نقش میانجی مدیریت زنجیره تامین سبز در رابطه محرک¬های محیطی و عملکرد پایدار
محورهای موضوعی : توسعه پایدارسید جواد هاشمی گوراب 1 , مهرداد حسینی شکیب 2
1 - کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
2 - گروه مدیریت صنعتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران. *(مسوول مکاتبات)
کلید واژه: فشارهای محیط خارجی, انگیزه¬های درونی, تدارکات سبز, پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز, عملکرد پایدار.,
چکیده مقاله :
زمینه و هدف: با توجه به اهمیت روزافزون مسائل زیست محیطی در سازمان¬ها، پژوهش حاضر به بررسی تاثیر فشارهای محیط خارجی و انگیزه¬های درونی بر عملکرد سازمان با در نظر گرفتن نقش میانجی پذیرش زنجیره تامین سبز و تدارکات سبز پرداخته است. روش بررسی: این پژوهش، از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش را مدیران و کارشناسان شرکت قالب¬های صنعتی ایران¬خودرو تشکیل می¬دهد که تعداد آن¬ها 331 نفر بوده است. حجم نمونه پژوهش بر اساس فرمول کوکران، به تعداد 178 نفر محاسبه شده است. جهت نمونه¬گیری، از روش نمونه¬گیری در دسترس استفاده شده و گردآوری داده¬ها توسط پرسشنامه محقق¬ساخته انجام شده است. روايی محتوایی پرسشنامه با استفاده از نظرات خبرگان و پايايی آن، توسط آلفای کرونباخ مورد تايید قرار گرفته است. به منظور تجزیه و تحلیل داده¬های پژوهش، از روش مدل معادلات ساختاری و نرم¬افزار Amos استفاده شده است. یافته ها: یافته¬های پژوهش حاکی از آن است که فشارهای محیط خارجی با نقش میانجی پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز و تدارکات سبز، بر عملکرد سازمان تاثیر مثبت و معنادار دارد. همچنین، تاثیر انگیزه¬های درونی بر عملکرد سازمان با نقش میانجی پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز مورد تایید قرار گرفته است. بحث و نتیجه گیری: بر اساس یافته¬ها می¬توان گفت اقدامات سازمان¬ جهت سازگاری با محیط زیست و رعایت الزامات محیطی، راهی برای تمایز از رقبا محسوب می¬شود و بکارگیری زنجیره تأمین سبز، علاوه بر بهره¬مندی سازمان از مزایای ناشی از صرفه¬جویی، می¬تواند با ایجاد نوآوری در طراحی و تولید محصولات سازگار با محیط زیست، سبب حداکثر شدن سودآوری سازمان نیز گردد.
Background and Objective: Due to the growing importance of environmental issues in organizations, the present study investigates the impact of external pressures and internal impetus on organizational performance by considering the mediating role of green supply chain adoption and green procurement. Material and Methodology: This study is categorized as applied and descriptive. The statistical population of the study consists of managers and experts of Iran Khodro Industrial Molds Company, that number was 331 people. The sample size was calculated based on Cochran's formula to be 178 people. For sampling, the available sampling method was used and data collection was done by a researcher-made questionnaire. The content validity of the questionnaire was confirmed using expert's opinion and its reliability was confirmed by Cronbach's alpha coefficient. In order to data analysis, the structural equation modeling method (SEM) and Amos software have been used. Findings: Findings indicate that external pressures with the mediating role of green supply chain management adoption and green procurement have a positive significant effect on organizational performance. In addition, the effect of internal impetus on performance was confirmed by the mediating role of green supply chain management adoption. Discussion and Conclusions: Based on the findings, it can be said that the organization's actions to adapt to the environment and meet environmental requirements, is a way to differentiate from competitors. The use of a green supply chain, in addition to the organization benefits from the advantages of savings, can also maximize the profitability of the organization by creating innovation in the design and production of environmentally friendly products.
1. Srivastava, S.K., 2007. Green supply-chain management: a state-of-the-art literature review. International Journal of Management Reviews, 9(1): 53-80.
2. Piercy, N. & Rich, N., 2015. The Relationship between Lean Operations and Sustainable Operations. International Journal of Operations & Production Management, 35(2): 282-315.
3. Zhu, Q., Sarkis, J. & Lai, K. H., 2008. Confirmation of a measurement model for green supply chain management practices implementation. International Journal of Production Economics, 111(2): 261-273.
4. Wong, C. Y., Wong, C. W. & Boon-itt, S., 2015. Integrating environmental management into supply chains: a systematic literature review and theoretical framework. International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 45(1/2): 43-68.
5. Zhu, Q. & Sarkis, J., 2004. Relationships between operational practices and performance among early adopters of green supply chain management practices in Chinese manufacturing enterprises. Journal of Operation Management, 22(3): 265-289.
6. Ahi, P. & Searcy, C., 2015. An analysis of metrics used to measure performance in green and sustainable supply chains. Journal of Cleaner Production, 86(1): 360-377.
7. Boks, C. & Stevels, A., 2007. Essential perspectives for design for environment, Experiences from the electronics industry. International Journal of Production Research, 45(18-19): 4021-4039.
8. Huang, J., 2001. Eco-Efficiency and an overview of green productivity. In Conference on Enhancing Competitiveness Through Green Productivity, China. Pp. 25-27.
9. Foo, P. Y., Lee, V. H., Tan, G. & Ooi, K. B., 2018. A gateway to realizing sustainability performance via green supply chain management practices: A PLS-ANN approach. Expert Systems with Applications, 107(1): 1-14.
10. Agarwal, A., Giraud, F. & Li, Y., 2018. A Mediation Model of Green Supply Chain Management Adoption: The Role of Internal Impetus. International Journal of Production Economics, 205: 342-358.
11. Shojaei, P., Jajarmizadeh, M., & Esfandyari Mahni, M., 2018. Evaluating and Prioritizing Barriers of Implementation Green Supply Chain by Using Interpretive Ranking Process (IRP) Case: South Electric Power Generation Company)). Journal of Executive Management, 9(18), 63-88. doi: 10.22080/jem.2018.12796.2459(In Persian)
12. Olfat, L., Khatami Firouzabadi, A., & Khodaverdi, A., 2012. Green Supply Chain Management, within Iranian Automobile Industry. Iranian journal of management sciences, 6(21), 123-141. (In Persian)
13. Arif, M., Egbu, C., Haleem, A., Kulonda, D. & Khalfan, M., 2009. State of green construction in India: Drivers and challenges. Journal of Engineering, Design and Technology, 7(2): 223-234.
14. Gandhi, S., Mangla, S. K., Kumar, P. & Kumar, D., 2015. Evaluating factors in implementation of successful green supply chain management using DEMATEL: a case study. International Strategic Management Review, 3(1): 96-109.
15. Esmaeli, S., 2020. Evaluating and clarifying the structure of the key success factors of sustainable green supply chain management in the automotive industry using the Fuzzy Dimatel technique. Master's Thesis, Amol Institute of Higher Education, Faculty of Humanities. (In Persian)
16. Kumar, V., Chibuzo, E., Reyes, J., Kumari, A., Lona, L. & Torres, G., 2017. The Impact of Supply Chain Integration on Performance: Evidence from the UK Food Sector. Procedia Manufacturing, 11: 814 – 821.
17. Van, N., Vikas, K., Archana, K., Arturo, G. & Supalak, A., 2016. The role of supply chain integration in achieving competitive advantage: A study of UK automobile manufacturers. Proceedings of the 26th International Conference on Flexible Automation and Intelligent Manufacturing (FAIM), Seoul, Republic of Korea, June 27-30.
18. Pourabbas, F., 2019. Investigating the impact of lean and green supply chain performance on the sustainability of the automotive industry (case study: Iran-Khodro, Saipa and Pars Khodro). Master's thesis. Shahed University, Faculty of Humanities, Department of Industrial Management. (In Persian)
19. Tajiani, M., 2019. The effect of green human resource management and green supply chain management methods on sustainable performance. Master's thesis. Karaj Payam Noor University. (In Persian)
20. Ahmadinejad, S. S., Karimi Zarchi, M., & Fathi, M. R., 2020. Green Supply Chain Management Business Strategy Selection Using Analytical Network Process. Human & Environment, 18(1), 21-34. (In Persian (
21. Lee, E. & Kim, S., 2001. Supplier selection and management system considering relationships in supply chain management, IEEE Transactions on Modern Manufacturing Enterprises, Journal of China University of Geosciences.
22. Jorgensen, B., 2005. The "Greening" of The Supply Chain. Electronic Business, 31 (6): 29-30.
23. Chen, M., Wei, H., Wei, M., Huang, H., Su, C. H., 2021. Modeling a green supply chain in the hotel industry: An evolutionary game theory approach. International Journal of Hospitality Management, 92: 102716.
24. Simpson, D., Power, D. & Samson, D., 2007. Greening the automotive supply chain: a relationship perspective. International Journal of Operations & Production Management, 27(1): 28-48.
25. Lynes, J. K., 2004. The motivations for environmental commitment in the airline industry (Doctoral dissertation, Griffith University).
26. Zhang, X. & Yousaf, H.M., 2020. Green supply chain coordination considering government intervention, green investment, and customer green preferences in the petroleum industry. Journal of Cleaner Production, 246, 118984.
27. Yazdani, N., Sardari, A., & Omidvar, R. 2015. Ranking Barriers to Green Supply Chain Management Using DIMATEL. New Marketing Research Journal, 5(2), 1-14.(In Persian)
28. Gilbert, S., 2001. Greening supply chain: enhancing competitiveness through green productivity. Tapei, Taiwan.
29. Yook, K.H., Choi, J.H. & Suresh, N.C., 2017. Linking green purchasing capabilities to environmental and economic performance: the moderating role of firm size. Journal of Purchasing and Supply Management, Forthcoming.
30. Ghosh, M., 2019. Determinants of green procurement implementation and its impact on firm performance. Journal of Manufacturing Technology Management, 30 (2): 462-482.
31. Walker, H., Sisto, L., Di. & McBain, D., 2008. Drivers and barriers to environmental supply chain management practices: lessons from the public and private sectors. Journal of Purchasing and Supply Management, 14(1): 69-85.
32. Zamany, A., Hosseini Shakib, M., & Khamseh, A. 2020. The Impact of Strategy Process and Strategy Content on Organizational Agility and Performance: The Mediating Role of Strategic Alignment. Strategic Management Researches, 26(78), 123-148. (In Persian)
33. Carter, C. R. & Rogers, D. S., 2008. A framework of sustainable supply chain management: moving toward new theory. International journal of physical distribution & logistics management, 38(5): 360-387.
34. Zhu, Q., Sarkis, J. & Lai, K. H., 2013. Institutional-based antecedents and performance outcomes of internal and external green supply chain management practices. Journal of Purchasing and Supply Management, 19(2): 106-117.
35. Atasu, A., Van Wassenhove, L. N. & Sarvary, M., 2009. Efficient Take‐Back Legislation. Production and Operations Management, 18(3): 243-258.
36. Linn, A., 2007. Wal-Mart pushes suppliers to ‘go green.’ http://www.nbcnews.com/id/ 18056716/ns/ business-going_green/t/wal-mart-pushes-suppliers-go-green/ (Last accessed February 15, 2018).
37. Wu, G.C., Ding, J.H. & Chen, P.S., 2012. The effects of GSCM drivers and institutional pressures on GSCM practices in Taiwan’s textile and apparel industry. International Journal of Production Economics, 135(2): 618-636.
38. Erlandsson, J. & Tillman, A. M., 2009. Analysing influencing factors of corporate environmental information collection, management and communication. Journal of Cleaner Production, 17(9): 800-810.
39. Huber, J., 2008. Technological environmental innovations (TEIs) in a chain-analytical and life-cycleanalytical perspective. Journal of Cleaner Production, 16(18): 1980-1986.
40. Lynes, J. K. & Andrachuk, M., 2008. Motivations for corporate social and environmental responsibility: A case study of Scandinavian Airlines. Journal of International management, 14 (4): 377-390.
41. Branzei, O., Vertinsky, I., Takahashi, T. & Zhang, W., 2001. Corporate Environmentalism Across Cultures A Comparative Field Study of Chinese and Japanese Executives. International Journal of Cross-Cultural Management, 1(3): 287-312.
42. Geng, R., Mansouri, S. A. & Aktas, E., 2017. The relationship between green supply chain management and performance: A meta-analysis of empirical evidences in Asian emerging economies. International Journal of production Economics, 183: 245-258.
43. Wang, C., Zhang, Q., Zhang, W., 2020. Corporate social responsibility, Green supply chain management and firm performance: The moderating role of big-data analytics capability. Research in Transportation Business & Management, 37, 100557.
44. Zailani, S., Jeyaraman, K., Vengadasan, G. & Premkumar, R., 2012. Sustainable supply chain management (SSCM) in Malaysia: A survey. International Journal of Production Economics, 140(1): 330-340.
45. Mitra, S. & Datta, P.P., 2014. Adoption of green supply chain management practices and their impact on performance: an exploratory study of Indian manufacturing firms. International Journal of Production Research, 52(7): 2085-2107.
46. Kuei, C. H., Madu, C. N., Chow, W. S. & Chen, Y., 2015. Determinants and associated performance improvement of green supply chain management in China. Journal of Cleaner Production, 95: 163-173.
47. Vanalle, R.M., Ganga, G., Filho, M. & Lucato, W., 2017. Green supply chain management: An investigation of pressures, practices, and performance within the Brazilian automotive supply chain. Journal of Cleaner Production, 151: 250-259.
48. Yazdanjooei, F., Hosseini Shakib, M. & Khamseh, A., 2020. Establishing agile organizations through information technology and the impact of internal information technology services perceptions on the quality of information thechnology services (in small and medium industries of the Alborz province). Journal of Critical Reviews, 7(4),464-473.
49. Eshtakhrian, A & Matboo, R. Investigating the direct and indirect impact of supply chain management integration on the performance of organizations. The first national conference on computer and information technology, 2017. (In Persian)
50. Hosseini, S. A., Iranban, S. J., & Mirjahanmard, S. J. 2014. Identifying & Prioritizing the Effective Factors on Green Supply Chain Management by Using Path Analysis Approach. Production and Operations Management, 5(2), 178-161. (In Persian)
51. Meng, Q., Li, M., Liu, W., Li, Z., Zhang, J., 2021. Pricing policies of dual-channel green supply chain: Considering government subsidies and consumers' dual preferences. Sustainable Production and Consumption, 26: 1021-1030
52. Grekova, K., Bremmers, H.J., Trienekens, J.H., Kemp, R.G.M. & Omta, S.W.F., 2014. Extending environmental management beyond the firm boundaries: An empirical study of Dutch food and beverage firms. International Journal of Production Economics, 152: 174-187.
53. Hair, J., Black, C., Babin, J. & Anderson, E., 2010. Multivariate data analysis. USA: Prentice Hall.
54. Lee, S. & Klassen, R.D., 2008. Drivers and enablers that foster environmental management capabilities in small- and medium-sized suppliers in supply chains. Production and Operations Management, 17 (2): 573-586.
55. Muhamad, M. R., Ebrahim, Z. & Hami, N., 2014. The Influence of Innovation Performance towards Manufacturing Sustainability Performance. In the proceeding of 2014 International Conference on Industrial Engineering and Operations Management.
نقش میانجی مدیریت زنجیره تامین سبز در رابطه محرکهای محیطی و عملکرد پایدار
چکیده
با توجه به اهمیت روزافزون مسائل زیست محیطی در سازمانها، پژوهش حاضر به بررسی تاثیر فشارهای محیط خارجی و انگیزههای درونی بر عملکرد سازمان با در نظر گرفتن نقش میانجی پذیرش زنجیره تامین سبز و تدارکات سبز پرداخته است. این پژوهش، از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش را مدیران و کارشناسان شرکت قالبهای صنعتی ایرانخودرو تشکیل میدهد که تعداد آنها 331 نفر بوده است. حجم نمونه پژوهش بر اساس فرمول کوکران، به تعداد 178 نفر محاسبه شده است. جهت نمونهگیری، از روش نمونهگیری در دسترس استفاده شده و گردآوری دادهها توسط پرسشنامه محققساخته انجام شده است. روايی محتوایی پرسشنامه با استفاده از نظرات خبرگان و پايايی آن، توسط آلفای کرونباخ مورد تايید قرار گرفته است. به منظور تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش، از روش مدل معادلات ساختاری و نرمافزار Amos استفاده شده است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که فشارهای محیط خارجی با نقش میانجی پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز و تدارکات سبز، بر عملکرد سازمان تاثیر مثبت و معنادار دارد. همچنین، تاثیر انگیزههای درونی بر عملکرد سازمان با نقش میانجی پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز مورد تایید قرار گرفته است. بر اساس یافتهها میتوان گفت اقدامات سازمان جهت سازگاری با محیط زیست و رعایت الزامات محیطی، راهی برای تمایز از رقبا محسوب میشود و بکارگیری زنجیره تأمین سبز، علاوه بر بهرهمندی سازمان از مزایای ناشی از صرفهجویی، میتواند با ایجاد نوآوری در طراحی و تولید محصولات سازگار با محیط زیست، سبب حداکثر شدن سودآوری سازمان نیز گردد.
کلیدواژگان: فشارهای محیط خارجی، انگیزههای درونی، تدارکات سبز، پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز، عملکرد پایدار
The Mediating Role of Green Supply Chain Management in the Relationship between Environmental Drivers and Sustainable Performance
Abstract
Due to the growing importance of environmental issues in organizations, the present study investigates the impact of external pressures and internal impetus on organizational performance by considering the mediating role of green supply chain adoption and green procurement. This study is categorized as applied and descriptive. The statistical population of the study consists of managers and experts of Iran Khodro Industrial Molds Company, that number was 331 people. The sample size was calculated based on Cochran's formula to be 178 people. For sampling, the available sampling method was used and data collection was done by a researcher-made questionnaire. The content validity of the questionnaire was confirmed using expert's opinion and its reliability was confirmed by Cronbach's alpha coefficient. In order to data analysis, the structural equation modeling method (SEM) and Amos software have been used. Findings indicate that external pressures with the mediating role of green supply chain management adoption and green procurement have a positive significant effect on organizational performance. Also, the effect of internal impetus on performance was confirmed by the mediating role of green supply chain management adoption. Based on the findings, it can be said that the organization's actions to adapt to the environment and meet environmental requirements, is a way to differentiate from competitors. The use of a green supply chain, in addition to the organization benefits from the advantages of savings, can also maximize the profitability of the organization by creating innovation in the design and production of environmentally friendly products.
Keywords: External pressures, Internal Impetus, Green Procurement, Green Supply Chain Management Adoption, Sustainable Performance.
مقدمه
امروزه سازمانها به منظور بقای خود، نیاز به جهانی شدن و حضور در این عرصه بزرگ دارند و حتی اگر بخواهند در سطح ملی و یا منطقه‌ای نیز حضور داشته باشند، لازم است که جهانی بیاندیشند. با جهانی شدن اقتصاد و افزایش رقابت و توسعه فناوري اطلاعات، بازار عرضهمحور به بازار تقاضامحور تبدیل شده است و شرکتهاي صنعتی براي حفظ بقا در محیط رقابت جهانی، به اهمیت ارضاي نیاز مشتريان پی برده و دریافتهاند که ارضاي نیاز مشتري، نه فقط از طریق محصول نهایی، بلکه به واسطه تمام عناصري که در آمادهسازي و ساخت و تحویل محصول به مشتري نقش دارند، انجام میشود. بدین ترتیب مدیریت زنجیره تأمین از اهمیت زیادی برخوردار شده است. مدیریت زنجیره تأمین، به دنبال کسب بیشترین سود و نیز کاهش هزینهها در شرکتهاي صنعتی است، اما این موضوع، اغلب تأثیرات منفی این شرکتها نظیر از بین رفتن منابع، تخریب زیست بوم و محیط، که تضمینکننده توسعه پایدار هستند، نادیده گرفته است ]1[.
تغییرات شدید زیست محیطی در دهههاي اخیر، موجب نگرانی و توجه فزاینده دولتها و مردم به مسائل زیستمحیطی شده است. با کاملتر شدن دایره دانش بشری و افزایش آگاهی عمومی، دیگر نمیتوان رفع نياز بشری را تنها مسئوليت یک سازمان دانست، زیرا جامعۀ امروز، علاوه بر مطالبه نيازهای خود، از توليدکنندگان میخواهد که در مقابل توليدات خود، در مراحل قبل از توليد، زمان توليد، دوره مصرف و عواقب پس از کنارگذاری نیز پاسخگو باشند. در همین راستا، سازمانها بقاي خود را در مسئولیتپذیري در سه حوزه اقتصادي، اجتماعی و محیطی یافتهاند ]2[. وجود این مشکلات، مدیریت زنجیره تأمین را به سمت مفهومی جدید، به نام مدیریت زنجیره تأمین سبز، رهنمون کرده که تمرکز آن، توجه همزمان بر شرکتهاي صنعتی و محیط است. با ظهور زنجیره تأمین سبز، عامل محیطی نیز در ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین، مورد توجه قرار گرفته است ]3[. هدف اصلی زنجیره تأمین سبز، کاهش آلودگی محیط، از زمان خرید مواد خام، تولید و توزیع تا زمان فروش محصولات و از بین رفتن آنها است ]4[. سبز کردن زنجیره تأمین، نیازمند وروديهاي جدیدي است که سبب ایجاد فرصت براي سازمانها میشود تا براي طراحی و تولید محصولات سبز، سرمایهگذاري کرده و نیازمنديهاي پایداري را رفع کنند و این موضوع نه تنها، شامل محصولات مصرفکننده است، بلکه شامل ورودي از تأمینکنندگان نیز میشود و باعث دخیل شدن آنها در ایجاد بازارهاي سبز است ]5[. تمرکز زنجیرههای تامین سبز به همکاری نزدیک با تامینکنندگان و مشتریان، به تحلیل عملیات و فرآیندهای داخلی، توجه به مسائل محیطی در طول توسعه محصول و گسترش مدیریت چرخه‌های حیات محصولات کمک میکند ]6[.
مدیران زنجیره تأمین سبز در شرکتهای پیشرو، از طریق ایجاد مطلوبیت و رضایتمندی از منظر زیست محیطی، در سراسر زنجیره تأمین، میکوشند تا از لجستیک سبز و بهبود عملکرد محیطی در کل زنجیره تأمین، به عنوان یک سلاح استراتژیک جهت کسب مزیت رقابتی پایدار سود ببرند و اهداف خود را بر اساس سه موضوع مهم شامل طراحی سبز (محصول)، تولید سبز (فرآیند) و بازیافت محصول، پایهگذاری کنند ]7[. با توجه به تاکیدی که در سازمانها بر بهرهوری، با هدف استفاده صحیح و موثر از منابع در راستای اهداف سازمانی شده است و نیز با توجه به الزاماتی که قوانین ملی و بینالمللی و تقاضای مشتریان در مورد مسائل زیست محیطی دارند، مصالحه و سازشی مناسب بین اهداف دوگانه رشد اقتصادی و حفاظت از محیط زیست ایجاد شده است. اکنون سازمانها به طور روزافزون درمییابند که مدیریت زیستمحیطی، یک موضوع کلیدی استراتژیک با توان بالقوه برای تاثیر پایا بر عملکرد سازمانی است. بنابراین مدیریت زنجیره تامین سبز، استراتژی مهمی برای کمک به سازمانها جهت دستیابی به منافع و بازارهای وسیعتر، همراه با کاهش تاثیرات و ریسکهای زیست محیطی است ]8[.
مسئولیت اجتماعی در تولید محصولات و خدمات سازگار با محیط زیست، برای سازمانهایی حائز اهمیت است که به دنبال مزیت رقابتی در دنیای کسبوکار هستند. اتخاذ استراتژی سرمایهگذاری، در بهبود عملکرد زیست محیطی زنجیره تأمین، منافع زیادی را مانند صرفهجویی در منابع انرژی، کاهش آلایندهها، حذف یا کاهش ضایعات، ایجاد ارزش برای مشتریان و نهایتاً افزایش بهرهوری، برای سازمانهای تولیدی و خدماتی به همراه خواهد داشت ]9[. سبز کردن زنجیره تأمین هم در سطح سازمانی و هم در سطح ملی، مزایایی دارد. در سطح سازمانی، برنامههاي زنجیره تأمین سبز، باعث مزایاي رقابتی معینی نظیر هزینههاي کمتر، محصولات سبزتر و ادغام بهتر با تأمینکنندگان میشود. در سطح ملی نیز میتواند بازارهایی را براي محصولات سبز ایجاد کند و باعث تطبیق بهتر تأمینکنندگان با مسائل محیطی گردد. با این حال، لازم است به این نکته توجه داشت که موانع گوناگونی بر سر راه پذیرش زنجیره تامین سبز قرار دارد.
پژوهشهای متعددی در زمینه مدیریت زنجیره تامین سبز انجام شده که نشان دادهاند مدیریت زنجیره تامین سبز بر عملکرد پایدار سازمان تاثیرگذار است ]10[، اما ضعف اصلی مطالعات گذشته این است که تاثیر فشارهای محیط خارجی را بر پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز و متعاقبا بر عملکرد پایدار نادیده گرفتهاند. ضمناً بررسی مطالعات صورت گرفته در ایران نشان میدهد که اکثر تحقیقاتی که در زمینه مدیریت زنجیره تامین وجود دارد، فقط به بحث و گفتگو در مورد فواید، لزوم ایجاد، طراحی شبکه زنجیره تامین پایدار و بهبود عملکرد محیطی، اجتماعی و اقتصادی پرداختهاند. با توجه به اینکه زنجیره تأمین سبز موضوع جدیدي در تحقیقات علمی و در میان صنایع کشور محسوب میشود، بسیاري از سازمانها بدون در نظرگرفتن پیش شرطها و موانع پیش رو، به اجراي سبز شدن زنجیره تأمین خود میپردازند و اغلب با شکست روبهرو میشوند. در نتیجه، عملکرد سازمان از لحاظ عملیاتی، اقتصادي و محیط زیستی با افت و یا پیشرفت نامحسوسی مواجه میشود ]11[.
در ایران، صنعت خودرو به عنوان یکی از بزرگترین بخش‌های تولیدی، تاثیر عمیقی بر جامعه و محیط دارد. صنعت خودروسازی، نه تنها با ارائه تحرک، بلکه به واسطه تاثیر عظیم بر فعالیتهای اقتصادی، محیطی و اجتماعی در سراسر جهان، نقش کلیدی در فعالیتهای روزمره زندگی انسان ایفا میکند. با توجه به رشد و تعدد شرکتها در صنایع خودروسازی، نمیتوان نقش زنجیره تامین آنها را از لحاظ آلودگیهای زیست محیطی نادیده گرفت. فشار مصرفکننده، مقررات دولتی و مطالبات سهامداران برای یک لبه رقابتی، صنعت خودرو را مجبور کرده است تا علاوه بر وضعیت اقتصادی، اثرات زیست محیطی و اجتماعی را نیز در نظر بگیرد. این فشارها باعث شده است تا بسیاری از شرکتهای صنعت خودرو، از شیوههای مدیریت زنجیره تامین پایدار استفاده کنند ]12[.
یکی از شرکتهای فعال در صنعت خودرو، شرکت قالبهای صنعتی ایران خودرو است که از شرکتهای زیرمجموعه گروه صنعتی ایران خودرو بوده و بزرگترین شرکت قالبساز در خاورمیانه و نیز بزرگترین تولیدکننده قطعات پرسی و مجموعههای خودرو در سطح کشور محسوب میشود. شركت قالبهای صنعتی ایران خودرو شركتی دانش محور و مبتنی بر ارزشهای سازمانی است که به دنبال ارائه محصولاتی رقابتپذیر در سطح جهانی و منطبق با استانداردهای كیفی و زیست محیطی در راستای تحقق منافع كلیه ذینفعان در فعالیتهای تولیدی و خدماتی در بازارهای داخلی و بینالمللی است. این شرکت با اتخاذ اهداف اساسي "كيفي‌ترين توليد، با مناسبترين قيمت، در كوتاه‌ترين زمان ممكن و در سالم‌ترين و ايمن‌ترين محيط كار با حداقل آثار زيان بار بر محيط زيست و حفظ حقوق ذینفعان و نسل‌هاي آينده و كمك به توسعه پايدار كشور"، تمامي فرآيندها و فعاليت‌هاي خود را بر اساس مفاهيم متعالي نتيجه‌گرايي و مشتري مداري از طریق رهبري خردمندانه سرمايه‌هاي انساني و فرآيندهاي اساسي داراي ارزش افزوده براي جامعه، مشتريان، شركاء تجاري، صاحبان سهام و ساير ذينفعان، و نیز يادگيري مداوم از موفقيت‌ها و شكست‌هاي خود و ديگران، جريان ممتد نوآوري‌ها به منظور ايجاد بهبود مستمر در محصولات، خدمات و فعاليت‌هاي حرفه‌اي پايه‌ريزي كرده است و استانداردهاي لازم را ملاك عمل و مبنای سيستم‌‌هاي مديريتي خود قرار داده است. همچنین، در كنار الزامات اين استانداردها، رعايت و فراتر رفتن از الزامات خاص مشتري، الزامات قانوني و استانداردهاي كشوری و ساير الزاماتي را كه رعايت آنها از تعهدات شركت است، ضروري و حتمي میداند و تمامي رهبران، كاركنان و تامين‌كنندگاني كه در محدوده فعاليت‌هاي موثر بر عملكرد شركت هستند، ملزم به رعايت اين موارد نموده است.
با توجه به اینکه در ایران مسئله محیط زیست از اهمیت ویژهای برخوردار است، بنابراین نیاز به انجام پژوهشهایی در این زمینه احساس میشود. افزون بر این، با انجام چنین پژوهشهایی، امکان درک و شناخت بهتر عوامل اثرگذار بر عملکرد پایدار سازمانها فراهم خواهد شد. بر این اساس، پژوهش حاضر به بررسی تاثیر فشارهای محیط خارجی و انگیزههای درونی بر عملکرد پایدار، با نقش میانجی پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز و تدارکات سبز، پرداخته است. از آن جا که صنعت خودروسازی ایران، پس از صنعت نفت، بزرگترین صنعت در ایران به شمار میرود، لذا مطالعه حاضر، به منظور ارائه درکی بهتر از تاثیر فشارهای محیط خارجی و انگیزههای درونی بر عملکرد پایدار با توجه به نقش مدیریت زنجیره تامین سبز با نگاهی خاص به صنعت خودرو صورت گرفته است.
مهمترین هدف در انجام پژوهش حاضر، افزایش اهمیت روزافزون مسائل زیست محیطی در امور سازمانی و تولید کالا و ارائه خدمت است. با کمک نتایج حاصل از این پژوهش، میتوان در جهت بررسی میزان توجه به محیط زیست، که به عنوان یكی از دغدغههای بزرگ جوامع انسانی مطرح است، قدم برداشته و با توجه به نتایج، پیشنهادهایی جهت فرهنگ سازی توجه به محیط زیست، به عنوان یک اصل بسیار مهم در فعالیتهای روزمره هر سازمانی ارائه نمود.
ادبیات تجربی و پیشینه پژوهش
افزایش هزینههاي ناشی از آسیبهاي زیست محیطی و نگرانی سازمانها در مورد اثرات سوء فعالیتهاي اقتصادي بر روي منابع طبیعی و به تبع آن، بدتر شدن کیفیت زندگی، سازمانها را بر آن داشته است که در راهکارهاي رشد و توسعه خود بازنگري کنند ]8[. از این رو، دیدگاههایی نظیر مدیریت زنجیره تأمین سبز، بهرهوري سبز، تولید پاک و سیستمهاي مدیریت محیطی براي فعالیتهاي مدیریت سبز به کار گرفته شده است ]3[. یکپارچه سازی مدیریت زنجیره تامین و مدیریت زیست محیطی، کارایی، اثربخشی و انعطافپذیری در زنجیره تامین را ارتقا داده و موجب کاهش میزان ضایعات تولیدی در این زنجیره میشود. تحقیقات عنوان میکنند که پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز توسط سازمانهای تولیدی، منجر به بهبود عملکرد زیست محیطی و عملکرد اقتصادی میشود که به نوبه خود، تأثیر مثبتی بر عملکرد عملیاتی دارد و در نهایت، عملکرد سازمانی را افزایش میدهد ]13[.
گاندی و همکاران1 ]14[ با ارزیابی عوامل اجرای موفقیتآمیز مدیریت زنجیره تامین سبز، نشان دادند تعهد مدیریت ارشد، تخصص فنی افراد و عوامل مالی، دارای بالاترین قدرت اثرگذاری در اجرای موفقیتآمیز مدیریت زنجیره تامین سبز هستند. اسمعیلی ]15[ عوامل کلیدی موفقیت مدیریت زنجیره تامین سبز پایدار را در قالب پنج دسته کلی شامل عوامل اجتماعی، مشتریان، فناوری اطلاعات، عوامل مدیریت و عوامل استراتژیک عنوان کرده است. کومار و همکاران2 ]16[ بیان داشتند که یکپارچگی مشتری، یکپارچگی تامینکننده و یکپارچگی درونی، باعث بهبود ابعاد عملکرد سازمان یعنی افزایش انعطافپذیری، بهبود عملکرد تولیدی، گردش موجودی و کاهش هزینهها میشود. ون و همکاران3 ]17[ نیز عنوان کردند که این عوامل، سبب افزایش مزیت رقابتی در سازمان میشوند و نقش مهمی در بهبود عملکرد سازمان ایفا میکنند.
پورعباس ]18[ با بررسی تاثیر عملکرد زنجیره تامین ناب و سبز بر پایداری صنعت خودرو، نشان داد اگرچه تفاوت‌هایی بین عملکرد زنجیره تامین ناب و عملکرد سبز وجود دارد، اما این دو رویکرد با یکدیگر ناسازگار نیستند و عملکرد ناب میتواند به عنوان محرکی برای عملکرد سبز عمل کند. تاجیانی ]19[ نشان داد مديريت منابع انسانی سبز بر اقدامات زنجیره تامین و همچنین بر عملکرد محیطی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر معنادار دارد و اقدامات زنجیره تامین سبز نیز بر عملکرد محیطی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر معنادار دارد. احمدی نژاد و همکاران ]20[ مطالعهای را جهت انتخاب استراتژی تجاری مدیریت زنجیره تامین سبز با بکارگیری روش فرآیند تحلیل شبکهای به انجام رساندند و چهارده معیار در چهار گروه طراحی سبز، خرید سبز، تولید سبز و بازاریابی و خدمات پس از فروش سبز را جهت شناسایی و رتبهبندی استراتژیهای مدیریت زنجیره تامین سبز شناسایی کردند. نتایج این مطالعه نشان داد از بین چهار استراتژی ریسک محور، کارآیی محور، نوآوری محور و حلقه بسته، استراتژی کارآیی محور، استراتژی بهینه است و از بین معیارها نیز طراحی سبز دارای بالاترین اولویت است.
وانگ و همکاران4 ]4[ معتقدند همافزایی رعایت ملاحظات زیست محیطی و مدیریت زنجیره تأمین فرصتی را فراهم میکند تا زنجیره تأمین به سازمانها کمک کند که بهرهوري، کیفیت و عملکرد محیطی خود را از طریق جریان پیوسته اطلاعات ارتقا دهند. این مطالعه بحث خرید سبز را مطرح کرده و عنوان میکند برای اینکه سازمانها بتوانند محصولات سبز تولید نمایند، باید از مواد و محصولاتی استفاده کنند که با معیارهاي زیست محیطی سازگار باشد. لذا سازمانها در مذاکره با تأمینکنندگان (به منظور حفظ سهم بازار یا حتی گاهی تنها براي بقا) باید به موضوعات محیطی توجه کنند. طبق تحقیقات، سازمانها در قبال مدیریت تامینکنندگان خود مسئول هستند، بنابراین، استقرار معیارهای انتخاب تامینکننده برای سازمانها باید ساختاریافته باشد. معیارهای انتخاب تامینکنندگان را با توجه به الزامات محیط زیستی، میتوان در دو دسته طبقهبندی کرد: معیارهای کمی و معیارهای کیفی. معیارهای کمی باید توسط ارزش پولی بیان شود. برای مثال، تعیین هزینههایی که سازمان برای انتخاب یک تامینکننده می‌پردازد. در حالی که ارزش معیارهای دسته دوم، به صورت کیفی است و شامل مواردی نظیر صلاحیت‌های مدیریت محیط زیستی، تصویر محیط زیستی تامینکنندگان، توسعه محصولات با عملکرد محیط زیستی بالا، سیستم مدیریت محیط زیستی و ... است ]21[.
فاکتورهای تاثیرگذار بر سازمانها برای پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز یا محرکهای انطباق، به سه دسته اصلی تقسیم میشوند: 1) قوانین و مقررات؛ 2) بازار و رقبا؛ 3) انگیزههای درونی سازمان. قوانین دولتی، سازمانهای مسئول حفظ محیط زیست مانند EPA5 و استانداردهای محیط زیستی مانند ایزو ۱۴۰۰۰، از جمله محرکهای مهم برای پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز در سازمانها هستند ]22[. به عنوان مثال، چن و همکاران6 ]23[ با مطالعه مدیریت زنجیره تامین سبز در صنعت هتلداری، نشان دادند که اکثر هتلها مکانیزم تشویقی برای رشد سبز دارند. هتلهایی که رفتارهای سبز دارند سود بیشتری نسبت به سایر هتلها دارند. علاوه بر این، دولتها و مشتریان هتل در "سبز" کردن زنجیرههای تأمین هتلهای سنتی بسیار مهم هستند. از سوی دیگر، دوستدار محیط زیست بودن و سازگاری با الزامات محیطی، راهی برای تمایز از رقبا است. در صورتی که رقبا از مدیریت زنجیره تامین سبز بهرهمند باشند، سازمان تحت فشار بیشتری برای استقرار زنجیره تامین سبز خواهد بود. از طرفی، مشتریان نیز بر روی تصمیم برای استقرار سیستم مدیریت زنجیره تامین سبز نقش مهمی دارند. تحقیقات نشان داده است بین رضایت مشتریان و ارضای نیاز آنها با بکارگیری مدیریت زنجیره تامین سبز و بهبود عملکرد زیستمحیطی سازمان ارتباط وجود دارد ]24[.
عوامل داخلی سازمان، شتاب دهندهای برای سیاستهای زیست محیطی و سیاستهای اجتماعی محسوب میشوند که میتوانند موقعیت مالی سازمان، رهبری داخلی و یا فرهنگ حاکم بر سازمان باشد که البته میتواند تشویق کننده و یا بازدارندهای برای اجرای مسئولیتهای زیست محیطی و اجتماعی نیز باشد. عوامل داخلی، خود انگیزه نیستند، ولی وسیلهای برای رفتن سازمان، به سمت سبز شدن یا همان متعهد بودن به محیط زیست هستند ]25[. ژانگ و یوسف7 ]26[ با مطالعه زنجیره تأمین سبز، نشان دادند درجه بهبود بهینه سبز تحت تأثیر سرمایهگذاری در فناوری سبز، مداخله دولت و تقاضای اضافی از ترجیحات سبز مشتریان است و مداخله بیشتر دولت ممکن است همیشه منجر به ارتقای سطح بالاتری از سبز بودن نشود. آنها نشان دادند که مداخلات دولت با برنامهریزی مناسب میتواند عملکرد و کمک به زنجیره تأمین را در دستیابی به اهداف پایدار افزایش دهد. امیدوار و همکاران ]27[ نیز با بررسی موانع اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز، نشان دادند موانع عدم وجود رویکرد فعالانه و داوطلبانه سازمان و تأمینکنندگان در خصوص رعایت استانداردهای محیطی و مسئولیت اجتماعی و عدم توانمندی تأمینکنندگان (از نظر دانش و تکنولوژی) برای اخذ استاندارد ایزو 14000، مهمترین تاثیر را در عدم اجرای شیوههای مدیریت زنجیره تأمین سبز دارند.
مبانی نظری
§ مدیریت زنجیره تامین سبز
مدیریت زنجیره تامین سبز، تفکر یکپارچه محیطی درباره مدیریت زنجیره تامین است که شامل طراحی محصول، انتخاب مواد اولیه، فرآیندهای تولید، تحویل محصولات نهایی به مشتریان و مدیریت پایان عمر محصول بعد از عمر مفید آنها است ]1[. به طور کلی، مدیریت زنجیره تامین سبز مجموعه‌ای از روشهای مدیریتی است که مسائل محیطی را در مدیریت زنجیره تامین برای تضمین تطبیق محیط زیستی و تقویت تواناییهای محیط زیستی کل زنجیره تامین ادغام میکند. سبز شدن زنجیره تامین، فرآیند ترکیب معیارها و اهمیتهای محیط زیستی با تصمیم‌گیری‌های خرید سازمانی و روابط بلندمدت با تامینکنندگان است. در ارتباط با مدیریت زنجیره تامین سبز، سه رویکرد کلی وجود دارد: محیط، استراتژی و تدارکات ]28[.
§ تدارکات سبز
تدارکات (یا خرید)، فرایندی است که از طریق آن، سازمانها مواد اولیه، اجزای سازنده، محصولات، خدمات یا منابع دیگر را برای اجرای عملیات خود تهیه میکنند. خرید در درجه اول بر سه معیار متمرکز است: هزینه، کیفیت و تحویل. تدارکات سبز، که به عنوان خرید زیست محیطی نیز شناخته میشود، علاوه بر این سه معیار، کلیه مسائل زیست محیطی را نیز در مورد تصمیمات مدیریت تأمین در نظر میگیرد ]29[. تدارکات سبز در واقع، روش خرید با آگاهی از محیط زیست است که باعث کاهش اتلاف منابع میگردد و سبب میشود بازیافت و برداشت مجدد مواد خریداری شده بدون تأثیر منفی بر الزامات عملکردی این مواد صورت گیرد ]30[.
فشارهای محیط خارجی، محرکهایی هستند که نهادهای تجاری را ترغیب به اتخاذ رویه زنجیره تامین سبز میکنند. محرکهای خارجی عبارتند از: پیروی از مسائل مربوط به رعایت مقررات، فشار مشتری (در خرید از سازمانها) برای زنجیرههای تامین سبز، رقابت توسط رقبا برای کسب مزیت رقابتی در بازار، فشارهای اجتماعی توسط گروههای مدافع محیط زیست و همکاری و ادغام با تأمینکنندگان ]31[.
§ انگیزههای درونی
انگیزه درونی، بیانگر انگیزه داخلی سازمان و تعهد مدیریتی نسبت به پایداری محیط زیست است که در بیانیههای مأموریت، استراتژیها و سیاستهای سازمان بیان شده است. این تعهد مدیران (و سایر ذینفعان داخلی یک سازمان)، زمینه را برای پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز فراهم میکند ]10[.
§ عملکرد سازمان
عملكرد سازمان شاخصي است كه چگونگي تحقق اهداف سازمان را ميسنجد. به فرآیند کمی نمودن سطح اثربخشی و کارایی فعالیتهای سازمان، ارزیابی عملکرد گفته میشود. الگوهاي ارزيابي عملكرد به تناسب اهداف تغيير ميكند و ميتوان از زواياي گوناگون با اهداف متفاوت، عملكرد سازمان را با شاخصهاي مختلفی اندازهگيري کرد ]32[. عملکرد پایدار به عنوان "توسعهای که نیازهای حال حاضر را برآورده میکند، بدون اینکه توانایی نسلهای آینده را در تأمین نیازهایشان به خطر اندازد"، تعریف شده است. به منظور دستیابی به پایداری باید ترکیبی از اهداف استراتژیک و شفاف اقتصادی، اجتماعی و محیطی سازمانها در سیستمی هماهنگ از فرآیندهای کلیدی کسب و کار داخل سازمانی برای بهبود بلندمدت عملکرد اقتصادی سازمان و زنجیره وجود داشته باشد ]33[.
توسعه فرضیهها و مدل مفهومی پژوهش
در ادبیات پژوهش، عوامل گوناگونی مانند مسائل اقتصادی، قوانین و مقررات، تامینکنندگان، رقبا و فشارهای سهامداران به عنوان محرکهایی جهت سوق دادن سازمانها به پیادهسازی زیرساختهای مدیریت زنجیره تأمین سبز، بیان شده است. فشار دولتها برای رعایت مقررات زیست محیطی، سازمانها را وادار میکند تا عملکرد خود را تغییر دهند ]34[. برای مثال، تصویب قوانین مربوط به پسماندهای الکترونیکی باعث میشود تولیدکنندگان مسئولیت بازیافت و دفع صحیح محصولات خود را در پایان عمر به عهده بگیرند ]35[. از سوی دیگر، فشارهای بازار که تحت تأثیرات مشتریان، رقبا و رسانهها ایجاد میشود، از دیگر محرکهای سوق دادن سازمان به سمت اتخاذ شیوههای مدیریت زنجیره تامین سبز است ]36[. مشتری قدرتمند میتواند فشار قابل توجهی را بر روی سایر اعضای زنجیره تأمین وارد کند ]37[. منبع سوم فشارهای خارجی نیز از تأمینکنندگان سرچشمه میگیرد ]30[. از آنجاکه مدیریت زنجیره تأمین نیاز به همکاری بین سازمانها در زنجیره تأمین دارد، همکاری با تامینکنندگان، نقش مهمی در اجرای مدیریت زنجیره تامین سبز، به ویژه در تدارکات سبز ایفا میکند ]38[ و تأمینکنندگان، به عنوان شرکای فعال در مدیریت زنجیره تأمین در نظر گرفته میشوند ]39[. بر این اساس، در این پژوهش فرض شده است:
H1: فشارهای محیط خارجی بر تدارکات سبز تاثیر معنادار دارد.
H2: فشارهای محیط خارجی بر پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز تاثیر معنادار دارد.
کیفیت کلی مدیریت زیست محیطی و گزارشهای محیطی که عمدتاً به عنوان انگیزهای برای مزیت رقابتی در بازار، سیاستهای داخلی زیست محیطی، استانداردهای زیست محیطی و حسابرسی زیست محیطی درک شدهاند، غالباً تحت تأثیر مقررات زیست محیطی هستند، یعنی انجام هرگونه اقدامی در جهت مسائل زیست محیطی باید محرک و انگیزهای داشته باشد ]10[. دلیل اینکه کسب و کارها در تعهد زیست محیطی و انگیزهها باهم متفاوت هستند و از فاکتورهای مختلف استفاده میکنند، به نوع صنعت و میزان تعلق آنها به محیط بستگی دارد. به عنوان نمونه، بعضی از سازمانها برای به دست آوردن اعتماد عمومی به فعالیتهای بهبود زیست محیطی دست میزنند ]40[. بر این اساس، در این پژوهش فرض شده است:
H3: فشارهای محیط خارجی بر انگیزههای درونی تاثیر معنادار دارد.
عوامل داخلی سازمان، شتابدهندهای برای سیاستهای زیست محیطی محسوب میشوند که میتوانند موقعیت مالی یک شرکت، رهبری داخلی و یا فرهنگ حاکم بر سازمان باشد که البته میتواند مشوق و یا بازدارندهای برای اجرای مسئولیتهای زیست محیطی باشد. موقعیت مالی سازمان میتواند تعهد زیست محیطی را محدود و یا گسترش دهد؛ بدین صورت که جهت انجام اقدامات محیطی در کوتاه مدت، سازمانها متقبل هزینههایی میشوند که باید توان پرداخت آن را داشته باشند ]25[. فرهنگ، نقش قوی در چالشهای زیست محیطی دارد و موجب تجهیز شدن انگیزهها، برای عهدهدار شدن نسبت به مسئولیتهای زیست محیطی است ]41[. بر این اساس، در این پژوهش فرض شده است:
H4: انگیزههای درونی بر پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز تاثیر معنادار دارد.
در تحقیقات پیشین، ارتباط مثبت بین پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز و عملکرد پایدار نشان داده شده است ]34 - 42[. وانگ و همکاران ]43[ با بررسی رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکت، مدیریت زنجیره تأمین سبز و عملکرد شرکت، با در نظر گرفتن قابلیت تجزیه و تحلیل دادههای بزرگ، نشان میدهد که مسئولیت اجتماعی داخلی شرکت (عملکرد مدیریتی نسبت به کارمندان) و مسئولیت اجتماعی خارجی شرکت (عملکرد مدیریتی نسبت به ذینفعان خارجی) تأثیر مثبتی بر مدیریت زنجیره تأمین سبز دارد. مدیریت زنجیره تامین سبز، تأثیر مثبتی بر عملکرد شرکت دارد و قابلیت تجزیه و تحلیل دادههای بزرگ، تأثیر تعدیل کننده مثبت بر رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکت و مدیریت زنجیره تامین سبز دارد. علاوه بر این، در چندین مطالعه مزایای اقتصادی پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز مورد بررسی قرار گرفته و تاثیر مثبت تدارکات و بستهبندی سبز بر تصویر و عملکرد اقتصادی سازمان تایید شده است ]44[. میترا و داتا8 ]45[ نتیجه گرفتند که طراحی محصول پایدار و لجستیک سبز با بهبود عملکرد بازار و رقابت همراه است. کوئی و همکاران9 ]46[ استدلال میکنند که همکاری با مشتریان و تأمینکنندگان در مورد فرآیندهای مدیریت زنجیره تامین سبز، منجر به بهبود کارآیی فرایند، کیفیت محصول و عملکرد اقتصادی میشود. وانال و همکاران10 ]47[ نیز دریافتند که سازمانهایی که شیوههای مدیریت زنجیره تامین سبز را اجرا میکنند، از سطح عملکرد محیطی و اقتصادی بالاتری برخوردار هستند. گوش11 ]30[ بیان میدارد که پذیرش تدارکات سبز با تمامی ابعاد عملکرد سازمان، شامل عملکرد اقتصادی، عملیاتی، زیست محیطی، اجتماعی و بازار، رابطه مثبت دارد. بر این اساس، در این پژوهش فرض شده است:
H5: تدارکات سبز بر عملکرد سازمان تاثیر معنادار دارد.
H6: پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز بر عملکرد سازمان تاثیر معنادار دارد.
سازمانها برای انجام اقدامات زیست محیطی، دارای انگیزههایی هستند که آنها را به سمت سازگاری و تعهد به محیط زیست سوق میدهد. از جمله این انگیزهها میتوان الگوبرداری و شیوههای برچسب زدن محصول سازگار با محیط زیست را نام برد که از ابزارهای داوطلبانهای هستند که دارای پتانسیل بهبود قابلیت عرضه محصولات هستند و به طور فزاینده، آموزشهای سازگاری با محیط زیست و آگاهی مشتریان را در این خصوص افزایش میدهد ]10[. عدم اطمینان و ابهام به دلیل شیوههای جدید و در حال توسعه، زمینه را برای تقلید از سازمانهای دیگر ایجاد میکند. همچنین درک یک سازمان، مبنی بر اینکه در پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز، نسبت به رقبا عقب مانده است، میتواند انگیزهای قوی برای تقلید از آنان ایجاد کند، به ویژه اگر رقبا موفق باشند ]37[. موفقیت رقبا، مدیران را به ارزش عمل جدید متقاعد کرده و به غلبه بر موانع داخلی برای اتخاذ آن کمک میکند. نگرش و دیدگاه مدیران نسبت به مدیریت زنجیره تامین سبز تغییر پیدا میکند و همراه با آنها، مأموریتها، استراتژیها و سیاستهای سازمان تغییر مییابد. این تغییرات، انگیزه داخلی لازم برای اتخاذ موفقیتآمیز مدیریت زنجیره تامین سبز را ایجاد میکند ]34[. بر این اساس، در این پژوهش فرض شده است:
H7: فشارهای محیط خارجی بر پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز با نقش میانجی انگیزههای درونی تاثیر معنادار دارد.
سازمانها با مسائلی مانند تغییرات سریع و غیرقابل پیشبینی، سفارشات خاص و سلیقه مشتری، کیفیت عالی و انتظار سطح بالای خدمات روبرو هستند. بنابراین برای بقا و حفظ جایگاه خود اَشکال مختلفی دارند ]48[. به منظور کسب مزیت رقابتی و ارتقای موقعیت بازار، سازمانها باید بر قابلیتها و منابع کلیدی خود تمرکز کنند و آنها را پرورش دهند تا به یک جایگاه رقابتی بالقوه بین رقبا دست یابند. هر سازمانی، اعم از سازمانهای بزرگ، دولتی و یا کسبوکارهای کوچک میخواهند خواستههای مشتریان و سهامداران را به بهترین نحو برآورده سازند. بنابراین، نیازمند مواد، تجهیزات، تسهیلات و تامینکنندگانی از سازمانهای دیگر هستند و عملکرد سازمان به وسیله فعالیتهای سایر سازمانهایی که تشکیل دهنده زنجیره تامین هستند، تحت تاثیر قرار میگیرد ]49[. حسینی و همکاران ]50[ تأثیر محرکهاي خارجی بر فعالیتهاي عملیاتی مدیریت زنجیره تأمین سبز را تایید و بیان کردند که محرکهاي خارجی میتوانند تأثیري مثبت بر محرکهاي داخلی داشته باشند و آنها را به سمت فعالیتهاي عملیاتی مدیریت زنجیره تأمین سبز پیش ببرند.
منگ و همکاران12 ]51[ نشان دادند که یارانههای دولتی، قیمت محصولات سبز را کاهش میدهد و فروش محصولات سبز را به طور موثری تقویت میکند. گوش ]30[ نیز بیان می دارد از بین شاخصهای تاثیرگذار بر خرید سبز، نگرانی زیست محیطی داخلی، همکاری تأمینکننده، فشار مشتری، فشار رقابتی و پشتیبانی مدیریت، تأثیر مثبتی بر تدارکات سبز دارند. از طرفی پذیرش تدارکات سبز با تمامی ابعاد عملکرد شرکت، شامل عملکرد اقتصادی، عملیاتی، زیست محیطی، اجتماعی و بازار، رابطه مثبت دارد. بر این اساس، در این پژوهش فرض شده است:
H8: فشارهای محیط خارجی بر عملکرد سازمان با نقش میانجی تدارکات سبز تاثیر معنادار دارد.
H9: فشارهای محیط خارجی بر عملکرد سازمان با نقش میانجی پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز تاثیر معنادار دارد.
توسعه محصول سبز، نیاز به همکاری مستمر با مشتریان دارد تا نیازهای آنها را در طراحی محصول یکپارچه کند و از طرفی، نیاز به همکاری با تامینکنندگان دارد تا نسبت به تعیین محصول، فناوری و منابع لازم، تصمیمگیری شود. هنگام اجرای سیستمهای مدیریت محیطی، نوعی مدیریت داخلی، برای هماهنگی گسترده بین تیمهای عملکردی لازم است ]52[. ژو و همکاران13 ]34[ اشاره به "پیچیدگیها و عدم قطعیتهای متعدد" دارند که باید برطرف شوند، زیرا ادغام تیمهای بین سازمانی و عملکردی کار آسانی نیست. اتخاذ مدیریت زنجیره تامین سبز میتواند به عنوان یک کار دلهرهآور مملو از چالشها و خطرات ظاهر شود. اینجاست که حرفهای شدن شیوههای مدیریت زنجیره تامین سبز، میتواند کمک کند. دسترسی به بهترین شیوهها، برنامههای آموزشی آکادمیک و سایر منابع مرتبط، عدم قطعیتها و خطرات را کاهش داده و اعتماد به نفس مدیران را افزایش میدهد تا بتوانند زنجیره تامین سبز را با موفقیت پیادهسازی کنند. با حفظ استقلال مدیریتی، جلب مهارتهای مدیران و بهرهبرداری از آن در شبکههای حرفهای، فشارهای متقارن و هنجاری، انگیزه مدیریت را برای پذیرش زنجیره تامین سبز افزایش میدهد که به نوبه خود، منجر به بهبود عملکرد سازمان خواهد شد. بر این اساس، در این پژوهش فرض شده است:
H10: انگیزههای درونی بر عملکرد سازمان با نقش میانجی پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز تاثیر معنادار دارد.
با توجه به آنچه بیان شد، مدل مفهومی پژوهش به صورت شکل 1 تدوین شده است.
[1] Gandhi et al
[2] Kumar et al
[3] Van et al
[4] Wong
[5] Environmental Protection Agency
[6] Chen et al.
[7] Zhang & Yousaf
[8] Mitra & Datta
[9] Kuei & et al
[11] Ghosh
[12] Meng et al.
[13] Zhu et al.
شکل 1- مدل مفهومی پژوهش
Figure 1- The conceptual model
روش شناسی
این پژوهش از حیث هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش، توصیفی-پیمایشی است. در این پژوهش، از روش کتابخانهای برای استخراج پیشینه پژوهش و از روش میدانی برای گردآوری دادهها استفاده شد. جامعه آماری پژوهش را کلیه مدیران و کارشناسان شرکت قالبهای صنعتی ایران خودرو، که دارای حداقل مدرک لیسانس بودهاند، تشکیل داد. برای انتخاب عناصر نمونه از روش نمونهگیری تصادفی در دسترس استفاده شد. با بررسی آمار، تعداد نفرات مورد نظر برای پژوهش، 331 نفر تعیین شد که با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه به تعداد 178 نفر محاسبه گردید. چگونگی توزیع نمونه آماری با در نظر گرفتن جنسیت، سن، میزان تحصیلات و تجربه کاری در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1- اطلاعات پاسخدهندگان
Table 1- Background information of the respondents.
متغیر | طبقات | فراوانی | درصد فراوانی | متغیر | طبقات | فراوانی | درصد فراوانی |
جنسیت | مرد | 148 | 83.1 | میزان تحصیلات | کارشناسی | 147 | 82.6 |
زن | 30 | 16.9 | کارشناسی ارشد | 30 | 16.9 | ||
تجربه کاری | کمتر از 5 سال | 30 | 16.9 | دکتری | 1 | 0.6 | |
5 تا 10 سال | 20 | 11.2 | سن | کمتر از 30 سال | 20 | 11.2 | |
10 تا 15 سال | 30 | 16.9 | 30 تا 40 سال | 44 | 24.7 | ||
15 تا 20 سال | 17 | 9.6 | 40 تا 50 سال | 40 | 22.5 | ||
بالاتر از 20 سال | 81 | 45.5 | بالاتر از 50 سال | 74 | 41.6 |
ابزار جمعآوری داده در این پژوهش، پرسشنامه محققساخته بود. سوالات بهصورت ساختارمند و با طیف پنجگزینهای لیکرت و به تعداد 74 سوال تنظیم شد. جهت بررسی پایایی پرسشنامه، از روش آلفای کرونباخ، بر اساس يك نمونه اوليه استفاده شده که در کلیه موارد، ضریب آلفا بالاتر از 0.7 حاصل شد. جهت اطمینان از سنجش صحیح محتوای آزمون، از نظر اساتيد و كارشناسان خبره اين حوزه بهره گرفته شد. به منظور اندازهگیری و سنجش سازههای پژوهش، از سنجههای پژوهشهای پیشین استفاده شد که در جدول 2 ارائه شده است. جهت بررسی نرمال بودن دادهها از آزمون چولگی و کشیدگی استفاده شد و با توجه
به این که ضريب چولگي تمامی متغيرها در بازه (3+ و 3-) و ضریب كشيدگي در بازه (5+ و 5-) قرار داشت، لذا توزيع دادهها به صورت نرمال بوده است. روایی سازههای پرسشنامه با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی تاییدی، ارزیابی شد. جهت تایید کفایت حجم نمونه به منظور انجام تحلیل عاملی تاییدی، از شاخص کفایت نمونه (KMO) و آزمون بارتلت استفاده شد و از آنجاییکه مقدار شاخصKMO برابر 0.710 حاصل شد، تعداد نمونه برای تحليل عاملی و تحليل مسير با مدل معادلات ساختاری مناسب است. همچنين مقدار sig آزمون بارتلت، کوچکتر از 0.05 حاصل شد که نشان ميدهد فرض شناخته شده بودن ماتریس همبستگی رد شده و تحليل عاملی برای شناسایی ساختار مدل عاملی مناسب است. در نهایت برای تحلیل عاملی تاییدی عوامل و شاخصها در راستاي ارزيابي محتواي آزمون از منظر روايي سازهاي و نیز برازش مدل پژوهش از مدلسازی معادلات ساختاری و نرمافزار Amos استفاده شد. تمام متغیرها به طور همزمان و در یک مرحله وارد مدل معادلات ساختاری شدند و با توجه به ضرایب استاندارد شده و سطوح معناداری در خروجی نرمافزار، نسبت به تایید یا رد فرضیههای مطرح شده، در مورد روابط رگرسیونی بین متغیرهای مستقل و وابسته پژوهش، اقدام شد. تحلیل فرضیههای میانجی نیز با استفاده از آزمون سوبل صورت گرفت.
تجزیه و تحلیل یافتهها
مدل اندازهگیری پژوهش
در این بخش، به منظور آزمون روایی سازه، پایایی ترکیبی و برازش مدل، مدل اندازهگیری پژوهش از طریق اجرای تحلیل عاملی تاییدی برآورد شد. برای ماندن هر سؤال در مدل، باید دو شرط وجود داشته باشد. اول اینکه بار عاملی سوال، بیشتر از 0.5 باشد و دوم معنادار باشد، یعنی مقدار t-Value بزرگتر از قدرمطلق 1.96 باشد ]53[. در این پژوهش و بر اساس نتایج حاصل از نرمافزار Amos، سؤالات 8، 22، 31، 45، 47، 64 و 65 فاقد حداقل سطح مطلوبیت بار عاملی و معناداری بوده و در نتیجه، از مدل حذف شدند. مدل اندازهگیری پس از حذف هفت سوال با بارعاملی ضعیف و عدم معناداری، مطابق شکل 2 حاصل شد. بر اساس نتایج حاصل، مقدار بار عاملی همه سوالات بزرگتر از 0.5 بود. همچنين، مقادير ميانگين واريانس استخراج شده (AVE) و پايايي تركيبي (CR) محاسبه شده براي همة متغيرها در مدل اندازهگيري، به ترتيب بزرگتر از 0.5و 0.7 بودند. بنابراین، روایی همگرا و پايايي تركيبي ابزار پژوهش تأييد شد. با توجه به اينكه مقدار AVE برای هر متغير از مقادير ميانگين مجذور واريانس مشترك (ASV) و حداكثر مجذور واريانس مشترك (MSV) بين همة متغيرها در مدل اندازهگيري بزرگتر بود، روايي واگرای ابزار پژوهش نيز تأييد شد (جدول 2).
شکل 2- مدل اندازهگیری
Figure 2- The measurement model
جدول 2- شاخصهای اندازهگیری، روایی و پایایی ابزار پژوهش
Table 2- Measurement items, reliability and validity
سازه | ابعاد (نماد در مدل) | شاخص | کد سوال | بار عاملی | شاخصهای روایی و پایایی | منبع |
فشارهای محیط خارجی
| الزامات قانونی Regulatory Pressure | مقررات اجباری ملی زیست محیطی | Q1 | 0.697 | 0.541AVE= 0.822CR= 0.194MSV= 0.053ASV= | ]10، 30، 34، 35[ |
مقررات اجباری دولتی زیست محیطی | Q2 | 0.793 | ||||
مقررات اجباری محلی زیست محیطی | Q3 | 0.596 | ||||
مقررات محیطی کشورهای مقصد صادرات | Q4 | 0.832 | ||||
فشار مشتریان Customer Pressure
| الزامات زیست محیطی از سوی مشتریان خارجی | Q5 | 0.876 | 0.846AVE= 0.956CR= 0.062MSV= 0.012ASV= | ]10، 30، 36، 37[ | |
الزامات زیست محیطی از سوی مشتریان داخلی | Q6 | 0.987 | ||||
فشار برای ایجاد تصویر سبز شرکت | Q7 | 0.805 | ||||
فشار از رسانههای خبری دنبال کننده صنعت | Q8 | - | ||||
شرکت در دورههای آموزشی مرتبط با محیط از سوی مشتریان | Q9 | 0.997 | ||||
فشار تامین کنندگان Supplier Pressure
| پیشرفت تامینکنندگان در توسعه محصولات سازگار با محیط زیست | Q10 | 0.946 | 0.861AVE= 0.961CR= 0.186MSV= 0.031ASV= | ]10، 30، 38، 39[ | |
مشارکت زیست محیطی با تامینکنندگان | Q11 | 0.956 | ||||
پیشرفت تامینکنندگان در تهیه بسته بندیهای سازگار با محیط | Q12 | 0.924 | ||||
اطمینان از ماندگاری تأمینکنندگان در کسب وکار | Q13 | 0.883 | ||||
فشار رقبا Competitive Pressure | استراتژی سبز رقبا برای خرید محصولات | Q14 | 0.761 | 0.529AVE= 0.771CR= 0.269MSV= 0.073ASV= | ]10، 30، 36، 37[
| |
روند صنعت به سمت فرآیند تولید سازگار با محیط | Q15 | 0.739 | ||||
حمایت دولت از رقبا به دلیل پذیرش محصولات سازگار با محیط زیست | Q16 | 0.680 | ||||
انگیزههای درونی | نگرانی زیست محیطی Environmental Concern
| مأموریت زیست محیطی سازمان | Q17 | 0.874 | 0.663AVE= 0.327CR= 0.533MSV= 0.036ASV= | ]10، 24، 30، 40، 42[ |
سیاستهای زیست محیطی سازمان | Q18 | 0.889 | ||||
مدیریت شهرت زیست محیطی | Q19 | 0.872 | ||||
اقدامات لازم برای بهرهوری انرژی در تجهیزات | Q20 | 0.849 | ||||
توسعه سیستم برای پذیرش مسئولیت محیطی | Q21 | 0.635 | ||||
آموزشهای مرتبط با محیط زیست برای کارکنان | Q22 | - | ||||
استفاده از مواد قابل بازیافت در سازمان | Q23 | 0.735 | ||||
پشتیبانی مدیریت Management Support | حمایت مدیریت از خرید محصولات سازگار با محیط | Q24 | 0.920 | 0.718AVE= 0.879CR= 0.100MSV= 0.044ASV= | ||
حمایت مدیریت از ابتکارات تامینکنندگان سبز | Q25 | 0.993 | ||||
حمایت مدیریت از نیروی انسانی برای توسعه زنجیره تامین سبز | Q26 | 0.568 | ||||
تدارکات سبز Green Procurement | ارائه مشخصات طراحی با الزامات محیطی به تامینکنندگان | Q27 | 0.648 | 0.535AVE= 0.850CR= 0.269MSV= 0.092ASV= | ]10، 30، 45، 46، 47[ | |
همکاری با تامینکنندگان برای اهداف محیطی | Q28 | 0.807 | ||||
اجرای ممیزیهای زیست محیطی برای مدیریت تأمینکنندگان | Q29 | 0.603 | ||||
ارزیابی شیوههای سازگار با محیط زیست تأمینکنندگان لایه دوم | Q30 | 0.745 | ||||
انتخاب تأمینکننده با استفاده از معیارهای محیطی | Q31 | - | ||||
ارائه بازخورد به تامینکنندگان در خصوص عملکرد محیطی آنها | Q32 | 0.828 | ||||
پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز | همکاری با مشتریان Cooperation with Customers | همکاری با مشتریان برای طراحی زیست محیطی | Q33 | 0.611 | 0.572AVE= 0.840CR= 0.327MSV= 0.039ASV= | ]3، 10، 13، 54[ |
همکاری با مشتریان برای تولید پاکتر | Q34 | 0.871 | ||||
همکاری با مشتریان برای بستهبندی سبز | Q35 | 0.669 | ||||
همکاری با مشتریان برای استفاده کمتر از انرژی هنگام حمل و نقل | Q36 | 0.842 | ||||
بهبود سرمایه گذاری Investment recovery | فروش موجودی / مواد اضافی | Q37 | 0.541 | 0.595AVE= 0.849CR= 0.112MSV= 0.044ASV= | ||
فروش ضایعات و مواد مصرفی | Q38 | 0.913 | ||||
فروش تجهیزات سرمایه اضافی | Q39 | 0.641 | ||||
ایجاد سیستم بازیافت محصولات | Q40 | 0.919 | ||||
طراحی محیط زیست Eco-design
| طراحی محصولات برای کاهش مصرف مواد / انرژی | Q41 | 0.597 | 0.621AVE= 0.863CR= 0.125MSV= 0.046ASV= | ||
طراحی محصولات برای استفاده مجدد، بازیافت و بازیابی مواد | Q42 | 0.900 | ||||
طراحی محصولات برای جلوگیری یا کاهش محصولات خطرناک | Q43 | 0.637 | ||||
طراحی فرآیند برای به حداقل رساندن ضایعات | Q44 | 0.954 | ||||
مدیریت محیط زیست داخلی Internal Environmental Management | تعهد مدیران ارشد در مدیریت زنجیره تأمین سبز | Q45 | - | 0.506AVE= 0.834CR= 0.179MSV= 0.066ASV= | ||
پشتیبانی مدیران سطح میانی از مدیریت زنجیره | Q46 | 0.578 | ||||
همکاری بین وظیفهای برای بهسازی محیطی | Q47 | - | ||||
مدیریت كیفیت جامع زیست محیطی | Q48 | 0.828 | ||||
برنامههای مربوط به انطباق و حسابرسی محیطی | Q49 | 0.681 | ||||
گواهینامه ISO 14000 | Q50 | 0.808 | ||||
وجود سیستمهای مدیریت محیط زیست با گواهینامه ISO 9000 | Q51 | 0.628 | ||||
عملکرد سازمان | عملکرد اجتماعی Social Performance | بهبود تصویر سازمان از نظر مسئولیت اجتماعی | Q52 | 0.883 | 0.894AVE= 0.971CR= 0.071MSV= 0.026ASV= | ]10، 18، 30، 55[ |
ابتکارات سبز مانند کاشت درخت، حفظ آب | Q53 | 0.980 | ||||
برگزاری دورههای درمانی برای افراد زیرمجموعه | Q54 | 0.966 | ||||
برگزاری دورههای آموزشی برای افراد زیرمجموعه | Q55 | 0.950 | ||||
عملکرد بازار Market Performance | میزان رضایت مشتریان از محصولات سبز سازمان | Q56 | 0.871 | 0.517AVE= 0.757CR= 0.179MSV= 0.067ASV= | ||
پذیرش محصولات سبز جدید سازمان از سوی مشتریان | Q57 | 0.566 | ||||
افزایش سهم بازار محصولات سبز | Q58 | 0.686 | ||||
عملکرد زیست محیطی Environmental Performance | عملکرد انتشار گازهای گلخانهای | Q59 | 0.721 | 0.524AVE= 0.846CR= 0.243MSV= 0.060ASV= | ]10، 30، 55[ | |
عملکرد پساب و فاضلاب | Q60 | 0.805 | ||||
عملکرد ضایعات جامد | Q61 | 0.711 | ||||
مصرف مواد خطرناک / مضر / سمی | Q62 | 0.667 | ||||
وضعیت زیست محیطی شرکت | Q63 | 0.710 | ||||
عملکرد اقتصادی Financial Performance | هزینههای عملیاتی | Q64 | - | 0.587AVE= 0.810CR= 0.062MSV= 0.022ASV= | ]10، 18، 30، 55[ | |
هزینههای مصرف انرژی | Q65 | - | ||||
هزینه تصفیه ضایعات | Q66 | 0.705 | ||||
هزینه تخلیه زباله | Q67 | 0.782 | ||||
جریمه حوادث زیست محیطی | Q68 | 0.808 | ||||
عملکرد عملیاتی Operational Performance | تحویل به موقع کالا | Q69 | 0.537 | 0.520AVE= 0.863CR= 0.194MSV= 0.067ASV= | ]10، 30[ | |
سطح موجودی | Q70 | 0.804 | ||||
سطح ضایعات | Q71 | 0.536 | ||||
ارتقاء کیفیت محصول | Q72 | 0.847 | ||||
انعطاف پذیری محصول | Q73 | 0.717 | ||||
استفاده از ظرفیت | Q74 | 0.817 | ||||
برای تایید برازش مدل از بین شاخصهای X2/df، RMSEA، PNFI و PCFI که شاخصهای مقتصد نام دارند، باید دو شاخص در محدوده مجاز قرار گیرند. از شاخصهای GFI و AGFI که به شاخصهای مطلق معروف هستند، حداقل یکی باید در محدوده مجاز قرار گیرد و در بقیه شاخصهای CFI، IFI، RFI,TLI و NFI که شاخصهای مقایسهای نام دارند، حداقل دو مورد باید در محدوده مجاز قرار گیرند. نتایج سنجش برازش مدل در جدول 3 ارائه شده و همان طور که مشاهده میشود مدل اندازهگیری از برازش مناسبی برخوردار است.
جدول 3- نتایج برازش مدل اندازهگیری پژوهش
Table 3- Results of the measurement model tests
شاخصهای برازش | X2/df | RMSEA | PNFI | PCFI | GFI | TLI | CFI | IFI |
مقدار مجاز | 3> | 0.08> | 0.5< | 0.5> | 0.8< | 0.9< | 0.9< | 0.9< |
مقدار حاصل | 1.113 | 0.025 | 0.739 | 0.859 | 0.81 | 0.979 | 0.981 | 0.982 |
مدل ساختاری پژوهش
نتايج به دست آمده از برآورد مدل ساختاري كلي پژوهش، در شکل 3 ارائه شده است. همان طور که مشخص است، متغیر فشارهای محیط خارجی توانسته 11% از تغییرات متغیر انگیزههای درونی و 19% از تغییرات متغیر تدارکات سبز را تبیین کند. دو متغیر فشارهای محیط خارجی و انگیزههای درونی، روی هم 33% از تغییرات متغیر پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز را تبیین کردهاند. این در حالی است که 20% از تغییرات متغیر عملکرد با متغیرهای تدارکات سبز و پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز، تبیین شده است.
معیار این پژوهش، جهت تایید یا رد هر فرضیه، مقدار p یا آماره t است. چنانچه مقدار p کمتر از 0.05 و یا قدر مطلق آماره t بزرگتر از 1.96 حاصل شود، نشان میدهد فرضیه، معنادار و مورد تایید است. مطابق جدول 4 مقدار آماره t برای فرضیههای 1 تا 6 پژوهش، بزرگتر از مقدار بحرانی 1.96 حاصل شده است، لذا چنین نتیجه گرفته میشود که فرضیهها مورد تایید هستند.
جهت بررسی فرضیههای میانجی از آزمون سوبل استفاده شد. مقدار آماره Z در آزمون سوبل از رابطه (1) به دست میآید که در این رابطه، tA آماره t در رابطه میان متغیر مستقل و میانجی و tB آماره t در رابطه میان متغیر میانجی و وابسته است.
(1) |
| |||
|
شکل 3- مدل ساختاری
Figure 3- The structural model
جدول 4- نتایج رگرسیون برای اثرات مستقیم (فرضیههای 1 تا 6)
Table 4- Regression results for direct effects (H1-H6)
نتیجه | ضریب مسیر | آماره t | معناداری p | فرضیهها |
تایید | 0.44 | 5.158 | *** | H1: فشارهای محیط خارجی ← تدارکات سبز |
تایید | 0.30 | 2.917 | 0.004 | H2: فشارهای محیط خارجی ← پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز |
تایید | 0.33 | 3.529 | *** | H3: فشارهای محیط خارجی ← انگیزههای درونی |
تایید | 0.40 | 2.841 | 0.004 | H4: انگیزههای درونی ← پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز |
تایید | 0.31 | 3.602 | *** | H5: تدارکات سبز ← عملکرد سازمان |
تایید | 0.27 | 2.729 | 0.006 | H6: پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز ← عملکرد سازمان |
*** به معنای 0.01 < p است. | ||||
جدول 5- نتایج رگرسیون برای اثرات میانجی (فرضیههای 7 تا 10)
Table 5- Regression results for mediation effects (H7-H10)
نتیجه | A.B | Z-Value | فرضیهها |
تایید | 0.132 | 2.213 | H7: فشارهای محیط خارجی ← انگیزههای درونی ← پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز |
تایید | 0.136 | 2.953 | H8: فشارهای محیط خارجی ← میانجی تدارکات سبز ← عملکرد سازمان |
تایید | 0.081 | 1.992 | H9: فشارهای محیط خارجی ← پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز ← عملکرد سازمان |
تایید | 0.108 | 1.968 | H10: انگیزههای درونی ← پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز ← عملکرد سازمان |
نتیجهگیری و پیشنهادات
همان گونه که شیوههای مدیریت زنجیره تامین سبز در میان صنایع گسترده شده است، محققان نیز عوامل محرک داخلی و خارجی مدیریت زنجیره تامین سبز را مورد مطالعه و خروجی عملکرد آن را مورد ارزیابی قرار میدهند. در این پژوهش نیز به بررسی تاثیر فشارهای محیط خارجی و انگیزههای درونی بر عملکرد سازمان با نقش میانجی پذیرش زنجیره تامین سبز و تدارکات سبز در شرکت قالبهای صنعتی ایران خودرو پرداخته شد. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که فشارهای محیط خارجی بر تدارکات سبز و پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز تاثیر معنادار دارد و با توجه به ضرایب مسیر مثبت به دست آمده، میتوان ادعا کرد که این روابط مثبت و هم جهت هستند. در تحقیقات پیشین، عواملی مانند مسائل اقتصادی، قوانین، تامینکنندگان، رقبا و فشارهای سهامداران به عنوان محرکهایی جهت سوق دادن سازمان به پیادهسازی زیرساختهای مدیریت زنجیره تأمین سبز، بیان شده است. تایید این روابط در این پژوهش، که همسو با تحقیقات پیشین نظیر ]10[، ]31[، ]34[ و ]38[ است، به این معناست که هر چه میزان فشارهای محیط خارجی بر سازمان بیشتر باشد، توجه سازمان نسبت به تدارکات سبز و پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز افزایش پیدا میکند.
نتایج بهدست آمده نشان میدهد بين فشارهای محیط خارجی با انگیزههای درونی رابطه معنادار وجود دارد و متعاقبا انگیزههای درونی نیز بر پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز تاثیر معنادار دارد. با توجه به ضرایب مسیر مثبت حاصل، این روابط مثبت و همجهت هستند. تایید این فرضیه که همسو با نتايج تحقیقات ]10[، ]40[ و ]41[ است، بیانگر این است که کیفیت کلی مدیریت زیست محیطی سازمان، غالباً تحت تأثیر مقررات زیست محیطی است، یعنی انجام هر گونه اقدامی در جهت مسائل زیست محیطی باید محرک و انگیزهای داشته باشد و هر چقدر فشارهای محیط خارجی بر سازمان بیشتر باشد، انگیزههای درونی سازمان نسبت به زنجیره تامین سبز افزایش پیدا میکند که این موضوع به نوبه خود، میزان پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز را در سازمان افزایش میدهد. به عبارت دیگر، عوامل و انگیزههای داخلی سازمان، شتاب دهندهای برای سیاستهای زیست محیطی محسوب میشوند.
نتایج حاصل بیانگر این است تدارکات سبز و پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز بر عملکرد سازمان تاثیر معنادار دارند و ضرایب مسیر حاصل، نشان دهنده روابط مثبت و همجهت است. این نتیجه با نتایج تحقیقات پیشین نظیر ]34[، ]42[، ]44[ و ]45[ همسو و سازگار است. تایید اين فرضیه به این معناست که سازمانهایی که شیوههای مدیریت زنجیره تامین سبز را اجرا میکنند، از سطح بالاتری از عملکرد پایدار برخوردار هستند و پذیرش تدارکات سبز با تمامی ابعاد عملکرد سازمان، شامل عملکرد اقتصادی، عملیاتی، زیست محیطی، اجتماعی و بازار، رابطه مثبت دارد.
مطابق با نتايج به دست آمده، فشارهای محیط خارجی با نقش میانجی انگیزههای درونی بر پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز تاثیر مثبت و معنادار دارد. این نتیجه همسو با تحقیقات ]10[ و ]34[ نشان میدهد سازمانها برای انجام اقدامات زیست محیطی، دارای انگیزههایی هستند که سازمان را به سمت سازگاری و تعهد به محیط زیست سوق میدهند که از جمله این انگیزهها، میتوان به الگوبرداری و تقلید از سایر سازمانها، آگاهی مشتریان و موفقیت رقبا اشاره کرد. همچنین، نتایج پژوهش همراستا با مطالعه ]10[ بیانگر این است که انگیزههای درونی با نقش میانجی پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز، بر عملکرد سازمان تاثیر مثبت و معنادار دارد. اتخاذ مدیریت زنجیره تامین سبز میتواند به عنوان کاری مملو از چالشها و خطرات ظاهر شود. با حفظ استقلال مدیریتی، جلب مهارتهای مدیران و بهرهبرداری از آن در شبکههای حرفهای، انگیزه مدیریت برای پذیرش زنجیره تامین سبز افزایش مییابد که به نوبه خود، منجر به بهبود عملکرد سازمان میشود.
نتایج پژوهش نشان میدهد فشارهای محیط خارجی بر عملکرد سازمان با نقش میانجی تدارکات سبز و پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز تاثیر مثبت و معنادار دارد. این نتیجه همراستا با نتایج تحقیقات پیشین نظیر ]10[، ]30[ و ]50[ بیانگر این است که محرکهاي خارجی بر فعالیتهاي عملیاتی مدیریت زنجیره تأمین سبز تاثیرگذار است و این محرکهاي خارجی میتوانند تأثیري مثبت بر محرکهاي داخلی داشته باشند و آنها را به سمت و سوي فعالیتهاي عملیاتی مدیریت زنجیره تأمین سبز پیش ببرند. از طرفی، پذیرش تدارکات سبز با تمامی ابعاد عملکرد شرکت، شامل عملکرد اقتصادی، عملیاتی، زیست محیطی، اجتماعی و بازار، رابطه مثبت دارد.
پیشنهادات کاربردی
با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر، در ادامه پیشنهاداتی برای استفاده مدیران شرکت قالبهای صنعتی ایران خودرو و سایر سازمانهای فعال در صنعت خودروسازی ایران، ارائه میشود.
با تایید رابطه مثبت و معنادار بین فشارهای محیط خارجی با تدارکات سبز، پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز و انگیزههای درونی، و با توجه به این که در میان ابعاد فشارهای محیط خارجی، ضریب مسیر بُعد "فشار رقبا" با مقدار 0.94، دارای بیشترین تاثیر در میان ابعاد این متغیر بوده است، میتوان گفت دوستدار محیط زیست بودن و سازگاری با الزامات محیطی، راهی برای تمایز از سایر رقبا است. از آنجا که آن دسته از سازمانها که به طور همزمان از استراتژیهای تمایز و کاهش هزینه استفاده میکنند، در کسب مزیت رقابتی نسبت به رقبا موفقترند، لذا توصیه میشود سازمانها در زنجیره تأمین سبز خود، این دو استراتژی را همزمان مورد استفاده قرار دهند. از یک سو، سازمان با لحاظ کردن اصول اقتصادی در دستیابی به اهداف صرفهجویی در استفاده از منابع، انرژی، انبارها، جلوگیری از حمل و نقل غیرضروری، کاهش آلودگی با بکارگیری مواد خام و سازگار با محیط زیست، کاهش ضایعات و ... از مزایای کارایی یا به تعبیر دیگر، از استراتژی کاهش هزینهها بهرهمند میشود. از سوی دیگر، با ایجاد نوآوری در طراحی و تولید محصولات سازگار با محیط زیست و قابل بازیافت، علاوه بر کاهش هزینههای تخریب زیست محیطی (هزینههای اجتماعی) از استراتژی پاسخگویی یا به عبارتی از استراتژی تمایز استفاده میکند. برآیند این دو استراتژی، معیاری مطلوب در انتخاب ابزارهای سیاستگذاری اقتصادی با صرف حداقل هزینه در دستیابی به استراتژی مزیت رقابتی است. همچنین پیشنهاد میشود مدیران صنایع با برگزاری جلسات و گفتگو با مسئولین دولتی و توجیه کردن آنها در خصوص مزایای اجرای مدیریت زنجیره تامین سبز، جهت اختصاص بودجه و وام جهت افزایش توانایی مالی صنعت در ابتدای این راه گامهای مفیدی بردارند. لازم است مدیران صنایع در جلسات و کارگروههای مختلف، از دولت درخواست کنند که با حمایتهای مالی، قسمتی از فشار بر صنایع را کاهش دهد و با وضع قوانین سازگار با محیط زیست و افزایش آگاهی مشتریان و مصرفکنندگان از طریق رسانهها، سازمانها را متعهد به بکارگیری زنجیره تامین سبز کنند. دولت میتواند صنایع را در دستهبندیهای مختلف زیست محیطی قرار دهد، بدین صورت که به عملکرد محیطی آنان امتیاز داده و آنها را رتبهبندی کند. به هر گروه، میزان مالیات خاصی تعلق گیرد و گروههایی که در ردههای بالای عملکرد محیطی قرار دارند، از دادن مالیات معاف شوند. این شیوه، سازمانها را تشویق به عملکرد بهتر در زمینه محیط زیست میکند. پیشنهاد میشود مدیران صنایع این موارد را در جلسات و کارگروههای مختلف به مسئولان دولتی ارائه نمایند.
با تایید رابطه مثبت و معنادار بین انگیزههای درونی با پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز و نقش آن در تاثیرگذاری فشارهای محیط خارجی بر پذیرش زنجیره تامین سبز، و با توجه به اینکه در میان ابعاد انگیزههای درونی، ضریب مسیر بُعد "نگرانی زیست محیطی" با مقدار 0.79، دارای بیشترین تاثیر در میان ابعاد این متغیر بوده است، پیشنهاد میشود جهت تشکیل کمیته بررسی اقدامات داخلی و خارجی مدیریت زنجیره تأمین سبز و تعیین استراتژیهای لازم با هدف استقرار الگوی مناسب مدیریت زنجیره تأمین سبز در سازمان و اجرایی شدن آن، اقدامات لازم صورت گیرد. لازم است برنامههای سازگار با محیط زیست با استراتژیها و فعالیتهای سازمان همسو شود و در اتخاذ استراتژیها، جهتگیریهای سبز مورد توجه مدیران قرار گیرند. چرا که برنامههای زیستمحیطی برای اجرا و بهبود عملکرد نیاز به یک فرهنگ سازگار و همچنین دوره بلندمدتی دارد. به علاوه، برای موفقیت در این برنامهها حمایت مدیران ارشد بسیار حائز اهمیت است. ارائه آموزشهاي سبز براي کلیه سطوح سازمان و ارزیابی کارکنان در هر دوره آموزشی، برای اطمینان از آشنایی آنها با مباحث مدیریت زنجیره تأمین سبز نیز میتواند جهت تقویت انگیزههای درونی و ایجاد نگرانیهای زیست محیطی در کلیه افراد سازمان صورت گیرد.
با تایید رابطه مثبت و معنادار بین تدارکات سبز با عملکرد پایدار و نقش آن در تاثیرگذاری فشارهای محیط خارجی بر عملکرد، و با توجه به اینکه در میان ابعاد تدارکات سبز، ضریب مسیر بُعد "همکاری با تامینکنندگان" با مقدار 0.82، دارای بیشترین تاثیر در میان ابعاد این متغیر بوده است، توصیه میشود سازمان با تأمینکنندگان و سازمانهایی همکاری کند که داراي گواهینامه ISO14000 و محیط زیستی از مراجع ذيصلاح هستند. انتخاب و همکاري با تأمینکنندگان سازمان در هر لایهاي از زنجیره تأمین که هستند و در هر درجهاي از همکاري با سازمان قرار دارند، میتواند سازمان را در زمینه سبز شدن خود و محصولاتش یاری کنند. همچنین لازم است دستورالعمل و خط مشی مناسب جهت همسوسازي فرایندهاي داخلی در زنجیره تأمین سبز سازمان، براي تأمینکنندگان ایجاد شود. علاوه بر این، در خرید مواد اولیه، ماشینآلات، تجهیزات و ابزار، استانداردهای لازم تدوین و رعایت شود و در صورت امکان، سطح فناوری ارتقا یابد، به نحوی که مؤلفههای سبز، مانند کمینه استفاده از انرژی، کمینه آسیب به کارکنان و کمینه آلودهسازی محیط زیست و ... در آن لحاظ شده باشد. همچنین، از آنجا که در زنجیره تامین سبز فرایند بازیافت هم وجود دارد، لذا با اجرای مدیریت زنجیره تامین سبز، درصد بالایی از انرژی و مواد اولیه در طی بازیافت به فرایند تولید بازگردانده میشود و این امر، باعث کاهش آلودگی محیط زیست و کاهش هزینه میشود و با بازگرداندن درصد بالایی از مواد و انرژی به فرایند زنجیره تامین، نیاز به تامینکنندگان مواد اولیه و همچنین درگیر شدن در پیچیدگی سنجش و نظارت بر شیوههای زیست محیطی تامینکنندگان تا حد زیادی کاهش پیدا میکند.
با تایید رابطه مثبت و معنادار بین پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز با عملکرد پایدار و نقش آن در تاثیرگذاری فشارهای محیط خارجی و انگیزههای درونی بر عملکرد، و با توجه به اینکه در میان ابعاد مدیریت زنجیره تامین سبز، ضریب مسیر بُعد "همکاری با مشتریان" با مقدار 0.83، دارای بیشترین تاثیر در میان ابعاد این متغیر بوده است، توصیه میشود از تحقیقات بازاریابی براي شناسایی و جذب ایدههاي مشتریان جهت بهبود خدمات و محصولات سبز تولیدی سازمان استفاده شود. به اشتراکگذاري محصولات و خدمات با مشتریان و نظرسنجی از آنها جهت ارزیابی محصولات سازمان، از نظر سبز بودن و اکولوژیکی بودن آنها، همکاري با سازمانهاي مردم نهاد و سازمان محیط زیست، جهت طراحی و تولید محصولات و خدمات سبز و حمایت هرچه بیشتر سرمایه انسانی در راستای سبز شدن نیز از دیگر راهکارهای پیشنهادی در این زمینه است. علاوه بر این، آگاهی و دانش سرمایه انسانی برای رسیدن به اهداف زیست محیطی و توسعه پایدار بسیار مهم است، زیرا آنچه باعث میشود برنامههای پایدار به درستی پیاده شود و از منابع، به طور بهینه استفاده شود، وجود سرمایه انسانی سبزی است که آنها را اجرا و استفاده میکند. لذا مدیران ارشد باید به حمایت هرچه بیشتر سرمایه انسانی در راستای سبز شدن بپردازند.
پیشنهاد به پژوهشگران آتی
در راستای تکمیل نتایج این پژوهش، در ادامه پیشنهاداتی جهت پژوهشهای آتی ارائه میشود. استفاده از پرسشنامه یکی از محدودیتهای پژوهش حاضر است که پیشنهاد میشود محققان بعدی از سایر روشهای تحقیق کیفی برای انجام پژوهش استفاده کنند. محققین آتی میتوانند مدل این پژوهش را در حوزهها و صنایع دیگر مورد آزمایش قرار دهند تا قدرت تعميمپذيري نتایج آن افزايش يابد. علاوه بر این، تأثیر آموزشهای زیست محیطی بر یادگیری کارکنان در خصوص پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز و نیز نقش فرهنگ سازمانی در اجرای برنامههای تعهد زیست محیطی و پذیرش مدیریت زنجیره تامین سبز، میتواند در تحقیقات آتی مورد مطالعه قرار گیرد. بررسی تأثیر پذیرش مدیریت زنجیره تأمین سبز بر نوآوری تکنولوژیکی، یکپارچهسازی اقدامات مدیریت زنجیره تأمین سبز و تأثیر آن در موفقیت سازمان، از موضوعاتی است که میتواند در تحقیقات بعدی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین، اثر اقدامات مدیریت زنجیره تأمین سبز بر رقابت شرکت و کسب مزیت رقابتی، بررسی تاثیر مدیریت زنجیره تامین سبز بر عملکرد پایدار سازمان با نقش تعدیلگر اندازه سازمان نیز از جمله موضوعات پیشنهادی برای تحققیات آتی است.
منابع
1. Srivastava, S.K., 2007. Green supply-chain management: a state-of-the-art literature review. International Journal of Management Reviews, 9(1): 53-80.
2. Piercy, N. & Rich, N., 2015. The Relationship between Lean Operations and Sustainable Operations. International Journal of Operations & Production Management, 35(2): 282-315.
3. Zhu, Q., Sarkis, J. & Lai, K. H., 2008. Confirmation of a measurement model for green supply chain management practices implementation. International Journal of Production Economics, 111(2): 261-273.
4. Wong, C. Y., Wong, C. W. & Boon-itt, S., 2015. Integrating environmental management into supply chains: a systematic literature review and theoretical framework. International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 45(1/2): 43-68.
5. Zhu, Q. & Sarkis, J., 2004. Relationships between operational practices and performance among early adopters of green supply chain management practices in Chinese manufacturing enterprises. Journal of Operation Management, 22(3): 265-289.
6. Ahi, P. & Searcy, C., 2015. An analysis of metrics used to measure performance in green and sustainable supply chains. Journal of Cleaner Production, 86(1): 360-377.
7. Boks, C. & Stevels, A., 2007. Essential perspectives for design for environment, Experiences from the electronics industry. International Journal of Production Research, 45(18-19): 4021-4039.
8. Huang, J., 2001. Eco-Efficiency and an overview of green productivity. In Conference on Enhancing Competitiveness Through Green Productivity, China. Pp. 25-27.
9. Foo, P. Y., Lee, V. H., Tan, G. & Ooi, K. B., 2018. A gateway to realizing sustainability performance via green supply chain management practices: A PLS-ANN approach. Expert Systems with Applications, 107(1): 1-14.
10. Agarwal, A., Giraud, F. & Li, Y., 2018. A Mediation Model of Green Supply Chain Management Adoption: The Role of Internal Impetus. International Journal of Production Economics, 205: 342-358.
11. شجاعی، پیام، حاجی زاده، محسن و اسفندیاری مهنی، محمد حسن. ارزیابی والویتبندی موانع پیادهسازی زنجیره تامین سبز,با استفاده از فرآیند رتبهبندی تفسیری (مورد مطالعه شرکت تولید برق جنوب). پژوهشنامه مدیریت اجرایی، پاییز و زمستان 1396، 9(18): 63-88.
12. الفت، لعیا، خاتمی فیروز آبادی، علی و خداوردی، روح الله. مقتضیات تحقق مدیریت زنجیره تأمین سبز در صنعت خودروسازی ایران. فصلنامه علوم مدیریت ایران. بهار 1390، 6(21): 123-140.
13. Arif, M., Egbu, C., Haleem, A., Kulonda, D. & Khalfan, M., 2009. State of green construction in India: Drivers and challenges. Journal of Engineering, Design and Technology, 7(2): 223-234.
14. Gandhi, S., Mangla, S. K., Kumar, P. & Kumar, D., 2015. Evaluating factors in implementation of successful green supply chain management using DEMATEL: a case study. International Strategic Management Review, 3(1): 96-109.
15. اسمعیلی، صمد. ارزیابی و تبیین ساختار عوامل کلیدی موفقیت مدیریت زنجیره تامین سبز پایدار در صنعت خودروسازی با استفاده از تکنیک دی متل فازی. پایان نامه کارشناسی ارشد. موسسه آموزش عالی آمل، دانشکده علوم انسانی. 1399.
16. Kumar, V., Chibuzo, E., Reyes, J., Kumari, A., Lona, L. & Torres, G., 2017. The Impact of Supply Chain Integration on Performance: Evidence from the UK Food Sector. Procedia Manufacturing, 11: 814 – 821.
17. Van, N., Vikas, K., Archana, K., Arturo, G. & Supalak, A., 2016. The role of supply chain integration in achieving competitive advantage: A study of UK automobile manufacturers. Proceedings of the 26th International Conference on Flexible Automation and Intelligent Manufacturing (FAIM), Seoul, Republic of Korea, June 27-30.
18. پورعباس، فریور. بررسی تاثیر عملکرد زنجیره تامین ناب و سبز بر پایداری صنعت خودرو (مطالعه موردی: ایرانخودرو، سایپا و پارس خودرو). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شاهد، دانشکده علوم انسانی، گروه مدیریت صنعتی. 1398.
19. تاجیانی، مهسا. تأثير مديريت منابع انساني سبز و شيوه هاي مديريت زنجيره تأمين سبز بر عملكرد پايدار. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور، مرکز کرج. 1398.
20. احمدی نژاد، سحرالسادات، کریمی زارچی، محمد و فتحی، محمدرضا. انتخاب استراتژی تجاری مدیریت زنجیره تامین سبز با بکارگیری روش فرآیند تحلیل شبکهای. فصلنامه انسان و محیط زیست، بهار 1399، 18(1): 21-34.
21. Lee, E. & Kim, S., 2001. Supplier selection and management system considering relationships in supply chain management, IEEE Transactions on Modern Manufacturing Enterprises, Journal of China University of Geosciences.
22. Jorgensen, B., 2005. The "Greening" of The Supply Chain. Electronic Business, 31 (6): 29-30.
23. Chen, M., Wei, H., Wei, M., Huang, H., Su, C. H., 2021. Modeling a green supply chain in the hotel industry: An evolutionary game theory approach. International Journal of Hospitality Management, 92: 102716.
24. Simpson, D., Power, D. & Samson, D., 2007. Greening the automotive supply chain: a relationship perspective. International Journal of Operations & Production Management, 27(1): 28-48.
25. Lynes, J. K., 2004. The motivations for environmental commitment in the airline industry (Doctoral dissertation, Griffith University).
26. Zhang, X. & Yousaf, H.M., 2020. Green supply chain coordination considering government intervention, green investment, and customer green preferences in the petroleum industry. Journal of Cleaner Production, 246, 118984.
27. امیدوار، رضا، سرداری، احمد و یزدانی، ناصر. رتبه بندی موانع مدیریت زنجیره تأمین سبز با استفاده از روش دیمتل (مطالعه شرکت پارس خودرو). فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات بازاریابی نوین، تابستان 1394، 5(2): 1-14.
28. Gilbert, S., 2001. Greening supply chain: enhancing competitiveness through green productivity. Tapei, Taiwan.
29. Yook, K.H., Choi, J.H. & Suresh, N.C., 2017. Linking green purchasing capabilities to environmental and economic performance: the moderating role of firm size. Journal of Purchasing and Supply Management, Forthcoming.
30. Ghosh, M., 2019. Determinants of green procurement implementation and its impact on firm performance. Journal of Manufacturing Technology Management, 30 (2): 462-482.
31. Walker, H., Sisto, L., Di. & McBain, D., 2008. Drivers and barriers to environmental supply chain management practices: lessons from the public and private sectors. Journal of Purchasing and Supply Management, 14(1): 69-85.
32. زمانی، آرزو، مهرداد حسینیشکیب، و عباس خمسه. 1399. تاثیر فرآیند و محتوای استراتژی بر چابکی و عملکرد سازمانی: نقش میانجی همسویی استراتژیک. فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای مدیریت راهبردی.
33. Carter, C. R. & Rogers, D. S., 2008. A framework of sustainable supply chain management: moving toward new theory. International journal of physical distribution & logistics management, 38(5): 360-387.
34. Zhu, Q., Sarkis, J. & Lai, K. H., 2013. Institutional-based antecedents and performance outcomes of internal and external green supply chain management practices. Journal of Purchasing and Supply Management, 19(2): 106-117.
35. Atasu, A., Van Wassenhove, L. N. & Sarvary, M., 2009. Efficient Take‐Back Legislation. Production and Operations Management, 18(3): 243-258.
36. Linn, A., 2007. Wal-Mart pushes suppliers to ‘go green.’ http://www.nbcnews.com/id/ 18056716/ns/ business-going_green/t/wal-mart-pushes-suppliers-go-green/ (Last accessed February 15, 2018).
37. Wu, G.C., Ding, J.H. & Chen, P.S., 2012. The effects of GSCM drivers and institutional pressures on GSCM practices in Taiwan’s textile and apparel industry. International Journal of Production Economics, 135(2): 618-636.
38. Erlandsson, J. & Tillman, A. M., 2009. Analysing influencing factors of corporate environmental information collection, management and communication. Journal of Cleaner Production, 17(9): 800-810.
39. Huber, J., 2008. Technological environmental innovations (TEIs) in a chain-analytical and life-cycleanalytical perspective. Journal of Cleaner Production, 16(18): 1980-1986.
40. Lynes, J. K. & Andrachuk, M., 2008. Motivations for corporate social and environmental responsibility: A case study of Scandinavian Airlines. Journal of International management, 14 (4): 377-390.
41. Branzei, O., Vertinsky, I., Takahashi, T. & Zhang, W., 2001. Corporate Environmentalism Across Cultures A Comparative Field Study of Chinese and Japanese Executives. International Journal of Cross-Cultural Management, 1(3): 287-312.
42. Geng, R., Mansouri, S. A. & Aktas, E., 2017. The relationship between green supply chain management and performance: A meta-analysis of empirical evidences in Asian emerging economies. International Journal of production Economics, 183: 245-258.
43. Wang, C., Zhang, Q., Zhang, W., 2020. Corporate social responsibility, Green supply chain management and firm performance: The moderating role of big-data analytics capability. Research in Transportation Business & Management, 37, 100557.
44. Zailani, S., Jeyaraman, K., Vengadasan, G. & Premkumar, R., 2012. Sustainable supply chain management (SSCM) in Malaysia: A survey. International Journal of Production Economics, 140(1): 330-340.
45. Mitra, S. & Datta, P.P., 2014. Adoption of green supply chain management practices and their impact on performance: an exploratory study of Indian manufacturing firms. International Journal of Production Research, 52(7): 2085-2107.
46. Kuei, C. H., Madu, C. N., Chow, W. S. & Chen, Y., 2015. Determinants and associated performance improvement of green supply chain management in China. Journal of Cleaner Production, 95: 163-173.
47. Vanalle, R.M., Ganga, G., Filho, M. & Lucato, W., 2017. Green supply chain management: An investigation of pressures, practices, and performance within the Brazilian automotive supply chain. Journal of Cleaner Production, 151: 250-259.
48. Yazdanjooei, F., Hosseini Shakib, M. & Khamseh, A., 2020. Establishing agile organizations through information technology and the impact of internal information technology services perceptions on the quality of information thechnology services (in small and medium industries of the Alborz province). Journal of Critical Reviews, 7(4),464-473.
49. استخریان، امیررضا و مطبوع، ریحانه. بررسی تاثیر مستقیم و غیرمستقیم یکپارچه سازی مدیریت زنجیره تامین بر عملکرد سازمانها. اولین کنفرانس ملی کامپیوتر و فناوری اطلاعات، 1396.
50. حسینی، سیده اسما، ایرانبان، سیدجواد و میرجهان مرد، سیدجواد. تعیین و اولویتبندی عوامل مؤثر بر زنجیره تأمین سبز با استفاده از رویکرد تحلیل مسیر. فصلنامه مدیریت تولید و عملیات، پاییز و زمستان 1393، 5(9).
51. Meng, Q., Li, M., Liu, W., Li, Z., Zhang, J., 2021. Pricing policies of dual-channel green supply chain: Considering government subsidies and consumers' dual preferences. Sustainable Production and Consumption, 26: 1021-1030
52. Grekova, K., Bremmers, H.J., Trienekens, J.H., Kemp, R.G.M. & Omta, S.W.F., 2014. Extending environmental management beyond the firm boundaries: An empirical study of Dutch food and beverage firms. International Journal of Production Economics, 152: 174-187.
53. Hair, J., Black, C., Babin, J. & Anderson, E., 2010. Multivariate data analysis. USA: Prentice Hall.
54. Lee, S. & Klassen, R.D., 2008. Drivers and enablers that foster environmental management capabilities in small- and medium-sized suppliers in supply chains. Production and Operations Management, 17 (2): 573-586.
55. Muhamad, M. R., Ebrahim, Z. & Hami, N., 2014. The Influence of Innovation Performance towards Manufacturing Sustainability Performance. In the proceeding of 2014 International Conference on Industrial Engineering and Operations Management.