پهنه بندی اقلیمی استان خوزستان با استفاده از شاخص های کلاسیک

محورهای موضوعی :

سیده لاله سادات اصل ^{1 *} , غلامرضا یاوری ² , فرید اجلالی ³ , صدیقه پرون ⁴

1 - گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور تهران، ایران(نویسنده مسئول)
2 - دانشیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - دانشیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
4 - استادیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/11/23 تاریخ پذیرش : 1401/11/24 تاریخ انتشار : 1403/11/03

کلید واژه: پهنه بندی اقلیمی, استان خوزستان, شاخص کلاسیک, دما, بارش,

چکیده مقاله :

پهنه‌بندی اقلیمی و شناخت مهمترین عوامل و عناصر تأثیرگذار بر هر منطقه یکی از راه‌های شناخت شناسنامه اقلیمی نواحی است. برای دریافت شناخت صحیح و جامع اقلیم استان خوزستان، پهنه‌بندی اقلیمی با روش های کلاسیک میلر، دمارتن، گورزنیسکی، تورنث.‌ویت، آمبرژه، سلیانوف، ایوانف و دکتر کریمی انجام گرفت. داده‌های هواشناسی شامل بارش، دمای کمینه، دمای بیشینه و رطوبت نسبی 13 ایستگاه هواشناسی شامل شهرستان‌های اهواز، ایذه، اندیمشک، ماهشهر، بهبهان، دزفول، آزادگان، رامهرمز، شوشتر، مسجدسلیمان، امیدیه، شادگان و شوش در طی سالهای 1370 تا 1397 جمع‌آوری گردید. برای محاسبه و تحلیل شاخص‌ها از دو نرم افزار Excel و SPSS استفاده شده است. همچنین نتایج حاصله از شاخص میلر، دمارتن، گورزنیسکی و آمبرژه در این مطالعه یکسان می‌باشد.

منابع و مأخذ:

منابع:
1-ارمغان، سیمین.1397. ارزیابی توان‌های اقلیمی در توسعه اکوتوریسم استان چهارمحال و بختیاری. مجله علوم جغرافیایی، شماره 28. بهار و تابستان 97. ص40-21.
2- اداره کل هواشناسی استان، گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی خوزستان،96
3- بذرافشان دریاسری، مهرناز..مفتاح هلقی، مهدی.. قربانی، خلیل. قهرمان، نوذر. 1394. مطالعه تطبیقی پهنه‌هاي اقلیمی استان گلستان تحت سناریوهاي مختلف تغییر اقلیم. نشریه پژوهش‌هاي حفاظت آب و خاك، جلد بیست و دوم، شماره پنجم،سال 1394.
4- پرون.صدیقه. یاوری، غلامرضا. رضازاده،مریم. 1397. پهنه‌بندی اقلیمی استان هرمزگان با استفاده از روش‌های کلاسیک، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا(برنامه‌ریزی منطقه‌ای). سال نهم شماره1، زمستان 97. ص 127-115.
5- حاتمی بیگلو، خدا.کرم.، مستمند، رامین .و زارع، کرامت الله.1390، پهنه‌بندی اقلیمی استان فارس، رشد آموزش جغرافیا، 25 (4)، 46-51.
6- داودی، محمودی.، بای، ناصر. و ابراهیمی، امید. 1393، طبقه‌بندی اقلیمی استان مازندران بر اساس روش لیتین‌اسکی، فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، 22 (88)، 100- 105.
7- دل آور، منصوره. حمیدی مدنی، نرجس. 1393. بررسی منحنی‌های آمبروترمیک در تفسیر پدیده خشکسالی(مطالعه موردی: استان فارس).اولین همایش ملی آب، انسان و زمین، اصفهان شهریور 1393.
8-دلفاردی، صادق. 1394. بررسی تعیین اقلیم شهرستان جیرفت با استفاده از سه روش ایوانف، دومارتن، تورنت وایت، اولین کنگره علمی پژوهشی توسعه و ترویج علوم کشاورزی منابع طبیعی و محیط زیست ایران، سال 1394.
9-دوراندیش، آرش. بخشی، حسن علی.. صبوحی‌صابونی، محمود. 1399. بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمه خشک بر بازار محصولات کشاورزی، نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 99، ص127-148.
10-رئیسی دهکردی،افشین، 1396. بررسی جایگاه حیاط در معماری اقلیمی بناهای مسکونی شهری با تأکید بر اقلیم سرد و خشک ایران، فصلنامه مدیریت شهری. شماره 48، پاییز 96.
11-رضایی، حسن. باعقیده، محمد. فلاح قالهری، غلامعباس. 1395. برآورد نیاز آبی محصول سیب زمینی در اقلیم تربت حیدریه و تخمین تبخیر و تعرق واقعی بر اساس تبخیر و تعرق مرجع، فصلنامه انسان و محیط زیست. شماره 37. تابستان 1395.
12- زرقانی، سیدهادی. مفیدی، عباس. شفیعی نیا، مهدی. 1391..تغییرات آب و هوایی و نقش آن در امنیت پایدار. مجموعه مقالات همایش ملی جغرافیایی سیاسی کاربردی. تهران. دانشگاه تربیت مدرس.
13- زمانی، لیلا. جواهریان، زهرا. 1394. کنکاشی بر روند تحولات شاخص‌های پایداری در نظام بین‌المللی، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره هفدهم، شماره چهار. زمستان 94.
14- عبداللهی، علی اصغر. ا. امامی، جهانجش، حسینی ثابت، سید. مسعود 1392. پهنه‌بندی اقلیمی زراعی گندم دیم در استان همدان با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی و مقادیر ماهواره‌ای، مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، مدیریت امور پردازش یافته‌های تحقیقاتی، سال 1392.
15- علیزاده،امین.، کمالی، غلامعلی.، موسوی، فرهاد. و موسوی، محمد. 1391،، هوا و اقلیم‌شناسی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.ص.392.
16- فیروزی، محمدعلی، محمدی، ده چشمه، مصطفی، مختاری چلچه، صادق.1396. بررسی نابرابری منطقه ای در شهرستان های استان خوزستان، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، سال پانزدهم، شماره 2، پاییز و زمستان 1396، شماره پیاپی 29. صص: 240-217.
17- قاسمی‌فر، الهام و ناصرپور،سمیه.1393. پهنه‌بندی اقلیمی ناحیه زاگرس،. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی. سال 1393.
18- قربانی، خلیل، بذرافشان دریاسری، مهرناز. مفتاح هلقی، مهدی. قهرمان، نوذر. 1395. تاثيرات تغيير اقليم بر پهنه‌بندی اقليمی استان گلستان با روش دمارتن گسترش‌یافته، تحقیقات آب و خاک ايران، دورۀ47 ،شمارۀ2 تابستان 95. ص 332-319.
19- قربانی‌زاده خرازی، حسین و دزفول‌نژاد، مژده. 1393. ابداع روش طبقه‌بندی اقلیمی جدید بر مبنای هیدرومتئورولوژی. فصلنامه تخصصی مهندسی آب، پاییز و زمستان 1393. صص:107-97.
20- گل کار حمزیی یزد، حمیدرضا. رضایی،محمد. طاوسی، مجتبی. 1395. پهنه بندی اقلیمی استان خراسان جنوبی با نرم افزار GLS، نشریه حفاظت منابع آب و خاک.6(1) -47-59.
21- منتظری، مجید. 1392، کاربرد روش‌های آماری چند متغیره در پهنه‌بندی نواحی اقلیمی مطالعه موردی: استان اصفهان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش3، 1-16.
22- منتظری، مجید. و بای، ناصر.، 1391، پهنه‌بندی اقلیم ناحیه خزری با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش2، 18121-18135.
23- نجفی، ز.رحمانی، محمود. قویدل، اکبر 1392، روند تأثیر خشکسالی برر روی شاخص های کمی و کیفی توسعه پایدار در شهرستان ورامین(بخش کشاورزی). پایان نامه کارشناسی ارشد، گرایش برنامه ریزی روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری. تابستان 92.
24- نیکمقدم، نیلوفر. مفیدی شمیرانی، سید مجید. طاهباز، منصوره 1394، مقایسه تحلیلی پهنه بندی اقلیمی مناطق جنوبی ایران با روش کوپن- تراورتا و معیارهای آسایش گیونی، معماری و شهرسازی آرمان شهر، 15، 119-130.
25-هدایتی، راد،فائزه. شبانکاری، مهران. ضرغامیان، محمدرضا، 1395. ارزیابی شاخص های زیست اقلیمی مؤثر بر آسایش انسان(مطالعه موردی: منطقه آزاد اروند).فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست دوره هیجدهم، ویژه نامه شماره 4، پیاپی 72.زمستان 95.
26-هدایتی دزفولی،اکرم. و کاکاوند، رضا.1391. پهنه‌بندی اقلیمی استان قزوین، مجله علمي و فني نيوار ،شماره76، 77. بهار و تابستان 1391.(دو فصلنامه).
27-IPCC, 2013. Summary for policymakers. Fifth assessment report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Stocker ,T.F., Qin, D., Plattner, G.K., Tignor, M., Allen, S.K., Boschung, J., Nauels, A ,.Xia, Y., Bex, V. Midgley, P.M. (Eds.)] Cambridge University Press ,Cambridge, United Kingdom and New York.
28-Khatibi, R. & Saberi.M. 2020, Bio-climatic classification of Iran by multivariate statistical methods, Research Article, Published: 13 September 2020.
29-Marshall, N.A. 2010. Understanding social resilience to climate variability in primary enterprises and industries. Global Environmental Change 20. 36–43. www.elsevier.com/locate/gloenvcha.
30-Nodej, T. M., & Rezazadeh, M. 2018. he spatial distribution of critical wind erosion centers according to the dust event in Hormozgan province (south of Iran). Catena, 167, 340-352.
31-Oliveria Aparecido, L. E., Souza Rolim, G., Richetti, J., Souza, P. S. & Johann, J.A. 2016, Koppen,
Thornthwaite and Camargo climate classifications for climatic zoning in the State of Parana
32-Singh, V. Sh.,Pandey, D.N.,Gupta,A.K.,& Ravindranath, N. H. 2010. Climate Change Impacts,Mitigation and Adaptation : Science for Generating Policy Options in Rajasthan, India. Rajasthan State Pollution Control Board Jaipur, Rajasthan, India. www.rpcb.nic.in
33-Zheng, J. , Yin, Y., Li, B. 2010, A new scheme for climate regionalization in China, Acta Geographica SinicaVolume 65, Pages 3-13.

متن کامل:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 48، پاییز 1403، صص 98-81

 

 

پهنه بندی اقلیمی استان خوزستان با استفاده از شاخص های کلاسیک

سیده لاله سادات اصل: گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور تهران، ایران(نویسنده مسئول)

[e-mail]

غلامرضا یاوری: دانشیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران 

فرید اجلالی: دانشیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

صدیقه پرون: استادیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

دريافت: 23/11/1399                          پذيرش: 24/11/1401

چکیده:

پهنه‌بندی اقلیمی و شناخت مهمترین عوامل و عناصر تأثیرگذار بر هر منطقه یکی از راه‌های شناخت شناسنامه اقلیمی نواحی است. برای دریافت شناخت صحیح و جامع اقلیم استان خوزستان، پهنه‌بندی اقلیمی با روش های کلاسیک میلر، دمارتن، گورزنیسکی، تورنث.‌ویت، آمبرژه، سلیانوف، ایوانف و دکتر کریمی انجام گرفت. داده‌های هواشناسی شامل بارش، دمای کمینه، دمای بیشینه و رطوبت نسبی 13 ایستگاه هواشناسی شامل شهرستان‌های اهواز، ایذه، اندیمشک، ماهشهر، بهبهان، دزفول، آزادگان، رامهرمز، شوشتر، مسجدسلیمان، امیدیه، شادگان و شوش در طی سالهای 1370 تا 1397 جمع‌آوری گردید. برای محاسبه و تحلیل شاخص‌ها از دو نرم افزار Excel و SPSS استفاده شده است. همچنین نتایج حاصله از شاخص میلر، دمارتن، گورزنیسکی و آمبرژه در این مطالعه یکسان می‌باشد.

کلید واژه‌ها: پهنه بندی اقلیمی، استان خوزستان، شاخص کلاسیک، دما، بارش

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه:

استان خوزستان با مساحتى حدود ۲۳۶۶۴ کيلومترمربع، بين ۴۷ درجه و ۴۱ دقيقه تا ۵۰ درجه و ۳۹ دقيقه طول شرقى از نصف‌النهار گرينويچ و ۲۹ درجه و ۵۸ دقيقه تا ۳۳ درجه و ۴ دقيقه عرض شمالى از خط استوا، در جنوب غربى ايران واقع شده است. اين استان از شمال غربى با استان ايلام، از شمال با استان لرستان، از شمال شرقى و شرق با استان‌هاى چهارمحال و بختيارى و کهگيلويه و بويراحمد، از جنوب با خليج فارس و از غرب با کشور عراق هم‌مرز است. استان خوزستان از دوبخش کاملاً متفاوت جلگه‌ای و کوهستانی تشکیل یافته است. در مناطق کوهستانی و مرتفع، تابستان‌های معتدل و زمستان‌‌های سرد و در نواحی کوهپایه‌ای دارای آب و هوای نیمه بیابانی و در نواحی پست جلگه‌ای هرچه به سمت جنوب و جنوب غربی پیش می‌‌رویم، خصوصیات آب و هوا از نیمه بیابانی به بیابانی کناره‌ای تبدیل می‌شود. عمدتاً زمستانهای این ناحیه، کوتاه و معتدل و تابستانها طولانی و گرم است.  حداکثر مطلق درجه حرارت در شهرهای اهواز، آبادان و دزفول به ترتیب 50 و41 و 50  درجه است. حداقل مطلق دما در شهرهای مذکور به ترتیب 01- ، 02+ ، 01- است. درجه حرارت معمولاً در تیر ماه به بالاترین حد خود و در بهمن ماه به پائین‌ترین حد خود در طول سال می‌رسد، در این ناحیه تعداد روزهای یخبندان بسیار اندک می‌باشد . در این استان مقدار بارندگی بسیار کم است معدل بارندگی در طول 15 سال از 2/5  میلیمتر در اهواز تجاوز نکرده است. در همان موارد اندک هم، بارندگی آن اغلب مانند باران‌های بهاری سیل‌آسا است و خسارات فراوانی به بار ‌می‌آورد. بنابراین با توجه به شرایط اقلیمی استان خوزستان تعیین پهنه‌بندی اقلیمی برای انجام هر نوع تحقیق کاربردی به خصوص در زمینه کشاورزی ضروری به نظر ‌می‌رسد.(اداره کل هواشناسی استان خوزستان، سال96)

 

 

شکل(1)- موقعیت استان خوزستان- مأخذ: (فیروزی و همکاران، 1396)

طرح موضوع:

اجرای توسعه پایدار مناطق نیازمند برنامه‌ریزی دقیق بر اساس استعدادها و محدودیت‌های منابع است و اقلیم هر منطقه از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده توان توسعه محل می‌باشد. دانشمندان مدل‌های متفاوتی را برای مدیریت منابع و دسترسی به بالاترین تولید مستمر ارائه نموده‌اند. از آنجا که برای انتخاب یک مدل وجود اطلاعات پایه ضروری است، طبقه‌بندی اقلیمی می‌تواند نیازهای اولیه سیاستگذاران جامعه را برای اتخاذ تصمیم منطقی برآورده نماید (زمانی و جواهریان، 1394). شناخت پتاسیل‌های طبیعی بستر فعالیت‌های انسانی، پایه و اساس غالب برنامه‌ریزی‌های محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل می‌دهد. در این راستا ویژگی‌های اقلیمی و عناصر غالب آن که در پراکندگی و شکل‌گیری پدیده‌های حیاتی (نبات، حیوان، انسان) نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کنند، به عنوان یکی از مهم‌ترین فاکتورهای طبیعی-محیطی ارزیابی می‌شوند. چنانچه تضمین توفیق کامل غالب برنامه‌ریزی‌های توسعه کشاورزی، صنعت، پروژه‌های آبیاری، حمل و نقل، بهداشت و غیره هنگامی بدست می‌آید که با شناخت اقلیم و استفاده از پتانسیل‌های گوناگون آن همراه باشد (داودی و همکاران، 1393). نودژ و رضازاده(2018) به ترسیم پهنه‌بندی کانون‌های بحرانی فرسایش بادی با توجه به پدیده گرد و غبار محلی در استان هرمزگان پرداختند. نتایج نشان داد که در استان هرمزگان مناطق مستعد و فرسایش بادی و چشمه‌های گرد و غبار وجود دارد. بیشترین مکان بری وجود کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در نواحی ساحلی است و شهرستان‌های جاسک، بندرعباس و بندر لنگه در الویت اول تا سوم و شهرستان ابوموسی در پایین‌ترین الویت قرار دارد. الیوریا آپارسیدو و همکاران(2016) به طبقه بندی اقلیمی ایالت پالانا در برزیل با کمک روش کوپن، تورنث ویت، کامارگو پرداختند. نتایج نشان داد که مناطق به صورت سرد و مرطوب، مرطوب و گرم، کم آب، مرطوب و خشک طبقه بندی شدند. که بیشترین آب و هوا مربوط به مناطق سرد و مرطوب بود. خطیبی و صابری(2020) در مطالعه ای تعداد 197 پارامتر اقلیمی انتخاب و بر اساس داده های سازمان هواشناسی ایران در 164 ایستگاه منتخب طی دوره 1981 تا 2018 مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس روشهای آماری چند متغیره ، 26 منطقه زیست اقلیمی برای ایران بدست آمد. نیکمقدم و همکاران(1394) به پهنه بندی اقلیمی مناطق جنوبی ایران با استفاده از روش کوپن-تراورتا پرداختند و مناطق جنوبی را به دو گروه حاره ای با تابستانهای خشک و نیمه حاره ای با تابستان های خشک همراه با 5 زیرگروه تفکیک نمودند. گل کار حمزیی یزد و همکاران(1395) به پهنه بندی اقلیمی استان خراسان جنوبی با روش تحلیل عاملی و خوشه ای پرداختند و 6 ناحیه آب و هوایی را تفکیک نمودند. پیامدهای منفی طولانی مدت تغییرات آب و هوایی علاوه بر تأثیر بر دسترسی و کیفیت منابع آبی(هیئت بین‌المللی تغییرات آب و هوایی، 2013)، موجب تخریب محیط زیست، تأثیرات جبران ناپذیر بر اکوسیستم‌های خشکی و آبی، سلامتی انسان و سایر موجودات و صنایع وابسته به منابع طبیعی را به همراه دارد( مارشال، 2010). بنابراین در این مطالعه از روشهای کلاسیک برای شناخت اقلیم استان خوزستان استفاده شده است.  

مواد و روش‌ها:

بــراي شناســایی اقلــیم،از مجموعــه قواعدي استفاده مـی‌کننـد کـه پارامترهـاي اقلیمـی را طبقه‌بندي و به آنهـا پهنه‌بندی اقلیمی گفته می‌شود. پهنه‌بندی اقلیمی یعنی شناسایی پهنه‌هایی که دارای آب و هوای یکسانی باشند(بذرافشان دریاسری و همکاران،1394) . اولین طبقه‌بندی اقلیمی توسط یونانیها صورت گرفت که با استفاده از مدارهای مهم از قبیل استوا، رأس‌السرطان و مدار قطبی، کره زمین را به سه منطقه آب و هوایی یعنی استوایی، معتدله و قطبی تقسیم نمودند. با گذشت زمان بتدریج روش‌های دیگر با توجه به نیازهای کاربردی متفاوت ابداع گشت(رئیسی‌دهکردی، 1396). جغرافیدانان اسلامی به پیروی از دانشمندان یونانی، اقلیم‌های جهان را به هفت اقلیم تقسیم‌بندی کردند که به اقالیم سبعه معروف است. اساس این تقسیم‌بندی به این صورت بود که زمین را به هفت منطقه تقریباً موازی بین خط استوا و نواحی قطبی تقسیم نمودند و هر منطقه را دارای مشخصات آب و هوا و نباتات و حیوانات و تمدن خاصی می‌دانسته‌اند. پهنه‌بندی اقلیمی از قرن هیجدهم به بعد بیشتر بر اساس بکارگیری فاکتورهای جوی از قبیل دما، بارش و پوشش گیاهی ارائه شد(رئیسی‌دهکردی، 1396).

1- طبقه بندی میلر

طبقه بندی میلر مانند سیستم کوپن بر اساس دما، ریزشهای جوی و اهمیت رشد گیاهان انجام پذیرفته است. در این نوع طبقه بندی گروههای اصلی بر اساس دما و میزان تمرکز ریزشهای جوی، برای تقسیمات فرعی استفاده شده است. پنج گروه اصلی حرارتی در جدول طبقه بندی میلر بر اساس پوشش گیاهی تعیین شده اند (هدایتی دزفولی و کاکاوند، 1391).

جدول (1)- طبقه بندی اقلیمی میلر- مأخذ: (هدایتی دزفولی و کاکاوند، 1391)

گروههای اصلی حرارتی	نوع اقلیم	ویژگی
A	بسیار گرم	1/21< متوسط دمای سالانه
B	گرم	1/6 < میانگین دمای ماهانه
C	خنک	1/6 > متوسط دمای یک تا پنج ماه از سال
D	سرد	1/6 > متوسط دمای شش ماه یا بیشتر
E	قطبی	1/6 > متوسط دمای نه ماه از سال

 

 

 

 

 

2- طبقه‌بندی ‌هانسن

این طبقه‌بندی بر اساس روابط بین اقلیم و مدارات می‌باشد ( نجفی و همکاران، 1392).‌ هانسن در سال 1802 توانست به طریقه علمی اقالیم مختلف جهان را مورد مطالعه قرار دهد و برای این منظور اساس کار خود را روی مدارات کره زمین استوار و چنین تقسیم‌بندی نمود: 1- مدار استوایی: بین صفر تا 15 درجه عرض جغرافیایی در دو نیمکره  2- مدار گرمسیری: بین 15 تا 5/23 درجه عرض جغرافیایی در دو نیمکره  3- مدار نیمه‌گرمسیری: بین 5/23 تا 34 درجه عرض جغرافیایی در دو نیمکره

4- مدار معتدله گرم: بین 34 تا 45 درجه عرض جغرافیایی در دو نیمکره  5- مدار معتدله سرد: بین 45 تا 58 درجه عرض جغرافیایی در دو نیمکره  6- مدار نیمه قطبی: بین 58 تا 5/66 درجه عرض جغرافیایی در دو نیمکره 7- مدار قطبی: بین 5/66 تا 72 درجه عرض جغرافیایی در دو نیمکره 8- دو قطب: بین 72 تا 90 درجه عرض جغرافیایی در دو نیمکره ( پرون و همکاران، 1397) .

3- طبقه‌بندی کوپن

سیستم طبقه‌بندی کوپن که توسط اقلیم‌شناس آلمانی در دهه 1900 توسعه پیدا کرد و اصولا بر اساس رابطه بین مقدار و توزیع بارندگی در طول سال با درجه حرارت استوار است. در این روش فرض شده است: 1-هر چه درجه حرارت افزایش یابد برای آن که درجه خشکی ثابت بماند لازم است که مقدار بارندگی نیز افزایش یابد. 2-اگر تمام بارندگی در طی فصل سرما برای یک درجه خشکی معین صورت گیرد به مقدار نسبتاَ کمی بارندگی نیاز است ولی اگر بارندگی بطور یکنواخت در سراسر سال توزیع شده باشد به مقدار زیادتری باران احتیاج بوده و حداکثر بارندگی زمانی مورد نیاز است که اکثر ریزشهای جوی در طی فصل گرما صورت پذیرد. در سیستم طبقه‌بندی کوپن سه نوع آب و هوا را می‌توان متمایز ساخت: بیابانی، استپی و مرطوب. کوپن ابتدا مشخص می‌کند که محل به اقلیم استپ‌های بیابانی تعلق دارد (تیپ B) یا به اقلیم‌های درختی (A,C,D) که این داوری بر پایه شناسایی درجه حرارت و بارندگی قرار دارد، زیرا تعادل بین این عناصر تعیین می کند که آیا رویش گیاهی دائمی است یا بیابان به وجود می‌آید. طبق جدول طبقه‌بندی روش کوپن در اقلیم A : s = بدون فصل خشک، w= دوره خشک در تابستان، f= دوره خشک در زمستان. و در اقلیم C و D: f = بدون فصل خشک، تمام بارانی، s= فصل خشک تابستان بیش از 30 میلی‌متر بارش، w= زمستان خشک، حداقل 10 برابر بارش تابستان ( اولیوریا آپارسیدو و همکاران، 2016، قربانی‌زاده خرازی و دزفول‌نژاد، 1393).

4- طبقه‌بندی دمارتن

دمارتن دانشمند فرانسوی، معتقد بود که مقدار تبخیر با میانگین درجه حرارت سالانه متناسب است. وی رابطه زیر را ارائه نمود:

در این رابطه P مقدار بارندگی سالانه ( بر حسب میلی‌متر)، T میانگین درجه حرارت سالانه ( بر حسب سانتی‌گراد) و I ضریب خشکی می‌باشد. (دوراندیش و همکاران، 1399). دمارتن عقیده داشت که این رابطه می‌تواند بیانگر اقلیم خشک و نیمه‌خشک جهان باشد. این رابطه مورد استقبال دانشمندان جغرافی قرار گرفت، ولی زیست‌شناسان استقبال چندانی از این رابطه نداشتند. بر اساس مقادیر I شش نوع اقلیم ( جدول 2) از یکدیگر متمایز می‌گردد (قربانی و همکاران، 1395، دلفاردی، 1394 و قربانی‌زاده خرازی و دزفول‌نژاد، 1393).

جدول (2)- طبقه بندی اقلیمی بر اساس شاخص دمارتن- مأخذ: (قربانی و همکاران، 1395، قربانی‌زاده خرازی و دزفول‌نژاد، 1393).

(1)

نوع اقلیم	I ( ضریب خشکی دمارتن)
خشک	کوچکتر از 10
نیمه‌خشک	10 تا 9/19
مدیترانه‌ای	20 تا 9/23
نیمه‌مرطوب	24 تا 9/27
مرطوب	28 تا 9/34
بسیار مرطوب	بزرگتر از 35

 

 

 

 

 

 

 

5- طبقه‌بندی گورزنیسکی

در سال 1920 دانشمند معروف شوروی به نام گورزنیسکی رابطه  را ارائه نمود. توسط این رابطه می‌توان ضریب بری یا بحری بودن مناطق مختلف را محاسبه نمود. در این رابطه: A = نوسان درجه حرارت ( میانگین حداقل دمای سردترین ماه سال – میانگین حداکثر دمای گرم‌ترین ماه سال)    = عرض جغرافیایی C = ضریب بری بر حسب درصد

در این رابطه ضریب بری بودن برابر 100 و ضریب بحری بودن صفر می‌شود. یعنی نقاطی که دارای آب و هوای بحری می‌باشند ضریب آنها به عدد صفر و نقاطی که دارای آب و هوای بری باشند، نزدیک صد خواهد بود. میزان بری بودن روی محور Yها و میانگین درجه حرارت حداقل سردترین ماه سال روی محور X‌ها منتقل می‌شود (پرون و همکاران، 1397).

 

 

جدول (3)- طبقه بندی شاخص گورزنیسکی- مأخذ: (پرون و همکاران، 1397).

بحری شدید	20 > C >0
بحری	30 > C >20
نیمه بحری	40 > C > 30
نیمه بری	50 > C > 40
بری	60 > C > 50
بری شدید	60 < C

 

 

 

 

 

 

6- طبقه‌بندی تورنث ویت

در روش تورنث‌ویت با استفاده از مفاهیم بارش و تبخیر به عنوان فاکتورهای اصلی کنترل کننده رطوبت قابل دسترس گیاه، شاخص PEI ( شاخص باران موثر) را پدید می‌آورد. تورنث ویت بر اساس مقادیر متوسط بارندگی (P) و تبخیر (E) ماهانه نمایه‌ای به نام باران موثر را تعریف نمود که مقدار آن برای هر ماه مطابق فرمول زیر محاسبه می‌شود.

 P = مقدار باران ماهانه (اینچ) و T = متوسط ماهانه دما (فارنهایت)

مقادیر ماهانه PEI در طول سال با یکدیگر می‌شوند تا نمایه باران موثر محاسبه می‌شود. بر اساس مقدار سالانه PEI پنج نوع اقلیم در روش تورنث ویت تعریف شده است (دلفاردی، 1394، قربانی‌زاده‌خرازی و دزفول‌نژاد، 1393):

جدول (4) – رده بندی شاخص تورنث ویت- مأخذ: ( قربانی زاده خرازی و دزفول‌نژاد، 1393).

(2)

PEI	اقلیم	نوع پوشش گیاهی
128<	خیلی مرطوب	جنگل‌های پر‌باران
127 – 64	مرطوب	جنگل معمولی
63 – 32	نیمه مرطوب	چمنزار
31 – 16	نیمه خشک	استپ
16>	خشک	کویر

7- طبقه‌بندی آمبرژه

در سیستم طبقه‌بندی آمبرژه از عوامل زیر در تعیین اقلیم استفاده شده است:

M = میانگین حداکثرهای درجه حرارت در گرم‌ترین ماه سال (بر حسب درجه کلوین)  m= میانگین حداقل‌های درجه حرارت در سردترین ماه سال ( بر حسب درجه کلوین) P = میانگین بارندگی سالانه ( میلی‌متر)

محورهای اقلیم نمای آمبرژه m و  می باشند که  از رابطه زیر بدست می‌آید:

صفحه اقلیم نمای آمبرژه به قسمت‌های مختلف که هر یک بیانگر شرایط اقلیمی خاص می‌باشد. تقسیم شده است (پرون و همکاران، 1397).

8- طبقه‌بندی پگی

سیستم پگی، سیستمی کمی حاصل از نوسازی طبقه‌بندی دمارتن می‌باشد که در آن اطلاعات و نوآوری‌هایی صورت گرفته است.

اساس این سیستم را کلیموگرام و یک سری دیاگرام‌های اقلیمی تشکیل می‌دهد. کلیموگرام ویژگیهای اقلیمی هر ماه را بر پایه دما و بارش توصیف نموده و به کمک ترکیب بخصوصی از انواع تیپ‌های اقلیمی ماهانه، هر کدام از اقالیم جهان را مشخص می‌نماید. این موضوع در دیاگرام‌هایی که شرایط اقلیمی 12 ماه متوالی را نشان می‌دهد، منعکس می‌باشد. پگی به کمک ترسیم همزمان داده‌های مربوط به دما و بارش اهمیت استفاده از کلیموگرام را نشان داد، زیرا این سیستم ترکیبی از هر دو عنصر اقلیمی را منعکس می‌سازد.  G = ماه‌های بسیار سرد، F = ماه‌های سرد و مرطوب، O = ماه‌های معتدل، A = ماه‌های خشک، T = ماه‌های حاره‌ای.

بر طبق نظر پگی مرزهای جداکننده گروه‌ها در روی کلیموگرام بطور تجربی پدید آمده‌اند و متاسفانه به استثنای گروه خشک (A) هیچ روشی برای چگونگی تعیین مرز بین گروه‌ها وجود ندارد. به علاوه مشاهده می‌شود که در داخل کلیموگرام، ناحیه حاره بدون ارائه هیچ دلیلی به ماه‌های حاره‌ای فوق‌العاده مرطوب و ماه‌های حاره‌ای تقسیم شده است. کمبود این معیارها تعیین میزان اعتبار تقسیمات موجود روی کلیموگرام را مشکل می‌سازد (قاسمی‌فر و ناصرپور، 1393).

9-طبقه‌بندی بارات

سیستم طبقه‌بندی اقلیمی بارات بر اساس شدت خشکی منطقه است و در آن ضریب اقلیمی با استفاده از فرمول تجربی زیر محاسبه می‌گردد:

(3)

I= ضریب اقلیمی بارات، P= متوسط بارندگی سالانه (میلی متر)، C= ضریب رواناب سطحی، N = تعداد روزهای بارانی در سال، E= تبخیر سالانه (میلی‌متر). بر طبق روش بارات ضریب I به صورت زیر مشخص‌کننده اقلیم خواهند بود. ( قربانی‌زاده‌خرازی و دزفول‌نژاد، 1393).

جدول (5)- طبقه بندی اقلیم شاخص بارات- مأخذ: ( قربانی‌زاده‌خرازی و دزفول‌نژاد، 1393).

(4)

نوع اقلیم	ضریب بارات
بیابانی	I< -20
نیمه خشک	-20 < I <0
نیمه مرطوب	0 < I <7
مرطوب جنگلی	I > 7

 

 

 

 

 

 

 

 

10- طبقه‌بندی سلیانینوف

سلیانینوف اصل ضریب اقلیمی مناطق خشک را در روسیه به کار برده است. این روش بر اساس نسبت رطوبت به گرما استوار است. ضریب به اصطلاح هیدروترمیک سلیانینوف، با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود:

 در این فرمول:   = مقدار کل بارندگی ( بر حسب میلی‌متر) در یک دوره زمانی که در آن متوسط درجه حرارت بالاتر از 10 درجه سانتی‌گراد است.  = مقدار تجمعی درجه حرارت در همان دوره زمانی ( درجه سانتیگراد).

خطوط همسانی- خطوط فرضی که نقاطی با ضرایب یکسان سلیانینوف را به هم وصل می‌کند.

که اگر C = 0.5 باشند مرز بیابانی را تشکیل می‌دهند. اگر C = 0.7 نشان دهنده مرز بین مناطق استپی خشک و استپی معمولی است. مقدار C = 1 نشان دهنده مرز بین استپ معمولی و مناطق استپ جنگلی است. مهم‌ترین مزیت ضریب هیدروترمیک (گرما – رطوبت) سلیانینوف ساده بودن آن و مهیا بودن آمار هواشناسی مورد نیاز برای محاسبه آن است (قربانی‌زاده‌خرازی و دزفول‌نژاد، 1393 و علیزاده و همکاران، 1391).

 

11- طبقه‌بندی ایوانف

این روش بر اساس مقایسه بارندگی و تبخیر استوار است. در این روش ضریب رطوبتی برای هر منطقه از فرمول‌های زیر، محاسبه می‌شود:

(5)

  که در آن:  I = ضریب رطوبتی ایوانف T = متوسط دمای ماهانه ( سانتی‌گراد)      r = متوسط رطوبت نسبی ماهانه (درصد)

E = تبخیر ماهانه ( سانتی‌متر)   P = مقدار بارندگی سالانه ( سانتی‌متر)  = جمع تبخیر در ماه‌های سال (سانتی‌متر)

در این روش لازم است، ابتدا با توجه به رطوبت نسبی و درجه حرارت، تبخیر ماهانه و سپس تبخیر سالانه محاسبه شود (دلفاردی، 1394، قربانی‌زاده‌خرازی و دزفول‌نژاد، 1393). پس از محاسبه I، طبقه‌بندی اقلیمی با توجه به جدول (6) انجام می گردد.

جدول (6)- رده بندی شاخص ایوانف- مأخذ: ( قربانی‌زاده‌خرازی و دزفول‌نژاد، 1393).

(6)
(7)

نوع اقلیم	محدوده ضریب رطوبتی ایوانف
مناطق بسیار مرطوب جنگلی	I >1.5
مناطق مرطوب جنگلی	1.49 > I > 1
مناطق استپی جنگلی	0.99 > I > 0.6
استپی	0.59 > I > 0.3
بیابانی	0.29 > I > 0.13
صحرایی	0.12 > I > 0

 

 

 

 

 

 

12-طبقه‌بندی ترانسو

دانشمند فرانسوی در اوایل قرن بیستم با استفاده از مقدار بارندگی و مقدار تبخیر توانست روشی برای تقسیم‌بندی اقالیم مختلف ارائه نماید که مورد اعتراض دانشمندان قرار گرفت. فرمول ترانسو به صورت:

می باشد. که در آن P مقدار بارندگی و E مقدار تبخیر از سطح آزاد آب می‌باشد و چون در اندازه‌گیری مقدار E خطای زیادی رخ می‌دهد از این رو ضریب خشکی I از دقت چندانی برخوردار نمی‌باشد. ترانسو می‌خواست توسط این رابطه نسبت توانایی مرطوب ساختن P به قدرت خشک نمودن E را معلوم دارد. واضح است که هر قدر I از واحد کوچکتر باشد آن منطقه خشکتر خواهد بود و در صورتی که مقدار I برابر واحد گردد آن منطقه متعادل خواهد بود یعنی به همان مقداری که بارندگی رخ داده به همان مقدار نیز تبخیر صورت گرفته است (عبداللهی و همکاران، 1392).

13- طبقه‌بندی کریمی

در این روش، کریمی با استفاده از سه شاخص گرما، سرما و رطوبت، اقلیم منطقه را معرفی می‌نماید.

جدول (7)- رده بندی شاخص رطوبتی کریمی- مأخذ: (پرون و همکاران، 1397)

(8)

نوع اقلیم	I  شاخص رطوبتی کریمی
بسیار مرطوب	0.5 < I
مرطوب	0.5 < I < 1
نیمه مرطوب	1 < I < 3
نیمه خشک	3 < I < 6
خشک	6 < I < 10
بسیار خشک	I > 10

 

 

 

 

 

 

 

شاخص رطوبتی در این روش وضعیت خشکی محل را با استفاده از رابطه زیر مشخص می‌نماید:

که در آن:I  = شاخص رطوبتی، P = مجموع بارندگی سالانه به میلی‌متر، T = مجموع درجه حرارت ماه‌هایی از سال که متوسط دمای ماهانه آنها بیش از 10 درجه سانتی‌گراد است (پرون و همکاران، 1397).

 

 

 

 

 

 

بحث و نتایج:

1-  شاخص میلر

جدول (8)- وضعیت اقلیمی شهرستانهای استان خوزستان با توجه به روش میلر- مأخذ: یافته‌‌های تحقیق

(9)

ردیف	نام ایستگاه	میانگین درجه حرارت سالانه (T)
1	اهواز	69/27
2	ایذه	90/23
3	اندیمشک	08/27
4	ماهشهر	79/27
5	بهبهان	06/27
6	دزفول	57/24
7	آزادگان	30/24
8	رامهرمز	32/26
9	شوشتر	42/26
10	مسجدسلیمان	68/25
11	امیدیه	09/27
12	شادگان	3/26
13	شوش	8/25

این روش بر مبنای میانگین درجه حرارت سالانه استوار است. بر اساس شاخص میلر چون متوسط دمای سالانه بیشتر از1 /21 درجه سانتی‌گراد می باشد، بنابراین 13 شهرستان استان خوزستان دارای اقلیم بسیار گرم می‌باشند. 

2- شاخص‌هانسن

این طبقه‌‌بندی بر اساس روابط بین اقلیم و مدارات ‌می‌باشد.

جدول (9)- عرض جغرافیایی شهرستانهای استان خوزستان- مأخذ: یافته‌‌های تحقیق

ردیف	نام ایستگاه	عرض جغرافیایی
1	اهواز	31.20.44
2	ایذه	31.50.59
3	اندیمشک	32.40.11
4	ماهشهر	30.33.40
5	بهبهان	30.36.20
6	دزفول	32.15.12
7	آزادگان	32.40.11
8	رامهرمز	31.16.22
9	شوشتر	32.01.59
10	مسجدسلیمان	32.00.03
11	امیدیه	30.44.32
12	شادگان	30.39.26
13	شوش	32.11.40

 

 

 

 

 

بر اساس شاخص‌هانسن، مدار نیمه گرمسیری، بین 5/23 تا 34 درجه عرض جغرافیایی در دو نیمکره ‌می‌باشد. با توجه به اطلاعات جغرافیایی شهرستان‌های استان خوزستان، همه شهرستان‌ها در این فاصله عرض جغرافیایی قرار دارند. بنابراین تمام شهرستانها روی مدار نیمه‌گرمسیری و اقلیم یکسان را نشان ‌می‌دهند.

3- شاخص دمارتن

جدول (10) – وضعیت اقلیمی شهرستانهای استان خوزستان بر اساس شاخص دمارتن- مأخذ: یافته‌‌های تحقیق

ردیف	نام ایستگاه	میانگین بارندگی سالانه (P)	میانگین درجه حرارت سالانه (T)	ضریب خشکی (I)
1	اهواز	87/192	69/27	11/5
2	ایذه	08/587	90/23	31/17
3	اندیمشک	66/307	08/27	29/8
4	ماهشهر	02/171	79/27	52/4
5	بهبهان	11/292	06/27	88/7
6	دزفول	3/315	57/24	12/9
7	آزادگان	52/199	30/24	81/5
8	رامهرمز	08/248	32/26	83/6
9	شوشتر	1/257	42/26	05/7
10	مسجدسلیمان	59/360	68/25	11/10
11	امیدیه	40/204	09/27	51/5
12	شادگان	5/123	3/26	64/3
13	شوش	69/201	8/25	05/6

با توجه به شاخص دمارتن محاسبه شده، ضریب خشکی بدست آمده برای همه شهرستانها کوچکتر از 9/19‌ می‌باشد. بنابراین بر اساس طبقه‌‌بندی دمارتن، اقلیم همه شهرستانها خشک و نیمه‌خشک می‌باشد. کمترین ضریب برای شادگان و بیشترین برای ایذه برآورد شد.

 

 

 

 

4- شاخص گورزنیسکی

جدول (11) – وضعیت اقلیمی شهرستانهای استان خوزستان بر اساس شاخص گورزنیسکی- مأخذ: یافته‌‌های تحقیق

ردیف	نام ایستگاه	میانگین حداکثر دما	میانگین حداقل دما	عرض جغرافیایی	ضریب بری
1	اهواز	69/37	30/20	31.20.44	34/7
2	ایذه	36/29	63/14	31.50.59	34/0
3	اندیمشک	75/31	38/21	32.40.11	14/11-
4	ماهشهر	27/35	25/20	30.33.40	36/2
5	بهبهان	47/34	14/17	30.36.20	27/8
6	دزفول	70/35	24/16	32.15.12	24/11
7	آزادگان	32/32	50/15	32.40.11	50/4
8	رامهرمز	83/33	46/19	31.16.22	19/0-
9	شوشتر	21/32	39/19	32.01.59	85/4-
10	مسجدسلیمان	21/31	83/18	32.00.03	92/5-
11	امیدیه	23/35	55/18	30.44.32	49/6
12	شادگان	5/33	1/19	30.39.26	70/0
13	شوش	5/33	18	32.11.40	60/1

با توجه به شاخص گورزنیسکی چون ضریب بری همه شهرستان‌ها کمتر از 20 می‌باشد، بنابراین همه شهرستان‌‌ها دارای اقلیم بحری شدید می‌باشند.

5- شاخص تورنث‌ویت

جدول (12) – وضعیت اقلیمی شهرستانهای خوزستان بر اساس شاخص تورنث‌ویت- مأخذ: یافته‌‌های تحقیق

 

ردیف	نام ایستگاه	P  (مقدار باران ماهانه (اینچ))	T (متوسط دمای ماهانه (فارنهایت))	PEI (شاخص باران موثر)
1	اهواز	59/7	84/81	75/0
2	ایذه	11/23	02/75	58/2
3	اندیمشک	11/12	74/80	23/1
4	ماهشهر	73/6	02/82	67/0
5	بهبهان	50/11	70/80	17/1
6	دزفول	41/12	22/76	35/1
7	آزادگان	85/7	74/75	86/0
8	رامهرمز	76/9	37/79	01/1
9	شوشتر	12/10	55/79	04/1
10	مسجدسلیمان	19/14	22/78	01/2
11	امیدیه	04/8	76/80	81/0
12	شادگان	86/4	93/74	54/0
13	شوش	94/7	94/73	90/0

این شاخص با استفاده از مفاهیم بارش و تبخیر به عنوان فاکتورهای اصلی کنترل‌کننده رطوبت قابل دسترسی گیاه، شاخص باران موثر را پدید ‌می‌آورد. با توجه به نتایج بدست آمده بر اساس شاخص تورنث‌ویت (PEI کمتر از 16)، تمام شهرستان‌ها دارای اقلیم خشک هستند. بیشترین مقدار شاخص محاسبه شده مربوط به شهرستان ایذه و کمترین آن برای شادگان ‌می‌باشد.

6- شاخص آمبرژه

جدول (13) – وضعیت اقلیمی شهرستانهای خوزستان بر اساس شاخص آمبرژه- مأخذ: یافته‌‌های تحقیق

ردیف	نام ایستگاه	میانگین بارندگی سالانه (P) میلی متر	میانگین حداقل دما (m) کلوین	میانگین حداکثردما (M) کلوین	Q2	نوع اقلیم
1	اهواز	87/192	45/293	84/310	67/41	بیابانی گرم شدید
2	ایذه	08/587	78/287	51/302	04/152	بیابانی گرم شدید
3	اندیمشک	66/307	53/294	9/304	52/117	بیابانی گرم شدید
4	ماهشهر	02/171	4/293	41/308	30/43	بیابانی گرم شدید
5	بهبهان	11/292	28/290	62/307	14/49	بیابانی گرم شدید
6	دزفول	3/315	39/289	84/308	83/61	بیابانی گرم شدید
7	آزادگان	52/199	65/288	46/305	18/45	بیابانی گرم شدید
8	رامهرمز	08/248	60/292	97/306	29/68	بیابانی گرم شدید
9	شوشتر	1/257	53/292	35/305	45/65	بیابانی گرم شدید
10	مسجدسلیمان	59/360	97/291	35/304	58/110	بیابانی گرم شدید
11	امیدیه	40/204	7/291	38/308	62/46	بیابانی گرم شدید
12	شادگان	5/123	25/292	65/306	80/43	بیابانی گرم شدید
13	شوش	69/201	15/291	65/306	98/66	بیابانی گرم شدید

نتایج محاسبات و نمودار آمبرژه، اقلیم تمام شهرستانها را دارای اقلیم بیابانی گرم شدید نشان ‌می‌دهد.

7- شاخص سلیانینوف

این شاخص بر اساس نسبت رطوبت به گرما استوار است و ضریب هیدروترمیک سلیانینوف نامیده ‌می‌شود.

جدول (14) – وضعیت اقلیمی شهرستانهای خوزستان بر اساس شاخص سلیانینوف- مأخذ: یافته‌‌های تحقیق

ردیف	نام ایستگاه	مقدار کل بارندگی (P)	مقدار درجه حرارت (H)	ضریب هیدروترمیک (C)	نوع اقلیم
1	اهواز	98/218	84/9303	23/0	بیابانی
2	ایذه	03/661	4/8030	82/0	استپ معمولی
3	اندیمشک	27/365	88/9098	40/0	بیابانی
4	ماهشهر	57/195	44/9337	20/0	بیابانی
5	بهبهان	78/254	16/9092	28/0	بیابانی
6	دزفول	74/359	52/8255	43/0	بیابانی
7	آزادگان	65/225	8/8164	27/0	بیابانی
8	رامهرمز	19/294	52/8843	33/0	بیابانی
9	شوشتر	85/250	12/8877	28/0	بیابانی
10	مسجدسلیمان	20/408	48/8628	47/0	بیابانی
11	امیدیه	34/233	24/9102	25/0	بیابانی
12	شادگان	9/144	8/8836	16/0	بیابانی
13	شوش	8/232	8/8668	37/0	بیابانی

با توجه به ضریب محاسبه شده فقط شهرستان ایذه دارای اقلیم استپ معمولی است و بقیه شهرستانها دارای اقلیمی بیابانی هستند.

8- شاخص ایوانف

جدول (15)- وضعیت اقلیمی شهرستانهای خوزستان بر اساس شاخص ایوانف- مأخذ: یافته‌‌های تحقیق

ردیف	نام ایستگاه	مقدار کل بارندگی (P)	جمع تبخیر در ماههای سال (E)	ضریب رطوبتی (I)	نوع اقلیم
1	اهواز	98/218	24/882	24/0	بیابانی
2	ایذه	03/661	64/704	93/0	استپ جنگلی
3	اندیمشک	27/365	12/1045	34/0	استپی
4	ماهشهر	57/195	69/863	22/0	بیابانی
5	بهبهان	78/254	33/897	28/0	بیابانی
6	دزفول	74/359	46/681	52/0	استپی
7	آزادگان	65/225	49/700	32/0	استپی
8	رامهرمز	19/294	6/969	30/0	استپی
9	شوشتر	85/250	83/940	26/0	بیابانی
10	مسجدسلیمان	20/408	36/875	46/0	استپی
11	امیدیه	34/233	99/938	24/0	بیابانی
12	شادگان	9/144	44/819	17/0	بیابانی
13	شوش	8/232	16/812	28/0	بیابانی

با توجه به اطلاعات به دست آمده و شاخص رطوبتی شهرستان ایذه دارای اقلیم استپ جنگلی می‌باشد و شهرستانهای اندیمشک، دزفول ، آزادگان، رامهرمز و مسجدسلیمان دارای اقلیم استپی هستند و بقیه شهرستانها دارای اقلیم بیابانی می‌باشند.

 

 

9- شاخص دکتر کریمی

شاخص رطوبتی دکتر کریمی از سه شاخص گرما، سرما و رطوبت برای تعیین اقلیم استفاده کرده است.

جدول (16)- وضعیت اقلیمی شهرستانهای خوزستان بر اساس شاخص دکتر کریمی- مأخذ: یافته‌‌های تحقیق

ردیف	نام ایستگاه	بارندگی سالانه (P)	درجه حرارت سالانه (T)	شاخص رطوبتی (I)	نوع اقلیم
1	اهواز	87/192	53/775	10/20	بسیار خشک
2	ایذه	08/587	24/669	69/5	نیمه خشک
3	اندیمشک	66/307	47/779	66/12	بسیار خشک
4	ماهشهر	02/171	47/779	78/22	بسیار خشک
5	بهبهان	11/292	50/735	58/12	بسیار خشک
6	دزفول	3/315	16/688	91/10	بسیار خشک
7	آزادگان	52/199	50/735	43/18	بسیار خشک
8	رامهرمز	08/248	11/737	85/14	بسیار خشک
9	شوشتر	1/257	56/742	44/14	بسیار خشک
10	مسجدسلیمان	59/360	29/719	97/9	خشک
11	امیدیه	40/204	59/758	55/18	بسیار خشک
12	شادگان	5/123	13/706	58/28	بسیار خشک
13	شوش	69/201	83/695	24/17	بسیار خشک

 

 

با توجه به شاخص رطوبت محاسبه شده اقلیم شهرستانهای استان به سه گروه نیمه‌خشک ، خشک و بسیار خشک تقسیم شده

است. شهرستان ایذه دارای اقلیم نیمه‌خشک و شهرستان مسجدسلیمان دارای اقلیم خشک می‌باشد. بقیه شهرستان‌ها دارای اقلیم بسیار خشک هستند. بالاترین شاخص مربوط به شادگان و کمترین شاخص مربوط به ایذه ‌می‌باشد.

نتیجه‌گیری:

در زمینه پهنه بندی در استان خوزستان متأسفانه مطالعات بسیار اندکی صورت گرفته است در این مطالعه با توجه به داده‌های در دسترس استان خوزستان چندین شاخص پهنه‌بندی اقلیمی محاسبه شده است برای محاسبه شاخص داده‌های هواشناسی شامل بارش، دمای کمینه، دمای بیشینه و رطوبت نسبی 13 ایستگاه هواشناسی شامل شهرستان‌های اهواز، ایذه، اندیمشک، ماهشهر، بهبهان، دزفول، آزادگان، رامهرمز، شوشتر، مسجدسلیمان، امیدیه، شادگان و شوش در طی سالهای 1370 تا 1397 جمع‌آوری گردید.

بر اساس شاخص میلر 13 شهرستان استان خوزستان دارای اقلیم بسیار گرم می‌باشند. بر اساس شاخص‌هانسن تمام شهرستانها روی مدار نیمه‌گرمسیری و اقلیم یکسان را نشان ‌می‌دهند. بر اساس طبقه‌‌بندی دمارتن، اقلیم همه شهرستانها خشک و نیمه‌خشک می‌باشد. همچنین بر اساس روش طبقه‌بندی دمارتن گسترش یافته، شهرستانها دارای اقلیم گرم می‌باشند. با توجه به شاخص گورزنیسکی، همه شهرستانها دارای اقلیم بحری شدید می‌باشند. با توجه به نتایج بدست آمده بر اساس شاخص تورنث‌ویت تمام شهرستان‌ها دارای اقلیم خشک هستند. نتایج محاسبات و نمودار آمبرژه، اقلیم تمام شهرستانها را دارای اقلیم بیابانی گرم شدید نشان ‌می‌دهد. با توجه به شاخص سلیانینوف فقط شهرستان ایذه دارای اقلیم استپ معمولی است و بقیه شهرستان‌ها دارای اقلیمی بیابانی هستند. با توجه به اطلاعات به دست آمده و شاخص رطوبتی ایوانف شهرستان ایذه دارای اقلیم استپ جنگلی می‌باشد و شهرستانهای اندیمشک، دزفول ، آزادگان، رامهرمز و مسجدسلیمان دارای اقلیم استپی هستند و شهرستانهای ماهشهر، بهبهان، شوشتر، امیدیه، شادگان و شوش دارای اقلیم بیابانی می‌باشند. با توجه به شاخص رطوبت محاسبه شده دکتر کریمی اقلیم شهرستانهای استان به سه گروه نیمه‌خشک، خشک و بسیار خشک تقسیم شده است. شهرستان ایذه دارای اقلیم نیمه‌خشک و شهرستان مسجدسلیمان دارای اقلیم خشک می‌باشد. بقیه شهرستان‌ها دارای اقلیم بسیار خشک هستند. همچنین نتایج حاصله از شاخص میلر، دمارتن، گورزنیسکی و آمبرژه در این مطالعه یکسان می‌باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع:

1-ارمغان، سیمین.1397. ارزیابی توان‌های اقلیمی در توسعه اکوتوریسم استان چهارمحال و بختیاری. مجله علوم جغرافیایی، شماره 28. بهار و تابستان 97. ص40-21.

2- اداره کل هواشناسی استان، گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی خوزستان،96

3- بذرافشان دریاسری، مهرناز..مفتاح هلقی، مهدی.. قربانی، خلیل. قهرمان، نوذر. 1394. مطالعه تطبیقی پهنه‌هاي اقلیمی استان گلستان تحت سناریوهاي مختلف تغییر اقلیم. نشریه پژوهش‌هاي حفاظت آب و خاك، جلد بیست و دوم، شماره پنجم،سال 1394.

4- پرون.صدیقه. یاوری، غلامرضا. رضازاده،مریم. 1397. پهنه‌بندی اقلیمی استان هرمزگان با استفاده از روش‌های کلاسیک، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا(برنامه‌ریزی منطقه‌ای). سال نهم شماره1، زمستان 97. ص 127-115.

5- حاتمی بیگلو، خدا.کرم.، مستمند، رامین .و زارع، کرامت الله.1390، پهنه‌بندی اقلیمی استان فارس، رشد آموزش جغرافیا، 25 (4)، 46-51.

6- داودی، محمودی.، بای، ناصر. و ابراهیمی، امید. 1393، طبقه‌بندی اقلیمی استان مازندران بر اساس روش لیتین‌اسکی، فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، 22 (88)، 100- 105.

7- دل آور، منصوره. حمیدی مدنی، نرجس. 1393. بررسی منحنی‌های آمبروترمیک در تفسیر پدیده خشکسالی(مطالعه موردی: استان فارس).اولین همایش ملی آب، انسان و زمین، اصفهان شهریور 1393.

8-دلفاردی، صادق. 1394. بررسی تعیین اقلیم شهرستان جیرفت با استفاده از سه روش ایوانف، دومارتن، تورنت وایت، اولین کنگره علمی پژوهشی توسعه و ترویج علوم کشاورزی منابع طبیعی و محیط زیست ایران، سال 1394.

9-دوراندیش، آرش. بخشی، حسن علی.. صبوحی‌صابونی، محمود. 1399. بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمه خشک بر بازار محصولات کشاورزی، نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 99، ص127-148.

10-رئیسی دهکردی،افشین، 1396. بررسی جایگاه حیاط در معماری اقلیمی بناهای مسکونی شهری با تأکید بر اقلیم سرد و خشک ایران، فصلنامه مدیریت شهری. شماره 48، پاییز 96.

11-رضایی، حسن. باعقیده، محمد. فلاح قالهری، غلامعباس. 1395. برآورد نیاز آبی محصول سیب زمینی در اقلیم تربت حیدریه و تخمین تبخیر و تعرق واقعی بر اساس تبخیر و تعرق مرجع، فصلنامه انسان و محیط زیست. شماره 37. تابستان 1395.

12- زرقانی، سیدهادی. مفیدی، عباس. شفیعی نیا، مهدی. 1391..تغییرات آب و هوایی و نقش آن در امنیت پایدار. مجموعه مقالات همایش ملی جغرافیایی سیاسی کاربردی. تهران. دانشگاه تربیت مدرس.

13- زمانی، لیلا. جواهریان، زهرا. 1394. کنکاشی بر روند تحولات شاخص‌های پایداری در نظام بین‌المللی، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره هفدهم، شماره چهار. زمستان 94.

14- عبداللهی، علی اصغر. ا. امامی، جهانجش، حسینی ثابت، سید. مسعود 1392. پهنه‌بندی اقلیمی زراعی گندم دیم در استان همدان با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی و مقادیر ماهواره‌ای، مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، مدیریت امور پردازش یافته‌های تحقیقاتی، سال 1392.

15- علیزاده،امین.، کمالی، غلامعلی.، موسوی، فرهاد. و موسوی، محمد. 1391،، هوا و اقلیم‌شناسی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.ص.392.

16- فیروزی، محمدعلی، محمدی، ده چشمه، مصطفی، مختاری چلچه، صادق.1396. بررسی نابرابری منطقه ای در شهرستان های استان خوزستان، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، سال پانزدهم، شماره 2، پاییز و زمستان 1396، شماره پیاپی 29. صص: 240-217.

17- قاسمی‌فر، الهام و ناصرپور،سمیه.1393. پهنه‌بندی اقلیمی ناحیه زاگرس،. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی. سال 1393.

18- قربانی، خلیل، بذرافشان دریاسری، مهرناز. مفتاح هلقی، مهدی. قهرمان، نوذر. 1395. تاثيرات تغيير اقليم بر پهنه‌بندی اقليمی استان گلستان با روش دمارتن گسترش‌یافته، تحقیقات آب و خاک ايران، دورۀ47 ،شمارۀ2 تابستان 95. ص 332-319.

19- قربانی‌زاده خرازی، حسین و دزفول‌نژاد، مژده. 1393. ابداع روش طبقه‌بندی اقلیمی جدید بر مبنای هیدرومتئورولوژی. فصلنامه تخصصی مهندسی آب، پاییز و زمستان 1393. صص:107-97.

20- گل کار حمزیی یزد، حمیدرضا. رضایی،محمد. طاوسی، مجتبی. 1395. پهنه بندی اقلیمی استان خراسان جنوبی با نرم افزار GLS، نشریه حفاظت منابع آب و خاک.6(1) -47-59.

21- منتظری، مجید. 1392، کاربرد روش‌های آماری چند متغیره در پهنه‌بندی نواحی اقلیمی مطالعه موردی: استان اصفهان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش3، 1-16.

22- منتظری، مجید. و بای، ناصر.، 1391، پهنه‌بندی اقلیم ناحیه خزری با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش2، 18121-18135.

23- نجفی، ز.رحمانی، محمود. قویدل، اکبر 1392، روند تأثیر خشکسالی برر روی شاخص های کمی و کیفی توسعه پایدار در شهرستان ورامین(بخش کشاورزی). پایان نامه کارشناسی ارشد، گرایش برنامه ریزی روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری. تابستان 92.

24- نیکمقدم، نیلوفر. مفیدی شمیرانی، سید مجید. طاهباز، منصوره 1394، مقایسه تحلیلی پهنه بندی اقلیمی مناطق جنوبی ایران با روش کوپن- تراورتا و معیارهای آسایش گیونی، معماری و شهرسازی آرمان شهر، 15، 119-130.

25-هدایتی، راد،فائزه. شبانکاری، مهران. ضرغامیان، محمدرضا، 1395. ارزیابی شاخص های زیست اقلیمی مؤثر بر آسایش انسان(مطالعه موردی: منطقه آزاد اروند).فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست دوره هیجدهم، ویژه نامه شماره 4، پیاپی 72.زمستان 95.

26-هدایتی دزفولی،اکرم. و کاکاوند، رضا.1391. پهنه‌بندی اقلیمی استان قزوین، مجله علمي و فني نيوار ،شماره76، 77. بهار و تابستان 1391.(دو فصلنامه).

27-IPCC, 2013. Summary for policymakers. Fifth assessment report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Stocker ,T.F., Qin, D., Plattner, G.K., Tignor, M., Allen, S.K., Boschung, J., Nauels, A ,.Xia, Y., Bex, V. Midgley, P.M. (Eds.)] Cambridge University Press ,Cambridge, United Kingdom and New York.

28-Khatibi, R. & Saberi.M. 2020, Bio-climatic classification of Iran by multivariate statistical methods, Research Article, Published: 13 September 2020.

29-Marshall, N.A. 2010. Understanding social resilience to climate variability in primary enterprises and industries. Global Environmental Change 20. 36–43. www.elsevier.com/locate/gloenvcha.

30-Nodej, T. M., & Rezazadeh, M. 2018. he spatial distribution of critical wind erosion centers according to the dust event in Hormozgan province (south of Iran). Catena, 167, 340-352.

31-Oliveria Aparecido, L. E., Souza Rolim, G., Richetti, J., Souza, P. S. & Johann, J.A. 2016, Koppen,

Thornthwaite and Camargo climate classifications for climatic zoning in the State of Parana

32-Singh, V. Sh.,Pandey, D.N.,Gupta,A.K.,& Ravindranath, N. H. 2010. Climate Change Impacts,Mitigation and Adaptation : Science for Generating Policy Options in Rajasthan, India. Rajasthan State Pollution Control Board Jaipur, Rajasthan, India. www.rpcb.nic.in

33-Zheng, J. , Yin, Y., Li, B. 2010, A new scheme for climate regionalization in China, Acta Geographica SinicaVolume 65, Pages 3-13.