بررسی اثرات برنامه های محرومیت زدایی در ارتقاء پایداری زیست محیطی در شهرستان قلعه گنج (پایلوت اقتصاد مقاومتی کشور)

محورهای موضوعی : توسعه پایدار

محمدطاهر رستمی ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران. *(مسوول مکاتبات))
عباس ملک حسینی ² (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران. )
مجید شمس ³ (استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/06/27 تاریخ پذیرش : 1401/10/28 تاریخ انتشار : 1403/04/01

کلید واژه: قلعه گنج, محرومیت زدایی, پایداری زیست محیطی, فقر.,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: فقر¬ يكي¬از مهمترين پيامدهاي¬توزيع ناعادلانه درآمدهاي ايجاد شده در بين افراد جامعه¬است. تداوم فقر تنش¬هاي زیست¬محیطی شديدي را در پي دارد كه هر از گاهي، كل¬جامعه را در برمیگیرد. مقاله¬حاضر با هدف¬بررسی اثرات برنامه¬های محرومیت-زدایی¬در ارتقاء پایداری زیست¬محیطی در شهرستان قلعه¬گنج انجام گرفته است. روش بررسی: روش تحقیق به صورت مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی می‌باشد جامعه آماری این پژوهش کل افراد شهرستان به تعداد 80 هزار نفر می باشد و نمونه گیری تصادفی ساده برای تعیین تعداد افراد انتخاب شده است. اطلاعات لازم جهت دستیابی به نتایج، از طریق پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفت. به منظور تعیین پایایی پرسشنامه¬ی محقق ساخته از آلفای کرونباخ استفاده شد و روایی نیز از طریق روایی محتوایی و اکتشافی بررسی شد. یافته¬ها: استنتاج ها نشان می دهد که پیش فرض های مربوط به آزمون ها از میزان مناسب برخودار و ارتباط محرومیت زدایی با ابعاد زیست محیطی به ترتیب¬، 52/0، 38/0، 49/0(زمین، منابع آبی و منابع ژنتیکی) دارای رابطه بودند. بحث و نتیجه¬گیری: نتایج نشان داد که منابع آب، درختان و مراتع در وضعیت ناپایداری قرار دارند و تنها عاملی که وضعیتی نسبتا پایدار داشته خاک میباشد. درعين حال، ميزان مصرف برق، ضايعات جامد شهري و انتشار گازهاي گلخانه اي، از منظر زيست محيطي در سطح شهرستان در سطح مطلوب است. اجرای برنامه¬های محرومیت¬زدایی در ارتقاء پایداری زیست محیطی در شهرستان قلعه گنج این شهرستان را از وضعیت ناپایدار به نسبتا پایدار رشد داشته است.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: Poverty is one of the most important consequences of the unfair distribution of incomes among people in the society. The continuation of poverty leads to severe environmental tensions that sometimes involve the entire society. This article has been carried out with the aim of investigating the effects of deprivation-removal programs in promoting environmental sustainability in Qaleh ganj city. Material and Methodology: The research method is in the form of library studies and field surveys. The statistical population of this research is 80 thousand people in the city and simple random sampling has been chosen to determine the number of people. The necessary information to obtain the results was obtained through a researcher-made questionnaire. In order to determine the reliability of the researcher's questionnaire, Cronbach's alpha was used, and its validity was checked through content and exploratory validity. Findings: The conclusions show that the presuppositions related to the tests have an appropriate level and the relationship of deprivation with environmental dimensions, respectively, 0.52, 0.38, 0.49 (land, water resources and genetic resources) were related. Discussion and Conclusion: The results showed that water resources, trees and pastures are in an unstable state and the only factor that has a relatively stable state is the soil. At the same time, the amount of electricity consumption, urban solid waste and greenhouse gas emissions are at the optimal level from the environmental point of view of the city. The implementation of deprivation programs in the promotion of environmental sustainability in Qaleh ganj city has grown from an unstable situation to a relatively stable one.

منابع و مأخذ:

1. Raghfar, Hossein, Mohammadi Fard, Zahra, Sangri Mahzab, Kobra. Measuring multidimensional poverty in Tehran. Economic research (sustainable growth and development). (2012). Year 13, No. 2, pp. 1-16. (In Persian)
2. Sejasi gheidari, Hamdollah, Sadeghlou, Tahereh, Mahmoudi, Ranking of villages based on livability indicators (case study: Nizam Abad village, Azadshahr city, human geography research, volume 5, Spring 2018, number 1. (In Persian)
3. Mohammad Amin, Khorasani, comparative analysis and evaluation of the views of residents and local managers regarding the livability of peri-urban villages in Varamin city. Geography and Development (2017), No. (51), 261-280. (In Persian)
4. Howley, P., Scott, M., & Redmond, D. (2009). Sustainability versus livability: An investigation of neighbourhood satisfaction. Journal of Environmental Planning and Management, 52(6), 847-864.
5. 5.Dajian, Z., & Rogers, P. P. (2006). 2010 World Expo and urban life quality in Shanghai in terms of sustainable development. Chinese Journal of Population Resources and Environment, 4(1), 15-22.
6. 6.Perogordo Madrid, D. (2007). The Silesia Megapolis. European Spatial Planning, 17(1), 23-33.
7. Timmer, V., & Seymoar, N. K. (2005). The livable city: World urban forum 2006, Vancouver Working Group Discussion Paper. Western Economic Diversification Canada.
8. Hall, Anthony and Mijelli, James, Social Policy and Development, translated by Mehdi Ebrahimi and Alireza Sadeghi, (2008). Tehran: Sociologists Publications.( In Persian)
9. Melki Saeed, Ahmadi Reza, Monfared Sajjad, Matogui Mohammad, Environmental development sustainability assessment using statistical tests in the cities of Khuzestan Border Province, Geographical Information Quarterly (Sephehr), (2013) Volume: 23, Number: 90. (In Persian)
10. Khalilabad kalantari Hossein, Abubakri Taher, ghaderi Reza, Pourali Mohammad Ali, Saidi Anwar. Assessing the feasibility of sustainable urban development indicators in border areas (case example: Piranshahr city)., 2018, urban management. (In Persian)
11. Rafiyan, Mojtaba et al. "Measuring the level of residents' satisfaction with the residential quality of Mehr housing; Case Study: Mehr Shahr Zahedan, Journal of Geography and Urban-Regional Survey, (2013) No. 12, Zahedan.( In Persian)
12. Safaipour, Masoud, Samira Moradi Monfard and Mohammad Reza Amiri. Evaluation and prioritization of sustainable urban development indicators using network analysis model, ANP case study: Zanjan city, Quarterly of Geography and Urban-Regional Studies, (2015) 19. (In Persian)
13. Sattarzadeh Bardsiri, Zahra. Evaluation of neighborhood development indicators with a sustainable development approach in small cities, case study: Bardsir city, Sistan and Baluchistan University Master's Thesis, (2015) Faculty of Geography and Environmental Planning. (In Persian)
14. Ebrahimi, Mahdi.. Income poverty, ability poverty and social exclusion: the evolution of concepts in the study of poverty and deprivation. social security (2015). Year 12, Number 45, pp. 37-59. (In Persian)
15. Soleimani, Mohammad et al. Organizing problematic urban contexts with neighborhood development approach using SWOT model and matrix (SQPM). Example: Sabon Pezkhaneh neighborhood, District 12, Tehran. Zagros Landscape Geographical Quarterly. 2012) Volume 5, Number 15; From page 161 to page 183. (In Persian)
16. Lehsaizadeh, Abdul Ali. Investigating the role of relative deprivation in the increase of urban violence in the studied marginal areas: Kermanshah City, Urban Studies, (2013) second year, number 9: pp. 21-64.( In Persian)
17. Gonzalez-Garcia, S., Manteiga, R., Moreira, M. T., & Feijoo, G. (2018). Assessing the sustainability of Spanish cities considering environmental and socio-economic indicators. Journal of Cleaner Production, 178, 599-610.
18. Ige, K. (2014). The Absolute-Relative Deprivation Dichotomy in Estimating Variations in Reaction to Inequality: Comparing Antecedents of Collective Action among Disadvantaged Groups. University of Zululand P/B, 87-101.
19. Valtenbergs, Visvaldis, Ainhoab González and Ralfs Piziks .2013. Selecting Indicators for Sustainable Development of Small Towns: The Case of Valmiera Municipality, ICTE in Regional Development, December 2013, Valmiera, Latvia, Procedia Computer Science 26.
20. Zelinsky, T. (2012). “Changes in Relative Material Deprivation in Regions of Slovakia and the Czech Republic”. Department of Regional Science and Manageme Faculty of Economics Technical University Slovakia, Panoeconomicus, 3. 335-353.
21. Devicienti, F., & Poggi, A. (2011). Poverty and social exclusion: two sides of the same coin or dynamically interrelated processes?. Applied Economics, 43(25), 3549-3571.
22. Nolan, B., & Whelan, C. T. (2010). Using non‐monetary deprivation indicators to analyze poverty and social exclusion: Lessons from Europe?. Journal of Policy Analysis and Management, 29(2), 305-325.

متن کامل:



بررسی اثرات برنامه های محرومیت زدایی در ارتقاء پایداری زیست محیطی در شهرستان قلعه گنج

( پایلوت اقتصاد مقاومتی کشور)

 

 

چکیده

زمینه و هدف: فقر­ يكي­از مهمترين پيامدهاي­توزيع ناعادلانه درآمدهاي ايجاد شده در بين افراد جامعه­است. تداوم فقر تنش­هاي زیست­محیطی شديدي را در پي دارد كه هر از گاهي، كل­جامعه را در برمیگیرد. مقاله­حاضر با هدف­بررسی اثرات برنامه­های محرومیت­زدایی­در ارتقاء پایداری زیست­محیطی در شهرستان قلعه­گنج انجام گرفته است.

روش بررسی: روش تحقیق به صورت مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی می‌باشد جامعه آماری این پژوهش کل افراد شهرستان به تعداد 80 هزار نفر می باشد و نمونه گیری تصادفی ساده برای تعیین تعداد افراد انتخاب شده است. اطلاعات لازم جهت دستیابی به نتایج، از طریق پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفت. به منظور تعیین پایایی پرسشنامه­ی محقق ساخته از آلفای کرونباخ استفاده شد و روایی نیز از طریق روایی محتوایی و اکتشافی بررسی شد.

یافته ها: استنتاج ها نشان می دهد که پیش فرض های مربوط به آزمون ها از میزان مناسب برخودار و ارتباط محرومیت زدایی با ابعاد زیست محیطی به ترتیب­، 52/0، 38/0، 49/0(زمین، منابع آبی و منابع ژنتیکی)  دارای رابطه بودند.

بحث و نتیجه گیری: نتایج نشان داد که منابع آب، درختان و مراتع در وضعیت ناپایداری قرار دارند و تنها عاملی که وضعیتی نسبتا پایدار داشته خاک میباشد. درعين حال، ميزان مصرف برق، ضايعات جامد شهري و انتشار گازهاي گلخانه اي ، از منظر زيست محيطي در سطح شهرستان در سطح مطلوب است. 

اجرای برنامه­های محرومیت­زدایی در ارتقاء پایداری زیست محیطی در شهرستان قلعه گنج این شهرستان را از وضعیت ناپایدار به نسبتا پایدار رشد داشته است.

واژه های کلیدی: قلعه گنج ، محرومیت زدایی ، پایداری زیست محیطی ، فقر

 

 

 

 

 

 

 

 

ضرورت و اهمیت پژوهش

بررسی وضعیت فقر در هر جامعه و آگاهی از آن، اولین قدم در برنامه ریزی برای مبارزه با فقر و محرومیت است. سنجش فقر به درکی از روند تحولات فقر منجر می­شود و در طول زمان، تصویری منسجم از فقر ارائه می­دهد. (1). بنياد علوی گزارشي از وضع آباداني و محروميت شهرستان قلعه گنج منتشر كرد. در اين گزارش، وضعيت 155 روستاي اين شهرستان طي بازه زماني 1393 تا 1398 و از ابتداي اجراي طرح‌هاي محروميت‌زدايي اين شهرستان توسط بنياد مستضعفان بررسي شده بود و اعلام مي‌شد كه سال 1393، از 155 روستاي شهرستان، فقط يك روستا آباد بود و 18 روستا نسبتا آباد، 77 روستا محروم و 59 روستا بسيار محروم بودند.

جدول 1- شاخص ها و مولفه های روستاهای آباد (منبع:نگارنده)

سال	نام	مولفه مورد تاکید
1398	سجاسی قیداری و همکاران	زیست پذیری اقتصادی،زیست پذیری اجتماعی،کالبدی و زیربنایی،محیطی(2)
1397	خراسانی	اشتغال و درآمد،مسکن،حمل و نقل عمومی،امکانات و خدمات زیر ساختی،آموزش عمومی،بهداشت،مشارکت و همبستگی،امنیت،اوقات وفراغت، فضای سبز،آلودگی ، چشم انداز(3)
2009	Howley	مسکن،اشتغال،تفریحات،نظافت و امنیت(4)
2010	Dajian and ragers	امکانات زیر بنایی،اقتصاد پویا، سلامتی و امنیت، اوقات فراغت، مشارکت(5)
2007	Perogardomadrid	تراکم ، حمل و نقل، امنیت و پایداری(6)
2005	Timmer and seymour	دسترسی به زیر ساخت ها (حمل و نقل ، ارتباطات، آب و بهداشت )غذا ، هوای پاک ، مسکن مناسب ، شغل مناسب ، فضای سبز کافی(7)

با توجه به اهميت موضوع، براي عمده دولتها، كاهش فقر و بهبود توزيع درآمد، امري ضروري و اجتناب ناپذير است و آنچه مهم است نحوه ي اين برنامه ريزي و شناسايي فقر است. در برنامه ريزي­هاي فقرزدايي، دولتها بايد روشهايي را براي شناسايي فقرا انتخاب نمايند كه دهك هاي پايين جامعه در اولويت برنامه فقرزدايي قرار گيرند و چتر حمايتي دولت بايد طوري گسترده شود كه افراد واجد حمايت از آن بهره مند شده و افراد غير مستحق در آن گنجانده نشوند. با توجه به اين موضوع تحقيقات وسيعي پس از براي شناسايي ابعاد مختلف فقر آغاز گرديد. تا قبل از دهه­ی 1970 ميلادي و با انتشار مطالعات سن، عمده ترين معيار فقر نسبت فقرا بود كه در استخراج آن تنها تعيين خط فقر اهميت داشت ولي پس از آن شاخص هاي اندازه گيري متنوعي ارائه شد كه هر كدام ابعاد خاصي از فقررا تحت پوشش قرار دادند كه لازم است در برنامه ريزي هاي كاهش فقر علاوه بر خط فقر به آنها نيز پرداخته شود.

5 سال بعد از آغاز طرح‌هاي محروميت‌زدايي در اين منطقه ،مجري طرح ملي پروژه آباداني و پيشرفت شهرستان قلعه گنج در بنياد مستضعفان، مقرر شده محروميت‌زدايي از اين شهرستان مرزي و همجوار با دو استان محروم هرمزگان و سيستان و بلوچستان، الگوي محروميت‌زدايي از 12 منطقه مشابه در كشور باشد، گزارش بنياد علوي اعلام مي‌كند كه تعداد روستاهاي آباد شهرستان به 9 و روستاهاي نسبتا آباد به 64 واحد افزايش يافته اما از تعداد روستاهاي محروم، 10 واحد كم شده و تعداد روستاهاي خيلي محروم هم به 15 روستا رسيده است. دليل نابرابري كاهش و افزايش محروميت و آباداني در اين منطقه مرزي، عمق محروميت و حجم سنگين فقر به گل نشسته‌اي است كه در دهه‌هاي متوالي و در سايه كم توجهي مسوولان استاني و كشوري، در لايه‌هاي زندگي مردمان اين خطه از استان كرمان رسوب كرده است. در همين گزارش و در سرشماري مهم‌ترين مشكلات شهرستان قلعه گنج مي‌بينيم كه كمبودهاي سوال برانگيز، محروميت و فقر اين مردم را تشديد كرده؛ آب شرب بهداشتي،مشکلات زیست محیطی، سرويس بهداشتي، حمام، جاده ايمن، كلاس درس و معلم، بيمارستان، شغل، برق، سبد غذايي مقوي و مغذي، نفت، وسايل گرمايشي و... اينها بخش بسيار كوچكي از مجموعه وسيع محروميت‌هاي قلعه گنج است كه در آخرين گزارش بنياد علوي فهرست شده در حالي كه معمولا، مردمان محروم، بسياري از نيازها را مطرح مي‌كنند كه در چشم و قلم مسوولان دولتي، چندان اهميت ندارد. از این رو مشکلات پیش رو در این شهرستان میتوان به خشکسالی های متعدد، شرایط جغرافیایی نامناسب برای احیای نخل های آن، نبود جاده های مناسب، نبود امکانات بهداشتی روستایی و عوامل فرهنگی نامناسب است. که در این پژوهش سعی داریم با رویکردی مناسب، درصدد بیان راهکاری برای کاهش مشکلات زیست محیطی این منطقه باشیم.

زمینه و هدف:

انجام هر پژوهش نظامدار و دستیابی به واقعیتها و حقایق در موضوعات مختلف، جز درسایه ی شناسایی تاریخچه و ادبیات آن میسر نیست، چرا که از این راه افق روشنی پیشروی پژوهشگر قرار میگیرد. با عنایت به این مهم در این بخش از پژوهش، به تشریح موضوع مفاهیم فقرو پایداری زیست محیطی پرداخته شده است.

فرضیه پژوهش:

 برنامه های محرومیت زدایی بنیاد مستضعفان از بعد زیست محیطی باعث بهبود فقر و محرومیت زدایی شده است.

مفهوم فقر

اگرچـه فقـر، قرنهـا­­ موضـوع تأمـلات عمومـی و تفاسـیر دینـی بـوده اسـت، امـا نخسـتین تلاشهـای نظام­منــد بــرای تعریــف، اندازه­گیــری و درک آن از قــرن نوزدهــم آغــاز شــد. اولیــن مطالعــات کمــی کــه فقـر در آنهـا برابـر بـا کمبـود یـا نبـود درآمـد کافـی بـود، در نیمـه قـرن نوزدهـم بـه انجـام رسـید. آن دســته از تعاریــف فقــر کــه از شــاخص درآمــد اســتفاده میکننــد، ایــن ایــده را انعــکاس میدهنــد کــه انسـانها بـرای بقـای خـود بـه حداقلـی از غـذا، آب، سـرپناه و پوشـاک نیـاز دارنـد. بـا تعریـف ایـن نیازهـای حداقلـی و مرتبـط سـاختن آنهـا بـا قیمتهـا میتـوان یـک خـط فقـر مطلـق و حداقلـی سـاخت کـه از آن در پیمایشهــای اجتماعــی و بــرای تعییــن تعداد افرادی استفاده می­شود کــه درآمدشان آنهــا را بـه زیـر ایـن خـط میکشـاند. پیشـگام ایـن رویکـرد، چارلـز بـوث ُ در لنـدن بـود و بعدهـا سـیبم رونتـری در مطالعـات خـود راجـع بـه فقـر در شـهر یـورک انگلسـتان (1899) آن را اصـلاح کـرد. رونتـری، فقـر را سـطحی از ناکافـی بـودن درآمـد تعریـف کـرد کـه در آن نمیتـوان حداقـل نیازهـا ماننـد غـذا، مسـکن و غیـره را تأمیـن کـرد(8). 

نظر به رویکرد زیست محیطی این پژوهش شاخص فقر در مفهوم کلی، از طریق توجه به شاخص­هاي آن در حوزه­هاي اصلی ذیل قابل تعریف است: نیازهاي اساسی، از جمله بهداشت، زیست پذیری زیربنایی،محیطی ، خدمات پایه از قبیل شبکه آب سالم، توزیع برق و سایر خدمات زیربنایی، زیر ساخت های حمل و نقل ،دسترسی ، توسعه سلامت،حفاظت از محیط زیست، هوای پاک ، مسکن مناسب ، شغل مناسب ، فضای سبز کافی

پایداری زیست محیطی در توسعه پایدار

موضوع پايداري زيست محيطی طی سه دهه پايانی قرن بيستم به طور ويژهای مورد توجه بسياري از افراد بخصوص محققين و دولتها بوده و از آنجايی كه شهرها امروزه به عنوان مهمترين عوامل مؤثر بر پايداري زيست محيطی به شمار میروند تقاضا براي توسعه پايدار شهري و شهرهاي پايدار مهمترين چالش فراروي بشريت در قرن بيستم و يكم است. به عبارت ديگر امروزه به طور فزاينده ای فرصتها و چالشهای اصلی جهان در شهرها متجلی گرديده و رشد شتابان شهرنشينی در چند دهه گذشته و گسترش فعاليتهای صنعتی، زيرساختهای شهري را كاهش و در مقابل ضايعات زيست محيطی را به شدت افزايش داده است شهرهايی كه به سرعت رشد كرده به دليل تخريب محيط طبيعی در حال حاضر خود با بحرانهای زيست محيطی متعددي مواجه شده اند كه كلان شهرهاي ايران نمونه های بارز آن هستند. از آنجا كه هرگونه فعاليتی براي ارتقاي كيفيت زندگی و توسعه انسانی در محيط زيست تحقق میيابد، لذا وضعيت محيط زيست و منابع آن از نظر پايداري يا ناپايداري بر فرآيند توسعه تأثيرگذار خواهد بود. بر اين اساس، هر بحثی درباره توسعه بدون توجه به مفهوم پايداري زيست محيطی، ناتمام تلقی می شود. با اين اوصاف اگر توسعه پايدار هدف نهايی ما به شمار رود، پايداري زيست محيطی شرط لازم براي تحقق توسعه پايدار می باشد.، (9).

در پايداری زيست محيطی، تحول و تطوری موردنظر است كه ثبات و پايداری جامعه را برهم نزند، بلكه به رشد و اعتلای پايدار آن كمك كند. در برنامه ريزی برای تحقق توسعه پايدار، ضمن بهكارگيری منابع موجود در جامعه در فرآيند تحول و تطور آن جامعه، بايد بقای منابع و جامعه مدنظر باشد. در پايداری زيست محيطی، تحول و تطوری موردنظر است كه ثبات و پايداری جامعه را برهم نزند، بلكه به رشد و اعتلای پايدار آن كمك كند. در برنامه ريزی برای تحقق توسعه پايدار، ضمن بهكارگيری منابع موجود در جامعه در فرآيند تحول و تطور آن جامعه، بايد بقای منابع و جامعه مدنظر باشد. پايداری ريشه خود را در ميان پايداری اكولوژيكی داشته است. اين نظريه بر روی اين نكته كه طبيعت، محدوديتها و فرصتهای معين به زندگی انسان ارائه می دهد، تأكيد دارد. (10). در نتيجه پايداری توسعه ای را میپذيرد كه ضمن بهترين استفاده از منابع، هيچ گونه صدمه ای به آن نزند. نخستين گام در جهت دستيابی به پايداری زيست محيطی، تهيه و تدوين راهبرد كلان برای توسعه پايدار با استفاده از عواملی نظير راهبرد ملی حفاظت زيست محيطی، احياء و بهبود محيط زيست، راهبرد ملی توسعه پايدار اجتماعی و فرهنگی است. شهرها به جهت آنكه مهمترين مصرف كننده منابع طبيعی هستند و به جهت توليد بيشترين حجم فضولات و آلودگیها و به همراه ويژگیهای ديگر، يكی از اصلیترين مكانهايی هستند كه بايد به انحای مختلف اصول توسعه پايدار را مورد توجه قرار دهند.

رویکردهای مطرح در کیفیت محیط شهری مرور ادبیات کیفیت محیط، روند رو به تکاملی را در باب کیفیت محیط نشان می دهد. برخی از نظریه پردازان با توجه به انسان به عنوان کاربر اصلی محیط شهری و نحوه پاسخگویی به نیازهای او با استفاده از طراحی و برخی دیگر با تأکید بر موضوع مکان و مکان سازی در طراحی فضاهای شهری با کیفیت را مورد بررسی قرار داده اند. اخیراً نیز با مطرح شدن مفهوم پایداری و ورود آن به دانش طراحی شهری و نقش آن ها در دستیابی به اهداف توسعه رویکرد دیگری قابل شناسایی است. بدین ترتیب می توان نظریات موجود را در قالب سه رویکرد اصلی دسته بندی کرد؛ این رویکردها عبارتند از: رویکرد انسانی، رویکرد مکانی و رویکرد پایداری (11) .رویکرد انسانی: مردم از طریق نیازهای در حال تغییر اجتماعی، روانی، زیبایی شناسی، عملکردی و عاطفی خود به طراحی شهری شکل می دهند. آن ها همچنین از طراحی شهرها به واسطه واکنش های اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی بی شمارشان به آنچه می بینند، می شنوند، می بویند، لمس می کنند و در آن تجربه می کنند، تأثیر می پذیرند.

ارکان سه گانه توسعه پایدار

توسعه پایدار یک مفهوم پیچیده است که جنبه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد. در پایداری، سه جنبه اقتصادی، زیست‌ محیطی و اجتماعی با هم به‌طور کامل در تعامل هستند و اغلب محققان در این سه جنبه اصلی (Triple Bottom Line) زیست ‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی پایداری را بررسی می‌کنند.

·       توسعه پایدار باید رشد اجتماعی را که در آن نیازهای همه افراد برآورده ‌شده، فراهم آورد.

·       حفاظت موثری از محیط زیست به عمل آورده و در مصرف منابع طبیعی با دقت عمل کند.

·       این توسعه باید رشد پایدار اقتصادی و رونق اقتصادی را به همراه داشته باشد.

 

(شکل 1) ارکان توسعه پایدار ، ماخذ : برزگر و همکاران ، 1397

روش حسابداری مبتنی بر سه رکن اقتصاد، محیط زیست و جامعه نیز روش قدیمی حسابداری را به گونه‌ای گسترش می‌دهد که کارآیی گزارش‌دهی مالی را علاوه‌ بر زمینه‌های اقتصادی، در زمینه اجتماعی و زیست محیطی هم مورد بررسی قرار دهد. برای نخستین بار، فریر اسپرکلی در سال ۱۹۸۱ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در یک مقاله علمی پیشنهاد کرد که باید سازمان‌ها در زمینه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گزارش‌‌های منظم منتشر کنند.

بر اساس این اصول، لازم است سازمان‌ها در تمام فعالیت‌های خرد و کلان خود در کنار توجه به سود خود، جامعه و محیط‌زیست را نیز در نظر بگیرند تا تلاش سازمان‌ها برای سوددهی مشکلی برای نسل آینده ایجاد نکند.

 

(شکل2) ارکان توسعه پایدار ، ماخذ : برزگر و همکاران ، 1397

بر اين اساس، همانطور كه شكل زیر نشان مـي دهـد، توسـعه پايـدار داراي سـه بعـد اقتصادي و اجتماعي و محيطي است.

 

(شکل3) مبانی توسعه پایدار با تاکید بر محیط زیست شهری،مولف رضوان حجازی،1394،چاپ اول

توسعه پايدار بر آن است تا از طريق توسعه اقتصادي، پيشـرفت اجتمـاعي و مسئوليت پذيري محيطي جامعـه انسـاني را بـه سـوي دنيـايي خـوب، زيسـت پـذير و دوام يافتني رهنمون سـازد . در ايـن معنـا، هسـتة مركـزي مفهـوم پايـداري بـر حفـظ و نگاهداشت «ذخاير سرمايه اي» استوار است و در حقيقت توسعة پايدار چيزي جـز حفـظ ذخاير سرمايهاي چون سرماية انساني، اجتماعي، طبيعي و اقتصادي نيست.

پژوهش های داخلی

در پژوهشي با عنوان «ارزيابي و اولويت بندي شاخص­هاي توسعه پايدار شهري با استفاده از مدل تحليل شبكه ، ANP مورد شناسي: شهر زنجان»، به ارزيابي شاخص-هاي توسعه پايدار شهري در اين شهر پرداخته اند و در پايان راهكارهايي به منظور توسعه پايدار شهري ارائه كردند. نتايج پژوهش نشان داد كه مناطق چهارگانه شهر زنجان از لحاظ ميزان برخورداري از شاخص هاي منتخب توسعه، متفاوت بوده و بين شاخص هاي منتخب و روند توسعه پايدار در شهر زنجان رابطه معناداري وجود دارد. همچنين براساس يافته هاي پژوهش شاخص هاي اقتصادي بيشترين سهم را در توسعه پايدار شهري شهر زنجان ايفا مي كنند(12).

در پايان نامه ای با عنوان «ارزيابي شاخص هاي توسعه محله اي با رويكرد توسعه پايدار در شهرهاي كوچك، مطالعه موردي: شهر بردسير» به ارزيابي شاخص هاي توسعه محله اي با رويكرد توسعه پايدار در شهر كوچك بردسير پرداخته است. نتايج حاصل از تحليل يافته ها نشان مي دهد پايداري محله ها در همه ابعاد اقتصادي، اجتماعي و محيطي از نظر مردم مطلوب نيست. به طوريكه مقدار محاسبه شده پايداري 49/2درصد كمتر از حد مبناست.از لحاظ شاخص هاي پايداري، تنها محله مخلص آباد وضعيت مناسبتري نسبت به ساير محله ها دارد(13).

در پژوهشی با عنوان فقر ‌درآمدی، فقر ‌قابلیتی ‌و ‌طرد ‌اجتماعی روندشناسی ‌تحول‌مفاهیم ‌در ‌بررسی ‌فقر ‌و ‌محرومیت" بیان داشتند که چرخش مفهومی و رویکردی فقر و محرومیت از آن رو مهم است که نوع تعریف و درک فقر، ارتباط مستقیمی بـا سیاست های مقابله با آن دارد. جان مایه بحث این مقاله این است که کاهش فقر به عنوان مهمترین هدف سیاستگذاری اجتماعی، جنبه هایی فراتر از اقتصاد و بازار را دربر می گیرد و ناظر به سویه های مختلف کیفیت زندگی است. با آن که گفتمان مسلط مقابله با فقر در جامعه ما همچنان اقتصاد محور است اما در این مطالعه تأکید شده که ایده طرد اجتماعی، بدون آن که یکسره جای رویکردهای سنتی مبارزه با فقر را بگیرد، سازوکار مناسبتری برای بررسی و کاستن از فقر و محرومیت شدید گروه های آسیب پذیر در جامعه است (14).

در مقاله اي تحت عنوان"ساماندهي بافت هاي مسئله دار شهري با رويکرد توسعه محله­اي با استفاده از مدل "swot به اين نتيجه رسيده است که توسعه محله اي در پهنه هاي شهري داراي بافت تاريخي و مسئله دار محلات قديمي، به عنوان چالشي چندبعدي در برابر توسعه شهري مطرح شده است که به دليل گستردگي اين بافت ها در شهرهاي ايران، از سوي سياست گذاران و مديران شهري و مجامع علمي و تخصصي در اولويت مطالعات و پژوهش هاي شهري قرار گرفته است. در مواردي که توسعه محله اي نيازمند تمامي اقدامات توسعه اي باشد چالش هاي گوناگون و پيچيده اي در عرصه اجتماعي و اقتصادي، مديريتي و اجرايي مطرح مي شود که در ابتدا بايد زمينه هاي لازم براي توسعه دروني و چالش هاي موجود در محله مطرح شود سپس براي ساماندهي اين محله از سه استراتژِي راهبرد توسعه محلهاي بهره جست (15).

در پژوهشی تحت عنوان نقش محرومیت نسبی در افزایش خشونت های شهری مناطق حاشیـه نشین (مورد مطالعه: شهر کرمانشاه)، به این نکته اشاره میکند که محرومیت نسبی یکی از عوامل روانشناختی، اجتماعی- بیولوژیکی و محیطی در ایجاد خشونتهای شهری در حاشیه شهرها است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که هر اندازه افراد ساکن در مناطق حاشیهنشین احساس کنند با دیگر همنوعان خود فاصله اجتماعی و اقتصادی بیشتری دارند، احساس نارضایتی در میان آنها بیشتر شده و برای جبران این وضعیت به هر ابزار و وسیلهی دست خواهند زد که یکی از راهها خشونت در مناطق حاشیه شهر است(16).

 پژوهش های خارجی

در مقاله اي با عنوان «ارزيابي پايداري شهرهاي اسپانيا با توجه به شاخص هاي زيست محيطي، اجتماعي و اقتصادي» به ارزيابي شاخص هاي زيست محيطي، اقتصادي و اجتماعي در 26 شهر اسپانيا پرداختند. نتايج پژوهش نشان داد، با توجه به اهداف شاخص هاي اجتماعي و اقتصادي، توجه به نرخ بيكاري و تعداد جرائم در شهرهاي مورد مطالعه، بايد در اولويت قرار گيرند. درعين حال، ميزان مصرف برق، ضايعات جامد شهري و انتشار گازهاي گلخانه اي در محل، ازمنظر زيست محيطي در شهرهاي مورد مطالعه در سطح مطلوب است. اين نتايج منافع بالقوه براي سياستمداران، دولت ها و ساكنان را براي شناسايي جريان هاي متابوليك و شاخص هاي اجتماعي ـ اقتصادي به منظور دستيابي به پايداري، بهينه مي كند(17).

در تحقیقی با عنوان دوگانگی محرومیت (مطلق – نسبی) در ارزیابی تغییرات واکنش به نابرابری به مقایسه سوابق واکنشهای جمعی بین گروههای محروم میپردازد. او بیان میکند که فرض محرومیت مطلق بهتنهایی برای ناامیدی کافی نیست. به همین دلیل ساکنان شهری کم درآمد را با استفاده از شاخصهای محرومیت مطلق و نسبی برای ارزیابی بهتر واکنشهای جمعی به عنوان نتیجه محرومیت و واکنشهای اخیر آنها بررسی می کند. نتایج تحقیق نشان میدهد که باید به جای تغییرات شرایط ساختاری و منابع، احساس خشم یا تجربه محرومیت قربانی در نظر گرفته شود. همچنین با توجه به شواهد اظهار می­کند که خشونت با نابرابریهای قومی، مذهبی و منطقه ای در بسیاری از کشورهای درحال توسعه در ارتبـاط است. در نتیجه تحریک نابـرابریها به نـارضایتی اجتمـاعی منجر می شود؛ بنابراین تحریک بیشتر چرخه خشونت گروه های محروم و افزایش اثرات برجسته احساس محرومیت به تحریک عمل جمعی و در مقیاس بزرگ به خشونت های سیاسی و جنگ تغییر می یابد(18).

در پژوهشي با عنوان «انتخاب شاخصها براي توسعه پايدار شهرهاي كوچك نمونه: شهر والميرا» به ضرورت و اهميت انتخاب شاخص هاي توسعه پايدار شهرهاي كوچك پرداخته اند. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه شاخص ها بايد با اولويت هاي شهرهاي كوچك مرتبط باشند و همچنين بايد مسائلي كه اين هرها در آينده با آن مواجه مي شوند را هم در نظر گيرند. شاخص هايي درباره حمل و نقل عمومي، دسترسي به خدمات در سطح محله مانند درمانگاه، بهداشت و سلامت، جاي پاي اكولوژيكي كه براي توسعه و حل مشكلات اين شهرها مي بايستي به عنوان معيارهايي براي نظارت پيشرفت شهرهاي كوچك در چارچوبي منظم عمل كنند، ارتقا يابند (19).

تحقیقی با عنوان تغییر در محرومیت نسبی مادی در نواحی اسلواکی و جمهوری چک انجام داد. هدف از این تحقیق یک ارزیابی ساده از محرومیت نسبی مادی مبتنی بر شاخص فقر انسانی است که به عنوان نماینده برای سطح محرومیت چندبعدی و به عنوان شاخص جایگزین محرومیت نسبی براساس رویکردی چندبعدی است. این تحقیق در دو بخش انجام شده است: اولین بخش تحقیق به بررسی سطح تجهیزات خانواده ها با آب، برق و استفاده از کالاهای با کیفیت با استفاده از داده های سرشماری پرداخته است. دومین بخش هدف تخمین محرومیت نسبی مادی در مناطق چک اسلواکی با استفاده از داده های خرد اتحادیه اروپا از 2009 تا 2002 است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که تفاوتهای قابل توجهی در نرخ محرومیت نسبی مادی بین جمهوری چک و اسلواکی و مناطق آن وجود دارد. سطح محرومیت در اسلواکی است و خانواده های محروم در بخشی از اسلواکی متمرکز شده اند. یافته ها نیز نشان می دهد درحالیکه جمهوری چک دارای موقعیت خاص است اما فشار ناشی از محرومیت مربوط به باالترین سطح محرومیت مسکن و پایین ترین سطح محرومیت از کالاهای باکیفیت است(20).

در پژوهشی با عنوان فقر و محرومیت اجتماعی: دو طرف یک سکه یا فرآیندهای مرتبط با پویا؟ به این نتیجه رسیدند که از نظر تئوریکی، محرومیت اجتماعی و فقر درآمدی به عنوان فرایندهای مختلفی دیده می شوند ، اما با پویایی نزدیک به هم مرتبط هستند. با این حال، درک تجربی ما از نحوه ارتباط این دو فرآیند به صورت پویا در سطح فردی ، هنوز هم بسیار محدود است. برای روشن کردن موضوع، ما از یک مدل پویا دو متغیره پویا استفاده می کنیم و کنترل ناهمگونی غیرقابل کنترل و شرایط اولیه را کنترل می کنیم. علاوه بر این، اثرات متقابل پویا وجود دارد که نشان می دهد فقر و محرومیت اجتماعی به طور متقابل تقویت می شوند. سیاست های اجتماعی با هدف ریشه کن کردن فقر و جلوگیری از حاشیه نشینی اجتماعی و اقتصادی افراد باید این تأثیرات متقابل را صریحاً مورد توجه قرار دهد(21) .

در پژوهشی با عنوان استفاده از شاخص های محرومیت غیر پولی برای تحلیل فقر و محرومیت اجتماعی: درسهایی از اروپا؟ نشان داد که شاخص های غیر پولی محرومیت اکنون به طور گسترده در مطالعه فقر در اروپا استفاده می شود. در حالی که اندازه گیری منابع مالی از اهمیت اساسی برخوردار است ، داشتن اطلاعات موثق در مورد محرومیت مادی ، توانایی تسخیر فقر و محرومیت های اجتماعی را افزایش می دهد. شاخص های غیر پولی می تواند به بهبود شناسایی افرادی که فقر را تجربه می کنند کمک کند و درک کند که چگونه به وجود می آید. آنها بیشترین تولید را دارند که چند بعدی به صراحت مورد استفاده قرار گیرد ، هم در قالب بندی سؤال و هم در کاربردهای تجربی. در حالی که موضوعات جدی و روش شناختی و اندازه گیری هنوز مورد توجه قرار گرفته است ، شاخص های محرومیت از مواد باعث می شود بینش جدیدی در مقایسه فقر در سراسر کشورها و تجزیه و تحلیل تغییرات در طول زمان انجام شود(22).

برنامه­های فقرزدایی در ایران با توجه به حمایت های ایدئولوژیک و همزمان با اولین برنامه توسعه به صورت جدی پیگیری شد، به گونه­ای که به جرأت می­توان گفت در تمام این برنامه­ها، هدف فقرزدایی جزء اولویت این برنامه­ها بوده و بدین ترتیب سرمایه، وقت و انرژی زیادی مصروف رفع بحران فقر در کشور شده است ولی هنوز تلاشها جهت حل و یا دست کم کاهش مسئله فقر ادامه دارد.

  در این میان بنیاد علوی به عنوان بازوی اجرایی در موضوع فقرزدایی بنیاد مستضعفان با استفاده از تجارب موفق جهانی و بومی‌سازی برنامه‌ها و با اخذ نظرات نخبگان، طرح آبادانی و پیشرفت در مناطق منتخب محروم را بر اساس رویکرد معیشت پایدار و مبتنی بر بهبود دارایی‌های معیشتی خانوار و کاهش آسیب‌پذیری‌ها از طریق مشارکت و توانمندسازی مردم محلی و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی را به عنوان الگویی نه تنها قابل ارائه به کشور عزیزمان، بلکه جهت ارائه به دیگر کشورها برای محرومیت‌زدایی در دستورکار قرار داده و ارزیابی اقدامات مؤثری را جهت توانمندسازی و کاهش محرومیت و فقر مناطق منتخب شروع نموده است .

 

 

 

 

 

 

 

 

منطقه مورد مطالعه

محدوده مطالعاتي حاضر شامل شهرستان قلعه­گنج در استان کرمان است که در شکل شماره (الف) و شکل شماره (ب) موقعيت آن در کشور و استان کرمان نشان داده شده است.

(شکل4) موقعيت بخش ها و دهستانهاي قلعه گنج (محدوده مطالعاتي) ؛ ماخذ : طرح آبادانی و پیشرفت شهرستان قلعه گنج بر اساس رویکرد معیشت پایدار

 (شکل 5)موقعيت شهرستان قلعه گنج (محدوده مطالعاتي) در استان کرمان ؛ ماخذ : طرح آبادانی و پیشرفت شهرستان قلعه گنج بر اساس رویکرد معیشت پایدار

اين شهرستان، در جنوبي­ترين بخش استان کرمان بين´ 34 -º 26 تا´ 48 -º 27 عرض جغرافيايي و´ 53 -º 57 تا ´49- º 58 طول جغرافيايي واقع شده است. از شمال به شهرستان کهنوج و رودبار جنوب، از جنوب به بندر جاسک واقع در استان هرمزگان و شهرستان فنوج واقع در استان سيستان و بلوچستان، از شرق به استان سيستان و بلوچستان و تالاب جازموريان و از غرب به منطقه حفاظت شده مارز و شهرستان منوجان ختم مي­شود. همچنين با دو استان­هاي مرزي کشور (سيستان و بلوچستان و هرمزگان) مرز مشترک دارد.

وسعت شهرستان حدود 10440 کيلومترمربع بوده که 5.69 درصد از استان را به خود اختصاص داده و از 23 شهرستان استان کرمان، به عنوان ششمين شهرستان از لحاظ وسعت ميباشد. قلعه­گنج در سال 1384 از شهرستان کهنوج جدا شده و براساس اطلاعات به دست آمده در سال 1394، از دو بخش به نام­هاي مرکزي و چاه دادخدا، يک شهر به نام قلعه­گنج، پنج دهستان به نام­هاي قلعه­گنج، سرخ­قلعه، چاه دادخدا، رمشک و مارز تشکيل شده که موقعيت آنها در شهرستان قلعه گنج در شکل زیر ارائه شده است.

شهرستان قلعه­گنج، در يک ناحيه نسبتاً بياباني قرار گرفته به طوريکه وضعيت آب و هواي آن خشک و فراخشک گرم بوده و ميزان تبخير و تعرق چندين برابر بارندگي مي­باشد. طولاني بودن دوره گرما، وزش بادهاي تند و ايجاد طوفان­ها، بارندگي کم، درجه حرارت بالاي 50 درجه در ساعاتي از روزهاي تابستان از خصوصيات آب و هوايي اين منطقه مي­باشد. حداکثر مطلق دماي ثبت شده دردوره گرما 54 درجه سانتي­گراد مربوط به تيرماه و حداقل مطلق آن 2- درجه سانتي­گراد مربوط به دي ماه بوده است. شهرستان مذکور بين طبقات ارتفاعي 350 تا بيش از 1600 متر و طبقات شيب صفر تا بيش از 40 درصد قرار گرفته است. تقريبا 85 درصد از پوشش گياهي طبيعي شهرستان قلعه­گنج، مرتع بوده و شغل اکثر افراد بومي، کشاورزي و دامداري مي­باشد. جمعيت شهرستان در سال 1390 معادل 76376 نفر مي­باشد که از اين تعداد 16.6 درصد را جمعيت شهرنشين و 83.4 درصد را جمعيت روستانشين تشکيل داده است. 9 ايل و 8 طايفه مستقل در شهرستان ساکن بوده که با توجه به موقعيت اقليمي شهرستان قلعه­گنج، جمعيت قشلاقي شهرستان بسيار بيشتر از جمعيت ييلاقي مي­باشد. از منظر ارتباطات منطقه­اي، شهرستان قلعه­گنج در بن­بست ارتباطي قرار داشته به نحوي که کليه راه­هاي اصلي شمال به جنوب استان ازشهرستان­هاي هم جوار گذر مي­کنند. لذا اين شهرستان علي­رغم اينکه يکي از شهرستان­هاي استان کرمان محسوب مي­گردد بيشتر مبادلات و ارتباطات آن با استان هرمزگان و شهر بندر­عباس انجام مي­شود.

ضرورت تحقیق: فقر يكي از مهمترين پيامدهاي توزيع ناعادلانه و نـابرابر درآمدهاي ايجاد شده در بين افراد جامعه است. وجود ايـن پديـده در هـر جامعـه، مبـين عملكـرد نادرسـت سازوكار توزيع درآمد و ثروت درآن جامعه مي­باشد كه به نوبه­ي خود، موجب ايجاد آثار نامناسبي در اين ساختار ميشود. تداوم اين فرآيند تنش هاي زیست­محیطی شديدي را در پي دارد كه هر از گاهي، كل جامعه را در برگرفته و مقابله با آن بسيار مشكل مي­شود. 

هدف مطالعه: این مقاله با هدف بررسی اثرات برنامه­های محرومیت­زدایی به منظور ارتقاء سطح پایداری زیست محیطی شهرستان قلعه گنج پرداخته است. بنابراین در راستای محرومیت زدایی در جامعه لازم است به مسائل زیست محیطی توجه کرد.

روش بررسی:

نوع مطالعه:روش پژوهش حاضر از نوع همبستگی می باشد تا میزان انجام برنامه های مختلف فقرزدایی در افزایش شاخص زیست محیطی اشکار گردد. در مطالعات همبستگی، پژوهشگر هیچ یک از متغیرهای مستقل را دستکاری نمی­کند، بلکه تنها دو یا چند متغیر را اندازه گیری نموده، سپس مشخص می سازد که آیا بین آنها رابطه همبستگی وجود دارد یا خیر.

در راستای همین ویژگی عدم دستکاری و تغییر متغیرها، در مطالعات همبستگی، آزمودنی­ها نیز به صورت تصادفی به گروههای مختلفی که بر اساس متغیر وابسته تشکیل می شوند، واگذار نمی گردند؛ برای مثال ممکن است پژوهشگر آزمودنی هایش را بر اساس نمره اضطراب آنها به سه گروه اضطراب بالا، اضطراب متوسط و اضطراب پایین طبقه بندی نماید.

جامعه آماری و روش نمونه گیری: جامعه آماری این پژوهش کل افراد شهرستان قلعه گنج است که تعداد این جامعه آماری 80 هزار نفر می­باشد.

روش نمونه گیری:

به منظور تعیین حجم از فرمول کوکران استفاده شده و روش نمونه گیری تصادفی ساده بهترین مسیر برای تعیین نمونه بود که تعداد 389 نفر از بین مردان و زنان انتخاب شد.

 

داده های توصیفی

جدول 2- تفکیک جنسیت در نمونه ها

جنسیت	فراوانی	درصد فراوانی
مرد	213	6/54
زن	176	1/45

در جدول 2 وضعیت جنسیت در بین نمونه های پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. در بین نمونه ها، مردان با 213 و زنان با تعداد 176 نفر در پژوهش حاضر شرکت داشتند. بنابراین در نمونه مورد بررسی حضور مردان بیشتر بوده است.

جدول3- سن نمونه ها براساس فراوانی

سن	فراوانی	درصد فراوانی
25-18	80	5/20
30-26	55	1/14
35-31	59	1/15
40-36	82	0/21
50-41	113	0/29
کل	389	0/100

 

جدول 3 میزان سن نمونه­ها در بازده سنی را نشان داده است. براساس جدول فوق، نمونه­هایی با 41 تا 50 سال بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده­اند. کمترین تعداد نمونه با سن 26-30 سال در پژوهش نشان داده شده است. در نمودار زیر نیز تعداد نمونه براساس سن نیز نشان داده شده است.

جدول 4- میزان تحصیلات نمونه های پژوهش

تحصیلات	فراوانی	درصد فراوانی
بی سواد	59	1/15
دیپلم	62	9/15
فوق دیپلم	86	1/22
لیسانس	105	9/26
فوق لیسانس	62	9/15
دکتری	15	8/3
کل	389	0/100

 

در جدول 4  میزان تحصیلات را براساس انواع آن مشخص کرده است. بیشترین تحصیلات مربوط به افراد، مدرک کارشناسی بوده است که با تعداد 105 نفر در پژوهش حضور داشتند. در شکل زیر نیز میزان تحصیلات افراد نمایش داده شده است.

جدول 5- وضعیت تأهل نمونه ها

وضعیت تأهل	فراوانی	درصد فراوانی
مجرد	130	3/33
متأهل	259	4/66
کل	389	0/100

 

جدول فوق بیانگر تعداد افراد متاهل و مجرد است. براساس این جدول بیشترین افراد شرکت کننده در پژوهش با تعداد 259 نفر بودند و افراد مجرد 130 نفر هستند که در مطالعه حاضر شرکت داشتند. این مقدار از افراد متأهل نیز در شکل زیر نشان داده شده است.

جدول 6- نوع شغل نمونه ها

شغل	فراوانی	درصد فراوانی
بیکار	24	2/6
کارگر	71	2/18
کارمند	77	7/19
بازاری	70	9/17
شرکتی	71	2/18
سایر	76	5/19
کل	389	0/100

 

در جدول 6 نوع شغل نمونه های افراد را نشان داده است. براساس اطلاعات جدول فوق افراد شرکت کننده در پژوهش از نظر شغلی دارای تفاوت بودند. بیشترین افراد با شغل کارمندی با تعداد 77 نفر در پژوهش حاضر حضور داشتند و کمترین مقدار به فاقد شغل اختصاص دارد. نمودار زیر نیز این تعداد را مورد تأیید قرار داده است.

همچنین از روش رگرسیون در تحلیل بهره برده شد. در تحلیل رگرسیون هدف پیش بینی یک یا چند متغیر ملاک براساس یک یا چند متغیر پیش بین است. اگر هدف بررسی یک متغیر ملاک از یک متغیر پیش بین باشد از رگرسیون ساده استفاده می شود. اگر بررسی یک متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش بین باشد از رگرسیون چندگانه (Multiple) استفاده می شود. اگر همزمان چند متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش بین بررسی شود از رگرسیون چند متغیری (Multivariate) استفاده می شود.

این پژوهش با ابعاد یا متغیرهای مختلفی سروکار دارد: فقر و شاخص زیست محیطی به عنوان متغیرهای اصلی این مطالعه محسوب می­گردند. هر یک از متغیرها از طریق پرسشنامه ای که مربوط به هر کدام از متغیرها خواهد بود مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

ابزار گرد آوری داده ها: این مطالعه به صورت میدانی انجام خواهد گرفت و ابزار پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات بهره گرفته خواهد شد. ابزار مدنظر نیز به صورت محقق ساخته خواهد بود و توسط صاحبنظران این حوزه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

لازمه تدوین پرسشنامه محقق ساخته دارای دو شرط اساسی است:

الف). تامین روایی:

با استفاده از نظر متخصصان و خبرگان موضوع.

ب). اجرای آزمایشی

قبل از اجرای اصلی به صورت آزمایشی اجرا شود.

و اجرای بر روی نمونه و اخذ نتایج ضریب آلفای داده ها و نیز میزان همبستگی درونی گویه ها و نیز «تحلیل عاملی » سؤال ها و یا گویه ها، تاکید می شود.

اقدامات محرومیت زدایی انجام یافته در شهرستان قلعه گنج 

گرچه سیاست‌های کاهش فقر در کشور از چندین دهه قبل شروع شده و هزینه‌های قابل توجه در حوزه حمایت‌های اجتماعی انجام گرفته ولی به دلیل فقدان یک نهاد رسمی در ساختار اجرائی کشور که تمام مسئولیت فقر‌زدایی را عهده‌دار باشد و همچنین به دلیل وجود ضعف‌هایی در مکانیزم جاری برنامه‌های حمایتی، مشکلات درآمدی و رفاه اجتماعی بین جوامع شهری و روستایی پدید آمده و باعث عدم تعادل‌های منطقه‌ای شده است.

در شهرستان قلعه گنج نیز در جهت محرومیت زدایی و با استفاده از تجارب موفق جهانی و بومی‌سازی برنامه‌ها و با اخذ نظرات نخبگان، طرح آبادانی و پیشرفت در مناطق منتخب محروم را بر اساس رویکرد معیشت پایدار و مبتنی بر بهبود دارایی‌های معیشتی خانوار و کاهش آسیب‌پذیری‌ها از طریق مشارکت و توانمندسازی مردم محلی و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی را به عنوان الگویی نه تنها قابل ارائه به کشور عزیزمان، بلکه جهت ارائه به دیگر کشورها برای محرومیت‌زدایی در دستورکار قرار داده شده است و بر اساس این طرح با انجام مطالعات پایه و تحلیل وضعیت مناطق منتخب نسبت به تدوین سند چشم‌انداز و سیاست‌گذاری و ارائه راهبرد و تبیین خروجی‌ها و ارائه طرح سازمانی و انجام پایش و ارزیابی اقدامات مؤثری را جهت توانمندسازی و کاهش محرومیت و فقر مناطق منتخب شروع نموده و نتایج به دست آمده در این مدت کوتاه حاکی از تأثیرات مطلوب آن داشته است. در ادامه اهم این اقدامات در راستای تاثیر بر محیط زیست ارائه می شود.

-       احیاء قنوات شهرستان

-       ساخت سدهای کوچک منطقه ای

-       کاشت درخت و افزایش سرانه فضا سبز

-       آموزش در راستای جلوگیری از آسیب به محیط زیست

-       - ساخت پنل های خورشیدی برای تولید انرژی پاک

-       کاهش مساحت کل زمين هاي کشاورزي ، کاهش مصرف آب و افزايش بهره وري و راندمان در استفاده از منابع طبيعي و مديريت آن

-       تطابق فعاليت هاي کشاورزي و استفاده از منابع طبيعي با تغييرات اقليمي

-       حفاظت و مديريت مشارکتي  منابع طبيعي و توسعه خدمات زيست محيطي

-       افزايش بهروري عوامل توليد کشاورزي و دامي

-       تأمین مواد اولیه کشاورزان

 

بحث و نتیجه گیری

در این پژوهش از از روش های عددی نظیر آزمون کولموگروف اسمیرنف و چولگی و کشیدگی استفاده گردید. همچنین نمودار های و احتمال – احتمال (p-p) و نمودار چارک- چارک (Q-Q) به این منظور مورد استفاده قرار گرفت.

بررسی فرضیه پژوهش:

ابعاد زیست محیطی شهر قلعه گنج چه تغییری با اجرای برنامه های محرومیت زدایی داشته است؟

پیش فرض ها

ü       نرمال بودن: مسئله بررسی نرمال بودن داده ها از الزامات هر آزمونی محسوب می گردد که در این پژوهش از از روش های عددی نظیر آزمون کولموگروف اسمیرنف و چولگی و کشیدگی استفاده گردید. همچنین نمودار های و احتمال – احتمال (p-p) و نمودار چارک- چارک (Q-Q) به این منظور مورد استفاده قرار گرفت.

جدول 7- آماره کولموگروف – اسمیرنف برای برای بررسی بهنجاری

متغیر	آماره	درجه آزادی	سطح معناداری
محرومیت زدایی	036/0	389	20/0
زمین	095/0	389	11/0
منابع آبی	046/0	389	0001/0
منابع ژنتیکی	126/0	389	08/0

 

در جدول فوق نتایج آزمون نرمال بودن نشان داده شده است. این آزمون لازم است معنادار نبودن بودن هر متغیر را به نشانه نرمال بودن هر متغیر نشان دهد. متغیرهای زمین، محرومیت زدایی، منابع ژنتیکی براساس آزمون معنادار نبودند، که این امر نشان دهنده نرمال بودن آن ها می باشد. منابع آبی از نرمال بودن برخودار نبود اما براساس قانون حجم نمونه بالا که در این پژوهش حاکم است، برای تحلیل اطلاعات مسئله ای ایجاد نخواهد کرد.

 

 

 

 

 

جدول 8- شاخص­های چولگی و کشیدگی برای بررسی بهنجاری

متغیر	چولگی	خطای استاندارد چولگی	کشیدگی	خطای استاندارد کشیدگی
محرومیت زدایی	08/0	003/0	11/0-	11/0
زمین	21/0-	03/0	16/0-	09/0
منابع آبی	32/0-	05/0	12/0-	006/0
منابع ژنتیکی	56/0-	08/0	12/0-	07/0

در جدول فوق میزان شاخص های چولگی و کشیدگی برای بررسی نرمال بودن متغیرها بررسی شده است. براساس جدول فوق هر چه مقدار چولگی و کشیدگی مقدار کمتر و به صورت منفی برآورد شود، محقق از بهنجاری هر کدام از متغیرها اطلاع پیدا خواهد کرد. در این پژوهش مقدار شاخص های چولگی و کشیدگی متغیرها از میزان کمتری برخودارند و به مقدار صفر نزدیک هستند. بنابراین بهنجاری متغیرها تأیید می گردد. در صورتی بهنجاری متغیرها رعایت نگردد، نتایج دقیق برآورد نخواهد شد.

ü       نبود داده های پرت: مسئله مهم در آزمون­های آماری، داده پرت بودن در میان داده­ها است. این امر باعث دست نیافتن به نتیجه مناسب می­گردد لذا در این پژوهش جهت مشخص شدن داده­های پرت از نمودار جعبه­ای بهره گرفته شد. در این نمودار مستطیل وسطی 50 درصد موردها را نشان می­دهد و خط درون مستطیل مقدار میانه است. پژوهشگر در ابتدای تحلیل به بررسی این پیش فرض پرداخت و نتیجه نشان داد که محرومیت زدایی و پایداری زیست محیطی دارای داده پرت بودند و پس از حذف داده­های پرت داده ها مورد استفاده قرار گرفت. داده های پرت در ابتدای تحلیل بر روی نمودار به صورت دایره نشان داده می شوند که پس از حذف هر کدام و تحلیل مجدد در گزارش پژوهشگر نشان داده می شود.

جدول9- نتایج آزمون همبستگی پیرسون

متغیرها	محرومیت زدایی	زمین	منابع آبی	منابع ژنتیکی
محرومیت زدایی	1	52/0	38/0	49/0
زمین		1	37/0	28/0
منابع آبی			1	57/0
منابع ژنتیکی				1

P=0/05

 در جدول فوق نتایج همبستگی بین متغیرهای اصلی پژوهش ارائه شده است. براساس جدول و فرضیه موردنظر، رابطه محرومیت زدایی و ابعاد زیست محیطی به ترتیب 52/0، 38/0 و 49/0 ارتباط معنادار دارند. با توجه به ارتباط متغیرها، رابطه محرومیت­زدایی و زیست محیطی در حد بالایی قرار دارد. درواقع با افزایش نمرات هر کدام به همان میزان نمرات دیگر متغرها افزایش می یابد. بنابراین مقادیر فوق این واقعیت را نشان می دهد که اجرای برنامه های محرومیت زدایی تاثیر مثبتی در موراد زمین ، منابع آبی و منابع ژنتیکی داشته است.

 

 

منابع 

1. راغفر، حسین، محمدی فرد، زهرا، سنگری مهذب، کبری. اندازه­گیری فقر چندبعدی در شهر تهران. پژوهش­های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار). (1392) . سال 13، شماره 2، صص، 16-1.

2.   سجاسی قیداری، حمدالله، صادقلو، طاهره ، محمودی، رتبه بندی روستاها براساس شاخص های زیست پذیری (مطالعه موردی: دهستان نظام آباد شهرستان آزادشهر، پژوهش های جغرافیای انسانی دوره 51 بهار 1398 شماره 1

3. محمد امین ، خراسانی، تحلیل و ارزیابی تطبیقی دیدگاه ساکنان و مدیران محلی در رابطه با زیست‌پذیری روستاهای پیرامون شهری در شهرستان ورامین. جغرافیا و توسعه(1397)، شماره(51)، 280-261.

4. Howley, P., Scott, M., & Redmond, D. (2009). Sustainability versus livability: An investigation of neighbourhood satisfaction. Journal of Environmental Planning and Management, 52(6), 847-864.

5.Dajian, Z., & Rogers, P. P. (2006). 2010 World Expo and urban life quality in Shanghai in terms of sustainable development. Chinese Journal of Population Resources and Environment, 4(1), 15-22

6.Perogordo Madrid, D. (2007). The Silesia Megapolis. European Spatial Planning, 17(1), 23-33.

7. Timmer, V., & Seymoar, N. K. (2005). The livable city: World urban forum 2006, Vancouver Working Group Discussion Paper. Western Economic Diversification Canada.

8. هــال، آنتونــی و میجلــی، جیمــز سیاست اجتماعی و توسعه، ترجمــه مهــدی ابراهیمــی و علیرضــا صادقــی، (1388). تهــران: انتشــارات جامعه شناســان.

9. ملكي سعيد, احمدي رضا, منفرد سجاد, معتوگي محمد،بررسي پايداري توسعه زيست محيطي با استفاده از آزمون هاي آماري در شهرستان هاي استان مرزي خوزستان فصلنامه اطلاعات جغرافیایی ( سپهر)، (1393)   دوره: 23، شماره: 90

10. کلانتری خلیل آباد حسین، ابوبکری طاهر، قادری رضا، پورعلی محمدعلی، سعیدی انور. ارزیابی میزان تحقق پذیری شاخص های توسعه پایدار شهری در مناطق مرزی (نمونه موردی: شهر پیرانشهر).،1391، مدیریت شهری.

11. رفیعیان، مجتبی و همکاران. «سنجش میزان رضایتمندی ساکنان از کیفیت سکونتی مسکن مهر؛ موردشناسی: مهر شهر زاهدان، ، مجلة جغرافیا و آمایش شهری – منطقه‌ای، (1393) شمارة 12، زاهدان.

12. صفايي­پور، مسعود، سميرا مرادي منفرد و محمدرضا اميري. ارزيابي و اولويت­بندي شاخصهاي توسعه پايدار شهري با استفاده از مدل تحليل شبكه ،ANP مورد شناسي: شهر زنجان، فصلنامه جغرافيا و آمايش شهري ـ منطقه اي، (1395)ش 19.

13. ستارزاده بردسيري، زهره . ارزيابي شاخص­هاي توسعه محله­اي با رويكرد توسعه پايدار در شهرهاي كوچك، مطالعه موردي: شهر بردسير، پايان­نامه كارشناسي ارشد دانشگاه سيستان و بلوچستان، (1395)دانشكده جغرافيا و برنامه­ريزي محيطي.

14. ابراهیمی، مهدی.. فقر درآمدی، فقر قابلیتی و طرد اجتماعی: روندشناسی تحول مفاهیم در بررسی فقر و محرومیت. تأمین اجتماعی. (1395).سال 12، شماره45، صص 59-37.

15. سلیمانی،محمد و همکاران. ساماندهي بافت هاي مساله دار شهري با رويکرد توسعه محله اي با استفاده از مدل swot و ماتريس (SQPM) نمونه: محله صابون پزخانه منطقه 12 شهر تهران. فصل نامه جغرافيايي چشم انداز زاگرس. )1392) دوره  5 , شماره  15 ; از صفحه 161 تا صفحه 183 

16. لهسائی زاده، عبدالعلی. بررسی نقش محرومیت نسبی در افزایش خشونت های شهری مناطق حاشیه نشین مورد مطالعه: شهر کرمانشاه،مطالعات شهری، (1391) سال دوم، شماره 9 : صص، 64-21.

17. Gonzalez-Garcia, S., Manteiga, R., Moreira, M. T., & Feijoo, G. (2018). Assessing the sustainability of Spanish cities considering environmental and socio-economic indicators. Journal of Cleaner Production, 178, 599-610.

18. Ige, K. (2014). The Absolute-Relative Deprivation Dichotomy in Estimating Variations in Reaction to Inequality: Comparing Antecedents of Collective Action among Disadvantaged Groups. University of Zululand P/B, 87-101.

19. Valtenbergs, Visvaldis, Ainhoab González and Ralfs Piziks .2013. Selecting Indicators for Sustainable Development of Small Towns: The Case of Valmiera Municipality, ICTE in Regional Development, December 2013, Valmiera, Latvia, Procedia Computer Science 26.

20. Zelinsky, T. (2012). “Changes in Relative Material Deprivation in Regions of Slovakia and the Czech Republic”. Department of Regional Science and Manageme Faculty of Economics Technical University Slovakia, Panoeconomicus, 3. 335-353.

21. Devicienti, F., & Poggi, A. (2011). Poverty and social exclusion: two sides of the same coin or dynamically interrelated processes?. Applied Economics, 43(25), 3549-3571.

22. Nolan, B., & Whelan, C. T. (2010). Using non‐monetary deprivation indicators to analyze poverty and social exclusion: Lessons from Europe?. Journal of Policy Analysis and Management, 29(2), 305-325.

 

---