سنجش مخاطرات طبیعی شهر ایلام با رویکرد تاب آوری کالبدی-زیرساختی و اجتماعی

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

علیمحمد میرزایی ¹ , محمد رضا زندمقدم ^{2 *} , سعید کامیابی ³

1 - دانشجوی دکتری،جغرافیا وبرنامه ریزی شهری،دانشگاه آزاد اسلامی،واحد سمنان،سمنان،ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان، سمنان، ایران.
3 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان، سمنان، ایران

تاریخ دریافت : 1402/04/25 تاریخ پذیرش : 1403/09/18 تاریخ انتشار : 1404/02/13

کلید واژه:

چکیده مقاله :

تبیین تاب¬آوري در برابر تهدیدات، درواقع شناخت نحوه تأثیرگذاري ظرفیت¬هاي اجتماعی، اقتصادي، نهادي، سیاسی و اجرایی و جوامع شهري در افزایش تاب¬آوري و شناسایی ابعاد مختلف تاب¬آوري در شهرهاست. این مطالعه، با هدف بررسی سنجش مخاطرات طبیعی شهر ایلام با رویکرد تاب آوری کالبدی-زیرساختی و اجتماعی انجام شد. پژوهش حاضر به لحاظ جمع آوری داده و اطلاعات پیمایشی و از نوع تحلیلی است. این تحقیق بر مبنای هدف از نوع کاربردی و برای دریافت اطّلاعات کمی پژوهش، پرسشنامه¬ای بر اساس نظرات اساتید برنامه ریزی شهری طراحی شده است. جامعه آماری شهروندان شهر ایلام که بر اساس نمونه گیری تصادفی و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 384 نفر و مسئولین برنامه¬ریزی شهری به تعداد 30 نفر می باشند. با توجه به هدف اصلی پژوهش، مهمترین ویژگی منطقه ایلام وجود راندگی¬های با راستای شمال باختری-جنوب خاوری است. لذا انتخاب موضوع برای شهر ایلام، به این علت می باشد که ایلام در این تقسیم بندی در زون زاگرس واقع شده است. شهر ایلام به عنوان منطقه مورد مطالعه، با محدودیت توسعه ی فضای شهری به دلیل تنگناها و محدودیت های ژئومورفولوژیکی و نبود فضای مناسب برای توسعه شهر مشکلاتی را ایجاد کرده است. مناطق شهری ایلام با بهره گیری از مدل تصمیم¬گیری چند معیاره براساس میزان تاب آوری از 2 بعد اجتماعی و کالبدی-زیرساختی رتبه بندی شدند. نتایج بررسی داده¬ها نشان داد که منطقه 4 تاب¬آورترین منطقه شهر ایلام از لحاظ تاب آوری اجتماعی است و 75 درصد از مناطق از نظر اجتماعی نسبتاً تاب¬آور بوده و از نظر تاب¬آوری اجتماعی وضعیت بهتری نسبت به تاب¬آوری اقتصادی دارند. نتایج بررسی داده¬ها براساس تاب اوری کالبدی-زیرساختی نشان داد که منطقه 3 تاب¬آورترین منطقه شهر ایلام است و 25 درصد از مناطق از نظر کالبدی-زیرساختی نسبتاً تاب¬آور بوده و بقیه مناطق از نظر تاب¬آوری کالبدی-زیرساختی وضعیت بدتری دارند.

منابع و مأخذ:

منابع
بذرافشان، ج.، و طولابی نژاد، م.، و طولابی نژاد، م. (1397). تحلیل فضایی تفاوت های تاب آوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (موردمطالعه: شهرستان پل دختر). پژوهش های روستایی, 9(1 ), 119-135.
بذرافکن شهرام، آروین محمود، شاکری الهه. ارزیابی ابعاد تاب‌آوری در محلات منطقه ۹ شهر تهران با استفاده از تکنیک TOPSIS. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. ۱۳۹۷; ۸ (۲) :۱۹۷-۱۸۷.
بسطامی نیا امیر، رضائی محمدرضا، سرائی محمدحسین. تبیین و تحلیل تاب‌آوری اجتماعی برای مقابله با سوانح طبیعی. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. ۱۳۹۷; ۸ (۳) :۲۲۴-۲۰۹.
بهتاش، محمدرضا؛کی نژاد، محمدعلی؛ پیر بابایی، محمدتقی؛ عسگري، علی (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه-هاي تاب¬آوري کلانشهر تبریز، نشریه هنرهاي زیبا- معماري و شهرسازي، دوره 18 شماره 3. ص 33-42.
حاجی زاده، ف.، و ایستگلدی، م. (1397). تحلیلی بر تاب آوری سکونتگاه های روستایی با تأکید بر زلزله (مطالعه ی موردی: دهستان حومه ی شهرستان لامرد). مدیریت مخاطرات محیطی, 5(1 ), 67-83.
رمضان زاده لسبوئی، مهدی؛ عسکری، علی؛ بدری، سید علی (1393)، زیرساخت ها و تاب آوری در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب منطقه ی موردمطالعه: مناطق نمونه گردشگری چشمه کیله تنکابن و سرد آبرود کلاردشت، نشریه ی تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال اول، شماره ی پیاپی 1، صص 35-52.
زیاری، ی.، و عباداله زاده ملکی، ب.، و بهزادپور، ا. (1397). ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی در برابر مخاطرات زلزله با رویکرد دستیابی به مدیریت پایدار (مورد مطالعه: منطقه یک تهران). نگرش های نو در جغرافیای انسانی (جعرافیای انسانی), 10(2 ), 97-112.
شایان، م.، و پایدار، ا.، و بازوند، س. (1396). تحلیل تاثیرات ارتقای شاخص های تاب آوری بر پایداری سکونتگاه های روستایی در مقابل سیلاب (مورد مطالعه: نواحی روستایی شهرستان زرین دشت). مدیریت مخاطرات محیطی, 4(2 ), 103-121.
عزیزپور، ف.، و حمیدی، م.، و چابک، ج. (1394). تحلیل مشارکت محلی در مدیریت مخاطره سیل در نواحی روستایی مورد مطالعه: روستاهای حوزه آبخیز رودخانه بشار شهرستان بویراحمد. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی, 2(4 ), 77-94.
مبارکی، ا.، و لاله پور، م.، و افضلی گروه، ز. (1396). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مولفه های تاب آوری شهر کرمان. جغرافیا و توسعه, 15(47), 89-104.
مودت, الیاس, گرمسیری, پرستو, مومنی, کورش. (1398). برآورد پراکنش تاب آوری شهری از منظر بحران زلزله با استفاده از الگوی آمار فضایی (مطالعه موردی: شهر ایلام). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه ریزی منطقه ای, 9(36), 119-134.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (1402)، تاب اوری اجتماعی چیست؟، درس گفتار سی و دوم
Ainuddin, S., Routray, Kumar, J. (2012). Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan, International Journal of Disaster Risk Reduction,Vol. 2,pp. 25-36.
Brown, K. (2014). Global environmental change I: A social turn for resilience?. Progress in human geography, 38(1), 107-117.‏
Feofilovs, M., & Romagnoli, F. (2021). Dynamic assessment of urban resilience to natural hazards. International Journal of Disaster Risk Reduction, 62, 102328.
Leichenko, R. (2011). Climate change and urban resilience. Current opinion in environmental sustainability, 3(3), 164-168.‏
Liu, X., Li, S., Xu, X., & Luo, J. (2021). Integrated natural disasters urban resilience evaluation: the case of China. Natural Hazards, 107(3), 2105-2122.‏
Matyas, D., & Pelling, M. (2015). Positioning resilience for 2015: the role of resistance, incremental adjustment and transformation in disaster risk management policy. Disasters, 39(s1), s1-s18.‏
McEvoy, D., Fünfgeld, H., & Bosomworth, K. (2013). Resilience and climate change adaptation: the importance of framing. Planning Practice & Research, 28(3), 280-293.‏
Meerow, S., & Newell, J. P. (2015). Resilience and complexity: A bibliometric review and prospects for industrial ecology. Journal of Industrial Ecology, 19(2), 236-251.‏
O'Hare, P., & White, I. (2013). Deconstructing Resilience: Lessons from Planning Practice: Special Edition of Planning Practice and Research. Planning Practice & Research, 28(3), 275-279.‏
Pickett, S. T., Cadenasso, M. L., & McGrath, B. (Eds.). (2013). Resilience in ecology and urban design: Linking theory and practice for sustainable cities (Vol. 3). Springer Science & Business Media.‏
Pierce, J. C., Budd, W. W., & Lovrich Jr, N. P. (2011). Resilience and sustainability in US urban areas. Environmental Politics, 20(4), 566-584.‏
Rodin, J., & Maxwell, C. (2014). The resilience dividend. Profile Books.‏
Sharifi, A. (2020). Urban resilience assessment: Mapping knowledge structure and trends. Sustainability, 12(15), 5918.‏
Sharifi, A. (2016). A critical review of selected tools for assessing community resilience. Ecological indicators, 69, 629-647.‏
Sharifi, A., & Yamagata, Y. (2017). Towards an integrated approach to urban resilience assessment. APN Science Bulletin.‏
Sharifi, A., & Yamagata, Y. (2018). Resilience-oriented urban planning. In Resilience-oriented urban planning (pp. 3-27). Springer, Cham.‏
Tong, P. (2021). Characteristics, dimensions and methods of current assessment for urban resilience to climate-related disasters: A systematic review of the literature. International Journal of Disaster Risk Reduction, 60, 102276.‏
Tyler, S., & Moench, M. (2012). A framework for urban climate resilience. Climate and development, 4(4), 311-326.