چالش های فراروی توسعه اقتصاد گردشگری شهری (مطالعه موردی: شهر اردبیل)
محورهای موضوعی : مربوط به گردشگریعبدالرحیم هاشمی دیزج 1 , ژیلا فرزانه سادات زارنجی 2 , مریم جامی اودولو 3
1 - دانشیار گروه اقتصاد، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی،اردبیل، ایران
3 - دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
کلید واژه: توسعه گردشگری, اقتصاد گردشگری, چالش ها, مدل ساختاری- تفسیری ((ISM,
چکیده مقاله :
امروزه صنعت گردشگری به عنوان سومین صنعت، اهرم اقتصادی مهم برای تأمین منابع مادی در شهرها در دستور کار قرار گرفته است. به گونه ای که با مدیریت و ساماندهی، پتانسیل با ارزشی چون گردشگری می توان منابع درآمدی خوبی برای شهرها ایجاد نموده و به توسعه ی پایدار شهری نایل آمد. از این رو هدف اصلی این پژوهش شناسایی چالش های فراروی توسعه اقتصاد گردشگری شهری می باشد که به صورت موردی در شهراردبیل انجام یافته است. پژوهـش حاضـر از نـوع توصیفی ـ اکتشـافی اسـت و جامعه ی آمـاری تحقیـق را کارشناسـان آشـنا بـه صنعـت گردشـگری شـهر اردبیل تشـکیل میدهنـد کـه بـه روش گلوله برفـی، تعـداد 15 نفـر از آنهـا به عنوان نمونه آمـاری تحقیـق انتخـاب شـدند. برای سنجش پایایی پرسشنامة ، از روش آزمون مجدد استفاده شده است.. در این خصوص مجموع هم بستگی بین پاسخ های اعلام شده از طرف کارشناسان، بار اول، برابر با 780/0 و بار دوم برابر 763/0 محاسبه شد. که نشان از پایایی قابل قبول پرسشنامه دارد. برای روایــی ابــزار تحقیــق نیز از روش تحلیــل محتوایــی، جهت تجزیه و تحلیــل داده هــا نیز از مدل ســازی ساختاری ـ تفســیری ((ISM استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد چالش های آموزشی، ناآگاهی با قدرت نفوذ 9 و چالش برنامه ریزی و سازمانی با قدرت نفوذ 8 بیشترین تاثیر، چالش اجتماعی- فرهنگی نیز با قدرت نفوذ 5 کمترین تاثیر را دارند.
The tourism industry, ranking as the third-largest sector, plays a crucial role in providing economic resources for cities. Effective management of tourism potential can create substantial income and support sustainable urban development. This research aims to identify challenges obstructing urban tourism development, focusing on Ardabil city as a case study. Employing a descriptive-exploratory approach, the study involves experts familiar with Ardabil's tourism industry as the research population. Fifteen experts were selected using the snowball sampling method as the statistical sample. The questionnaire's reliability was assessed through the retest method, yielding an initial correlation of 0.780 and a repeated correlation of 0.763, indicating acceptable reliability. Validity was ensured through content analysis, with data analyzed using Structural Interpretive Modeling (ISM). Findings reveal that an organization with an influence power of 8 has the greatest impact, while socio-cultural challenges hold the least influence at 5.
:
1- بیرانوندزاده، م.1397. مطالعه اهميت دره خرم آباد در توسعه پایدار گردشگري استان و فراهم نمودن زمينه ثبت در فهرست جهاني، طرح پژوهشی، كارفرما: اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگري استان لرستان
2- بیرانوندزاده، م؛ سبحانی، ن؛ نجفی، ا؛ رشیدی، س .1399. گردشگری شهری و نقش آن در توسعه اقتصاد شهری (مورد: شهر شاهین دژ). مهندسی جغرافیای سرزمین، 8(4): 370-355.
3- بهمنی، پ؛ نمامین، ف .1399. طراحی مدل اقتصاد گردشگری شهری با رویکرد ساختاری تفسیری، مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 2 (4): 177-157.
4- پاپلی یزدی، م.ح، سقایی، م. .1385 .گردشگری، ماهیت و مفاهیم، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت
5- تقدیســی، س.، دانشــور، ف . 1386. توریســم روسـتایی، تصویـری مجـازی یـا الگویـی حقیقـی در برنامه ریـزی روسـتایی، مجله ی جغرافیـا و توسعه ناحیـه ای، 8 (4): 192-179.
6- دیناري، احمد.1384، گردشگري شهري در ایران و جهان، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
7- رستگار، م.، غلامی، م.، ز، م.، مقدم، م . 1390. تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگري پایدار شهري مجموعه مقالات همایش بین المللی مدیریت گردشگري و توسعۀ پایدار، ، با استفاده از مدل سوات، نمونۀ موردي، زنجان مرودشت، 148-160
8- زمانــی فراهانــی، ح .1392. شــناخت صنعــت جهانگــردی ایــران و جهــان. تهــران: انتشــارات زهــد.
9- سرایی، م. ح.، شمشیري، م .1392. بررسی وضعیت گردشگري در شهر شیراز، جغرافیا و برنامه ریزي ، در راستاي توسعه پایدار با استفاده از تکنیک SOWT ، 1(24): 88069.
10- سازمان جهانی جهانگردی .1379. برنامه ریزی ملی و منطقه ای جهانگردی، مترجم، محمود عبداله زاده ویرایش تخصصص نصرالله مستوفی، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی
11- خاکسپاري، ع؛ ابراهیم نیا سم اکوش.، س.، دامادي، م.، معزز، و.1392، ارزیابی تأثیرات اجتماعی- فرهنگی گردشگری شهری بر نحوه زندگی مردم شهر بابلسر، برنامه ریزي و توسعۀ گردشگري، 7 (2): 147-126.
12- فرج زاده اصل، م .1384. سیستم مطالعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه ریزی توریسم، چاپ اول، تهران: سمت.
13- قهرمانی فرد، ح؛ حسین زاده دلیر، ک؛ موسی ، م.س .1400،.شناخت و ارزیابی پیشران های حیانی موثر بر آینده توسعه گردشگری مطالعه موردی: کلان شهر تبریز، فصلنامه گردشگری شهری، 1(8): 82-67.
14- قبادی، پ.، پــاپزن، ع.، زرافشــانی، ك.، گراونــدی، ش .1391. مطالعه وضــعیت گردشــگری روستایی در روستای خانقــاه از دیـدگاه اهــالی روسـتا: بـا استفاده از تئــوری بنیانــی، فصلنامه مســكن و محیــط روســتا، 137 (31):82-71
15- متقی، س .1399. تحليل مقایسه اي گردشگري منطقه اي با رویكرد درآمد محور، نشریه گردشگري شهري، 2(7): 96-85
16- مدهوشی، م.، ناصرپور.1382. ارزیابی موانع توسعه صنعت گردشگری در استان لرستان، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 28: 25-28.
17- محسنی، ر.ع. 1388. گردشگری پایدار در ایران: کارکرد، چالش ها و راهکارها. فصلنامه فضای جغرافیایی، 9(28): 171-149
18- مهدیـان بروجنـی، م.، احمدونـد، م .1393. واكاوی موانــع و چالش هــای توسعه ی گردشــگری روســتایی در منطقه‌ی دنــا؛ دیــدگاه جامعه میزبــان،. جغرافیــا و آمایــش شــهری ـ منطقه ای، 10 (4): 128-113.
19- موسایی، م.، هاشمی، س.، ابراهیمی، م .1391،. بررسی جامعه شناختی توسعه پایدار گردشگری در ایران: موانع، چالش ها، راهکارها، فصلنامع تخصصی علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد شوشتر، 6(16): 50-25.
20- منتظر، ف.، نظم فر، ح.، یزدانی، م.ح.1397.تحلیل توسعه ی فضایی شهر اردبیل در دوره‌ی زمانی (1335-1390). مطالعات عمران شهری، 2(5): 120-136
21- نوربخش، م.، اکبرپور، م .1389، نقش گردشگری در اقتصاد کلان شهرها، ویژه نامه اقتصاد گردشگری، (2):21-34
22- واگی، چ .1377. جهانگردی در چشم اندازی جامع، مترجمان: علی پارسائیان و محمد اعرابی، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی
23- یاوری، ح.، خوشنویس، م.، غلامی، ا .1391. اقتصاد گردشگری، تهران، انتشارات، سیمای دانش، چاپ اول
24- Alzbun.N.M.2019. “ Domestic Tourism in Jordan:Patterns,Challenges and Opportunities” Journal of Eniviromental Management and Tourism.2(34).281-291
25- Dwyer, L.2016. Planning for Sustainable Tourism: An Alternative Paradigm, International Journal of Tourism and Spirituality, 1(1): 28-43
26- Cooper, C., J. Fletcher, D. Gilbert, S. Wanhill & R. Shepherd.1998. Tourism: Principles and Practice, 2nd Ed. New York: Longm
27- Hudson, S. Huang, L., Roth, M. S., & Madden, T. J. 2016. The influence of social media interactions on consumer–brand relationships: A three-country study of brand perceptions and marketing behaviors, International Journal of Research in Marketing, 33(1): 27-41
28- Kachniewska, M.A.2015. Tourism development as a determinant of quality of life in rural areas, Worldwide, Hospitality and Tourism Themes, 7(5): 500-515
29- Leitao, N. C.2011,. " 'Tourism and economic growth: a panel data approach
30- Liu, A.,A & Pratt,.S.2017. Tourisms Tourism .terrorism to resilience and vulnerability and resilience to terrorism.Tourism Mangement 60,404-417
31- Mitchell,M.,& Hall,D.R .2005. Rural Tourism and Sustanable Business:Key themes and issues (pp.3-14).Channel View Publications
32- Sharpley,R.2002. “Rural Tourism and the Challenge of Tourism Diversification : The Case of Cyprus” .Tourism Management, 23(3), 233-24
33- Timothy, D. J. and Wall, G.1995. Tourist Accommodation in an Asian historic city, The Journal of Tourism Studies, 6(2): 23-24
34- Tourism .M .H ,Paul,B.20115. :Sustainability for Opportunities the and Challenges .“Tobago and ,Barbados ,Grenada of Study Case A ,Management Hospitality and Tourism of Journal 204-213. ,(9-10)3
چالش های فراروی توسعه اقتصاد گردشگری شهری (مطالعه موردی: شهر اردبیل)
چکیده
امروزه صنعت گردشگری به عنوان سومین صنعت، اهرم اقتصادی مهم براي تأمین منابع مادي در شهرها در دستور کار قرار گرفته است. به گونه ای که با مدیریت و ساماندهی، پتانسیل با ارزشی چون گردشگري می توان منابع درآمدي خوبی براي شهرها ایجاد نموده و به توسعه ی پایدار شهری نایل آمد. از این رو هدف اصلی این پژوهش شناسایی چالش های فراروی توسعه اقتصاد گردشگری شهری می باشد که به صورت موردی در شهراردبیل انجام یافته است. پژوهـش حاضـر از نـوع توصیفی ـ اکتشـافی اسـت و جامعه ی آمـاری تحقیـق را کارشناسـان آشـنا بـه صنعـت گردشـگری شـهر اردبیل تشـکیل میدهنـد کـه بـه روش گلوله برفـی، تعـداد 15 نفـر از آنهـا به عنوان نمونه آمـاری تحقیـق انتخـاب شـدند. برای سنجش پایایی پرسشنامة ، از روش آزمون مجدد استفاده شده است.. در این خصوص مجموع هم بستگی بین پاسخ های اعلام شده از طرف کارشناسان، بار اول، برابر با 780/0 و بار دوم برابر 763/0 محاسبه شد. که نشان از پایایی قابل قبول پرسشنامه دارد. برای روایــی ابــزار تحقیــق نیز از روش تحلیــل محتوایــی، جهت تجزیه و تحلیــل داده هــا نیز از مدل ســازی ساختاری ـ تفســیری ((ISM استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد چالش های آموزشی، ناآگاهی با قدرت نفوذ 9 و چالش برنامه ریزی و سازمانی با قدرت نفوذ 8 بیشترین تاثیر، چالش اجتماعی- فرهنگی نیز با قدرت نفوذ 5 کمترین تاثیر را دارند.
کلید واژگان: توسعه گردشگری، اقتصاد گردشگری، چالش ها، مدل ساختاری- تفسیری ((ISM
مقدمه
گسترش پدیده شهرنشینی به همراه افزایش درآمدهاي عمومی و نیز تغییرات سبک زندگی مردم، انگیزه مسافرت و افزایش اهمیت اوقات فراغت براي تامین احتیاجات روحی انسان به امري ضروري مبدل شد .این مهم منجر به ظهور پدیده اي جهانی به نام صنعت گردشگري شده است از سوي دیگر، محیط هاي شهري به عنوان مراکز تمدن، فرهنگ، سیاست و گاه با ارزشمندترین منابع گردشگري چون پارک ها، چشم اندازهاي طبیعی و فضاهاي تاریخی محسوب می شوند (سرایی، 21:1392). بنابراین گردشگری از مهمترین فعالیت های انسان معاصر است که علاوه بر تغییرات شگرف در سیمای زمین، اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و روش زندگی انسانها را دگرگون ساخته است. در واقع این صنعت به عنوان یکی از بزرگترین و متنوع ترین صنایع در دنیا مطرح شده است. بدین نحو با رشد تصاعد گونه خود تغییرات اجتماعی، اقتصادی و محیطی فراوانی به دنبال داشته است به همین خاطر از گردشگری می توان به عنوان یک منبع اصلی درآمد و اشتغال زایی نام برد (بیرانوندزاده و همکاران، 356:1399 ). در طول نیم قرن گذشته گردشگری به عنوان فعالیتی اقتصادی و اجتماعی، رشد و توسعه چشمگیری داشته است. گردشگری فعالیتی پیچیده و در حال گسترش است که نوش دارویی موثر برای رونق بخشیدن به وضعیت معیشت، اشتغال و فرهنگ کشورها محسوب می شود ( کاچنیواسکا، 501:2015). گردشگری با رشد تعداد گردشگران و افزایش هزینه کرد آنها همراه است و پیش بینی می شود که این شرایط در آینده نیز ادامه یابد ( دویر، 29:2016). گردشگری در اقتصاد جهانی اهمیت زیادی دارد و از منابع مهم درآمدهای ارزی کشورهاست به طوری که بخش بزرگی از برنامه ریزی و سرمایه گذاری ها در جهان فعلی را به خود اختصاص داده است ( هادسون، 29:2016).
در این میان نواحی شهری به علـت آنکـه جاذبـه های تـاریخی و فرهنگـی بسیار دارند، اغلب مقاصد گردشگری مهمی محسوب می شوند. شهرها معمولا" جاذبه های متنوع و بزرگی شـامل موزه هـا، بناهای یاد بود، سالن های تئاتر، استادیوم های ورزشی، پارك ها، شهربازی، مراکز خریـد، منـاطقی بـا معمـاری تـاریخی، و مکان هایی مربوط به حوادث مهم یا افراد مشهور را دارند که خود گردشگران بسیاری را جـذب می کنـد ( پاپلی یزدی و سقایی، 189:1385). به عبارت دیگر، محل سکونت، سرو غذا، ارتباطات، حمل و نقل و سایر خدمات گردشـگری در شـهرها واقع اند که بازدیدکننـدگان از منـاطق اطـراف شـهر و خـود شـهر از آن اسـتفاده می کننـد (فرج زاده اصل 41:1384). بنابراین گردشگری به طور عام و گردشگری شهری به طور خاص بر اقتصاد شهرهای دنیا تأثیرگذار اسـت. ایـن پدیـده نه چنـدان نوظهور معادلات اقتصادی جهان را به طور گسترده ای تحت تـأثیر خـود قـرار داده اسـت چنانچـه هم اکنـون بسـیاری از اقتصادهای کلان دنیا علی الخصوص اقتصادهای شهری وابستگی شدید به آن دارند (قهرمانی فرد و همکاران، 68:1400). مدیریت و توسعه گردشگري شهري به عنوان یک وزنه تعادلی جهت دستیابی به گردشگري پایدار شهري می باشد. بنابراین هرگونه ناکارآمدي مدیریت گردشگري شهري بنا به پیچیدگی جریان گردشگري در عصر حاضر پیامدهاي منفی بسیاري را به دنبال دارد. در این راستا نگرش ویژه به گردشگري شهري می تواند یکی از مهمترین عوامل توسعه پایدار شهري تلقی گردد (زندمقدم و طوسی نژاد،1401). شهر اردبیل از جمله شهرهای تاریخی دارای هویت و سابقه شهری برجسته به عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری می باشد. اما علی رغم ویژگی های ممتاز به لحاظ بار فرهنگی و تاریخی و موقعیت برجسته آن تا به حال نتوانسته از مواهب این صنعت در راستای توسعه اقتصادی به نحو شایسته ای استفاده کند. از این رو هدف اصلی این پژوهش بررسی چالش های فراروی توسعه اقتصاد گردشگری شهری در شهراردبیل می باشد.
مبانی نظری پژوهش
گردشگری شهری: گردشگري شهري اغلب به منظور بهبود کیفیت زندگی در جوامع محلی به میزان زیادي مورد توجه قرار گرفته و در فرایند جهانی شدن اهمیت روز افزونی یافته است و همچنین پویایی اقتصاد شهري را به ارمغان می آورد .(Khoshkham et al., 2014:16) مفهوم گردشگري شهري از دهۀ 1980 وارد فهرست تحقیقات شده است (دیناري3 : 1384). نواحی شهري به دلیل آن که جاذبه هاي تاریخی و فرهنگی بسیار زیادي دارند، اغلب مقاصد گردشگري مهمی محسوب می شوند (Timothy & wall,1995:6). شهرها به لحاظ داشتن تاریخ طولانی و استقرار نمادهاي باستانی، تاریخی، و فرهنگی، ارزش هاي ملی هرکشوري به حساب می آیند ( رستگار و همکاران156 : 1390). در واقع، چون شهرها جاذبه هاي متنوع و بزرگی از قبیل موزه ها، بناهاي یاد بود، تئاترها، استادیوم هاي ورزشی، پارك ها، شهربازي ها، مراکز خرید، و مناطقی که معماري تاریخی و مکان هایی مربوط به حوادث مهم با افراد مشهور را دارند ( خاکسپاري و همکاران132 : 1392 ) و از سوي دیگر به دلیل پایین بودن هزینه و زمان جابه جایی براي دستیابی به مقاصد گردشگري، در نتیجه گردشگران بسیاري را جذب می کنند (Coper et al,1998:42). گردشگري شهري عبارت است از مسافرت به شهرها با انگیزه هاي مختلف بر اساس جذابیت هاي مختلف و امکانات تسهیلاتی که شهر دارد و در شخص ایجاد جذابیت می کند (به طور کلی و عمده، توریسم شهري دو انگیزه و هدف اصلی را دنبال می کند که عبارت است از اهداف تجاري و اهداف فرهنگی (قربانی و همکاران 33 : 1392). نخستین شرط موفقیت هر شهر در توسعۀ گردشگري، وجود زیرساخت هاي مناسب شهري و مدیریت عاقلانه و مدبرانه درعرصه هاي سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، و مانند این ها است. دومین شرط براي تضمین موفقیت سیاست توسعۀ گردشگري شهري، تنسیق و آمایش جاذبه هاي شهر و ایجاد تسهیلات و امکاناتی است که دسترسی به جاذبه ها را بیش از پیش آسان کند( دیناري 15 : 1384).
اقتصاد شهری: گردشگری در تقویت بنیه اقتصادی، کاهش بی تعادلی های منطقه ای و ارتقاء شاخص های توسعه و همچنین ثبات اقتصادی در سطح کلان نقش موثری را ایفا می کند (یاوری و همکاران،27:1391). قسمت اعظم درآمدهای ناشی از گردشگری بیشتر به مناطقی اختصاص دارد که از اوضاع اقتصادی و رفاهی بهتری برخوردار باشند که این عامل خود می تواند باعث افزایش و رشد اقتصادی در آن منطقه گردد. این عامل شاید یکی از مهمترین نتایج حاصل از جذب گردشگر باشد زیرا بخش اعظمی از درآمد، سرمایه گذاری، سودآوری و... در این حوزه وجود دارد از آنجایی که در دنیای تجارت قدرت اقتصادی حرف اول را می زند. لذا این عامل بسیار مهم و حیاتی می باشد که می تواند بر کسب درآمد نقش به سزایی داشته باشد افزایش درآمد در نهایت می تواند منجر به افزایش رفاه گردد. بنابراین می توان بیان داشت افزایش جذب گردشگر می تواند باعث ایجاد انگیزه در سرمایه گذاران گردد (بهمنی، و نمامیان، 158:1399). در بسیاری از کشورهای جهان گردشگری را به عنوان یکی از بخش های کلیدی برای توسعه و پیشرفت اقتصادی در نظر می گیرند و مهم ترین اثر آن ایجاد اشتغال و درآمد است. میزان این تاثیر بستگی به نوع سرمایه گذاری و جایگاه این صنعت در اقتصاد ملی دارد (نوربخش و همکاران،73:1389).
چالش های توسعه اقتصاد صنعت گردشگری شهری: از مهم ترین چالش های صنعت گردشگری می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1- سازمانی: نبود یک سازمان یا وزارتخانه مشخص به عنوان متولی صنعت که در نتیجه وجود سازمان های موازی، باعث ناهماهنگی و تداخل وظایف فراوان می گردد. از طرفی وجود چند سازمان مختلف و عدم تدوین و اجرای یک برنامه جامع و یکپارچه برای توسعه گردشگری، این صنعت را با مشکلات عدیده ای مواجه می سازد (مدهوی، و ناصرپور،33:1382).
2- فرهنگی- اجتماعی: تفاوت های فرهنگی بین مناطق گردشگری و آگاهی کم میزبانان نسبت به نیازها و خواسته های گردشگران و از طرف دیگر عدم آگاهی گردشگران از فرهنگ میزبانان، ضمن بروز مشکلات عدیده، مانع عمده ای در گسترش صنعت گردشگری است. اغلب در نقاط و مکان های مختلف های مختلف ساکنان یک محل یا افراد یک جامعه به علت ناآگاهی یا دیدن برخی اعمال از جهانگردان و همچنین تفاوت فرهنگی بین میزبانان و گردشگران از این صنعت برداشت ناخوشایند و منفی دارند و یا کارکردن در بعضی از مشاغل مربوط به گردشگری از طرف افراد بومی مشاغل سطح پایین تلقی شده و ساکنان بومی حاضر به کار کدن در این مشاغل نیستند (سازمان جهانی جهانگردی،316:1379).
3- بازار : عوامل بازار مانند: سطح درآمد، هزینه سوخت، امنیت شغلی، عوامل فصلی و انگیزه های مسافرت، ارتباط مستقیم با گسترش صنعت گردشگری دارد. بیشتر عوامل بازار از کنترل محل یا مقصد گردشگران خارج است و توانایی این محل ها در جذب گردشگر در بلند مدت، نیاز به برنامه ریزی و انعطاف پذیری دارد. بنابراین برای تدوین یک استراتژی باید تحقیقات جامعی از وضع بازار صورت گیرد (وای گی،315:1377 و ناصری،103:1375-104).
4- برنامه ریــزی: فقــدان برنامه ریــزی بــرای توسعه ی گردشــگری بــه ناآگاهــی از نیــاز گردشــگران میانجامــد (Clarke,2005:91). فقـدان برنامه ریـزی و مدیریـت مناسـب ســبب کاهــش ظرفیت هــا، ضعیــف شــدن جاذبه هــا، از دســت دادن مشـتریان و گردشـگران و بـه تأخیـر افتـادن توسـعه می شـود (مطیعــی لنگــرودی و نصرتــی، :1389 73).
5- آموزشی: متاسفانه به علت جوان بودن این وضعیت در اغلب کشورهای در حال توسعه نیروی انسانی متخصص مورد نیاز کم است و حتی مراکز آموزشی برای تربیت نیروی انسانی مورد نیاز هم وجود نداشته و یا بسیار محدود است (مدهوشی و ناصرپور،34:1384).
6- زیربنایی: کمبود و نامطلوب بودن وسایل حمل و نقل مسافری، جاده های بین شهری، مراکز خرید، تاسیسات اقامتی، شبکه های آب، برق، مخابرات، فاضلاب و بهداشت در مناطق گردشگری یکی از موانع عمده توسعه به حساب می آیند ( ناصری، 107:1375). بنابراین هرچند با توجه به شرایط هر کشور یا منطقه، موانع توسعه صنعت گردشگری متفاوت است، اما به طور کلی توسعه صنعت گردشگری نیازمند یک مدیریت منسجم و کارآمد بوده که موانع و مشکلات را شناسایی کرده و توانایی اجرای استراتنژی های تدوین شده را داشته باشد. (مدهوشی و ناصرپور،33-35:1382).
7- نارسایی های اقتصادی: عدم حمایت کافی از بخش خصوصی و تشویق نکردن به سرمایه گذاری در بخش گردشگری، سیاست های نامناسب اقتصادی، افزایش نرخ مالیات، عوارض، بیمه و غیره در بخش گردشگری (محسنی،152:1388). به علت عدم سودآوری، حمیات ناکافی دولت و اقدامات سلیقه ای و محدود کننده از سوی برخی مقامات غیرمسئول، افزایش نرخ مالیات، عوارض بیمه و... در بخش گردشگری، حمایت نکردن از سرمایه گذاری در صنعت گردشگری (دولتی و خصوصی)، سیاست های نامناسب اقتصادی، فقدان تسهیلاتی همچون وام های بلند مدت با بهره کم برای بخش خصوصی، واگذاری زمین مناسب با بهای دولتی، حذف تشریفات زاید و دست پاگیر اداری برای ایجاد هتلها و مراکز رفاهی، تضمین امنیت سرمایه گذاری در صنعت گردشگری توسط دولت به منظور ایجاد انگیزه در بخش خصوصی.
8- دولتی: کمبود و نارسایی خدمات زیربنایی مانند راه ها، امکانات رفاهی تفریحی، بهداشتی، پزشکی و سایر فعالیت های انسان ساخت مورد نیاز گردشگران و همچنین پاسخگو نبودن هتلها و مراکز اقامتی به نیازهای گردشگران، از جمله چالش های پیش روی گردشگران بوده است (موسایی و همکاران،1391). یکی دیگر از مسائل پیش روی توسعه گردشگری، امنیت مقصد گردشگری است. با توسعه تروریسم بین المللی و بررسی ارتباط آن با گسترش گردشگری، محققان به این نتیجه دست یافته اند که تروریسم می تواند اثر کوتاه مدتی بر جذب گردشگر داشته باشد؛ فقط در 5 درصد کشورهای مورد بررسی آثار بلند مدت تروریسم بر صنعت گردشگری مشاهده شده است (Liu &Pratt,2017).
9- فرهنگی و تبلیغاتی: مشکلات ذهنی، رسوبات منفی و وجود پندارهای نادرست در مورد گردشگران، ضعف ساختاری در مورد تبلیغات و اطلاع رسانی، عدم به کارگیری اصول و روش های صحیح برقراری ارتباط با جهانگردان (زمانی فراهانی،66:1392).
10- ناآ گاهــی: ناآ گاهــی مــردم و مسئولین محلــی از پتانســیل های منطقه ی خــود بــرای کســب و کار و مزایــای مربــوط بــه آن نمونــه ای از ایــن چالــش اســت. ناآگاهــی یــا کم آگاهی از گردشــگری در درآمدزایــی و اشــتغال اثرگــذار اســت و در نهایــت، شــهر دارای پتانســیل را بــه انــزوا می کشــاند (Sharpley,2002:235).
پیشینه پژوهش
در رابطه با مسئله اصلی پژوهش حاضر مطالعات چندی در سطح داخلی و خارجی انجام شده اسـت که در ادامه به شماری از این پژوهش ها اشاره می گردد؛
هارتمن و همکاران (2020) در مقاله ای تحت عنوان آینده مدیریت مقاصد گردشگری به بررسی مدیریت مقصـد گردشـگری در کشور هلند پرداخته اند. روش تحقیق از نوع کیفی و بر اساس مصاحبه های عمیق صـورت گرفتـه اسـت. نتـایج نشـان می دهد در مورد آینده توسعه مقصد گردشگری، ایجاد شبکه های بازیگر مولـد اهمیـت پیـدا میکنـد و بیشـتر در دسـتور کارهای سیاسی ظهور می کند. الزبــون (2019)، در پژوهشی تحت عنوان "گردشــگری داخلــی در اردن: الگوهــا، چالشهــا و فرصتهــا"، بــه ایــن نتیجــه رســیده اســت کــه چالش هــای اصلــی گردشــگری داخلــی اردن به ترتیب بــا جنبه هــای اقتصــادی، خدماتــی و فرهنگی ـ اجتماعــی ارتبــاط دارنــد. بهولا (2015)، در مقالــه ای بــا عنــوان »"چالش هــا و فرصت هــای گردشــگری و پایــداری مناطــق گرنــادا، باربــادوس و توباگــو" ، بــه ایــن نتیجــه دســت یافــت کــه چالــش حفــظ محیــط زیســت و چالــش پاســخگو بــودن بــه نیازهــای گردشــگران از مهمتریــن چالش هــای گردشــگری ایــن مناطق اند. لیتاوو (2011) در پژوهشی با "عنوان رابطه بین گردشگری و رشد اقتصادی بر روی کشورهای پرتغال و کشورهای همسایه طی سال های 2008-" 1995 به این نتیجه رسیدند که گردشگری اثرمعناداری بررشد اقتصادی دارد. میچــل و هــال (2005) و بــام و زاواس (2008) بــر اهمیــت عامــل عدم اطلاع رسانی و فرهنگ ســازی جــذب گردشــگر به مثابه ی چالشــی اساســی در ســکونتگاه تأکیــد دارنــد. متقی (1399) در پژوهشی به تحلیل مقایسه ای گردشگری منطقه ای با رویکرد درآمد محور پرداخته است. نتایج حاصله از تحقیق نشان داد که متغیرهای نرخ ارز، شاخص قیمت خرده فروشی (CPI) ( و تولید ناخالص داخلی سرانه از مهمترین عوامل اثرگذار بر گردشگری جهانی همه کشورها و هر سه گروه کشورهای با درآمد پایین، متوسط و بالا، محسوب می شود. بیرانوندزاده (1397) در پژوهشی با با عنوان" مطالعه اهمیت دره خرم آباد در توسعه پایدار گردشگری استان لرستان و فراهم نمودن زمینه ثبت در فهرست جهانی" به این نتیجه رسیده اند؛. نتایج حاصل از شاخص های فرهنگی در شهر خرم آباد نشان میدهد که وجود موزه ها تاریخی و فرهنگی معتبر از لایه های تاریخی، تعدد بناهاو یاد بود ادوار گذشته و پل های تاریخی و با کاربری ها مختلف و نقش آنها در ادوار مختلف به ترتیب در جایگاه های اول تا سوم واقع شده اند و نشان دهنده میزان اهمیت ان در بین مولفه های مورد سنجش می باشد. مهدیـان بروجنـی و احمدونـد (1393)، در تحقیقـی، چالش هـای توسعه ی گردشـگری روسـتایی در منطقه دنـا را از طریـق مـدل تحلیـل عاملـی در هشـت مانـع مهـم سـازمانی، اجتمــاعی، اقتصــادی، مردمــی، ارتبــاطی، فرهنگـی، تسهیلاتی و رفاهـی بـا قـدرت تبییـن 45/66 درصـد از واریانــس كل دســته بندی کرده انــد. قبــادی و همــكاران (1391)، در مطالعــه ای، مشکلاتی از قبیــل نبود امكانــات زیربنــایی و رفــاهی، ناآ گاهی روسـتاییان و مسئولان از گردشــگری روســتایی، كمرنــگ شــدن جاذبه هــای فرهنگــی روســتا، نبـود شبکه ی اطلاع رسانی مناسـب و عدم حمایـت و توجـه كافـی دولت را مهمتــرین مشکلات توسعه ی گردشـگری روسـتایی در روسـتای خانقـاه اسـتان كرمانشـاه دانسـته اند. مدهوشـــی و ناصـــرپور (1382)، در تحقیقــــی، چالش هــای توسعه ی صــــنعت گردشــگری در اســتان لرســـتان را بـه پنـج دسته مجـزا شـامل موانــع ســازمانی و سـاختاری، موانـع فرهنگی ـ اجتماعــی، موانـــع موجـــود در بــازار، موانــع آموزشــی و كمبــود نیــروی انســانی متخصــص و موانــع زیربنایــی تفكیــك کرده انــد. تقدیســـی و دانشـــور (1386)، در الگـــویی كـــه بـــرای برنامـه ریــزی نواحی روسـتایی ارائـه داده اند، مشکلات و تنگناهای بخــش گردشــگری روســتایی را بــه مشکلات امــور زیربنایــی از جملــه كمبـود تجهیــزات و تسهیلات فیزیكی، مشکلات عمومی و اجتمــاعی ماننــد نارســایی سیاست هــا و اهــداف برنامـه ریـزی گردشــگری، ضــعف مدیریـت و تبلیغـات و در آخـر، مشکلات و مســائل مربــوط بــه عوامــل زیســت محیطی دســته بندی کرده انــد.
روش شناسی پژوهش
روش تحقیق حاضر توصیفی- اکتشافی است. جامعه آماری تحقیق 15نفر از کارشناسان و اساتید شهر اردبیل هستند که به روش گلوله برفی به شناسایی کارشناسان اقدام شد. در این راستا بعد از شناسایی شاخصهای مربوطه از طریق مطالعات کتابخانهای و مصاحبه با کارشناسان، روایی محتوایی شاخصها به دست آمد و نهایتاً پرسشنامه تخصصی میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیر شاخصها، باز هم از طریق همان 15 کارشناس مربوطه مورد ارزیابی قرار گرفت و برای تجزیه و تحلیل دادهها از مدلسازی ساختاری- تفسیری (ISM) استفاده شد. لازم به ذکر است برای سنجش پایایی پرسشنامة ISM، از روش آزمون مجدد استفاده شده است. به گونه ای که پرسشنامه ی مربوطه، دوبار و به فاصلة زمانی یک هفته، توسط 15 نفر از کارشناسان مربوطه تکمیل شد. در این خصوص مجموع همبستگی بین پاسخهای اعلام شده از طرف کارشناسان، بار اول، برابر با 780/0 و بار دوم برابر 763/0 محاسبه شد. با توجه به اینکه همبستگی پاسخها بالاتر از 70/0 بود، میتوان گفت پرسشنامه پایایی قابل قبولی دارد. برای پایایی آن از روش آزمون مجدد و برای تجزیه و تحلیل داده ها از مدلسازی ساختاری- تفسیری (ISM) و تحلیل میک مک استفاده شد.
محدوده مورد مطالعه
شهر اردبیل از دیرباز به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی و داشتن بناهای متعدد تاریخی از جایگاه ویژه ای در گردشگری برخوردار بوده است و با دارا بودن جاذبه های گردشگری بسیار همچون مقبره ی شیخ صفی اردبیلی که تنها اثر ثبت جهانی شده استان است. بازار سرپوشیده و دریاچه ی زیبای شورابیل دارای امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی بسیاری همراه با آب و هوای بسیار مناسب مخصوصاً در فصول گرم سال میزبان گردشگران بی شمار داخلی و خارجی می باشد و سایر امکانات از جمله: اسکله ی قایقرانی، دومیدانی، دوچرخه سواری، گنجینه تاریخ طبیعی، نمایشگاه بین المللی، مجموعه شهربازی، رستوران در دریاچه و... که میتواند مورد استفادە ی گردشگران قرار گیرد. با توجه به ویژگی ها و تغییرات بنیادی که از سال 1372 به بعد به وقوع پیوسته از جمله تبدیل شهر اردبیل به مرکز استان اردبیل و پتانسیل های توریستی، تفریحی و کشاورزی مستعد آن، توسعه ی فضایی شهر سرعت گرفته که این توسعه در جهات مختلف خود را نمایان کرده است و به تبع آن تراکم در شهر اردبیل به پایین ترین میزان خود یعنی 84 نفر در هکتار رسیده است. همچنین طی این دوره، نرخ رشد مساحت شهر 83/3 درصد و نرخ رشد جمعیت آن 65/3 درصد بوده است که نشانگر سبقت گرفتن نرخ رشد مساحت شهر از نرخ رشد جمعیت آن می باشد. جدا شدن استان اردبیل از استان آذربایجان شرقی و تبدیل شهر اردبیل به مرکز استان را می توان از دلایل اصلی توسعه ی فضایی بالایی شهر اردبیل در این دوره ی زمانی محسوب کرد (منتظر و همکاران، :133:1397). در حال حاضر براساس مصوبات شورای شهر و شهرداری اردبیل و تأیید استانداری و وزرارت کشور، شهر اردبیل به پنج منطقة شهرداری، 15 ناحیة شهری و 51 محلة اصلی تقسیم شده است. در حال حاضر، شهر اردبیل در محدوده ای به مساحت بیش از 6200 هکتار گسترده شده است و براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 مرکز آمار ایران، دارای جمعیتی بالغ بر 529374 نفر بوده است.
شکل 1. موقعیت جغرافیایی شهراردبیل
یافته های پژوهش
- مدل ساختاری- تفسیریISM
روش ISM با تجزیه معیارها در چند سطح مختلف به تحلیل ارتباط بین شاخصها می‌پردازد. مدل ساختار تفسیری قادر است ارتباط بین شاخص ها که به صورت تکی یا گروهی به یکدیگر وابسته‌اند، را تعیین نماید. در واقع این روش با تجزیه معیارها در چند سطح مختلف به تحلیل ارتباط بین شاخصها می‌پردازد. به گونه ای که در آن مجموعه‌ای از عناصر مختلف و مرتبط با همدیگر در یک مدل سیستماتیک جامع ساختاربندی میشوند. این مدل میتواند به اولویت بندی و تعیین سطح عناصر یک سیستم اقدام کند که می تواند به مدیران برای تصمیم گیری بهتر کمک شایانی نماید. در این خصوص جهت رسیدن به هدف اصلی پژوهش حاضر از مدلسازی ساختاری- تفسیری (ISM) استفاده شده است، مراحل انجام این مدل به شرح زیر می باشد.
- گام اول: تشکیل ماتریس خود تعاملی ساختاری (SSIM)
به منظور بررسی میزان تاثیر هریک از شاخص ها (چالش ها) نسبت به همدیگر در ماتریس خود تعاملی ساختاری (SSIM) در این خصوص ابتداء پرسشنامه 10*10 و به صورت مقایسه دو به دویی طراحی شد. در واقع پس از شناسایی شاخصهای زیربنایی موضوع مورد مطالعه یک ماتریس مربع n×n از شاخصهای موجود طراحی میشود. این ماتریس همان پرسشنامه ISM است. به این صورت که 10 چالش (سازمانی، اجتماعی- فرهنگی، بازار، برنامه ریزی، فرهنگی- تبلیغاتی، زیربنایی، نارسایی اقتصادی، دولتی، آموزشی، ناآگاهی) انتخاب شده و از کارشناسان خواسته شد که نوع ارتباطات دوبه دویی چالشها را مشخص کنند. بدین معنی در این گام خبرگان معیارها را به صورت زوجی با یکدیگر در نظر می گیرند و براساس قوائد زیر به مقایسات زوجی پاسخ می دهند.
بدین منظور از چهار نماد (V,A,X,O) به شرح زیر استفاده میگردد.
نمادV : یعنی عامل سطر i باعث محقق شدن عامل ستون j می شود.
نماد A: عامل ستون j باعث محقق شدن عامل سطر i می شود.
نماد :X هر دوعامل سطر و ستون باعث محقق شدن یکدیگر می شوند (عامل i و j رابطه دوطرفه دارند).
نماد O: بین عامل سطر و ستون هیچ ارتباطی وجود ندارد.
جدول1: ماتریس خود تعاملی ساختاری چالشهای توسعه اقتصاد گردشگری شهری (از نظر خبرگان)
J
I | سازمانی | اجتماعی- فرهنگی | بازار | برنامه ریزی | آموزشی | زیربنایی | نارسایی اقتصادی | دولتی | آموزشی | ناآگاهی |
سازمانی | - | V | V | X | X | V | V | A | X | X |
اجتماعی- فرهنگی |
| - | X | A | A | A | X | A | X | X |
بازار |
|
| - | V | A | A | X | X | A | A |
برنامه ریزی |
|
|
| - | A | X | X | X | X | X |
فرهنگی- تبلیغاتی |
|
|
|
| - | X | X | A | A | A |
زیربنایی |
|
|
|
|
| - | X | X | X | A |
نارسایی اقتصادی |
|
|
|
|
|
| - | X | A | X |
دولتی |
|
|
|
|
|
|
| - | A | A |
فرهنگی و تبلیغاتی |
|
|
|
|
|
|
|
| - | X |
ناآگاهی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| - |
ماخذ: یافتههای تحقیق، 1402
همان گونه که در جدول (1) قابل ملاحظه است با استفاده از نمادهای مندرج در جدول فوق الگوی روابط علی میان متغیرها تعیین یافت. به گونه ای که از ابعاد و شاخصهای مورد مطالعه و مقایسه آنها با استفاده از چهار حالت
O,X,A,V) ( روابط مفهومی تشکیل شد. این ماتریس که توسط خبرگان و متخصصین فرآیند محوری تکمیل یافته حاکی از آن است که ارتباط اکثر شاخص ها از نوع نماد X و A بوده که این امر بیانگر ارتباط دوطرفه شاخص ها با یکدیگر می باشد.
- گام دوم: ماتریس دسترسی اولیه
ماتریس دسترسی اولیه از تبدیل ماتریس خود تعاملی ساختاری به یک ماتریس دو ارزشی (0 و 1) حاصل میگردد. برای استخراج ماتریس دسترسی، باید در هر سطر عدد یک، جایگزین علامتهای V و X و عدد صفر، جایگزین علامتهای A و O در ماتریس دسترسی اولیه شود. پس از تبدیل تمام سطرها، نتیجه حاصله، ماتریس دسترسی اولیه خواهد بود. در مرحله بعد باید روابط ثانویه بین متغیرها کنترل شود. رابطه ثانویه به گونهای است که اگر متغیر J منجر به متغیر I شود و این متغیر به K منجر شود، پس متغیر J منجر به متغیر K خواهد شد. با تبدیل نمادهای روابط ماتریس SSIM به اعداد صفر و یک بر حسب قوائد زیر میتوان به ماتریس دست پیدا کرد. این قوائد به صورت زیر است:
اگر خانه I,j در ماتریس SSIM نماد V گرفته است، خانه مربوطه در ماتریس دسترسی عدد 1 میگیرد و خانه قرینه آن، یعنی خانه I,j عدد صفر میگیرد.
اگر خانه I,j در ماتریس SSIM نماد A گرفته است، خانه مربوطه در ماتریس دسترسی عدد صفر میگیرد و خانه قرینه آن، یعنی خانه I,j عدد 1 میگیرد.
اگر خانه I,j در ماتریس SSIM نماد X گرفته است، خانه مربوطه در ماتریس دسترسی عدد 1 میگیرد و خانه قرینه آن، یعنی خانه I,j عدد 1 میگیرد.
اگر خانه I,j در ماتریس SSIM نماد Oگرفته است، خانه مربوطه در ماتریس دسترسی عدد صفر میگیرد و خانه قرینه آن، یعنی خانه I,j عدد صفر میگیرد.
با توجه به قوانین تکنیکISM ، ماتریس دسترسی اولیه مطابق جدول (2) تبدیل میشود.
جدول 2. ماتریس دسترسی اولیه
J
I | سازمانی | اجتماعی- فرهنگی | بازار | برنامه ریزی | فرهنگی- تبلیغاتی | زیربنایی | نارسایی اقتصادی | دولتی | آموزشی | ناآگاهی | |
سازمانی | - | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | |
اجتماعی- فرهنگی | 1 | - | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | |
بازار | 1 | 1 | - | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | |
برنامه ریزی | 1 | 1 | 1 | - | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
فرهنگی- تبلیغاتی | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | |
زیربنایی | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 1 | 1 | 1 | 0 | |
نارسایی اقتصادی | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 1 | 0 | 1 | |
دولتی | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 0 | 0 | |
آموزشی | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 1 | |
ناآگاهی | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | |
ماخذ: یافتههای تحقیق، 1402
- گام سوم: ماتریس دسترسی نهایی
پس از تشکیل ماتریس دسترسی اولیه چالشهای فراروی اقتصاد گردشگری با دخیل نمودن انتقالپذیری در روابط متغیرها، ماتریس دسترسی نهایی تشکیل میشود تا ماتریس دسترسی اولیه سازگار شود. در این مرحله، کلیه روابط ثانویه بین متغیرها، بررسی میشود تا ماتریس دسترسی نهایی به دست آید. در این ماتریس قدرت نفوذ و میزان وابستگی هر متغیر نشان داده میشود. قدرت نفوذ هر متغیر عبارت است از تعداد نهایی متغیرهایی (شامل خودش) که میتواند در ایجاد آنها نقش داشته باشد. میزان وابستگی عبارت است از تعداد نهایی متغیرهایی که موجب ایجاد متغیر مذکور میشوند.
جدول 3. ماتریس دسترسی نهایی
J
I | 1. سازمانی | 2. اجتماعی- فرهنگی | 3. بازار | 4. برنامه ریزی | 5. فرهنگی- تبلیغاتی | 6. زیبربنایی | 7. نارسایی اقتصادی | 8. دولتی | 9. آموزشی | 10. ناآگاهی | قدرت نفوذ |
1. سازمانی | - | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 8 |
2. اجتماعی- فرهنگی | 1 | - | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 5 |
3. بازار | 1 | 1 | - | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 6 |
4. برنامه ریزی | 1 | 1 | 1 | - | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 8 |
5. فرهنگی و تبلیغاتی | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 6 |
6.زیربنایی | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 1 | 1 | 1 | 0 | 7 |
7.نارسایی اقتصادی | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 1 | 0 | 1 | 7 |
8.دولتی | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 0 | 0 | 7 |
9.آموزشی | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 1 | 9 |
10.ناآگاهی | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | - | 9 |
میزان وابستگی | 8 | 10 | 9 | 8 | 9 | 7 | 9 | 7 | 6 | 6 | - |
ماخذ: یافتههای تحقیق، 1402
مطابق جدول (3) علاوه بر سازگاري ماتريس دستيابي اوليه، قدرت نفوذ و ميزان وابستگي هر مولفه مشخص مي شود. قدرت نفوذ همان ميزان تاثيرگذاري يك مولفه بر مولفه هاي ديگر است كه از جمع اعداد هر سطر براي هر مولفه در ماتريس دستيابي نهايي لحاظ مي گردد. ميزان وابستگي هم مقدار تاثيرپذيري يك مولفه از ساير مولفه هاي ديگر را نشان مي دهد كه از جمع اعداد هر ستون در ماتريس دريافتي نهايي براي هر مولفه بدست مي آيد. در این خصوص با عنایت به جدول (3) چالشهای آموزشی، ناآگاهی با قدرت نفوذ9 و چالش برنامه ریزی و سازمانی نیز با قدرت نفوذ 9 بیشترین تاثیر، چالش اجتماعی- فرهنگی نیز با قدرت نفوذ 5 کمترین تاثیر را دارند.
نتیجه گیری
در عصر حاضر صنعت موجب گسترش روابط بین ملت ها شده و به منزلۀ ایجادکنندة فرصت هاي شغلی در بخش اقتصادي و ایجاد تعاملات اجتماعی فرهنگی مطرح می شود. با مدیریت و ساماندهی، پتانسیل با ارزشی چون گردشگري می توان منابع درآمدي خوبی براي شهرداري ایجاد نمود. لذا نگرش ویژه به اقتصاد گردشگري شهري میتواند یکی از مهمترین عوامل توسعه پایدار شهري تلقی گردد. شهر اردبیل به عنوان یکی از شهرهای توریستی و با دارا بودن پتانسیل های بالای جذب گردشگر می تواند موجبات توسعه اقتصاد گردشگری را فراهم نماید. بنابراین توسعه ی اقتصاد گردشگری در این شهر منوط به رفـع چالش هـای اصلــی و تأثیرگــذار در ایــن رابطــه اســت. از ایــن رو، به کارگیری مدلی کاربردی که بتواند چالش های فراروی توسسعه اقتصاد گردشگری را به وضوح نشان دهد حایز اهمیت است چرا که می تواند بــه اخــذ تصمیمــات بهتــر مدیران و مسئولان در این زمینه منجــر گردد. بدین منظور در ایــن پژوهــش ســعی شــد مهمتریــن چالشهــای توسعه اقتصاد گردشــگری شهراردبیل با استفاده از مدل ساختاری- تفسیری (ISM) شناســایی شــوند و میــزان تأثیــر هریــک از آنهــا در یکدیگر مورد ارزیابی قرار گیرد. مدل ساختاری تفسیری با فراهم نمودن نظم و چارچوبی جهت دار برای مسائل پیچیده، به تصمیم گیرندگان تصویری واقعی از وضعیت متغیرها را می دهد. بــر ایــن اســاس، 10 چالش(سازمانی، اجتماعی- فرهنگی، بازار، برنامه ریزی، فرهنگی و تبلیغاتی، زیربنایی، نارسایی اقتصادی، دولتی، آموزشی، ناآگاهی) به عنوان چالش نهایی شناسایی شدند. نتایج حاصل از مدل به کا رفته در پژوهش حاضر نشان داد چالشهای آموزشی، ناآگاهی با قدرت نفوذ9 و چالش برنامه ریزی و سازمانی نیز با قدرت نفوذ 9 بیشترین تاثیر، چالش اجتماعی- فرهنگی نیز با قدرت نفوذ 5 کمترین تاثیر را دارند. نتایــج ایــن تحقیــق نتایج تحقیقــات میچــل و هــال (2005)، بــام و زاواس (2008) مبنــی بــر چالش هــای عدم اطلاع رسانی و فرهنگ ســازی جــذب گردشــگر، الزبــون (2019)، مبنی بر ارتباط جنبه هــای اقتصــادی، خدماتــی و فرهنگی ـ اجتماعــی با یکدیگر، مدهوشـــی و ناصـــرپور (1382) مبنــی بــر وجــود چالش هــای ســـازمانی و ســاختاری، موانــع فرهنگی ـ اجتماعــی، موانـــع موجـــود در بــازار، موانــع آموزشــی و كمبــود نیــروی انســانی متخصــص و موانــع زیربنایــی در حــوزه ی گردشــگری، تقدیســـی و دانشـــور (1386) مبنــی بــر وجــود چالش هــای زیربنایــی، اجتمـــاعی و زیســت محیطی در حــوزۀ گردشــگری هم سو می باشد.
منابع
- بیرانوندزاده، مریم.1397، مطالعه اهميت دره خرم آباد در توسعه پایدار گردشگري استان و فراهم نمودن زمينه ثبت در فهرست جهاني، طرح پژوهشی، كارفرما: اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگري استان لرستان
- بیرانوندزاده، مریم؛ سبحانی، نوبخت؛ نجفی، اسماعیل؛ رشیدی، سعیده .1399، گردشگری شهری و نقش آن در توسعه اقتصاد شهری (مورد: شهر شاهین دژ). مهندسی جغرافیای سرزمین، دوره4، شماره 8، صص 370-355
- - بهمنی، پریسا؛ نمامین، فرشید .1399. طراحی مدل اقتصاد گردشگری شهری با رویکرد ساختاری تفسیری، مطالعات ساختار و کارکرد شهری، سال 4، شماره 2، 177-157
- پاپلی یزدی، محمدحسین و سقایی، مهدی. .1385 .گردشگری، ماهیت و مفاهیم، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت
- تقدیســی، ســیمین و دانشــور، فاطمــه . 1386،توریســم روسـتایی، تصویـری مجـازی یـا الگویـی حقیقـی در برنامه ریـزی روسـتایی، مجله ی جغرافیـا و توسعه ناحیـه ای. دوره ی ،4 ، شماره8 .صص192-179
- دیناري، احمد.1384، گردشگري شهري در ایران و جهان، مشهد :انتشارات دانشگاه مشهد.
- رستگار، موسی؛ غلامی، محمد؛ زمانی، مینا؛ مقدم، معصومه ، 1390. تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگري پایدار شهري مجموعه مقالات همایش بین المللی مدیریت گردشگري و توسعۀ پایدار، ، با استفاده از مدل سوات، نمونۀ موردي، زنجان مرودشت، ص 148 160-
- زمانــی فراهانــی، همیــرا .1392، شــناخت صنعــت جهانگــردی ایــران و جهــان. تهــران: انتشــارات زهــد.
- سرایی، محمد حسین؛ شمشیري، مسلم .1392. بررسی وضعیت گردشگري در شهر شیراز، جغرافیا و برنامه ریزي ، در راستاي توسعه پایدار با استفاده از تکنیک SOWT ، شماره1، صص88-69
- سازمان جهانی جهانگردی .1379، برنامه ریزی ملی و منطقه ای جهانگردی، مترجم، محمود عبداله زاده ویرایش تخصصص نصرالله مستوفی، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی
- خاکسپاري، علی؛ ابراهیم نیا سم اکوش، سعید؛ دامادي، محمد؛ معزز، وحید.1392، ارزیابی تأثیرات اجتماعی- فرهنگی گردشگری شهری بر نحوه زندگی مردم شهر بابلسر، برنامه ریزي و توسعۀ گردشگري، دوره 2 ، شماره 7 ، صص147-126.
- فرج زاده اصل، منوچهر .1384. سیستم مطالعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه ریزی توریسم، چاپ اول، تهران: سمت.
- قهرمانی فرد، حسین؛ حسین زاده دلیر، کریم؛ موسی ، میر سعید .1400، شناخت و ارزیابی پیشران های حیانی موثر بر آینده توسعه گردشگری مطالعه موردی: کلان شهر تبریز، فصلنامه گردشگری شهری، شماره1، صص 82-67
- قبادی، پرسـتو، پــاپزن، عبدالحمید، زرافشــانی، كیــومرث و گراونــدی، شـــهپر .1391، مطالعه وضــعیت گردشــگری روستایی در روستای خانقــاه از دیـدگاه اهــالی روسـتا: بـا استفاده از تئــوری بنیانــی، فصلنامه مســكن و محیــط روســتا، دوره ی ،31 شماره ی ،137 ص .82-71
- متقی، سمیرا .1399، تحليل مقایسه اي گردشگري منطقه اي با رویكرد درآمد محور، نشریه گردشگري شهري، شماره7 ،صص96-85
- مدهوشی، مهرداد، ناصرپور، نادر (1382). ارزیابی موانع توسعه صنعت گردشگری در استان لرستان، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره28، 25-28.
- محسنی، رضا علی،1388. گردشگری پایدار در ایران: کارکردخا، چالش ها و راهکارها. فصلنامه فضای جغرافیایی، 9(28)، 171-149
- مهدیـان بروجنـی، محسـن و احمدونـد، مصطفـی .1393، واكاوی موانــع و چالش هــای توسعه ی گردشــگری روســتایی در منطقه ی دنــا؛ دیــدگاه جامعه میزبــان،. جغرافیــا و آمایــش شــهری ـ منطقه ای، ســال چهــارم، شماره ی ،10 ص .128-113
- موسایی، میثم، هاشمی، سمیه و ابراهیمی، میترا .1391،. بررسی جامعه شناختی توسعه پایدار گردشگری در ایران: موانع، چالش ها، راهکارها، فصلنامع تخصصی علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد شوشتر، 6(16)، 50-25.
- منتظر، فرامرز؛ نظم فر، حسین و یزدانی، محمدحسن.1397، تحلیل توسعه ی فضایی شهر اردبیل در دوره ی زمانی
- (1335-1390). مطالعات عمران شهری، 2(5): 120-136
- نوربخش، مرتضی؛ اکبرپور، محمد .1389، نقش گردشگری در اقتصاد کلان شهرها، ویژه نامه اقتصاد گردشگری، سال2، صص 21-34
- واگی، چاک .1377، جهانگردی ئر چشم اندازی جامع، مترجمان: علی پارسائیان و محمد اعرابی، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی
- یاوری، حسن؛ خوشنویس، مریم؛ غلامی، الهام .1391،. اقتصاد گردشگری، تهران، انتشارات، سیمای دانش،چاپ اول
- - Alzbun.N.M.2019,. “ Domestic Tourism in Jordan:Patterns,Challenges and Opportunities” Journal of Eniviromental Management and Tourism.2(34).281-291
Dwyer, L.2016. Planning for Sustainable Tourism: An Alternative Paradigm, International Journal of Tourism and Spirituality, 1(1): 28-43
- Cooper, C., J. Fletcher, D. Gilbert, S. Wanhill & R. Shepherd.1998, Tourism: Principles and Practice, 2nd Ed. New York: Longm
- Hudson, S. Huang, L., Roth, M. S., & Madden, T. J. 2016, The influence of social media interactions on consumer–brand relationships: A three-country study of brand perceptions and marketing behaviors, International Journal of Research in Marketing, 33(1): 27-41
- Kachniewska, M.A.2015, Tourism development as a determinant of quality of life in rural areas, Worldwide, Hospitality and Tourism Themes, 7(5): 500-515
- Leitao, N. C.2011,. " 'Tourism and economic growth: a panel data approach
- Liu, A.,A & Pratt,.S.2017, Tourisms Tourism .terrorism to resilience and vulnerability and resilience to terrorism.Tourism Mangement 60,404-417
- Mitchell,M.,& Hall,D.R .2005, Rural Tourism and Sustanable Business:Key themes and issues (pp.3-14).Channel View Publications
- Sharpley,R.2002, “Rural Tourism and the Challenge of Tourism Diversification : The Case of Cyprus” .Tourism Management, 23(3), 233-24
- Timothy, D. J. and Wall, G.1995,. Tourist Accommodation in an Asian historic city, The Journal of Tourism Studies, 6(2): 23-24
- Tourism (2015 ).M .H ,Paul-Bhola :Sustainability for Opportunities the and Challenges .“Tobago and ,Barbados ,Grenada of Study Case A ,Management Hospitality and Tourism of Journal 204-213. ,(9-10)3
.