بررسی تاثیر ذهنیت رشد مدیران مالی بر رابطه بین تعارض نقش درک شده و رفتار گزارشگری مالی گمراه کننده

محورهای موضوعی : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداری

سمانه قدیمی ¹ , سعید علی احمدی ^{2 *}

1 - دانشجوی دکتری حسابداری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - دانشیار گروه حسابداری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

تاریخ دریافت : 1402/11/06 تاریخ پذیرش : 1403/02/09 تاریخ انتشار : 1403/04/06

کلید واژه: ذهنیت رشد, تعارض نقش , رفتار گزارشگری مالی گمراه کننده,

چکیده مقاله :

هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر ذهنیت رشد مدیران مالی بر رابطه بین تعارض نقش درک شده و رفتار گزارشگری مالی گمراه کننده است. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از دیدگاه گردآوری داده‌ها، پیمایشی است. به منظور گردآوری داده‌ها از پرسشنامه مبتنی بر سناریو، برگرفته از پژوهش هگرس (2022) استفاده شده است و روش تحلیل داده‌ها از نوع استنباطی است. جامعه آماری مدیران مالی بوده و براساس جدول کوهن و همکاران (2000) نمونه پژوهش شامل 166 مدیر مالی، در بازه زمانی سال 1402 تعیین شد. برای آزمون فرضیه های پژوهش از تحلیل واریانس استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که ذهنیت رشد مدیران مالی بر گزارشگری مالی گمراه کننده تاثیر دارد. همچنین، نتایج پژوهش اشاره دارد که تعارض نقش درک شده مدیران مالی بر گزارشگری مالی گمراه کننده تاثیر دارد. در نهایت، نتایج پژوهش اشاره دارد که تعامل ذهنیت رشد و تعارض نقش درک شده مدیران مالی بر تمایل آنها برای گزارشگری مالی گمراه کننده تاثیر دارد.

چکیده انگلیسی:

Abstract The purpose of this research is to investigate the effect of financial managers' growth mindset on the relationship between perceived role conflict and financial misreporting behavior. The current research is applied in terms of purpose and survey in terms of data collection. In order to collect data, a scenario-based questionnaire was used, taken from Hegers (2022) research, and the data analysis method is inferential. The statistical population is financial managers and based on the table of Cohen et al. (2000), the research sample including 166 financial managers was determined in the period of 2023. Variance analysis was used to test research hypotheses. The results of the research showed that the growth mindset of financial managers has an effect on financial misreporting. Also, the research results indicate that the perceived role conflict of financial managers has an effect on financial misreporting. Finally, the results of the research indicate that the interaction of growth mindset and the perceived role conflict of financial managers has an effect on their desire for financial misreporting.

متن کامل:



Financial and Behavioral Researches in Accounting

Vol. 4, No. 1, Ser No. (12), Spring 2024, pp.119-136

 

Investigating the Effect of Growth Mindset of Financial Managers on the Relationship between Perceived Role Conflict and Financial Misreporting Behavior

Samaneh Ghadimi¹, Saeid Aliahmadi²

Received: 2024/01/26 Accepted: 2024/04/28

 

Extended Abstract
Background and purpose

Quality financial reporting enables stakeholders to use this information to evaluate the economic performance of the business entity. Quality financial reporting has a significant impact on effective and efficient decision-making by all organizational stakeholders, including decision-making regarding resource allocation in organizations. Therefore, it is expected that the quality of financial reports leads to an increase in the relevance and reliability of information and is used to facilitate the monitoring of managers' responsibility for appropriate disclosure (Yusran, 2023). Also, favorable financial reporting improves the investment efficiency of capital market investors by reducing adverse selection and moral hazard (Davis and Garcia-Cestona, 2023). Financial managers of business units play a key role in corporate governance. While reporting directly to senior managers, they oversee the accounting department of the business unit and participate in financial reporting activities (Rose et al., 2021). Therefore, financial managers choose accounting methods and their choice can lead to aggressive or conservative financial reporting. A job-related stressor is role conflict. A role is a set of behaviors or tasks that a person is expected to perform according to his position in a group or organization (George and Jones, 2002). Role conflict occurs when the behaviors or tasks expected of an individual are in conflict with each other (Modlinski et al., 2023). In recent extensive researches in accounting, the influence of personality characteristics of financial reporting preparers (including narcissism, integrity, stress level and future preferences) and misleading financial reporting has been examined (Jia et al., 2014, Hartmann and Maas, 2010). A relatively unknown personal characteristic in accounting is the conceptualization of mindset. The conceptualization of mindset is based on the original work of Dweck and Yeager (2019) and is rooted in the literature of implicit theories. People with a fixed mindset believe that individual characteristics, such as intelligence, ability, and morality, are an inherent, predetermined, and immutable reality. On the contrary, people with a growth mindset believe that people's characteristics such as intelligence, ability and morality are flexible and can be cultivated through effort and perseverance, experience, good learning strategies and help from others. The purpose of this research is to investigate the effect of financial managers' growth mindset on the relationship between perceived role conflict and financial misreporting behavior.

Methodology

The current research is applied in terms of purpose and survey in terms of data collection. In order to collect data, a scenario-based questionnaire was used, taken from Hegrs (2022) research, and the data analysis method is inferential. The statistical population is financial managers and based on the table of Cohen et al. (2000), the research sample including 166 financial managers was determined in the period of 2023. Variance analysis was used to test research hypotheses.

Findings 

The results of the research showed that the growth mindset of financial managers has an effect on financial misreporting. Also, the research results indicate that the perceived role conflict of financial managers has an effect on financial misreporting. Finally, the results of the research indicate that the interaction of growth mindset and the perceived role conflict of financial managers has an effect on their desire for financial misreporting.

Discussion

The fiduciary duty of financial managers, such as protecting integrated financial reporting, plays an important role in corporate governance. But empirical evidence indicated that financial managers' fiduciary duty is breached when they are pressured into misleading financial reporting. In other words, financial managers who experience psychological stress in the form of role conflict are more likely to be under these social pressures. In the working environments of financial managers who are under the supervision of upper managers, there is a potential role conflict. Accounting literature has recently included extensive research on the relationship between the personality characteristics of financial reporting preparers and misleading financial reporting.

Overall, the research results supported the impact of implicit personality theories (growth and fixed mindsets) on misleading financial reporting. The results of this research can help company managers to consider the psychological characteristics of financial managers, including the growth or fixed mindset of financial managers when hiring them. Also, it is suggested to company managers that in order to reduce financial managers' tendency to misleading financial reporting, it is better to implement role conflict management styles in the company. In future researches, other personality traits of financial managers such as intelligence, narcissism and integrity of personality can also be included as interactive variables in the research. Questionnaire researches have inherent limitations and this research also faced these limitations.

Keywords: Growth Mindset, Role Conflict, Financial Misreporting Behavior

JEL Cassification: M41، D91، G41

 

 

 

 

 

---

[1] . Department of Accounting, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran ([e-mail])

[2] . Department of Accounting, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran (Corresponding Author) ([e-mail])

 

DOI: 10.30486/FBRA.2024.24011262                                                                                                                 

پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری

دورۀ چهارم، شمارۀ اول، پیاپی 12، بهار 1403، صفحۀ 136-119

 

بررسی تأثیر ذهنیت رشد مدیران مالی بر رابطۀ بین تعارض نقش درک‌شده و رفتار گزارشگری مالی گمراه‌کننده

سمانه قدیمی¹، سعید  علی‌احمدی²

 

تاریخ دریافت: 06/11/1402 تاریخ پذیرش: 09/02/1403

 

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر ذهنیت رشد مدیران مالی بر رابطۀ بین تعارض نقش درک‌شده و رفتار گزارشگری مالی گمراه‌کننده است. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از دیدگاه گردآوری داده‌ها، پیمایشی است. به‌منظور گردآوری داده‌ها از ‌‌پرسش‌نامه مبتنی بر سناریو، برگرفته از پژوهش هگرس (2022) استفاده شده است و روش تحلیل داده‌ها از نوع استنباطی است. جامعۀ آماری مدیران مالی بوده و براساس جدول کوهن و همکاران (2000) نمونۀ پژوهش شامل 166 مدیر مالی، در بازۀ زمانی سال 1402 تعیین شد. برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از تحلیل واریانس استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که ذهنیت رشد مدیران مالی بر گزارشگری مالی گمراه‌کننده تأثیر دارد. همچنین، نتایج پژوهش اشاره دارد که تعارض نقش درک‌شدۀ مدیران مالی بر گزارشگری مالی گمراه‌کننده تأثیر دارد. در نهایت، نتایج پژوهش اشاره دارد که تعامل ذهنیت رشد و تعارض نقش درک‌شدۀ مدیران مالی بر تمایل ‌آن‌ها برای گزارشگری مالی گمراه‌کننده تأثیر دارد.

واژه‌های کلیدی: ذهنیت رشد، تعارض نقش و رفتار گزارشگری مالی گمراه‌کننده 

طبقه‌بندی موضوعی: M41، D91، G41

 

مقدمه

گزارشگری مالی با کیفیت، ذی‌نفعان را قادر می‌سازد تا از این اطلاعات برای ارزیابی عملکرد اقتصادی واحد تجاری، استفاده کنند. گزارشگری مالی باکیفیت تأثیر قابل توجهی بر تصمیم‌گیری‌های مؤثر و کارامد همۀ ذی‌نفعان سازمانی، ازجمله تصمیم‌گیری در خصوص تخصیص منابع در سازمان‌ها دارد. بنابراین، انتظار می‌رود که کیفیت گزارش‌های مالی منجربه افزایش مربوط بودن و قابلیت اتکای اطلاعات شود و برای تسهیل نظارت بر مسئولیت‌پذیری مدیران برای افشای مناسب مورد استفاده قرار گیرد (یوسران، 2023). وظیفۀ امانت‌داری³ تهیه‌کنندگان گزارشگری مالی مانند حفظ یکپارچگی گزارشگری مالی نقش مهمی را در حاکمیت شرکتی ایفا ‌‌می‌کند؛ اما، شواهد تجربی اشاره دارد که ‌‌تهیه‌کنندگان گزارش‌های مالی تحت فشارهای وارد شده به ‌آن‌ها ‌‌وظیفۀ ‌امانت‌داری را نادیده ‌‌می‌گیرند و متمایل به سمت گزارشگری مالی گمراه‌کننده ‌‌می‌شوند (هارتمن و ماس، 2010). همچنین، گزارشگری مالی مطلوب، با کاهش انتخاب نامطلوب و مخاطرات اخلاقی، کارایی سرمایه‌گذاری فعالان بازار سرمایه را بهبود می‌بخشد (دیویس و گارسیا‌سستونا، 2023). مدیران مالی واحد تجاری، نقش کلیدی در حاکمیت شرکتی ایفا می‌کنند. ‌آن‌ها در حالی که مستقیماً به مدیران ارشد، گزارش می‌دهند، بر بخش حسابداری واحد تجاری نظارت دارند و در فعالیت‌های مربوط به گزارشگری مالی مشارکت ‌‌می‌کنند (رز و همکاران، 2021). بنابراین، مدیران مالی روش‌های حسابداری را انتخاب ‌‌می‌کنند و انتخاب ‌آن‌ها ‌‌می‌تواند منجربه گزارشگری مالی تهاجمی یا محافظه‌کارانه شود. مدیران ارشد واحد تجاری، تصمیم‌های اصلی شرکت را اتخاذ می‌کنند و از قدرت سازمانی فراوانی برخوردارند. همچنین، ‌آن‌ها انگیزۀ زیادی برای دستکاری سود جهت تحقق منافع مالی خود دارند. این انگیزه ‌آن‌ها را قادر ‌‌می‌سازد تا بر مدیران مالی فشار وارد کنند و از ‌آن‌ها بخواهند که در گزارشگری مالی جسورانه⁴ شرکت کنند (سیلور، 2023). در گزارشگری مالی جسورانه، مدیران واحد تجاری، با اعمال قضاوت حرفه‌ای در انتخاب روش‌ها یا انجام برآوردهای حسابداری که برای اندازه‌گیری اقلام صورت‌های مالی ضروری است، وضعیت و عملکرد مالی را به شکل مطلوب‌تری به تصویر می‌کشند.

یک عامل استرس‌زا مرتبط با شغل، تعارض نقش⁵ ‌‌می‌باشد. نقش، مجموعه‌‌ای از رفتارها یا وظایف کاری است که از یک فرد انتظار ‌‌می‌رود با توجه به موقعیتی که در یک گروه یا سازمان دارد، انجام دهد (جورج و جونز، 2002). تئوری نقش⁶ اشاره دارد که افراد در معرض انتظارات نقش‌های متفاوت هستند که فرستندگان نقش ارسال ‌‌می‌کنند. این تقاضای نقش‌ها  به طور بالقوه ‌‌می‌تواند با یکدیگر در تعارض باشند و منجربه ایجاد استرس ذهنی برای دریافت‌کنندۀ نقش شود. تعارض نقش زمانی رخ ‌‌می‌دهد که رفتارها یا وظایف مورد انتظار از یک فرد، در تضاد با یکدیگر باشند (مدلینسکی و همکاران، 2023). مدیران مالی واحد تجاری به دلیل انتظارات اجتماعی و حرفه‌‌ای خود را موظف به ارائۀ گزارش عینی در خصوص وضعیت اقتصادی واحد تجاری، می‌دانند. بنابراین، هنگامی که از جانب مدیران ارشد، تحت فشار محیطی شدیدتری مبنی بر ارائۀ گزارشگری مالی جسورانه، قرار می‌گیرند، این موضوع با استانداردها و ارزش‌های درونی مدیران مالی، متناقض است و باعث ‌‌می‌شود که مدیران مالی، سطوح بالاتری از تعارض نقش را تجربه کنند (ماهلندورف و همکاران، 2018). بنابراین، مدیران مالی با هدف کاهش تعارض نقش درک‌شده، سایر نقش‌ها و مسئولیت‌های خود را به خطر می‌اندازند و اقدام به گزارشگری مالی جسورانه می‌کنند. این رابطه به خصوصیت‌های شخصی مدیران مالی نیز بستگی دارد (هگرس، 2022؛ ماس و ماتیکا، 2009). انتخاب این استراتژی برای کاهش تعارض نقش، زمانی منطقی‌تر است که مدیران مالی واحد تجاری توجیهی برای این اقدام خود داشته باشد. ذهنیت مدیر، می‌تواند توجیهی برای این اقدام باشد (وورثمن، 2017).

در پژوهش‌های گسترده‌‌ای که اخیراً در حسابداری صورت گرفته است، تأثیر ویژگی‌های شخصیتی ‌‌تهیه‌کنندگان گزارشگری مالی (از جمله خودشیفتگی، یکپارچگی، سطح استرس و ترجیح‌های آتی) و گزارشگری مالی گمراه‌کننده برررسی شده است (جیا و همکاران، 2014، هارتمن و ماس، 2010). یک ویژگی شخصی نسبتاً ناشناخته در حسابداری، مفهوم‌سازی ذهنیت⁷ است که براساس تئوری ضمنی شخصیت⁸ شکل گرفته است. مفهوم‌سازی ذهنیت براساس کار اصلی دوک و یگر (2019) است و ریشه در ادبیات نظریه‌های ضمنی⁹ دارد. افراد دارای ذهنیت ثابت¹⁰ بر این باورند که ویژگی‌های فردی، مانند هوش، توانایی و اخلاق، یک واقعیت ذاتی، ازپیش‌تعیین‌شده و تغییرناپذیرند. در نقطۀ مقابل، افراد دارای ذهنیت رشد¹¹، بر این باورند که ویژگی‌های افراد مانند هوش، توانایی و اخلاق، انعطاف‌پذیرند و می‌توان ‌آن‌ها را از طریق تلاش و پشتکار‌، تجربه، استراتژی‌های خوب یادگیری و کمک دیگران پرورش داد (پادیر و وانگولو، 2023). افراد دارای ذهنیت رشد، هدف یا نیتی را که باعث انجام عمل شده است در نظر می‌گیرند و بر میانجیگری عوامل زمینه‌ای (روانی و موقعیتی) و بنابراین بر آموزش یا اصلاح (در مقابل مجازات) متخلف تأکید دارند. افراد دارای ذهنیت رشد ضمن درگیر شدن در یک رفتار غیراخلاقی، با ذکر یک دلیل بیرونی برای جدا کردن این اقدام غیراخلاقی از شخصیت خود، تصویر مثبتی از خود حفظ می‌کنند و اعتبار کنش‌ها را براساس عوامل زمینه‌‌ای که ‌آن‌ها را بر می‌انگیزد، ارزیابی می‌کنند. بنابراین، توجیه اعمالی که با هنجارها یا دستورهای اخلاقی، مطابقت ندارند برای یک ذهنیت رشد، نسبتاً آسان‌تر است. این تحمل برای انحراف از یک نظم اخلاقی، گرایش افراد دارای ذهنیت رشد را به افراط در اعمالی که ناقض نظم اخلاقی است، افزایش می‌دهد (دسایی و همکاران، 2020). ذهنیت رشد مدیران مالی، هزینۀ روان‌شناختی سوگیری عمدی اطلاعات حسابداری را کاهش می‌دهد و به دیدگاه پویاتری در مورد نقض قوانین، منجر می‌شود. در نتیجه ‌آن‌ها اقدام به سوگیری عمدی و گزارشگری مالی جسورانه می‌کنند. بنابراین، ذهنیت رشد مدیران مالی، به‌طور مثبت با رفتار غیراخلاقی گزارشگری مالی جسورانه مرتبط است و احتمال درگیر شدن در این نوع گزارش را افزایش ‌‌می‌دهد و ارتباط مثبت بین تعارض نقش و گزارشگری مالی جسورانه را مستقیماً یا از طریق یک اثر تعدیل‌کننده تقویت می‌کنند (هگرس، 2022؛ دسایی و همکاران، 2020).

از سویی دیگر ذهنیت رشد افراد، آثار مطلوبی بر عملکرد و سازگاری روانی دارد (مونتانو، 2024) و منجربه کاهش تعارض نقش درک‌شده می‌شود (تاونسند و همکاران، 2023). بنابراین، زمانی که مدیران مالی دارای ذهنیت رشد، با درخواست‌های نقش متناقضی مواجه ‌‌می‌شوند، اقدام به کاهش تعارض ‌‌می‌کنند. به‌عبارت دیگر، مدیران مالی دارای ذهنیت رشد هنگامی که در نقش‌های متناقضی قرار می‌گیرند، به‌منظور کاهش تعارض نقش سعی ‌‌می‌کنند گزارشگری مالی جسورانه را انجام دهند (هگرس، 2022). براساس تئوری‌های مربوط به نقش، تئوری‌های ضمنی شخصیت و ‌‌وظیفۀ ‌امانت‌داری حسابداری ‌‌می‌توان ‌‌سؤال اصلی پژوهش حاضر را به این صورت بیان کرد که چگونه ذهنیت رشد مدیران مالی (منطبق با تئوری‌های ضمنی شخصیت) بر رابطۀ بین تعارض نقش درک‌شده (منطبق با تئوری نقش) و رفتار گزارشگری مالی گمراه‌کننده (منطبق با ‌‌وظیفۀ ‌امانت‌داری حسابداری) تأثیر دارد.

این زمینۀ مطالعاتی برای حسابداری اهمیت فراوانی دارد زیرا سود مهمترین و پرکاربردترین خروجی سیستم حسابداری است و تأثیر زیادی بر رفتار ‌‌سهام‌داران دارد و به‌عنوان معیار عملکرد مالی یک شرکت در نظر گرفته ‌‌می‌شود. مدیران با استفاده از قضاوت در گزارشگری مالی، بر ارزش شرکت، تأثیر می‌گذارند. ‌آن‌ها می‌توانند در گزارشگری مالی جسورانه مشارکت داشته باشند و گزارش‌های مالی را برای گمراه کردن ‌‌سهام‌داران تغییر دهند. این منجربه از دست دادن ثروت سرمایه‌گذار می‌شود و مهم‌تر از آن منابع به گونه‌‌ای بهینه و مولد مورد استفاده قرار نمی‌گیرد (لایتینن و لایتینن، 2022؛ گراهام و همکاران، 2005). بنابراین، بر عملکرد بازارهای مالی، تأثیر منفی می‌گذارند. هدف این پژوهش بررسی تأثیر ذهنیت رشد مدیران مالی بر رابطۀ بین تعارض نقش درک‌شده و رفتار گزارشگری مالی جسورانه است. در ادامۀ پژوهش، مبانی نظری و پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه ارائه می‌شود؛ سپس فرضیه‌های پژوهش و همچنین روش آزمون فرضیه‌ها بیان می‌شود و یافته‌های پژوهش، بحث و نتیجه‌گیری و پیشنهادهایی براساس نتایج به‌دست‌آمده ارائه می‌گردد.

 

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

تعارض نقش و رفتار گزارشگری مالی گمراه‌کننده

طیف گسترده‌‌ای از رویداد‌ها ‌‌می‌توانند به‌طور بالقوه استرس‌زا باشند. یک عامل اصلی ‌‌استرس‌زا مرتبط با شغل، تعارض نقش می‌باشد. ریزو و همکاران (1970) طبقه‌بندی مفیدی از انواع تعارض نقش را ارائه کردند: 1. تعارض بین استانداردها یا ارزش‌های درونی فرد (دریافت‌کنندۀ نقش) و نقش تعریف‌شده (تعارض نقش فردی یا تعارض درون نقشی)؛ 2. تعارض بین زمان، منابع، یا قابلیت‌های شخص کانونی و نقش تعریف‌شده، به‌عنوان مثال توانایی ناکافی (تعارض درون فرستنده)؛ 3. تعارض بین چندین نقش برای یک شخص که مستلزم رفتارهای متفاوت یا ناسازگار یا تغییر در رفتار به‌عنوان تابعی از موقعیت است و شخص کانونی، بیش از یک موقعیت را در سیستم نقش پر می‌کند (تعارض میان نقشی)؛ 4. تعارض بین فرستنده که شامل انتظارات متضاد و خواسته‌های سازمانی در قالب سیاست‌های ناسازگار، درخواست‌های متناقض از سوی دیگران و استانداردهای ناسازگار جهت ارزیابی است؛ به‌صورتی که انتظارات بدون توجه به منابع موجود، به سختی قابل تطبیق باشند یا حتی متقابلاً منتفی شوند. تعارض بین فرستنده ارتباط نزدیکی با تعارض بین نقشی دارد. تعارض نقش حرفه‌‌ای، نوع خاصی از تعارض بین فرستنده است که شامل اختلاف نظر بین انتظارات حرفه و سازمان استخدام‌کننده است. قدرت انتظارات نقش بر شدت تعارض نقش تأثیر ‌‌می‌گذارد. اگر قدرت حداقل دو نقش متضاد به اندازۀ کافی زیاد باشد، دریافت‌کنندۀ نقش، تعارض نقش را تجربه ‌‌می‌کند (گروور، 1993). اگر اصل وحدت فرماندهی نقض شود و مدیران از دستور‌های دو یا چند مافوق با انتظارات قانونی (هرچند بالقوه ناسازگار) که برنامه‌های متفاوتی دارند، پیروی کرده و به ‌آن‌ها گزارش دهند، تعارض بین فرستنده رخ خواهد داد که یک مشکل عمده برای مدیران است و می‌توان آن را جزئی از محیط سازمانی در نظر گرفت (پارک و اونگسون، 2001). تعارض نقش، از جانب کسانی ناشی ‌‌می‌شود که بر شخص، تسلط بیشتری دارند و این موضوع در سطوح بالای مدیریت شدیدتر است. در برخی موارد، ممکن است مدیرعامل از قدرت خود به‌منظور تحت فشار قرار دادن مدیر مالی، برای ارائۀ گزارش‌های جانب‌دارانه که به‌عنوان معیار سنجش عملکرد ‌آن‌ها عمل می‌کند، استفاده کند و از مدیران مالی، انتظار داشته باشد که با شرکت در گزارشگری مالی جسورانه، وضعیت اقتصادی واحد تجاری را به نفع ‌آن‌ها گزارش دهند. این امر مستقیماً با ‌‌وظیفۀ گزارشگری منصفانه و عینی وضعیت اقتصادی واحد تجاری و حمایت از یکپارچگی گزارش‌های مالی در تضاد است (فریدمن، 2014). بنابراین، مدیران مالی با دو مجموعۀ مجزا و متناقض از نقش مواجه ‌‌می‌شوند. مدیران مالی، مسئولیت محلی¹² (کمک به مدیران ارشد، در شناسایی استراتژی‌های سودآور و در نتیجه افزایش سود و ارزش شرکت) را به‌عنوان مسئولیت اصلی خود می‌دانند. در نتیجه، ‌آن‌ها مایلند مسئولیت عملکردی¹³ خود، مبنی بر گزارشگری عینی و صادقانه را در محدوده‌ای به خطر بیندازند. با این حال، افزایش تأکید ‌آن‌ها بر مسئولیت عملکردی، مقابله با مسئولیت‌های دوگانه و متناقض را برای ‌آن‌ها دشوارتر می‌کند. بنابراین، مدیران مالی سطوح بالایی از تعارض نقش را تجربه می‌کنند (ماس و ماتیکا، 2009). حتی اگر مدیران بالادستی بخواهند در گزارشگری مالی جسورانه مشارکت کنند، مدیران مالی واحد تجاری به دلیل انتظارات اجتماعی و حرفه‌‌ای خود را موظف به ارائۀ گزارش صادقانه و عینی در خصوص وضعیت اقتصادی واحد تجاری، ‌‌می‌دانند. بنابراین، انتظار گزارشگری مالی جسورانه، توسط مدیران بالادستی احتمالاً با استانداردها و ارزش‌های درونی مدیران مالی تضاد و تناقض دارد (ماهلندورف و همکاران، 2018؛ هارتمن و ماس، 2010). در چنین شرایطی، مدیران مالی باید هزینه‌ها و مزایای انتخاب خود اعم از تسلیم شدن یا نشدن در برابر فشار مدیران سطوح بالاتر، برای گزارشگری مالی جسورانه را بسنجند و ضرر خود را به حداقل ممکن کاهش دهند (جیا و همکاران، 2014). توجه به این نکته مهم است که مدیران ارشد نسبت به مدیران مالی واحدهای تجاری، جایگاه سازمانی بالاتری دارند و بنابراین تعیین‌کنندگان نقش هستند. بنابراین، زمانی که مدیران مالی را برای گزارشگری جسورانه، تحت فشار قرار ‌‌می‌دهند، مدیران مالی، از مدیران بالاسری پیروی می‌کنند (کورمیر و همکاران، 2016) و گزارشگری مالی جسورانه را به عنوان روشی ناکارامد برای مقابله با تعارض نقش درک‌شده انتخاب ‌‌می‌کنند (ماس و ماتیکا، 2009؛ اینجیکیان و ماتیکا، 2006). بنابراین، تعارض نقش درک‌شده توسط مدیران مالی، به‌طور مثبت با گزارشگری مالی جسورانه، مرتبط است. همچنین، این رابطه به خصوصی‌های شخصی مدیران مالی نیز بستگی دارد (هگرس، 2022؛ اسکنازی و همکاران، 2016).

 

ذهنیت رشد و رفتار گزارشگری مالی گمراه‌کننده 

موفقیت و توانایی یک فرد برای رشد، سازگاری، رویارویی با موانع، مشکلات و چالش‌ها تحت تأثیر تصورات افراد از ظرفیت فکری خود است. دوک و یگر (2019) این تصورات و باورها را به عنوان یک ذهنیت توصیف ‌‌می‌کند. ذهنیت را ‌‌می‌توان به عنوان یک روش خاص از تفکر، نگرش یک فرد، یا مجموعه‌‌ای از نگرش‌ها، نظرات و ایده‌ها توصیف کرد (لوفتنگر و چن، 2017). نظریه‌های ضمنی¹⁴ (یعنی نظریه موجودیت¹⁵ و افزایشی¹⁶ ) به دو فرض متفاوتی که افراد، در مورد انعطاف‌پذیری ویژگی‌های شخصی دارند، اشاره می‌کنند. دو نظریه ضمنی، بعدها، به اصطلاحات کاربرد پسندتر ذهنیت ثابت و ذهنیت رشد تغییر یافت. افراد دارای ذهنیت ثابت، بر این باورند که ویژگی‌های فردی، مانند هوش، اخلاق و توانایی یک واقعیت ذاتی و تغییر ناپذیرند. بنابراین، شکست را تاییدی بر نارسایی‌های دائمی خود از جمله توانایی و هوش پایین، تلقی کرده که با تلاش شخصی قابل اصلاح نیستند و ناامید می‌شوند. در نقطه مقابل، افرادی که از ذهنیت رشد برخوردارند، بر این باورند که ویژگی‌های افراد مانند هوش، اخلاق و توانایی، تحت تأثیر تجربه هستند و ازاین‌رو، انعطاف پذیرند و می‌توان ‌آن‌ها را از طریق تلاش و پشتکار‌، تجربه، استراتژی‌های خوب یادگیری و کمک دیگران پرورش داد (دوک و یگر، 2019).

ذهنیت رشد همیشه مثبت نیست. ممکن است افراد از ذهنیت رشد خود برای افزایش توانایی‌های خود جهت اهداف منفی استفاده کنند و این اقدام خود را کاملا مناسب و عاقلانه تلقی کنند (دوک و یگر، 2019). نوع ذهنیت افراد، بر حوزه‌های مختلف از جمله چگونگی قضاوت، احساسات و رفتار افراد تأثیر می‌گذارد (کنی و همکاران، 2003). افراد دارای ذهنیت ثابت، بازخورد هنجاری (یعنی ارزیابی مبتنی بر استاندارد) را مورد استفاده قرار می‌دهند. در حالی که افرادی که از ذهنیت رشد برخوردارند، عوامل موقعیتی که انگیزه‌ لازم را برای ارتکاب تخلف فراهم ‌‌می‌کند را نیز مورد توجه قرار می‌دهند (باتلر، 2000). این ارزیابی احتمالی اقدامات، به افراد دارای ذهنیت رشد، فرصتی برای توجیه رفتار خود ‌‌می‌دهد. بنابراین، افراد دارای ذهنیت رشد نسبت به رفتار غیراخلاقی تحمل بیشتری دارند و احتمال بیشتری وجود دارد که رفتار غیراخلاقی داشته باشند (هوانگ و همکاران، 2017). افراد دارای ذهنیت ثابت، مفهوم اخلاق مبتنی بر وظیفه را ترجیح ‌‌می‌دهند و یک نظم اخلاقی سفت و سخت را پیش ‌‌می‌برند و اعتبار اعمال را در چارچوب یک نظم دقیق ارزیابی می‌کنند و اعمال غیر اخلاقی را به شخصیت و ویژگی اخلاقی مرتکبین، نسبت ‌‌می‌دهند و تمایل بیشتری برای مجازات ‌آن‌ها دارند. از سوی دیگر، افرادی که از ذهنیت رشد برخوردارند، برای انجام قضاوت، از اصول گسترده‌تری پیروی می‌کنند و اعتبار کنش‌ها را براساس عوامل زمینه‌ای (روانی و موقعیتی) که ‌آن‌ها را برمی‌انگیزد، ارزیابی می‌کنند و هدف یا نیتی را که باعث انجام عمل شده است نیز در نظر ‌‌می‌گیرند. ازاین‌رو، ‌آن‌ها بر آموزش و اصلاح متخلف، تأکید می‌کنند. در نتیجه، ذهنیت رشد مدیران مالی، به دیدگاه پویاتری در مورد نقض قوانین جهت کاهش استرس و تعارض نقش، منجر می‌شود. بنابراین، ذهنیت رشد به‌طور مثبت با رفتار گزارشگری مالی جسورانه، مرتبط است و احتمال درگیر شدن در این نوع گزارش را افزایش ‌‌می‌دهد (هگرس، 2022؛ دسایی و همکاران، 2020).

 

ذهنیت رشد، تعارض نقش و رفتار گزارشگری مالی گمراه‌کننده

چگونگی مدیریت و مقابله با عوامل ‌‌استرس‌زا، از جمله تعارض نقش، میزان درک و مثبت یا منفی بودن آن بستگی به چگونگی عکس العمل افراد دارد. یک نوع اصلی مقابله با عوامل ‌‌استرس‌زا، مقابله متمرکز بر هیجان¹⁷ است و مربوط به گام‌هایی است که افراد برای کنترل احساسات و هیجان‌های ‌‌استرس‌زا بر‌‌می‌دارند. بنابراین، احساس‌ها و هیجان‌های ‌‌استرس‌زا ناشی از تهدیدها و فرصت‌ها از کنترل خارج نمی‌شوند (جورج و جونز، 2002). افراد دارای ذهنیت ثابت، حس کنترل کمتری بر انجام کارها دارند. در مقابل، افرادی که از ذهنیت رشد برخوردارند، حس کنترل بیشتری بر کار خود دارند که ممکن است ‌آن‌ها را در برابر احساسات منفی، محافظت کند (اوکیف و همکاران، 2023؛ کینگ و همکاران، 2012) و افرادی که از ذهنیت رشد برخوردارند، به گروه‌های اجتماعی خود اهمیت بیشتری می‌دهند و روابط هماهنگ‌تری با افراد برقرار می‌کنند (کینگ و همکاران، 2012). یک ذهنیت رشد بر این ایده است که افراد پتانسیل تغییر دارند. بنابراین، در رویارویی با چالش‌ها، موانع و مشکلات، رفتار انعطاف‌پذیرتری دارند و افسردگی کمتری را نشان می‌دهند (یگر و همکاران، 2013). جریان ادبیات خلاصه‌شدۀ قبلی در مورد نظریۀ ضمنی (ذهنیت رشد و ذهنیت ثابت) با تعارض نقش درک‌شده توسط مدیران مالی واحد تجاری، که به‌طور هم‌زمان، دو ‌‌وظیفۀ پشتیبانی تصمیم‌گیری (کمک به مدیران ارشد، در شناسایی استراتژی‌های سودآور جهت افزایش سود و در نتیجه ارزش شرکت) و گزارشگری مالی عینی را بر عهده دارند، مرتبط است. انطباق افراد به‌طور هم‌زمان با دو نقش متناقض، با یکدیگر ناسازگار است و افراد تعارض نقش را تجربه می‌کنند. افراد با ذهنیت رشد، از نگرش مثبت خود نسبت به چنین وظایف چالش برانگیزی سود می‌برند و تعارض نقش کمتری را تجربه ‌‌می‌کنند و ممکن است در یک محدودۀ رفتاری مجاز، دچار لغزش شده و رفتاری متفاوت از یک نقش تعیین‌شده داشته باشند (استوفر، 1949). تاونسند و همکاران (2023) نیز در پژوهش خود دریافتند که ذهنیت رشد منجربه کاهش تعارض نقش درک‌شده می‌شود. تأکید بر ذهنیت رشد، نه تنها دستاوردهای فکری را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند به تقویت اراده، کاهش تعارض و تقویت روابط متقابل و همچنین کاهش پرخاشگری مزمن منجر شود (دوک، 2012). ذهنیت رشد برای رویارویی با وظایف چالش‌برانگیز آماده‌تر است (کائو و همکاران، 2022). زمانی که مدیران مالی دارای ذهنیت رشد، با درخواست‌های نقش متناقضی مواجه می‌شوند، تعارض نقش کمتری را تجربه ‌‌می‌کنند؛ زیرا شکست خود مبنی بر برآورده نکردن همۀ نقش‌های تعیین‌شده را یک فرصت یادگیری یا یک فرصت سازش عملی ‌‌می‌دانند. در مقابل مدیران مالی دارای ذهنیت ثابت، در وهلۀ اول با تأکید بر اهداف عملکردی و اجازه ندادن به خود، برای انحراف از درخواست‌های متناقض، تعارض نقش زیادی را تجربه می‌کنند، با این حال، ممکن است تعارض نقش را با ابراز نگرانی‌ها به جای فریب‌گیرندگان گزارش‌های مالی کاهش دهند. بنابراین، ذهنیت رشد به‌طور منفی با تعارض نقش درک‌شده توسط مدیران مالی واحد تجاری مرتبط است (هگرس، 2022). تأثیر ذهنیت رشد، بر رفتار گزارشگری مالی جسورانه مدیران مالی، از قبل مشخص نیست. ذهنیت رشد، امکان دید پویاتر در حوزۀ اخلاقی را فراهم ‌‌می‌کند. این دیدگاه پویا در مورد زیر پا گذاشتن قوانین، تعداد گزینه‌های در دسترس مانند گزارشگری مالی جسورانه را، برای کاهش تعارض نقش، افزایش ‌‌می‌دهد (این گزینه احتمالاً برای مدیران مالی با ذهنیت ثابت، به دلیل محدودیت‌های خودتحمیل‌شده ‌آن‌ها ناشی از مفهوم‌سازی اخلاق مبتنی بر وظیفه در دسترس نیست) و در نتیجه ‌آن‌ها اقدام به سوگیری عمدی و گزارشگری مالی جسورانه می‌کنند. بنابراین، ذهنیت رشد، ارتباط مثبت بین تعارض نقش و گزارشگری مالی جسورانه را تقویت ‌‌می‌کند (هگرس، 2022). در ادامه برخی از پژوهش‌های مرتبط با پژوهش ارائه ‌‌می‌گردد:

کی و همکاران (2023) به بررسی تأثیر نظارت ‌‌سهام‌داران نهادی بر گزارشگری مالی جسورانه پرداختند. ‌آن‌ها ادعا ‌‌می‌کنند که در پژوهش‌های قبلی تأثیر نظارتی ‌‌سهام‌داران نهادی بر گزارشگری مالی بررسی شده است اما ترجیحات ‌‌سهام‌داران نهادی در رابطه با گزارشگری مالی نادیده گرفته شده است. این پژوهش در کشور چین برای دورۀ زمانی 2012 تا 2019 انجام شده است. نتایج پژوهش ‌آن‌ها حاکی از این است که در شرکت‌هایی که سیستم نظارتی ضعیف است، مدیران تمایل بیشتری به شناسایی جسورانه درآمد‌ها دارند.

دویانتی (2022) به بررسی تأثیر سازوکار کنترلی و ویژگی‌های شخصیتی مدیران میانی بر گزارشگری مالی متقلبانه پرداخت. این پژوهش در کشور اندونزی انجام شده است. در این پژوهش از طرح آزمون 2*2 برای آزمون فرضیه‌های پژوهش استفاده شده است. در این پژوهش از پرسش‌نامه مبتنی بر سناریو استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از این است که سازوکار کنترلی و ویژگی‌های شخصیتی مدیران میانی بر گزارشگری مالی متقلبانه تأثیر دارد.

هگرس (2022) در پژوهشي با عنوان "ذهنيت رشد، تعارض نقش، گزارشگری مالی جسورانه "به بررسی رابطۀ هم‌زمان بین ذهنیت رشد، تعارض نقش و گزارشگری مالی جسورانه پرداخت. با استفاده از داده‌های نظرسنجی از 180 مدیر مالی از سازمان‌های بزرگ و متوسط ​​در آلمان دریافت که ذهنیت رشد، ارتباط مثبتی با گزارشگری مالی جسورانه دارد. ذهنیت رشد به‌طور مثبت با گزارشگری مالی جسورانه مرتبط است و رابطۀ بین تعارض نقش و گزارشگری مالی جسورانه را تقویت ‌‌می‌کند.

دسایی و همکاران (2020) در پژوهشی با عنوان "تأثیر نظریه‌های ضمنی شکل‌پذیری شخصیت بر گزارشگری مالی جسورانه" به بررسی رابطۀ هم‌زمان بین ذهنیت، فشارهای تجاری فراوان و گزارشگری مالی جسورانه پرداختند. نمونۀ پژوهشی ‌آن‌ها شامل مدیران مالی می‌باشد و در مجموع 66 پاسخ قابل استفاده دریافت شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در حالی که فشارها و ذهنیت برای هدایت رفتار گزارشگری مالی جسورانه تعامل دارند، اگر افراد تحت فشار کافی قرار بگیرند، بدون توجه به نوع ذهنیت احتمالاً رفتار گزارشگری مالی جسورانه را نشان ‌‌می‌دهند. 

کورنیاواتی (2020) به بررسی تأثیر مهارت‌های مدیریتی و سایر ویژگی‌های شرکت بر گزارشکری مالی جسورانه پرداخت. این پژوهش در دورۀ 2006 تا 2017 در کشور اندونزی و با استفاده از تحلیل رگرسیون چندمتغیره انجام شده است. نتایج پژوهش حاکی از این است که مهارت‌های مدیریتی بر گزارشگری مالی جسورانه تأثیر دارد. علاوه بر این، نتایج پژوهش حاکی از این است که سیاست تنوع شرکت و کمیتۀ حسابرسی بر گزارشگری مالی جسورانه تأثیر دارد.

کوپر و همکاران (2019) به بررسی تأثیر سبک‌های مدیریت تعارض بر فرسودگی شغلی حسابداران پرداخت. پرسش‌نامه پژوهش در بین نمونه 208 نفری حسابداران توزیع گردید. نتایج پژوهش حاکی از این است که سبک‌های مدیریت تعارض (از طریق کاهش ابهام و تعارض نقش) موجب کاهش فرسودگی شغلی حسابداران ‌‌می‌شود.

آملین (2017) به بررسی تأثیر ابهام و تعارض نقش بر عملکرد حسابداران پرداخت. در این پژوهش با استفاده از ابزار پژوهش پرسش‌نامه تعداد 122 حسابدار به عنوان نمونۀ پژوهش انتخاب شد. نتایج پژوهش گویای این است که ابهام و تعارض نقش بر عملکرد حسابداران تأثیر دارد.

پیوندی و همکاران (1401) به شناسایی گزارش‌های مالی جسورانه شرکت‌ها پرداختند. جهت دستیابی به هدف پژوهش، شاخص‌های این نوع گزارش از طریق انجام مصاحبه با صاحب‌نظران حرفۀ حسابداری و حسابرسی تهیه گردید. توزیع ‌‌پرسش‌نامه در بین اعضای انجمن مدیران مالی ایران انجام شده است. تعداد ‌‌پرسش‌نامه‌های جمع‌آوری شده پس از حذف ‌‌پرسش‌نامه‌های ناقص 161 مورد ‌‌می‌باشد. یافته‌ها نشان داد 10 مورد از شاخص‌های گزارشگری مالی جسورانه شامل تحریف، تحریف‌های برطرف نشده در سال‌های مختلف، عدم ذخیره‌گیری، تعدیلات سنواتی منفی، تغییرات غیرعادی و فاحش در فروش، تقلب، تغییر مداوم هیئت‌مدیره، پاداش مدیران، تولید کالاهای غیراساسی و نیز شرکت‌های انحصاری اعتبار کافی دارد.

تاکی و همکاران ( 1399) به بررسی تأثیر میل به ریسک شرکت و فشار اجتماعی بر رفتار گزارشگری مالی غیرمحافظه‌کارانه پرداختند. به‌منظور آزمون فرضیه‌های پژوهش از پرسش‌نامۀ مبتنی بر سناریو در سال 1398 استفاده شد. تعداد 160 مدیر مالی به عنوان نمونۀ پژوهش انتخاب گردید. نتایج پژوهش حاکی از این است زمانی که میل به ریسک شرکت جسورانه باشد، فشار اجتماعی دستوری (فشار اجتماعی هم‌رنگی) موجب تمایل بیشتر (کمتر) مدیران مالی به گزارشگری مالی غیرمحافظه‌کارانه ‌‌می‌شود؛ همچنین، هنگا‌‌می‌که میل به ریسک شرکت محافظه‌کارانه یا جسورانه باشد، فشار اجتماعی دستوری (فشار اجتماعی هم‌رنگی) موجب تمایل بیشتر (کمتر) مدیران مالی به گزارشگری مالی غیرمحافظه‌کارانه ‌‌می‌شود.

میرزایی و همکاران (1399) به بررسی تأثیر لحن بدبینانۀ گزارشگری مالی بر گزارشگری مالی متهورانه پرداختند. در این پژوهش که در بازۀ زمانی ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ انجام گرفت تعداد ۱۰۵ شرکت بورس اوراق بهادار تهران بررسی شدند. نتایج نشان داد، لحن بدبینانۀ گزارشگری مالی بر گزارشگری مالی متهورانه تأثیر منفی و معناداری دارد.

 

 

 

فرضیه‌های پژوهش

براساس مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش، می‌توان فرضیه‌های پژوهش را به شرح زیر بیان نمود:

فرضیۀ اول: با افزایش تعارض نقش درک‌شده توسط مدیران مالی رفتار گزارشگری مالی گمراه‌کننده افزایش ‌‌می‌یابد.

فرضیۀ دوم: مدیران مالی با ذهنیت رشد (ذهنیت ثابت) تمایل بیشتری به گزارشگری مالی گمراه‌کننده (گزارشکری مالی محافظه‌کارانه) دارند.

فرضیۀ سوم: هنگامی که تعارض نقش در بین مدیران مالی فراوان باشد و ذهنیت مدیران مالی رشدی باشد، تمایل مدیران مالی برای گزارشگری مالی گمراه‌کننده افزایش ‌‌می‌یابد.

 

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت، پژوهشی شبه‌تجربی و پیمایشی است. در این پژوهش به‌منظور آزمون فرضیه‌های پژوهش، از ‌‌پرسش‌نامه مبتنی بر سناریو استفاده شده است. ‌‌پرسش‌نامۀ استاندارد و برگرفته از پژوهش هگرس (2022) است. به‌منظور اطمینان از روایی سناریو، قبل از توزیع نهایی ‌‌پرسش‌نامه در میان اعضای نمونه، سناریویی که استادان حسابداری تدوین کردند، بررسی گشت و نظر و پیشنهاد ‌آن‌ها در سناریو اعمال شد و سناریوی پژوهش با شرایط محیطی ایران، منطبق گردید.

‌‌جامعۀ آماری پژوهش شامل مدیران مالی است که حداقل 5 سال تجربۀ مدیریت مالی در شرکت‌ها را دارند. در طرح‌های آزمایشی برای مشخص کردن تعداد نمونه پژوهش از جدول کوهن و همکاران (2000) استفاده ‌‌می‌شود. ازاین‌رو، با استفاده از روش نمونه‌گیری تحلیل توان¹⁸ و نرم افزار جی‌پاور¹⁹ تعداد 160 مدیر مالی به‌عنوان حداقل نمونه پژوهش مشخص گردید. به‌عبارت دیگر، با لحاظ سطح خطای 5 درصد، توان آزمون 90 درصد، تعداد چهار گروه و اندازۀ اثر 30 درصد، تعداد حداقل مدیران مالی 160 نفر مشخص گردید. در نهایت بعد از توزیع پرسش‌نامه تعداد 166 پرسش‌نامه به‌عنوان نمونه نهایی استفاده شد. نمونۀ آماری مدیران مالی پژوهش براساس روش در دسترس انتخاب گردید و سناریو‌های پژوهش به‌صورت تصادفی بین مدیران مالی توزیع گردید. برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از تحلیل واریانس دوطرفه استفاده شده است و آزمون‌های لازم با استفاده از نرم افزار اس‌پی‌اس‌اس نسخۀ 22 صورت گرفته است. بر این اساس، مدل عملیاتی استفاده‌شده برای آزمون فرضیه‌های پژوهش به شرح مدل(1) تدوین گردیده است:

 (1)                                        

که در رابطۀ بالا بیانگر گزارشگری مالی گمراه‌کننده است که به صورت ‌‌سؤال از مشارکت‌کنندگان و براساس طیف لیکرت 12تایی (بین سود هر سهم از 400/1 و زیان هر سهم 800/2 ریال) سنجش ‌‌می‌شود. گزارشگری مالی گمراه‌کننده از طریق گزارشگری مالی جسورانه سنجیده ‌‌می‌شود. در صورتی که مشارکت‌کننده تمایل به انتخاب سود هر سهم داشته باشد، بیانگر گزارشگری جسورانه است و در صورتی که تمایل به انتخاب زیان هر سهم داشته باشد، تمایل به گزارشگری محافظه‌کارانه دارد. متغیر  بیانگر تعارض نقش است که در صورتی که تعارض نقش زیاد باشد عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر در نظر گرفته ‌‌می‌شود. برای سنجش تعارض نقش از پرسش‌نامۀ پژوهش ریزو و همکاران (1970) استفاده شد. این پرسش‌نامۀ شامل 15گویه است و با طیف لیکرت پنج‌گزینه‌‌ای تعارض نقش را آشکار ‌‌می‌کند. اگر میانگین نمره تعارض نقش مدیر مالی بیش از میانگین تعارض نقش نمونۀ پژوهش باشد به آن عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر اختصاص ‌‌می‌یابد.  متغیرنشان‌دهندۀ ذهنیت مدیران مالی است. برای سنجش ذهنیت رشد از پرسش‌نامۀ 9گویه‌ای دوک و یگر (2019) با طیف لیکرت پنج‌گزینه‌‌ای استفاده شد. در صورتی که میانگین نمرۀ ذهنیت مدیران مالی بیش از میانگین نمونه باشد، به آن عدد یک (ذهنیت رشد) و در غیر این صورت عدد صفر (ذهنیت ثابت) اختصاص ‌‌می‌یابد.

‌‌پرسش‌نامۀ پژوهش، شامل چهار بخش است که ابتدا مفاهیم تعارض نقش، ذهنیت (رشد و ثابت) و گزارشگری مالی جسورانه بیان شده است؛ سپس سناریوی پژوهش برگرفته از پژوهش نگل و همکاران (2012)، مطرح شده است. در این بخش از مشارکت کننده خواسته می‌شود که به‌عنوان مدیر مالی یک شرکت تولیدی از نوع سهامی خاص، در خصوص انتخاب عمر مفید دارایی بااهمیتی که در ابتدای سال خریداری شده است، با توجه به شرایط خاص شرکت، تصمیم‌گیری نماید. در ادامه اطلاعاتی در مورد تاریخچه و موضوع فعالیت شرکت فرضی، مطرح می‌گردد. شرکت، نسبت به رقبای خود، هنگام ثبت استهلاک دارایی‌های ثابت، عمر مفید کمتری را انتخاب می‌کند. مالکان، قصد دارند که شرکت را از طریق عرضۀ اولیۀ سهام، به شرکت سهامی عام تبدیل کنند. این شرکت از زمان تأسیس (چهار سال قبل)، سودآور نبوده است اما زیان خالص هر سهم به‌طور پیوسته کاهش یافته است. پیش‌بینی می‌شود که شرکت در سال جاری، سود هر سهم²⁰ (EPS) مثبت، 1,400ریال به ازای هر سهم را گزارش کند که جهت به حداکثر رساندن قیمت سهام در عرضۀ اولیۀ سهام ضروری است. در یک جلسۀ کاری، اشاره گردید که شرکت در رسیدن به اهداف سودآوری خود با اختلاف زیادی شکست خواهد خورد و به دنبال آن گزارش سود هر سهم (EPS) منفی، منجربه کاهش قابل‌توجه قیمت سهام در عرضۀ اولیل سهام، می‌شود. به‌عنوان یک راه‌حل، برای کاهش آثار منفی، بررسی تغییر عمر مفید دارایی بااهمیتی که در ابتدای سال خریداری شده است، پیشنهاد گردید. افزایش عمر مفید دارایی، از 10 سال به 20 سال، به شرکت این امکان را می‌دهد تا سود هر سهم (EPS) هدف یعنی 1,400ریال، به ازای هر سهم را برآورده کند. با توجه به استانداردهای حسابداری که تغییر عمر مفید را مبتنی بر الگوی مصرف مجاز دانسته است، نگرانی دربارۀ اظهارنظر حسابرس در این خصوص وجود ندارد. در غیر این صورت، پایبندی به سیاست‌های محافظه‌کارانۀ شرکت و انتخاب عمر مفید 10 سال منجربه 2,800 ریال زیان برای هر سهم ‌‌می‌شود. مدیر مالی به این واقعیت نیز که رقیبان از عمر مفید بیش از 20 سال برای استهلاک دارایی‌های مشابه استفاده می‌کند، اشاره می‌کند. همچنین، نتایج و پیامدها در وضعیت‌های مختلف عمر مفید، در قالب جدولی تدوین گردیده است. سپس در بخش بعدی ‌‌پرسش‌نامه، 15‌‌سؤال با طیف لیکرت 5 تایی جهت سنجش تعارض نقش، برگرفته از پژوهش ریزو و همکاران (1970) که هگرس (2022) نیز از آن استفاده کرده است، در اختیار مشارکت‌کننده قرار گرفت. بخش بعدی ‌‌پرسش‌نامه، به بررسی نوع ذهنیت مدیران مالی (ذهنیت رشد یا ذهنیت ثابت) برگرفته از پژوهش آبرتنی و همکاران (2020) می‌پردازد. این بخش شامل 10‌‌سؤال است که نمره‌گذاری آن به صورت طیف لیکرت، با دامنۀ نمرات 1 تا 5 است. در نهایت، ‌‌سؤال‌های مرتبط با جمعیت‌شناختی ارائه گردید.

 

یافته‌های پژوهش

نتایج آمار توصیفی متغیرهای جنسیت، سن، تجربۀ کاری و مدرک تحصیلی مربوط به مدیران مالی بررسی گشت. نتایج آمار توصیفی جنسیت گویای این است که 143 مرد (86 درصد) و 23 زن(14 درصد) در پژوهش مشارکت داشته‌اند. نتایج مربوط به تجربۀ کاری اشاره دارد که تجربۀ کاری بین 5 تا 10 سال (77 نفر(46 درصد))، بین10 تا 15 سال (63 نفر ( 38 درصد)) و بالای 15سال( 26 نفر (16 درصد)) است. نتایج مربوط به سن مدیران مالی اشاره دارد که سن بین 35 تا 45 سال 81 نفر (49 درصد)، بین 45 تا 55 سال 67 نفر (40 درصد) و بالای 55 سال 18 نفر (11 درصد) است. مدرک تحصیلی مدیران مالی از نظر کارشناسی 58 نفر (35 درصد)، کارشناسی‌ارشد 84 نفر (51 درصد) و دکتری 24 (14 درصد) است. همچنین، نتایج آمار توصیفی متغیرهای مستقل ذهنیت رشد و تعارض نقش پژوهش اشاره دارد که تعداد مشارکت‌کنندگان دارای ذهنیت رشد 93 نفر (56 درصد) و ذهنیت ثابت 73 نفر (44 درصد) و تعداد مشارکت‌کننده دارای تعارض نقش 86 نفر (52 درصد) و فاقد تعارض نقش 80 نفر (48 درصد) است. در نهایت نتایج آمار توصیفی متغیر وابسته گزارشگری مالی گمراه‌کننده نشان داد که تعداد مدیران مالی متمایل به گزارشگری مالی محافظه‌کارانه 73 نفر (44 درصد) و تعداد مدیران مالی متمایل به گزارشگری مالی جسورانه 93 نفر (56 درصد) است.

نتایج مربوط به آزمون فرضیه‌های پژوهش براساس تحلیل واریانس یک طرفه در جدول(1) ارائه شده است. ضریب و آمارۀ F متغیر تعارض نقش به ترتیب 527/0 و 159/8 است که در سطح اطمینان 95 درصد معنی‌دار است. ازاین‌رو، فرضیۀ اول پژوهش رد نمی‌شود. به عبارت دیگر، تعارض نقش درک‌شدۀ مدیران مالی بر گزارشگری مالی گمراه‌کننده تأثیر معنی‌دار دارد و با افزایش تعارض نقش، تمایل مدیران مالی برای گزارشگری مالی گمراه‌کننده بیشتر ‌‌می‌شود. این نتایج هم‌جهت با تئوری نقش است و نشان ‌‌می‌دهد که در شرایط وجود تعارض نقش مدیران مالی ممکن است نقش ‌‌امانت‌داری در گزارشگری مالی را تعدیل نمایند. ضریب و آمارۀ F متغیر ذهنیت رشد مدیران مالی به ترتیب 016/0 و 067/7 است که در سطح اطمینان 95 درصد معنی‌دار است. ازاین‌رو، فرضیۀ دوم پژوهش رد نمی شود و متغیر ذهنیت رشد مدیران مالی بر تمایل ‌آن‌ها برگزارشگری مالی گمراه‌کننده تأثیر دارد. به عبارت دیگر، مدیران مالی با ذهنیت رشد (ذهنیت ثابت) تمایل بیشتری به گزارشگری مالی جسورانه (گزارشکری مالی محافظه کارانه) دارند. نتایج فرضیۀ دوم پژوهش هم‌جهت با تئوری‌های ضمنی شخصیت است و اشاره دارد که مدیران مالی که اعتقاد به ذهنیت رشد دارند احتمال بیشتری دارد که وظیفۀ ‌‌امانت‌داری در گزارشگری مالی شرکت را نادیده بگیرند. علاوه بر این، نتایج  پژوهش نشان داد که یکی دیگر از ویژگی‌های شخصیت مدیر مالی بر کیفیت گزارشگری مالی مؤثر است. در نهایت، ضریب و آمارۀ F مربوط به متغیر تعاملی ذهنیت رشد و تعارض نقش به ترتیب 023/1 و 192/4 است که در سطح اطمینان 95 درصد معنی‌دار است. ازاین‌رو، فرضیۀ سوم پژوهش رد نمی‌شود. به‌عبارت دیگر، هنگامی که تعارض نقش در بین مدیران مالی فراوان باشد و ذهنیت مدیران مالی رشدیافته باشد، تمایل مدیران مالی برای گزارشگری مالی گمراه‌کننده افزایش ‌‌می‌یابد. نتایج فرضیۀ سوم پژوهش در راستای تئوری نقش و تئوری‌های ضمنی شخصیت است. ضریب تعیین تعدیل‌شدۀ تحلیل واریانس یک طرفه حاکی از این است که حدود 45 درصد از تغییرات متغیر وابسته از طریق متغیر‌های مستقل پژوهش توضیح داده ‌‌می‌شود.

 

جدول (1): نتایج آزمون فرضیه‌های پژوهش
	نوع 3 مجموع مربعات	درجۀ آزادی	میانگین مربعات	آمارۀ F	سطح معنی‌داری
تقاطع (عرض از مبدا)	669/338	1	669/338	753/1572	000/0
تعارض نقش	527/0	1	527/0	159/8	001/0
ذهنیت مدیران مالی	016/0	1	016/0	067/7	001/0
تعارض نقش * ذهنیت مدیران مالی	023/1	1	023/1	192/4	032/0
خطا	520/39	162	244/0
جمع کل	000/445	166
جمع کل تصحیح‌شده	898/40	165
ضریب تعیین تعدیل‌شده	45/0
منبع: یافته‌های پژوهش

 

بحث و نتیجه‌گیری

‌‌وظیفۀ ‌‌امانت‌داری مدیران مالی مانند محافظت از گزارشگری مالی یکپارچه، نقش مهمی را در حاکمیت شرکتی ایفا ‌‌می‌کند. اما شواهد تجربی اشاره داد که ‌‌وظیفۀ ‌‌امانت‌داری مدیران مالی هنگامی که تحت فشار برای گزارشگری مالی گمراه‌کننده قرار ‌‌می‌گیرند، نقض ‌‌می‌شود. به‌عبارت دیگر، مدیران مالی که استرس‌های روان‌شناسی را به صورت تعارض نقش تجربه ‌‌می‌کنند، احتمال بیشتری دارد که تحت این فشارهای اجتماعی قرار گرفته باشند. در محیط‌های کاری مدیران مالی که تحت نظارت مدیران بالادستی قرار گرفته اند، احتمال وقوع تعارض نقش به‌طور بالقوه وجود دارد. ادبیات حسابداری اخیراً پژوهش‌های گسترده‌‌ای را در خصوص ارتباط بین ویژگی‌های شخصیتی ‌‌تهیه‌کنندگان گزارشگری مالی و گزارشگری مالی گمراه‌کننده را در بر گرفته است. ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر ذهنیت رشد مدیران مالی بر رابطۀ بین تعارض نقش درک‌شده و گزارشگری مالی گمراه‌کننده است.

در این پژوهش سه فرضیه مورد آزمون قرار گرفت. نتایج آزمون فرضیۀ اول پژوهش نشان داد که تعارض نقش بر گزارشگری مالی گمراه‌کننده تأثیر دارد. نتایج این پژوهش با پژوهش هگرس (2022) سازگار است. به‌عبارت دیگر، نتایج پژوهش این ادعا را که با افزایش تعارض نقش تمایل مدیران مالی به کاهش ‌‌امانت‌داری در گزارشگری دارند، تأیید نمود. نتایج آزمون فرضیۀ دوم پژوهش حاکی از این است که ذهنیت رشد مدیران مالی بر گزارشگری مالی گمراه‌کننده تأثیر دارد. این نتایج با پژوهش‌های قبلی ازجمله هگرس (2022) سازگار است. به‌عبارت دیگر، نتایج این پژوهش گویای این است که تئوری‌های ضمنی شخصیت مدیران مالی بر کیفیت گزارشگری مالی و وظیفۀ ‌‌امانت‌داری ‌آن‌ها تأثیر دارد. در نهایت، نتایج آزمون فرضیۀ سوم پژوهش نشان داد که تعامل ذهنیت رشد و تعارض نقش موجب افزایش گزارشگری مالی گمراه‌کننده ‌‌می‌شود. نتایج پژوهش با پژوهش هگرس (2022) سازگار است. به‌عبارت دیگر، مدیران مالی در شرایط تعارض نقش و با داشتن ویژگی ضمنی شخصیت رشد تمایل بیشتری دارند که ‌‌وظیفۀ ‌‌امانت‌داری در گزارشگری مالی را نادیده بگیرند.

در کل نتایج پژوهش از تأثیر تئوری‌های ضمنی شخصیت (ذهنیت رشد و ثابت) بر گزارشگری مالی گمراه‌کننده حمایت کرد. نتایج این پژوهش ‌‌می‌تواند به مدیران شرکت‌ها کمک کند تا ویژگی‌های روان‌شناسی مدیران مالی ازجمله ذهنیت رشد یا ثابت مدیران مالی را در هنگام استخدام ‌آن‌ها در نظر بگیرند. همچنین، به مدیران شرکت‌ها پیشنهاد ‌‌می‌شود که به‌منظور کاهش تمایل مدیران مالی به گزارشگری مالی گمراه‌کننده بهتر است سبک‌های مدیریت تعارض نقش را در شرکت اجرایی نمایند. در پژوهش‌های آتی ‌‌می‌توان سایر ویژگی‌های شخصیتی مدیران مالی مانند هوش، خودشیفتگی و یکپارچگی شخصیت را نیز به‌عنوان متغیر تعاملی در پژوهش لحاظ نمود. پژوهش‌های پرسش‌نامه‌‌ای محدودیت‌های ذاتی ازجمله عدم پاسخ‌گویی واقعی مشارکت‌کنندگان، عدم درک صحیح از ‌‌سؤال‌های مطرح‌شده و غیره را دارند و این پژوهش نیز با این محدودیت‌ها مواجه بوده است.

 

References

Abernethy, M. A., Anderson, S. W., Nair, S., & Jiang, Y. A. (2021). Manager ‘growth mindset’and resource management practices. Accounting, Organizations and Society, 91, 101200.

Amilin, A. (2017). The Impact of Role Conflict and Role Ambiguity on Accountants’ Performance: The Moderating Effect of Emotional Quotient. European Research Studies Journal, 20(2A), 237-249.

Butler, R. (2000). Making judgments about ability: the role of implicit theories of ability in moderating inferences from temporal and social comparison information. Journal of Personality and Social Psychology, 78(5), 965-978.

 Cao, T., Duh, R. R., Tan, H. T., & Xu, T. (2022). Enhancing auditors' reliance on data analytics under inspection risk using fixed and growth mindsets. The Accounting Review, 97(3), 131-153.

Cohen, L., Manion, L.,  &Morrison, K. )2000(. Research methods in education. 5th edn, London.

Cormier, D., Lapointe-Antunes, P., & Magnan, M. (2016). CEO power and CEO hubris: a prelude to financial misreporting?. Management Decision, 54(2), 522-554.

Cooper, M. L., Knight, M. E., Frazier, M. L., & Law, D. W. (2019). Conflict management style and exhaustion in public accounting. Managerial Auditing Journal, 34(2), 118-141.

Cui, X., Liao, J., & Wang, L. (2023). Institutional investors' corporate site visits and aggressive financial reporting. Journal of International Financial Management & Accounting, 34(3), 559-593.

Davis, J. G., & Garcia-Cestona, M. (2023). Financial reporting quality and the effects of CFO gender and board gender diversity. Journal of Financial Reporting and Accounting, 21(2), 384-400.

Desai, N., Jain, S. P., Jain, S., & Tripathy, A. (2020). The impact of implicit theories of personality malleability on opportunistic financial reporting. Journal of Business Research, 116, 258-265.

Dweck, C. S. (2012). Mindsets and human nature: promoting change in the Middle East, the schoolyard, the racial divide, and willpower. American psychologist, 67(8), 614.

Dweck, C. S., & Yeager, D. S. (2019). Mindsets: A view from two eras. Perspectives on Psychological science, 14(3), 481-496.

Dwiyanti, T. T. (2022). The impact of control mechanisms and personality of middle managers on fraudulent financial reporting intentions: Experimental evidence from Indonesia (Doctoral dissertation, Murdoch University).

Eskenazi, P. I., Hartmann, F. G., & Rietdijk, W. J. (2016). Why controllers compromise on their fiduciary duties: EEG evidence on the role of the human mirror neuron system. Accounting, Organizations and Society, 50, 41-50.

Friedman, H. L. (2014). Implications of power: When the CEO can pressure the CFO to bias reports. Journal of Accounting and Economics, 58(1), 117-141.

George, J. M., & Jones, G. R. (2002). Understanding and Managing Organizational Behavior, JesseH. Jones Graduate School of Business Rice University, Mays Business School Texas A&M University.

Graham, J. R., Harvey, C. R., & Rajgopal, S. (2005). The economic implications of corporate financial reporting. Journal of accounting and economics, 40(1-3), 3-73.

Grover, S. L. (1993). Lying, deceit, and subterfuge: A model of dishonesty in the workplace. Organization science, 4(3), 478-495.

Hartmann, F. G., & Maas, V. S. (2010). Why business unit controllers create budget slack: involvement in management, social pressure, and machiavellianism. Behavioral research in accounting, 22(2), 27-49.

Hegers, O. (2022). Growth mindset, role conflict, and financial misreporting. Available at SSRN 3966604.

Huang, N., Zuo, S., Wang, F., Cai, P., & Wang, F. (2017). The dark side of malleability: Incremental theory promotes immoral behaviors. Frontiers in psychology, 8, 1341.

Indjejikian, R. J., & Matejka, M. (2006). Organizational slack in decentralized firms: The role of business unit controllers. The accounting review, 81(4), 849-872.

Jia, Y., Lent, L. V., & Zeng, Y. (2014). Masculinity, testosterone, and financial misreporting. Journal of Accounting Research, 52(5), 1195-1246.

King, R. B., McInerney, D. M., & Watkins, D. A. (2012). How you think about your intelligence determines how you feel in school: The role of theories of intelligence on academic emotions. Learning and Individual Differences, 22(6), 814-819.

Knee, C. R., Patrick, H., & Lonsbary, C. (2003). Implicit theories of relationships: Orientations toward evaluation and cultivation. Personality and Social Psychology Review, 7(1), 41-55.

Kurniawati, S. (2020). Analysis of influence of managerial skills, company diversification policy, audit committee, and external audit and their impact on the financial reporting aggressiveness (study in public listed manufacturing companies). East African Scholars Journal of Economics, Business and Management, 3(11), 21-38.

Laitinen, E. K., & Laitinen, T. (2022). Timing of Revenues and Expenses: Evidence from Finland. cal, 12, 712-741.

Luftenegger, M., & Chen, J. A. (2017). Conceptual Issues and Assessment of Implicit Theories. Zeitschrift für Psychologie, 225(2), 99-106.

Maas, V. S., & Matejka, M. (2009). Balancing the dual responsibilities of business unit controllers: Field and survey evidence. The Accounting Review, 84(4), 1233-1253.

Mahlendorf, M. D., Matějka, M., & Weber, J. (2018). Determinants of financial managers' willingness to engage in unethical pro-organizational behavior. Journal of Management Accounting Research, 30(2), 81-104.

Mirzayee, S., Abdoli, M., & Koushki jahromi, A. (2020). Financial Reporting L language Bad on Aggressive Financial Reporting Investor Protection. Empirical Studies in Financial Accounting, 17(65), 109-138. doi: 10.22054/qjma.2020.46568.2054. (In Persian

Modlinski, A., Fortuna, P., & Rożnowski, B. (2023). Human–machine trans roles conflict in the organization: How sensitive are customers to intelligent robots replacing the human workforce?. International Journal of Consumer Studies, 47(1), 100-117.

Montano, R. L. T. (2024). Psychometric validity of the implicit theories of intelligence scale among Filipino university students: growth mindset is linked to higher self-reported academic achievement via academic engagement. Educational and Developmental Psychologist, 41(1), 118-124.

Nagle, B. M., Wasieleski, D. M., & Rau, S. (2012). The impact of ethical tools on aggressiveness in financial reporting. Business and Society Review, 117(4), 477-513.

OKeefe, P. A., Horberg, E. J., Lee, F., & Dweck, C. S. (2023). Implicit theories of opportunity: When opportunity fails to knock, keep waiting, or start cultivating?. Journal of Personality and Social Psychology, 124(6), 1146.

Padir, M. A., & Vangolu, M. S. (2023). Implicit Theory of Intelligence: Growth Mindset. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 15(3), 451-457.

Park, S. H., & Ungson, G. R. (2001). Interfirm rivalry and managerial complexity: A conceptual framework of alliance failure. Organization science, 12(1), 37-53.

Peyvandi, S., Ghaemi, M. H., & Daryaei, A. A. (2022). Identifying the aggressive financial reporting of firms. Empirical Research in Accounting, 12(3), 141-160. doi: 10.22051/jera.2021.33919.2759. (In Persian)

Rizzo, J. R., House, R. J., & Lirtzman, S. I. (1970). Role conflict and ambiguity in complex organizations. Administrative science quarterly, 150-163.

Rose, A. M., Rose, J. M., Suh, I., Thibodeau, J., Linke, K., & Norman, C. S. (2021). Why financial executives do bad things: The effects of the slippery slope and tone at the top on misreporting behavior. Journal of Business Ethics, 174, 291-309.

Silver, R. (2023). Misreporting and the Fraud Triangle: Incentve Alignment and Powerful CEOs in the Tcchnology Industry.

Stouffer, S. A. (1949). An analysis of conflicting social norms. American Sociological Review, 14(6), 707-717.

Taki, A., Ali Ahmadi, S., & Aghabeikzadeh, M. (2021). The Effects of Risk Appetite and Social Pressure on Aggressive Financial Reporting Behavior. Management Accounting, 13(47), 37-52. (In Persian)

Townsend, C. H., Kray, L. J., & Russell, A. G. (2023). Holding the Belief That Gender Roles Can Change Reduces Women’s Work–Family Conflict. Personality and Social Psychology Bulletin, 01461672231178349.

Wurthmann, K. (2017). Implicit theories and issue characteristics as determinants of moral awareness and intentions. Journal of Business Ethics, 142(1), 93-116.

Yeager, D. S., Trzesniewski, K. H., & Dweck, C. S. (2013). An implicit theories of personality intervention reduces adolescent aggression in response to victimization and exclusion. Child development, 84(3), 970-988.

Yusran, I. N. (2023). Determinants of the quality of financial reports. International Journal of Professional Business Review: Int. J. Prof. Bus. Rev., 8(3), 11

---

[1] . دانشجوی دکتری حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران ([e-mail])

[2] . دانشیار گروه حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران (نویسندۀ مسئول) ([e-mail])

 

DOI: 10.30486/FBRA.2024.24011262                                                                                                              

[3] . Fiduciary Duty

[4] . Aggressive Financial Reporting

[5] . Role Conflict

[6] . Role theory

[7] . Mindset

[8] . Implicit Person Theories

[9] . Implicit Theories

[10] . Fixed Mindset

[11] . Growth Mindset

[12] . Local Responsibility

[13] . Functional Responsibility

[14] . Implicit Theories

[15] . Entity theory

[16] . Incremental theory

[17] . Emotion-Focused Coping

[18] . Power Analysis

[19] . G*Power

[20] . Earnings Per Share

---