرات چنین مدارسی امکان تحصیل برای دختران اقلیت‌های دینی و جدا کردن آنان از مسلمانان است. همچنین تشویق به حضور بانوان در مدارس و الگو برداری از شیوه‌های تدریس و تدوین کتاب‌های درسی از دیگر اهداف مدارس غربی در کشور است.
The importance of education and its major role in transferring cultural concepts from one generation to another is not hidden from anyone; The process of transferring Iran's cultural heritage has undergone changes in the past. In the Qajar era, the education system entered a new stage of change and transformation in the educational structure, which was significantly different from the previous era. The formation of the modern educational institution in Iran was formed under the title of the emergence of educational reform in the Qajar era. Part of the introduction of educational institutions to Iran during the Qajar period was overshadowed by the establishment of western schools. Therefore, the modern education system in Iran was not unrelated to the western countries. Has the establishment of such schools been effective in the structure of education and society in Iran? The hypothesis of the discussion is based on the view that the western countries set part of their goals in establishing schools, trying to influence the educational system and changing the cultural identity of Iran. In this research, the role of western schools in the educational and educational structure of Iran during the Qajar era has been investigated with descriptive-analytical method. The findings show that part of the effects of such schools is the possibility of education for girls of religious minorities and separating them from Muslims. Also, encouraging the presence of women in schools and modeling teaching methods and compiling textbooks are other goals of western schools in the country.
1. آدمیت، فریدون، اندیشه ترقی و حکومت قانونی در عصر سپهسالار، تهران: خوارزمی، 1356.
2. آدمیت، فریدون، اندیشه‌های طالبوف تبریزی، تهران: چاپ پدیده، 1363.
3. آدمیت، فریدون، فکر آزادی و مقدمة نهضت مشروطیت، تهران، انتشارات سخن، 1340.
4. آرین‌پور، یحیی، از صبا تا نیما، تهران، انتشارات زوار، 1382.
5. احتشام‌السلطنه، خاطرات احتشام‌السلطنه، به کوشش مهدی موسوی، تهران: زوار، 1367.
6. اسناد منتشر نشده وزارت امور خارجه(استادوخ)، 1328 تا 1336ق.
7. اقبال، عباس، داستانی از مبلغان مسیحی در ایران، مجله یادگار، دوره 3 ، شماره6 و 7، 1325.
8. الدر، جان، تاريخ ميسيون آمريكايي در ايران،ترجمه سهيل آذري، تهران: انتشارات نور جهان، 1333.
9. ام رینگر، مونیکا، آموزش دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمة مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس، 1381.
10. اوبن، اوژن، ایران امروز1906-1907، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهرن: زوار، 1364.
11. ایران و جنگ جهانی اول، مجموعه مقالات سمينار به كوشش صفا اخوان، تهران: مركـز اسـناد و تاريخ ديپلماسي، 1380.
12. بهرامی، نیکخواه و همکاران، «زبان فرانسه در ایران (پیشینه و موقعیت کنونی)»، رشد آموزش زبان، دوره 26، شماره1، 1390.
13. پاک‌سرشت، محمدجعفر، «نظریه‌های تربیتی و چالش‌های نظریه‌پردازی در آموزش و پرورش ایران»، نوآوریهای آموزشی، سال 6، شماره 20، 1386.
14. تافلر، الوین، شوک آینده، ترجمه حشمت الله کامرانی، تهران: 1372.
15. ثنایی، کامران و رسولی، حسین،« ميسيون كردستان: بررسي فعاليت ميسيونرهاي لوتري آمريكا در ساوجبلاغ مكري (از 1911م1290/ش تا 1937م1316/ش) (با تكيه بر مطالب ماهنامه كردستان ميشنری)»، جستارهای تاریخی، سال 13، شماره2، 1401.
16. خالدی، مصطفی، نقش کلیسا در ممالک اسلامی، قم: انتشارات پیام اسلام، 1351.
17. خمامی‌زاده، جعفر، تاریخ آموزش و پرورش گیلان، تهران: سنا، 1384.
18. دوسرسی، کنت، ایران در 139-1840 (سفارت فوق العاده کنت دوسرسی)، ترجمه احسان اشراقی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1362.
19. رامتين، حسين ،آمريكايي‌ها در ايران، تهران: بي‌نا، 1341.
20. رحمانیان، داریوش و جهانی، فرشته، «بازتاب نظام آموزشی آمریکا در اندیشۀ ایرانیان دورۀ قاجاریه (با تکیه بر مطبوعات دورۀ قاجاریه)»، جستارهای تاریخی، دوره 11، شماره 1، 1399.
21. ساعتچيان، عليرضــا، ايرانيــان از نگــاه آمريكاييــان(ايــران عهــد قاجــار در روزنامــه‌هــاي آمريكا)، تهران: انتشارات پارسه، 1397.
22. سرمد، غلامعلی، عزام محصل به خارج از کشور (در دوره قاجاریه)، نشربنیاد، 1372.
23. سلطانیان ابوطالب، «چگونگی نفوذ و گسترش زبان فرانسه در ایران، با تکیه بر نقش مدارس (از آغاز دوره قاجار تا جنگ جهانی یکم)»، پژوهش‌های علوم تاریخی، دوره 4، شماره 1، 1391.
24. سلطانیان ابوطالب، «کارکرد نهادهای آموزشی فرانسه در ایران از اوایل دوره قاجار تا جنگ جهانی اول»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، شماره 43، 1389.
25. غفاری، ابوالحسن، تاریخ روابط ایران و فرانسه (از ترور ناصرالدین شاه تا جنگ جهانی اول)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1368.
26. فلاندن، اوژن، سفرنامه در سال‌های 1841-1840، ترجمة حسین نورصادقی، بی‌جا: چاپخانة روزنامة نقش جهان، 1324ش.
27. فلنون، فرانسوا، مکتوب به آدمی، ترجمۀ یحیی دولت آبادی، تهران: چاپخانه مجلس، 1311.
28. فوریه، ژوانس، سه سال در دربار ایران(1306-1039 قمری)، ترجمه عباس اقبال، تهران: نشرعلم، 1385.
29. کجباف، علی اکبر و دهقان‌نژاد، مرتضی، «میسیونرهای فرانسوی در اصفهان عصر قاجار»، فرهنگ، شماره67، 1387.
30. مارشال، جیمز، نظر فوکو در باب تنبیه، خسروباقری، مجموعه مقالات دیدگاههای جدید در فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: نقش هستی، 1375.
31. مباحث فرهنگی عصر ناصری، برگرفته از روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، موسسه تهران: انتشارات امیرکبیر، 1380.
32. مجله بهار، شماره2، 1328.
33. مظفری، پرستور و همکاران، «شکل‌گیری مدارس فرانسوی در سنندج اواخر عهد قاجار(1310-1331)، تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام، سال 12، شماره 29، 1400.
34. معتمدی، اسفندیار، اصفهان: مدارس نوین و مفاخر آن، اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگی-تفریحی شهرداری اصفهان، 1386.
35. ناطق، هما، ایران در راهیابی فرهنگی، پاریس: انتشارات خاوران ، 1989.
36. ناطق، هما، کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران، تهران: انتشارات معاصر پژوهان، 1380.
37. ناهيد، عبدالحسين، زنان ايران در جنبش مشروطه، تبريز: احياء، 1360.
38. نظام‌مافی، محمدتقی، ایران و انگلیس، کرشمة روابط سیاسی، تهران: انتشارات سیامک، 1380.
39. والدبورگــر، آندراس، مبلغان آلماني در ايران، ترجمۀ علي رحماني و همکاران، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1379.
40. Bulletin, de. l'Alliance française, Paris: 124, 15av.
41. Naraghi, E. (1992). Enseignement et changement sociaux en Iran (du XVII au XXe siecle). Paris : La Maison des Sciences de l'Homme.