شاه‌دژ اصفهان و جاذبه‌های گردشگری آن
محورهای موضوعی : مربوط به گردشگری
1 - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، اصفهان، ایران
کلید واژه: اصفهان, کوه صفه, شاه دژ, اسماعیلیان, احمد بن عبدالملک عطاش, گردشگری صفه,
چکیده مقاله :
موقعیت ویژه دشت اصفهان در جغرافیای سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران باعث شده است که این منطقه همواره مورد توجه جهانگشایان قرار گیرد و نیز همواره از سوی زاگرس‌نشینان غارت اما به سرعت بازسازی شود. علاوه بر ویژگی‌های طبیعی این جلگه، وجود شاه‌دژ بر فراز کوه صفه، به‌عنوان دژی طبیعی و استراتژیک، همواره نقش کلیدی در دفاع از این ناحیه ایفا کرده است. پژوهش حاضر بر آن است تا اهمیت این دژ در دوران سلجوقیان را شناسایی کرده و بخشی از جاذبه‌های گردشگری اصفهان را که میراثی از آن دوران بر کوه صفه باقی مانده است، معرفی نماید. نتایج تحقیق که از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی به دست آمده، نشان می‌دهد که این دژ با پایه‌هایی از دوران ساسانی، در دوره ملکشاه سلجوقی تعمیر و توسعه یافته است. در دوره‌ای کوتاه میان ملکشاه و محمد بن ملکشاه، اسماعیلیان این دژ را تصرف کرده و علیه سلطنت سلجوقیان از آن بهره بردند. پس از شکست این جنبش مردمی این دژ برای همیشه ویران شد. در چارچوب جغرافیای تاریخی، شاه‌دژ به‌عنوان ساختاری استراتژیک و دفاعی، نماد پیوند میان جغرافیا و تحولات سیاسی دوران سلجوقیان است. موقعیت منحصر به‌فرد این دژ بر فراز کوه صفه، که از نظر توپوگرافی تسلطی طبیعی بر دشت اصفهان دارد، نقش حیاتی در شکل‌دهی تاریخ و امنیت منطقه ایفا کرده است.
The strategic location of the Isfahan plain in Iran’s political, economic, and military geography has consistently drawn the attention of conquerors. This region has frequently been plundered by the inhabitants of the Zagros Mountains, yet it has always been rapidly rebuilt. The presence of Shah-Dezh fortress atop Mount Soffeh, as a natural and strategic stronghold, has always played a key role in defending the area. This study explores the importance of the fortress during the Seljuk period and introduces some of the remaining tourist attractions from that era on Mount Soffeh. Research based on library and field studies shows that Shah-Dezh, with foundations from the Sassanid era, was restored and expanded during Malik-Shah’s reign. The Ismailis briefly seized the fortress and used it against the Seljuks. Shah-Dezh stands as a strategic and defensive symbol of the connection between geography and political change in the Seljuk era. Its commanding position atop Mount Soffeh has played a vital role in shaping the history and security of the region.
1- ابن اثیر، عزالدین علی، (1352)، تاریخ کامل، ترجمه ابوالقاسم حالت؛تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی.
2- بارتولد، و.، (1386)، تذکره جغرافیای تاریخی ایران، حمزه سردادور؛ تهران، توس.
3- بویل، جی. ای.، (1366)، تاریخ ایران کمبریج، جلد پنجم، ترجمه حسن انوشه، تهران، انتشارات امیرکبیر.
4- پیرنیا، حسن و عباس اقبال، (1384)، تاریخ ایران؛ تهران، علم.
5- حسینی، ابری سید حسن، (1387)، اصفهان ره‌آورد زاینده‌رود، اصفهان، سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان.
6- دهخدا، علی اکبر و دیگران، لغت نامه
7- راوندی، محمدعلی بن سلیمان، (1364)، راحه الصدور و آیه السرور در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال، تهران، انتشارات امیرکبیر.
8- ربانی خوراسگانی، مینا، (1370)، بررسی وضعیت جغرافیایی منطقه مرکزی شهر اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
9- شبانکاره ای، محمد بن علی بن محمد، (1363)، مجمع الانساب،تصحیح میر‌هاشم محدث؛ تهران، امیرکبیر.
10- شفقی، سیروس، (1381)، جغرافیای اصفهان، اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان.
11- عیسوی، چارلز، (1362)، تاریخ اقتصادی ایران، یعقوب آژند؛ تهران، نشر گستره.
12- کسایی، نورالله، (1363)، مدارس نظامیه و تأثیرات سیاسی و اجتماعی آن؛ تهران، امیر کبیر.
13- لسترنج،گی، (1377)، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، محمود عرفان؛ تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
14- مافروخی، فضل بن سعد، (1385)، ترجمه محاسن اصفهان، ترجمه حسین بن محمد آوی، به کوشش عباس اقبال، اصفهان، سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری.
15- مستوفی،حمدالله، (1381)، نزهه القلوب،تصحیح محمد دبیرسیاقی؛ قزوین، حدیث امروز.
16- مهریار، محمد، (1379)، شاه‌دژ کجاست؟؛ اصفهان، نشر گلها.
17- میناسیان، کارو اون، (1387)، شاه‌دژ ارگ بلندنام اصفهان، ابوالقاسم سری؛ تهران، اساطیر.
18- ناصر خسرو، (1372)، سفرنامه ناصر خسرو، به کوشش نادر وزین پور؛ تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
19- هنرفر، لطف الله، (1346)، اصفهان برای جوانان؛ تهران، کتابخانه ابن سینا.
20- هنرفر، لطف‌الله، (1350)، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان، ثقفی.
21- یاقوت، حموی، (1383)، معجم البلدان، ترجمه علینقی منزوی، تهران، سازمان میراث فرهنگی.
22- سعیدی، فریبا، (1388)، شناسایی کارگاه کفاشی 1200 ساله در اصفهان؛ سامانه تحقیقات و مقالات دانشگاهی http://parsidoc.ir/ancient/3743-1388-07-07-10-36-23.html