بررسی نقش میانجی قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر رابطه بین رفتارهای فرصتطلبانه مدیران و واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران
محورهای موضوعی : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداری
محسن توحیدلو
1
,
علی بیات
2
,
علی محمدی
3
,
وهاب رستمی
4
1 - دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
2 - استادیار، گروه حسابداری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
3 - استادیار، گروه حسابداری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
4 - استادیار، گروه حسابداری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
کلید واژه: قابلیت مقایسه صورت‌های مالی, واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران, مدیریت سود, بیش اطمینانی مدیران,
چکیده مقاله :
باورها و گرایش‌های احساسی سرمایه‌گذاران می‌تواند با ایجاد تغییر در فضای بازار سرمایه بر جهت‌گیری حجم معاملات و قیمت بازار سهم تأثیرگذار باشد. این مقاله نقش میانجی قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر رابطه بین رفتارهای فرصتطلبانه مدیران و واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران را مورد بررسی قرار داده است. این پژوهش به صورت پس رویدادی و با استفاده از روش همبستگی علی انجام‌شده است. شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، جامعه آماری پژوهش را شکل داده و با اعمال شرایط مورد نظر و به صورت حذف نظامند از اطلاعات134 شرکت به عنوان نمونه پژوهش در دوره زمانی بین سال‌های 1392 الی 1401 استفاده شده است. برای محاسبه واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران از شاخص حجم معاملات غیرمنتظره استفاده شده و رفتارهای فرصتطلبانه مدیران به وسیله دو عامل مدیریت سود واقعی و بیش اطمینانی مدیران در تصمیم گیری مورد سنجش قرارگرفته است. نتایج حاصل از آزمون فرضیههای پژوهش نشان داد مدیریت سود و بیش اطمینانی مدیریت در تصمیم گیری، رابطه مستقیم و معناداری با واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران دارد. همچنین قابلیت مقایسه صورت‌های مالی، رابطه مثبت میان مدیریت واقعی سود و بیش اطمینانی مدیریت بر واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران درباره تعیین رقم صحیح ارزش ذاتی سهام حین اخذ تصمیم سرمایهگذاری را تعدیل می‌کند.
Beliefs and emotional tendencies of investors can influence the direction of trading volumes and stock market prices by creating changes in the capital market environment. This paper has investigated the mediating role of comparability of financial statements on the relationship between managers' opportunistic behavior and investors' divergence of opinions. This research was conducted post-event and using the causal correlation method. The companies listed to the Tehran Stock Exchange. formed the statistical population of the research, and by applying the desired conditions and systematically removing, it we used information of from 134 companies as a research sample in the period of 2014 to 2023. Divergence of investors' behavior has been calculated using the index of unexpected trading volume and managers' opportunistic behaviors have been measured by two factors of real earnings management and managers' overconfidence. The findings indicated that earnings management and management overconfidence have a direct and significant relationship with the divergence of investors' behavior. Also, the comparability of financial statements moderates the positive relationship between real earnings management and management's overconfidence on the divergence of investors' behavior regarding determining the correct figure of the intrinsic value of stocks while making investment decisions.
Ahmadi, Ramezan, M., Ghalambor, M. Hossein, & Dorseh, Seyed Saber. (2019). Impact Ceo Overconfidence Measures On Future Stock Price Crashes Of Listed Companies In Tehran Stock Exchange. The Financial Accounting And Auditing RESEARCHES, 11(41 ), 93-123.(In Persian).
Accounting Standards Development Board. (1997), theoretical foundations of accounting and reporting in Iran. Tehran: Audit Organization(In Persian).
Aktas, N., Louca, C., & Petmezas, D. (2019). CEO overconfidence and the value of corporate cash holdings. Journal of Corporate Finance, 54, 85-106.
Albada, A. Low, S.W. and Toh, M.Y. (2022), "Divergence of beliefs and IPO initial return: the quasi-moderating role of investor demand", Journal of Asian Business and Economic Studies, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print vol. 30(4), pages 296-308, March.
Amirazad, M. H., Baradaran Hassanzadeh, R., Mohammadi, A., & Taghizadeh, H. (2019). Modeling the factors affecting financial reporting quality using grounded theory in Iran. Financial Accounting Research, 10(4), 21-42. (In Persian).
Bagheri Azghandi, A., Hesarzadeh, R., & Abbaszadeh, M. R. (2018). Readability of financial statements and the sensitivity of investors to use of accounting information. Financial Management Perspective, 8(23), 87-103. (In Persian).
Barth, M. E. (2013). Global comparability in financial reporting: What, why, how, and when? China. Journal of Accounting Studies, 1(1), 2-12.
Bashirimanesh, Nazanin, Madah, Ehsan, Agahi, Fahima .(2022) The Effect Of Managers 'Behavioral Bias On Auditors' Strategies In The Face Of Audit Risk.Judgment And Decision Making In Accounting And Auditin .(3),25-52(In Persian).
Bashirimanesh, N., & Hossein, S. (2022). The Impact of Investor and Managers' Behavioral Bias on the Stock Price Bubble in capital market of Iran. Financial Knowledge of Securities Analysis, 15(53), 15-32 (In Persian).
Bashirimanesh, N., Hajizade, Z., & Ghobadi, S. (2022). Effects of Managers' Behavioral Bias on Decision Making and Financial Information Quality. Empirical Research in Accounting, 12(1), 141-160. Doi: 10.22051/Jera.2021.36525.2885 (In Persian).
Bashirimanesh, Nazanin, & Shahnazi, Hossein. (2022). The Effect of Emotional Behavior of Investors and Behavioral Bias of Managers on The Stock Price Bubble. Master's Thesis In Accounting At Payam Noor University of Mashhad(In Persian).
Bozorg Asl, M., & Salehzadeh, B. (2015). The Relationship between Management Ability and Profit Stability with an Emphasis on Accrual Components and Cash Flows in the Companies Listed on the Tehran Stock Exchange. Journal of Audit Science, 14(58), 153-170. (In Persian).
Chen, C.W. Collins, D.W. Kravet, T.D. Mergenthaler, R.D. (2020) Financial statement comparability and the efficiency of acquisition decisions. Contemp. Account. Res. 2018, 35, 164–202
Chen, S. (2013). Optimistic versus Pessimistic-Optimal Judgmental Bias with Reference Point. arXiv preprint arXiv:1310.2964.
Chen, T. (2022). Delayed informed trades and opinion divergence: Evidence from earnings releases. International journal of finance & economics.2022,27(4),4556-4574
Dadashi, I., & Norouzi, M. (2020). Investigating the Mediating Effect of Financial Reporting Readability on the Relationship between Earnings Management and Cost of Capital. Journal of Accounting Knowledge, 11(1), 135-157. (In Persian).
Darakhshandeh, Seied Hadi, & Ahmadi, Saeid Ali. (2017). Evaluation The Role Of Investor’s Beliefs On The Direction Of Price And Trading In Capital Market. Financial Knowledge Of Security Analysis (Financial Studies), 10(33), 51-63. Sid. (In Persian).
De Franco, G. Kothari, S.P. & Verdi, R.S. (2011). The Benefits of Financial Statement Comparability. Journal of Accounting Research, 49 (4): 895-931.
Deshmukh, S., Goel, A. M., & Howe, K. M. (2021). Do CEO beliefs affect corporate cash holdings?. Journal of Corporate Finance, 67, 101886.
Dhaoui, Abderrazak: Khraief, Naceur (2014) Sensitivity of trading intensity to optimistic and pessimistic beliefs: Evidence from the French stock market, Arab Economic and Business Journal. Volume 9, Issue 2, October 2014, Pages 115- 132
Etemadi, H., & Abdoli, L. (2018). Audit quality and financial statement fraud. Financial Accounting Knowledge, 4(4), 23-43. (In Persian).
Etemadi, H., Momeni, M., & Farajzadeh Dehkordi, H. (2012). How earnings management affect earnings quality?. Financial Accounting Research, 4(2), 101-122. (In Persian).
Fallah, Hajar, Hamidiyan, Mohsen, & Noroolahzadeh, Nurooz. (2021). Improve Investment Efficiency Based On Cognitive Behavioral Biases Ceo By Gray Vikor & Rough Theory Analysis. Journal Of Securities Exchange, 14(53 ), 5-40. (In Persian).
Fatehi, Saman, Rahmani, Mahmoud(2015). Investigating The Effect Of The Quality Of Financial Reporting On The Volatility Of Abnormal Returns Of Companies Listed On The Tehran Stock Exchange. Management And Accounting Studies, Spring 2015, Second Period - Number 1. 111-119(In Persian).
Francis, J. R. LaFond, P. Olsson and K. Schipper. (2005). The market pricing of accruals quality. Journal of Accounting and Economics. 39 (2), 295-327.
Gholami Jamkarani, Reza, & Aali, Rahman. (2020). The Relationship Between Managers' Overconfidence, Inflation Uncertainty And Overinvestment. Investment Knowledge, 9(35 ), 133-151. (In Persian).
Giannini, R, P Irvine, T Shu (2019).The convergence and divergence of investors' opinions around earnings news: Evidence from a social network. Journal of Financial Markets. Volume 42, January 2019, Pages 94-120.
Habib, A. Hasan, M. M. & Alhadi, A. K. (2017). Financial Statement Comparability and Corporate Cash Holdings. Journal of Contemporary Accounting & Economics. 13 (2017) 304–321.
Hajiha, Z., & Azadzadeh, A. (2020). Related Party Transactions and Accounting Information Quality: Opportunistic Behavior of Managers. Empirical Research in Accounting, 10(2), 187-212. doi: 10.22051/jera.2018.19171.1944(In Persian).
Hamidian, N., & Eshaghi, G. (2022). The Effect of Comparability of Financial Statements and the Opacity in Financial Reporting on the Value Relevance of Earnings and Book Value per Share. Empirical Studies in Financial Accounting, 19(73), 85-115. (In Persian).
Hasas Yeganeh, Y., Hasani Alghar, M., & Marfou, M. (2015). Managerial Overconfidence and Audit Fees. Accounting And Auditing Review, 22(3), 363-384 (In Persian).
Hashemi Dehchi, M., Izadinia, N., & Amiri, H. (2021). The Effect of Financial Statement Comparability on Idiosyncratic Return Volatility by Emphasis on the Financial Reporting Quality. Journal of Asset Management and Financing, 9(3), 1-18. (In Persian).
Hassani ,Mohammad,Haji Amiri,Amir Hossein.(2021) Optimism & Pessimism Biases In Earnings Forecasting And Deviation In Financial Reporting: Evidence Of Subjectivism And Opportunistic Unethical Behavior Of Managers .Studies Of Ethics And Behavior In Accounting And Auditing , )1),57-97(In Persian).
Hoffmann, A. O.Post, T. (2015). How return and risk experiences shape investor beliefs and preferences. Accounting & Finance. Forthcoming issue. Pages.57(3). 759-788.
Izadinia, N., Dorri Sedeh, M., & Nargesi, M. (2015). Investigating Accrual-Based and Real Earnings Management in Pre- and Post-Securities Market Act Periods. Journal of Accounting Knowledge, 6(21), 57-85. (In Persian).
Jahan Bakhsh Omid, Foroghi Dariush. (2019). The Impact Of The Comparability Of Financial Statements On The Specific Volatility Of Stock Returns Considering The Role Of Profit Forecasting Error. Scientific Journal Of New Research Approaches In Management And Accounting, 4(13), 1-15. (In Persian).
Kamyabi, Yahya, Shahsavari, Masoumeh, & Salmani, Rasoul. (2016). Study Of The Relationship Between Real Earnings Management And Cost Of Equity With Emphasis On The Effect Of Accrual Earnings Management. The Iranian Accounting And Auditing Review, 23(1), 19-38. /(In Persian).
Karimi, K., & Rahnamay-Roodposhti, F. (2015). Behavioral Biases and The Incentives of Earnings Management. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 4 15-32(In Persian).
Kheirallahi, F., Behshoor, E., & Eivani, F. (2015). Real Earning Management, Corporate Governance and Cash Holding. Empirical Studies in Financial Accounting, 11(44), 145-161(In Persian).
Kiani, A., & Aghaei, M. A. (2017). Evaluating the Effect of Financial Reporting Quality Measurement Proxies on Future Growth through Firms’ Life Cycle Stages. Applied Research in Financial Reporting, 5(2), 143-172(In Persian).
Kordestani, Ph.D, G., & Ashtab, A. (2009). Predicting Earnings Management Based on Adjusted EPS. Journal of Development and Capital, 2(2), 141-158. (In Persian).
Letdin, M. Sirmans, C.S. & Sirmans, G.S. Spread Too Thin: REIT Asset Dispersion and Divergence of Opinion. J Real Estate Finan Econ (2022).
Malmendier, U. Tate, G. (2005). Does overconfidence affect corporate investment? CEO overconfidence. European Financial Management, 11(5), 649-659.
Nikbakht, N., & Aflatooni, A. (2014). The Effects of Good and Bad News on Investors' Perception of the Persistence of Accruals. Journal of Iranian Accounting Review, 1(3), 79-94.
Peng, E.Y. Yan, A. Yan, M. (2016). Accounting Accruals, Heterogeneous Investor beliefs, and StockReturns, JournalofFinancialStability.(2016), 24(C), 88-103.
Qalamaq, Karim; Yaqub Nejad, Ahmed; Fallah Shams, Mir Faiz. (2015). The effect of financial literacy on the behavioral tendencies of Tehran Stock Exchange investors. Financial Management Perspectives, 6(16), 75-94(In Persian).
Raee, Reza, Eslami Bidgoli, Gholam Reza, & Mirzabayati, Mahdi. (2011). Stock Valuation And Behavioural Heterogeneity In Tehran Stock Exchange. Journal Of Accounting Knowledge, 2(5), 103-126 (In Persian).
Rahmanian Koushkaki, A., & Saffar, A. (2023). The effect of divergent opinions of investors on the incorrect pricing of stocks with regard to the role of financial information quality and information asymmetry in the Iranian capital market. Journal of Accounting Advances, 15(1), 147-174. (In Persian).
Ramezan, A. M., & Dorseh, S. S. (2019). Impact Ceo Overconfidence Measures On Future Stock Price Crashes Of Listed Companies In Tehran Stock Exchange. 93-123. (In Persian).
Rezaei Pitenoei, Y., & Abdollahi, A. (2019). Financial Statements Comparability and The Likelihood of Fraudulent Reporting. Financial Accounting Research, 11(2), 89-104 (In Persian).
Saghafi, A., & Arabmazar, M. (2011). Financial Reporting Quality And Investment Inefficiency. Financial Accounting Research, 2(4), 1-20 (In Persian).
Saghafi, M., Faghani, M., Nonahal Nahr, A. A., & Bashiri Manesh, N. (2022). The Financial Reporting Quality, Managing The Tone Of Annual Reports And Abnormal Audit Fee. Journal Of Management Accounting And Auditing Knowledge, 11(44), 159-175(In Persian).
Salehi, M., Rostami, V., & kargar, H. (2023). The Effect of Investors' Divergence of Opinions on the Speed of Adjusting the Financial Leverage Towards the Optimal Leverage. Journal of Accounting Advances, 15(1), 209-226.(In Persian).
Sarlak, Narges, Faraji, Omid, Ezadpour, Mostafa, & Joudaki Chegeni, Zahra. (2018). Ceo Over-Confidence And Corporate Cash Holdings: Emphasizing The Moderating Role Of Audit Quality. The Iranian Accounting And Auditing Review, 25(2 ), 199-214. (In Persian).
Sayan Sarkar(2019) Signal Fitness and Verifiability, Divergence of Investor Opinions, and IPO Underpricing. Academy of Management .Vol (2019) .No (1).
Schroeder, R, G. Clark Myrtle W. & Jack M. Cathey (2008). Financial Accounting Theory and Analysis: Text and Cases, the Edition, John Wiley & Sons.
Shen, F., Guo, Q., Liang, H., & Liu, Z. (2023). Responses in divergence of opinion to earnings announcements: evidence from American depository receipts. International Journal of Managerial Finance, 19(2), 385-420.
Silva, D., & Cerqueira, A. (2021). Divergence of Opinion and Idiosyncratic Volatility. Revista Brasileira de Gestão de Negócios, 23, 654-676.
Taghizade, Nafise, Hamidian, Mohsen, & Nourollahzadeh, Nowrouz. (2021). The Divergence of Opinion And Moderating Effect Of Investor's Attention And Participation In Ipo. Financial Knowledge Of Security Analysis (Financial Studies), 14(49 ), 41-56 (In Persian).
Whitaker, R. B. (1999). The early stages of financial distress. Journal of economics and finance, 23(2), 123-132.
Yin, S, T Chevapatrakul, K Yao (2022)The causal effect of improved readability of financial reporting on stock price crash risk: Evidence from the Plain Writing Act of 2010. Economics Letters.Volume 216, July 2022, 110614.
Yong, O. & Albada, A. (2018). Under-pricing and listing board in explaining heterogeneity of opinion regarding values of Malaysian IPOs. Jurnal Pengurusan, 51(1), 63-72.
Zalaghi, Hasan, Aflatooni, Abbas, & Khazaei, Mahdi. (2017). Investigating The Determinants Of Financial Statements Comparability In Tehran Stock Exchange Listed Companies. Financial Accounting, 9(35 ), 1-25. (In Persian).
Zamani, S., & miraki, M. (2022). Impact of Investor Optimism on Accounting Misconduct: Evidence From fraud and Big-Bath Accounting. Applied Research in Financial Reporting, 11(1), 77-113(In Persian).
Financial and Behavioral Researches in Accounting
Vol. 4, No. 1, Ser No. (12), Spring 2024, pp.79-103
Financial and Behavioral Researches in Accounting
Vol. 4, No. 1, Ser No. (12), Spring 2024, pp.
Investigating the Mediating Role of Comparability of Financial Statements on the Relationship between Managers' Opportunistic Behavior and Investors' Divergence of Opinions
Mohsen.Tohidlo1, Ali.Bayat2, Ali.Mohammadi3, Vahhab.Rostami45
| Received: 2024/03/12 Accepted: 2024/06/12 |
Extended Abstract
Background and Purpose: The present work investigates how managerial opportunistic behavior affects investors' divergence behavior in determining the intrinsic value of stocks during investment decision-making through real earnings management and overconfidence. Moreover, it examines the mediating role of financial statements’ comparability in the relationship between managerial opportunistic behaviors via real earnings management and overconfidence in decision-making on investors' divergence of beliefs.
Methodology: The present work is an applied piece of research employs a causal correlational (Ex-Post Facto) approach in terms of methodology. Statistical population encompasses all firms listed on the Tehran Stock Exchange. Research sample consists of 134 firms selected through the systematic elimination sampling. Sample firms were examined over a 10-year period from 2013 to 2022. In order to calculate investors' behavioral divergence, the research followed the methods outlined in the studies by Silva and Serrano (2021) and Salehi et al. (2023), utilizing the unexpected trading volume index. Furthermore, the assessment of managerial opportunistic behaviors involved measuring two factors including real earnings management and overconfidence. The model proposed by De Franco was also employed to assess the comparability of financial statements.
Findings: Results of examining the research hypothesis revealed that the variable of real earnings management showed a positive (0.13) and significant coefficient at the 5% level (0.028), demonstrating a direct relationship with investors' divergence in behavior and beliefs. The results revealed that managers' overconfidence, with a positive coefficient of 0.052 and a significance level below 5% (0.001), demonstrates a direct relationship with investors' divergence in behavior and beliefs. As a result, both real earnings management and managerial overconfidence have a direct and significant relationship with investors' divergence in behavior. Furthermore, the interaction between managerial opportunism and real earnings management, along with financial statement comparability, has a significant negative effect (-0.81) with a significance level of less than 5% (0.0000) on investors' divergence in beliefs and behavior. Similarly, the interaction between managerial opportunism and overconfidence in decision-making, along with financial statement comparability, has a significant negative effect (-0.76) with a significance level of less than 5% (0.0000) on investors' divergence in beliefs and behavior. Therefore, financial statement comparability moderates the positive relationship between real earnings management and managerial overconfidence on investors' divergence in determining the intrinsic value of stocks during investment decision-making.
Discussion: Instilling confidence in the chosen company to invest in is among the crucial aspects of investment and financial management. Possessing the appropriate tools and methods to evaluate firms’ financial status and investee units is also essential, as it can significantly impact economic decision-making. Investors' beliefs and sentiments can have a significant impact on market dynamics by influencing the orientation of trading volume and market stock prices. Opportunistic behaviors of management through real earnings management and overconfidence can increase investors' divergence of beliefs. In fact, this highlights the important role of managers in intensifying dissension among investors by providing misinformation. In contrast, the quality of information in companies' financial reporting plays a significant role in accounting information users’ decision-making process. One of the qualitative characteristics of financial information is the comparability of financial statements. Comparability ensures that financial statements are provided in a way that facilitates their comparison with each other. In some cases, the information gained from differences can be more valuable than that gathered from similarities, provided that it is explainable. Comparability surpasses mere uniformity. Uniformity is a means to an end, whereas comparability is the ultimate goal. Comparability thus provides conditions where financial information from different time periods of a single business unit or financial data from multiple business units can be compared with each other. Statistical results revealed that the interaction between the comparability of information and earnings management, as well as the interaction between this variable and managerial overconfidence, had an inverse effect on investors' divergence of beliefs. These interactions can potentially reverse such trends. In fact, when a firms with high information comparability enters the market, the interaction of this factor with earnings management can potentially reduce managerial manipulations and decrease differences in market beliefs. Moreover, information comparability imposes constraints on managers, encouraging them to make investments with higher returns while avoiding high-risk, unprofitable investments. This expectation arises from the clear provision of high-quality information to the market, and reduces divergence of beliefs in the market among investors. In summary, it can be argued that the comparability of financial statements can dilute the impact of earnings management and managerial overconfidence on investors' divergence of beliefs.
Keywords: Financial Statements Comparability, Divergence of Investors' Behavior, Earnings Management, Managers' Overconfidence
JEL classification: G4. G41. M41
[1] 1. Ph.D. Candidate, Department of Accounting, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran
[2] 2. Assistant Prof, Department of Accounting, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan Iran (Corresponding author)
[3] 3. Assistant Prof, Department of Accounting, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran
[4] . Assistant Prof, Department of Accounting, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran
DOI: 10.30486/FBRA.1403.1105071 
[5] . Assistant Prof, Department of Accounting, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran (vahab.rostami@pnu.ac.ir)
DOI:
پژوهشهای مالی و رفتاری در حسابداری
دورۀ چهارم، شمارۀ اول، پیاپی 12، بهار 1403، صفحۀ 103-79
پژوهشهای مالی و رفتاری در حسابداری
دورۀ چهارم، شمارۀ اول، پیاپی 12، بهار 1403، صفحۀ
بررسی نقش میانجی قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی بر رابطۀ بین رفتارهای فرصتطلبانۀ مدیران و واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران
محسن توحیدلو1، علی بیات2، علی محمدی3، وهاب رستمی4
|
تاریخ پذیرش: 23/03/1403 |
|
چکیده
باورها و گرایش‌های احساسی سرمایه‌گذاران می‌تواند با ایجاد تغییر در فضای بازار سرمایه بر جهت‌گیری حجم معاملات و قیمت بازار سهم تأثیرگذار باشد. این مقاله نقش میانجی قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی بر رابطۀ بین رفتارهای فرصتطلبانۀ مدیران و واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران را بررسی کرده است. این پژوهش به صورت پس‌رویدادی و با استفاده از روش همبستگی علی انجام شده است. شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، جامعۀ آماری پژوهش را شکل داده و با اعمال شرایط مورد نظر و به صورت حذف نظام‌مند از اطلاعات134 شرکت به عنوان نمونۀ پژوهش در دورۀ زمانی بین سال‌های 1392 الی 1401 استفاده شده است. برای محاسبۀ واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران از شاخص حجم معاملات غیرمنتظره استفاده شده و رفتارهای فرصتطلبانۀ مدیران به‌وسیلۀ دو عامل مدیریت سود واقعی و بیش‌اطمینانی مدیران در تصمیم‌گیری مورد سنجش قرارگرفته است. نتایج حاصل از آزمون فرضیههای پژوهش نشان داد مدیریت سود و بیش‌اطمینانی مدیریت در تصمیم‌گیری، رابطۀ مستقیم و معناداری با واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران دارد. همچنین قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی، رابطۀ مثبت میان مدیریت واقعی سود و بیش‌اطمینانی مدیریت بر واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران دربارۀ تعیین رقم صحیح ارزش ذاتی سهام حین اخذ تصمیم سرمایهگذاری را تضعیف می‌کند.
کلیدواژه: قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی، واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران، مدیریت سود، بیش‌اطمینانی مدیران
طبقه‌بندی موضوعی: G4. G41. M41
مقدمه
در ادبیات مالی، این فرض وجود دارد که بین تصمیم‌های گزارشگری مدیریت و خصوصیات اطلاعات شرکت رابطه وجود دارد (فرانسیس و همکاران ، 2005). گزارشگری مالی یکی از منابع اطلاعاتی در دسترس بازارهای سرمایه است که انتظار می‌رود نقش مؤثری در توسعۀ سرمایهگذاری و افزایش کارایی آن ایفا کند. افزایش کیفیت گزارشگری مالی ابزاری برای ایفای مسئولیت پاسخ‌گویی به نیازهای جامعه است (کیانی و آقایی، 1395). همچنین گزارشگری مالی فرایندی متشکل از چند جزء است که عوامل زیادی می‌تواند بر آن تأثیر گذاشته و همین‌طور خود نیز بر عوامل مختلفی تأثیر بگذارد (امیر آزاد و همکاران، 1397). بنابراین گزارشگری مالی فراتر از آن‌که گزارش مالی صرف باشند وسیله‌ای برای برقراری ارتباط بین شرکتها و صاحبان آن‌ها تلقی می‌شود (شرودر، 2008). حال اگر اطلاعات به‌صورت ناعادلانه، نابرابر و یا در اصطلاح علمی به‌صورت نامتقارن توزیع شود، می‌تواند به نتایج متفاوتی منجر گردد و بازار سرمایه و سرمایه‌گذاران را تحت‌تأثیر قرار دهد؛ بنابراین هرگونه عدم شفافیت در این اطلاعات می‌تواند تصمیم‌گیری سهام‌داران و تحلیلگران در بازار سرمایه را با اختلال روبه‌رو سازد و منجر به واگرایی رفتار و عقاید بین سرمایه‌گذاران گردد (سیلوا و سرکوئرا، 2021). تئوری مالی رفتاری بیان می‌کند که بازار مالی تحت‌تأثیر رفتارها و عقاید روان‌شناختی سرمایه‌گذاران قرار دارد (یانگ و آلباد، 2018). واگرایی عقیده نوعی اختلاف باورها است که در آن تخمین سرمایه‌گذاران از ارزش دارایی متفاوت است، درواقع، واگرایی عقاید به تفاوت در برداشت سرمایه‌گذاران بازار از سهام یک شرکت اشاره دارد (رحمانیان کوشککی و صفار، 1402). اختلاف نظرهای نوعی ناهماهنگی مربوط به سرمایه‌گذاران است که در آن برآورد سرمایه‌گذاران از ارزش داراییها متفاوت است، درواقع اختلاف نظرها به تفاوت دیدگاه سرمایه‌گذاران در بازار در مورد سهام شرکتها اشاره دارد تفاوت در ترجیحات و عقاید سرمایه‌گذاران (واگرایی عقاید) منجر به رفتارهای مختلف می‌شود. خوش‌بینی و بدبینی سرمایه‌گذاران موجب می‌شود تا سرمایه‌گذاران استراتژی معاملاتی خود را با انتظارات از ریسک و بازده آتی انطباق دهند. سرمایه‌گذاران خوش‌بین می‌پذیرند که افزایش در بازده می‌تواند افزایش‌های بعدی در بازده را در پی داشته باشد. در مقابل، می‌پذیرند که کاهش در بازده سرمایهگذار بدبین می‌تواند کاهش‌های بعدی در بازده را ایجاد نماید (تقی زاده و همکاران، 1400). مدیران شرکتها آگاهانه و ناآگاهانه ممکن است موجب تشدید عدم شفافیت و تقلیل کیفیت اطلاعات صادره به بازار شوند. مدیران با اقداماتی همچون هموارسازی سود، تقلب در صورت‌های مالی، مدیریت سود و حتی بیش‌اطمینانی بیش‌ازحد می‌توانند باعث تشدید عدم شفافیت اطلاعات به بازار سرمایه‌گذاران گردند (ثقفی و همکاران، 1401). رفتار فرصتطلبانۀ مدیران اقتضا می‌کند در گزارش سود دخل و تصرف کنند (کردستانی و آشتاب، 1388). دستکاری سود به‌وسیلۀ مدیریت می‌تواند بر اجزای سود شامل جزء نقدی و جزء تعهدی سود تأثیر گذاشته و باعث شود که سرمایه‌گذاران نتوانند درک و شناخت صحیحی از پیش‌بینی سود دورۀ آتی و ارزش‌گذاری سهام شرکتها داشته باشند از آنجایی که بین سود و بازده رابطۀ مثبتی وجود دارد، بنابراین، بازده آتی و به دنبال آن ارزش‌گذاری سهام نیز تحت‌تأثیر تفسیر اشتباه سرمایه‌گذاران از محتوای سود قرار می‌گیرد که نتیجۀ آن وزن‌دهی اشتباه به اجزای سود (شامل جزء نقدی و جزء تعهدی) یا به عبارتی کج‌قیمت‌گذاری اجزای سود (شامل جزء نقدی و جزء تعهدی) توسط سرمایه‌گذاران خواهد بود (افلاطونی و نیکبخت،1394). در واقع این‌گونه می‌توان بیان نمود که پیش‌بینی‌ها، بازتابی از باورها و عقاید تحلیلگران و نظرعای سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه است. میزان افشای اطلاعات شرکتها با پراکندگی بیشتر عقاید در پیش‌بینی تحلیلگران مرتبط است؛ زیرا این امر عدم اطمینان و وزنی را که سرمایه‌گذاران باید به ارزش‌گذاری‌های شخصی خود بدهند، افزایش می‌دهد؛ بنابراین منابع عدم قطعیت (مانند افشای محدود اطلاعات) اختلاف‌نظرها در عقاید سرمایه‌گذاران و تحلیلگران را افزایش می‌دهد (سیلوا و سرکوئرا، 2021). درنتیجه با ایجاد اختلاف بین عقاید سرمایه‌گذاران، گروهی انتظار رویدادهای خوب و گروهی انتظار رویدادهای بد را دارند و همین امر می‌تواند حجم معاملات سهام را تحت‌تأثیر قرار دهد، بنابراین پرداختن به حالت ذهنی (نظرها و عقاید) سرمایه‌گذاران دارای اهمیت زیادی است، زیرا تأثیر مستقیم بر قیمت سهام و حجم معاملات بازار دارد (سیلوا و سرکوئرا،2021).
ازاین‌رو سؤال اول و دوم پژوهش حاضر به صورت زیر مطرح می‌شود:
سؤال اول: آیا رفتار فرصتطلبانۀ مدیران از طریق مدیریت واقعی سود بر واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران در تعیین ارزش ذاتی سهام حین اخذ تصمیم سرمایهگذاری تأثیر معنادار دارد؟
سؤال دوم: آیارفتار فرصتطلبانۀ مدیران از طریق بیش‌اطمینانی در تصمیم‌گیری بر واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران در تعیین ارزش ذاتی سهام حین اخذ تصمیم سرمایهگذاری تأثیر معنادار دارد؟
مطالعات گذشته نشان داده است که ساختار صورت‌های مالی می‌تواند در به دست آوردن، ارزیابی و سنجش محتوای اطلاعاتی آن مؤثر باشد. کیفیت پایین اطلاعات صورت‌های مالی می‌تواند استخراج محتوای اطلاعاتی موردنیاز را برای سرمایه‌گذاران دشوارتر کند (داداشی و نوروزی، 1399). در دیدگاه تئوری‌های اقتصادی، اگر صورت‌های مالی ارائه‌شده توسط شرکتها کیفیت اندکی داشته باشد، سرمایه‌گذاران نمی‌توانند به‌راحتی آن را ارزیابی کنند و این تمایل در آن‌ها ایجاد می‌شود که به دنبال اطلاعات دیگری باشند و در نتیجه بر آن تکیه کنند. با این توصیف انتظار می‌رود حساسیت آن‌ها در استفاده از اطلاعات حسابداری شرکت کاهش یابد و ممکن است سرمایهگذار را سردرگم کند و فرایند تصمیم‌گیری او را مختل سازد (باقری ازغندی و همکاران، 1397)؛ یکی از ویژگیهای کیفیت گزارشگری مالی قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی است که نقش مهمی در سودمندی اطلاعات جهت فرایند تصمیم‌گیری استفاده‌کنندگان دارد. ارتقای قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی، یکی از اهداف تدوین‌کنندگان استانداردهای حسابداری است (زلفی و همکاران، 1396). براساس مفاهیم نظری گزارشگری مالی، قابلیت مقایسۀ جزء ویژگیهای کیفی اطلاعات سودمند است. مطابق این ویژگی، استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی باید بتوانند این گزارش‌ها را طی دوره‌های مختلف مقایسۀ کنند تا بتوانند روند تغییرات در وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری را تشخیص دهند. آنان همچنین باید بتوانند صورت‌های مالی واحدهای تجاری مختلف را با یکدیگر مقایسه کرده تا وضعیت و عملکرد مالی آن‌ها را نسبت به یکدیگر بسنجند. بدین ترتیب ضرورت دارد آثار معاملات و سایر رویدادهای مشابه در داخل واحد تجاری و در طول زمان برای آن واحد تجاری با ثبات رویه اندازه‌گیری و ارائه شود و بین واحدهای تجاری مختلف نیز هماهنگی رویه در باب اندازه‌گیری و ارائۀ موضوعات مشابه رعایت گردد(هیئت تدوین استانداردهای حسابداری، 1376). قابلیت مقایسۀ یکی از ویژگیهای کیفی اطلاعات مالی است که استفاده‌کنندگان را قادر میسازد تا شباهتها و تفاوتهای موجود بین اقلام صورت‌های مالی را بررسی کنند و ارزیابی منطقیتری از فرصتهای گوناگون سرمایهگذاری یا اعطای وام به عمل آورند که در اصول عمومی پذیرفته‌شدۀ حسابداری در چهار دهۀ گذشته به‌وضوح مشخص شده است. بهطور کلی قابلیت مقایسۀ ویژگی کیفی اطلاعات است که استفاده‌کنندگان را قادر به شناسایی شباهتها و تفاوتهای بین دو مجموعه از پدیدههای اقتصادی می‌کند. برای اینکه مقایسۀ اطلاعات امکان‌پذیر شود، موضوعات مشابه باید مشابه باشند و موضوعات متفاوت باید متفاوت به نظر برسند (رضایی پیته نوعی و عبدالهی، 1398). علاوه بر‌این، قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی با کمک به تصمیم‌های مدیریتی در مورد تخصیص منابع، بهبود اطلاعات قیمت سهام و کاهش رفتار فرصتطلبانۀ مدیران عملکرد شرکتها را افزایش دهد (چوی و همکاران، 2019)؛ بنابراین قابلیت مقایسۀ اطلاعات مالی می‌تواند شفافیت اطلاعات را در باب کاهش عدم تقارن اطلاعاتی میان مدیران سرمایه‌گذاران باشد و واگرایی عقاید و رفتار سرمایه‌گذاران را کاهش دهد. لذا فرضیۀ سوم و چهارم پژوهش به شرح ذیل تدوین می‌گردد:
سؤال سوم: آیا قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی رابطۀ میان رفتار فرصتطلبانۀ مدیران از طریق مدیریت واقعی سود و واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران در تعیین ارزش ذاتی سهام حین اخذ تصمیم سرمایهگذاری را تعدیل می‌کند؟
سؤال چهارم: آیا قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی رابطۀ میان رفتار فرصتطلبانۀ مدیران از طریق بیش‌اطمینانی در تصمیم‌گیری و واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران در تعیین ارزش ذاتی سهام حین اخذ تصمیم سرمایهگذاری را تعدیل می‌کند؟
مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش
واگرایی عقاید و رفتار سرمایه‌گذاران در بازار نوعی عدم تجانس مربوط به سرمایهگذار است که در آن برآورد سرمایه‌گذارها در مورد ارزش دارایی متفاوت است (تقی زاده و همکاران، 1400). سرمایه‌گذاران در مورد بازدهی سهام در آینده عقاید ناهمگنی دارند و بر مبنای استراتژی‌ای که بیشترین بازدهی را داشته باشد، باورهای خود را تغییر می‌دهند (سیلوا و سرکوئرا، 2021). ناهمگنی یا همگنی باورها در بازارهای مختلف آزمون شده است که اغلب حاکی از ناهمگنی باورها در بازارهاست (راعی و همکاران، 1390). افکار و عقاید سرمایه‌گذاران در خصوص آینده بازار سرمایه می‌تواند نقشی مؤثر بر روند قیمت و حجم معاملات بازار داشته باشد. افکار و عقاید سرمایه‌گذاران به دیدگاه آنان پیرامون وضعیت آینده بازار سرمایه اشاره دارد. در اقتصاد کلاسیک این اعتقاد وجود دارد که رفتار انسان براساس انتظارات عقلایی شکل می‌گیرد. مفهوم انتظارات عقلایی و منطقی بر این فرض استوار است که افراد و گروه‌های مختلف، تمام اطلاعات موجود را که بر پیامد تصمیم‌های آنان مؤثر است، به‌گونه‌ای هوشمندانه موردتوجه و استفاده قرار می‌دهند و ازاین‌رو هیچ‌گاه بهطور منظم و قاعده‌مند دچار خطا نمی‌شوند؛ به‌عبارت‌دیگر، انتظارت عقلایی به این مفهوم است که پیش‌بینی ارزش آتی متغیرهایی مرتبط با اقتصاد بهطور سیستماتیک دچار خطا و اشتباه نخواهند شد. بااین‌وجود شواهد تجربی درباره انحراف از انتظارات عقلایی وجود دارد که نشان می‌دهد خطاهای سرمایه‌گذاران و افراد، تصادفی نیستند و به‌صورت سیستماتیک رخ می‌دهد. بهطور خاص، هنگامی که کارها خیلی مشکل باشد و رویدادهای مثبت دربارۀ آن به‌ندرت رخ دهد، افراد رفتار و عقاید بدبینانه‌ای از خود نشان می‌دهند و احتمال به دست آوردن نتایج بد را بیش‌ازحد برآورد می‌کنند (چن، 2013)
براساس فرضیۀ بازار کارا اطلاعات به‌صورت کامل در بازار سهام وجود دارد و سرمایه‌گذاران می‌توانند براساس این اطلاعات اقدام به تصمیم‌گیری منطقی نمایند؛ اما در اوایل قرن بیست و یکم جریان جدیدی از ادبیات مالی به عرصه ظهور رسید که به‌موجب آن قیمت سهام تحت‌تأثیر عوامل رفتاری و روان‌شناسی قرار می‌گیرد. ازاین رو رویکرد مالی رفتاری به‌عنوان رویکرد رایج برای طراحی و تدوین مدل‌ها در زمینۀ فهم تغییرات قیمت سهام تبدیل شد (درخشنده و علی‌احمدی، 1396).
مالی رفتاری با مطرح کردن دیدگاه روان‌شناسی، موضوع تصمیم‌گیری منطقی در مالی سنتی را خدشه‌دار نمود. ایدۀ اصلی در رویکرد مالی رفتاری این است که ماهیت انسان شامل رفتارهای منطقی و حیوانی است و رفتاری‌های حیوانی نسبت به رفتارهای منطقی اثر مهم‌تری بر رفتار سرمایه‌گذاران دارد. کینز نخستین کسی بود که به اثرگذاری احساسات در فرایند تصمیم‌گیری اشاره و از اصطلاح خوی برای بیان آن استفاده نمود. کینز، خوی حیوانی را به‌عنوان انگیزش فوری برای اقدام به‌جای عدم اقدام تعریف می‌کند. به اعتقاد وی پیامدهای کامل تصمیم‌گیری‌های خوش‌بینانه با گذشت زمان آشکار می‌گردد و مدل‌های کمی به‌صورت کامل نمی‌توانند آثار تصمیم‌گیری‌های خوش‌بینانه را مشخص نمایند (دهاویی و خارایف، 2014). آکرلوف و شیلر خوی حیوانی را با فرضیۀ رفتار منطقی برای توضیح دادن نوسانهای موجود در بازده سهم و حجم معاملات جایگزین کردند. نتایج آن‌ها نشان داد که سوگیری خوی حیوانی در رفتار سرمایه‌گذاران وجود دارد. آن‌ها معتقدند که در مدل‌های اقتصادی باید موضوع خوی حیوانی موردتوجه قرار گیرد. آن‌ها جنبه‌های مختلفی از خوی حیوانی شامل فساد، اعتماد بیش‌ازحد و غیره را توهم پولی معرفی کردند. سوگیری خوی حیوانی می‌تواند نشانه‌ای از گرایش‌های احساسی و عقاید سرمایه‌گذاران باشد که در بازارهای مالی نادیده گرفته شده است. سرمایهگذار به گرایش‌های احساسی عنوان عاملی مهم معرفی شد که می‌تواند رفتار بازارهای مالی را تحت‌تأثیر قرار دهد. ازجمله عوامل تأثیرگذار دیگر بر وقوع سوگیریهای رفتاری و روان‌شناسی در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران می‌توان به خوش‌بینی، بدبینی و اعتماد بیش‌ازحد اشاره کرد (هافمن و پوست، 2015).
دانش‌های رفتاری به‌ویژه مدیریت سازمان‌ها نیز بهطور بنیادی متحول شده و دست‌آورده‌ای تازه و بی‌مانندی را فراهم آورده است. مدیران شرکتها آگاهانه و ناآگاهانه ممکن است موجب تشدید عدم شفافیت اطلاعات صادر به بازار شوند. مدیران با اقداماتی همچون هموارسازی سود، مدیریت سود و حتی بیش‌اطمینانی بیش‌ازحد می‌توانند باعث تشدید عدم شفافیت اطلاعات به بازار سرمایه‌گذاران گردند (ثقفی و همکاران، 1401). تئوری نمایندگی، مالکان مدیریت و تصمیم‌گیری دربارۀ دارایی و حقوق خود را به مدیریت تفویض می‌کند؛ بنابراین تصمیم‌گیری جوهر اصلی مدیریت است و مدیران با اخذ تصمیم در حوزه‌های مختلف نظیر سطح سرمایهگذاری، سطح نگهداشت وجه نقد، توزیع سود سهام و غیره مواجه هستند. اعطای اختیار تصمیم‌گیری، مسئولیت پاسخ‌گویی برای مدیر ایجاد می‌کند. مدیران برای ایفای این مسئولیت ملزم به ارائه صورت‌های مالی با کیفیت هستند که اطلاعات قابل‌اتکا و به‌موقع در اختیار مالکان و سایر ذی‌نفعان قرار دهد (بشیری‌منش و همکاران 1401). با توجه به اینکه مسئولیت تهیۀ صورت‌های مالی شرکت بر عهدۀ مدیران می‌باشد، ویژگیهای رفتاری مدیران بر رویکردهای تصمیم‌گیری و ارائۀ اطلاعات تأثیر دارد(بشیری‌منش و همکاران،1401). همچنین وجود سوگیریهای رفتاری در تصمیم‌گیری‌‌ها در بازار باعث شده است این بازار به خصوص در کشورهای درحال‌توسعه دچار بازده کمتر و همچنین مشکلاتی مانند عدم کارایی سرمایهگذاری در سطح کلان و وجود محدودیتهای مالی در سطح خرد در بازار رقابتی شود(فلاح و همکاران، 1400 ). اگر منابع مالی یک شرکت سودهای ناپایدار را نشان دهد، سرمایهگذار ممکن است به دلیل ریسک و عدم اطمینان از سرمایهگذاری خود در شرکت صرف‌نظر کند. شرکتی که بتواند سال‌به‌سال بازده ثابتی را نشان دهد، احتمالاً سرمایه‌گذارانی را جذب می‌کند که با دیدن بازدهی ثابت در مدت‌زمان طولانی‌تر، احساس اطمینان بیشتری می‌کنند؛ بنابراین دستکاری سود به جهت پایداری سود ممکن است در بازار صورت پذیرد (حاجیها و آزادزاده، 1399). مدیران شرکتها می‌توانند از طریق دستکاری اقلام تعهدی و دستکاری فعالیت‌های واقعی، سود را در جهت منافع خود یا شرکت مدیریت کنند و با سهام‌داران صادقانه برخورد ننمایند. (بزرگ‌اصل و صالح‌زاده 1394). مدیران همیشه نقش مهم و حیاتی در سازمان‌ها دارند. تأثیر مدیران عالی بر درآمد، سود و موفقیت سازمانی امروزه در بسیاری از سازمان‌های موفق مشهود است. از طرف دیگر، پاسخ سریع به تهدیدها و فرصتهای عصر حاضر، مدیر را به‌عنوان منبع حیاتی در حل مشکلات سازمان‌ها قرار داده است، بر این اساس نیاز سازمان‌ها به مدیران ذی‌صلاح آشکارتر شده است. از طرفی مدیران گاهی با سوگیریهای رفتاری و اخلاقی موجبات بی‌اعتمادی به سازمان را فراهم خواهند آورد و با تقلب موجب عدم تقارن اطلاعاتی مابین شرکت و سرمایه‌گذاران خواهند بود (بشیری‌منش و شهنازی، 1401).
ادبیات تحقیق مدیریت سود فاقد تعریفی پذیرفته‌شده از مدیریت سود است. آرتور لویت، رئیس پیشین کمیسیون بورس اوراق بهادار آمریکا مدیریت سود را این‌گونه تعریف می‌کند: "مدیریت سود عملی است که موجب می‌شود، سود گزارش‌شده بیشتر منعکس‌کنندۀ خواسته‌های مدیریت باشد تا عملکرد مالی بنیادی شرکت"(اعتمادی و همکاران 1391). پیشینیان گفته‌اند که مدیریت سود زمانی اتفاق می‌افتد که مدیران از قضاوت در گزارشگری مالی و ساختار معاملات برای تغییر گزارش‌های مالی خود استفاده می‌کنند، به این دلیل که سهام‌داران را گمراه می‌کنند و یا به دلیل تأثیر قراردادهایی که به اعداد حسابداری بستگی دارد. (کامیابی و همکاران، 1395).
مدیریت سود اقلام واقعی به‌عنوان گذر از رویه‌های عملیاتی عادی با هدف رسیدن به اهداف سود کوتاه‌مدت می‌باشد و از طرق مختلفی به وجود می‌آید (ایزدی نیا و همکاران، 1394). با فرض اینکه مدیریت فرصتطلبانه به منافع شخصی خودش می‌اندیشد، مدیران ممکن است سود حسابداری را دستکاری کنند تا بیشترین منافع را به دست آورند. (کردستانی و آشتاب، 1388). معمولاً ارزیابی مدیریت سود واقعی، رفتار فرصتطلبانه را آشکار می‌کند و سرمایه‌گذاران، بی‌کفایتی در استفاده از منابع را خواهند دید و این نوع مدیریت سود، یکی از پیامدهای مهم تضاد منافع بین سهام‌داران و مدیران است. مثلاً یکی از راه‌های فرار از بحران‌های مالی و ادامه کار این است که یک شرکت از طریق ادغام به شرکت دیگر بپیوندد. (خیراللهی و همکاران، 1393).
يكي از جدی‌ترین سوگیریهای رفتاري كه تصمیم‌های مالي مديران را تحت‌تأثير قرار می‌دهد، مسـئلۀ اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد مديران است. اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد، يكي از ویژگیهای شخصيتي است كه می‌تواند به‌صورت اريب رفتاري و داشتن اعتقادات غيرواقعي (مثبت) در رابطه با هر جنبه از يك پيشامد در شرايط عدم اطمينان تعريف شود (حساس يگانه و همکاران 1394). مدیران ارشد هر سازمان که تصمیم‌های آن‌ها موفقیت و حیات سازمان را متأثر میسازد، تحت تأثیر عوامل درونی و شخصیتی خود قرار دارند، در این خصوص یکی از جدی‌ترین مواردی که تصمیم‌های مدیران سازمان‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، مسئلۀ اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد مدیران ارشد شرکتها است (ویتاکر، 1999). بیش‌اطمینانی یا اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد، یکی از مهم‌ترین مفاهیم مالی رفتاری مدرن است که هم در تئوری‌های مالی و هم روان‌شناسی جایگاه ویژه‌ای دارد (غلامی جمکرانی و عالی 1399). وجود این خصیصه در مدیران، موجب تخمین بیش‌ازحد دانش و توانایی آن‌ها در ایجاد بازده و جریان نقدی آتی می‌شود (آکتاس و همکاران ، 2018). به نظر هاید، متون مربوط به روان‌شناسی دو تعریف از اطمینان بیش‌ازاندازه ارائه داده‌اند که یکی برآورد بیش از واقع از توانایی‌های خود و دیدن رویدادها را برجستهتر از آنچه که هست (غلامی جمکرانی و عالی 1399). مدیران دارای اطمینان بیش‌ازحد به دلیل خوش‌بینی زیاد ممکن است جریان‌های نقد حاصل از پروژه‌ها را اشتباهاً بسیار مطلوب پیش‌بینی کرده و ازاین‌رو، بسیاری از پروژه‌ها را بیش از ارزش واقعی، ارزش‌گذاری کند (مل مندیر و همکاران، 2005). این روند می‌تواند بر تصمیم‌گیری آن‌ها در خصوص سرمایهگذاری در پروژه‌ها و میزان نگهداشت وجه نقد تأثیرگذار باشد؛ زیرا هنگامی‌که شرکت منابع نقدی داشته باشد، مدیران خوش‌بین به بیش‌سرمایه‌گذاری در پروژه‌های با NPV منفی تمایل بیشتری نشان می‌دهند (دشماخ و همکاران ، 2021) و پس از مشاهدۀ بازخورد منفی، مدیرعامل بیش‌اطمینان تمایل به چشم‌پوشی بازخورد منفی دارد و هنوز هم معتقد است که این پروژه‌ها دارای آیندۀ امیدوارکننده است. این ابراز از اعتماد بیش‌ازحد مدیرعامل منجر به ادامه دادن به پروژه‌های با ارزش فعلی خالص منفی برای مدت طولانی می‌شود (احمدی و همکاران 1398). از طرفی مطابق مطالعۀ (دشماخ و همكـاران، 2021) مديران بيش‌اطمينان معتقدند كه سهام شرکتها در حال حاضر كمتر از قيمت واقعي، قیمت‌گذاری شـده اسـت. از ديد آن‌ها، مادامی‌که سرمایه‌گذاران اطلاعاتي دربارۀ سودآوري سرمایه‌گذاری‌های شركت كسب كنند، قیمت‌گذاری كمتر از حد واقعي طي زمان كاهش می‌یابد. به پيرو آن، مدير انتظار دارد كه هزينۀ تأمين مالي در آينده كمتر شود و شرايط براي تأمين مالي بهبود يابد، بنابراين تأمين مالي خارجي را به تأخير می‌اندازد و با اتكا بر منابع نقـدي داخلـي بـه تـأمين مـالي سرمایهگذاری جاري می‌پردازد (اين ديدگاه مطابق با تئوري سلسله‌مراتبي است). بنابراين می‌توان بيان كـرد كـه مـديران بيش‌اطمينان، مانده نقدي كمتري نسبت به مديران منطقي نگهداري كند (سرلک و همکاران 1397).
اهداف گزارشگری مالی، از نیازها و خواسته‌های اطاعاتی استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی سرچشــمه می‌گیرد (ثقفی و همکاران 1389). هدف گزارشگری مالی تهیۀ اطلاعاتی است كه برای استفاده‌کنندگان جهت تصمیم‌گیری مفید باشد. اطلاعات برای مفید بودن باید یك سری ویژگیهای كیفی داشته باشد. در چارچوب مفهومی مشترک هیئت استانداردهای حسابداری مالی و هیئت استانداردهای حسابداری بین‌المللی (2008) این ویژگیهای كیفی بسته به اینکه چگونه بر فایدهمندی اطلاعات اثر می‌گذارد، به ویژگیهای كیفی بنیادین و ویژگیهای كیفی ارتقادهنده كیفیت، تفکیک شده است. قابلیت مقایسه یکی از ویژگیهای كیفی ارتقادهندۀ كیفیت می‌باشد. در چارچوب مفهومی گزارشگری ایران نیز قابلیت مقایسه یکی از ویژگی كیفی اصلی مرتبط با ارائۀ اطلاعات است كه بر فایدهمندی اطلاعات میافزاید (كمیتۀ تدوین استانداردهای حسابداری، 1389). قابلیت مقایسه، یکی از ویژگیهای گزارشگری مالی است که کمیت و کیفیت اطلاعات در دسترس را برای سرمایه‌گذاران افزایش می‌دهد و این امکان را برای آن‌ها فراهم می‌کند تا با ارزیابی عملکرد گذشته شرکت، عملکرد آتی را با دقت بیشتری پیش‌بینی کنند و بر مبنای آن تصمیم بگیرند (دفرانکو، 2011). همچنین یکی از ویژگیهای کیفی اطلاعات مالی است که استفاده‌کنندگان را قادر میسازد تا شباهتها و تفاوتهای موجود بین اقلام صورت‌های مالی را بررسی کنند و ارزیابی منطقیتری از فرصتهای گوناگون سرمایهگذاری یا اعطای وام به عمل آورند. بهطور کلی قابلیت مقایسه ویژگی کیفی اطلاعات است که استفاده‌کنندگان را قادر به شناسایی شباهتها و تفاوتهای بین دو مجموعه از پدیدههای اقتصادی می‌کند. برای اینکه مقایسۀ اطلاعات امکان‌پذیر شود، موضوعات مشابه باید مشابه باشند و موضوعات متفاوت باید متفاوت به نظر برسند (رضایی پیته نوعی و عبدالهی، 1398). این قابلیت، موضوعی حیاتی برای توانمندسازی سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده‌کنندگان در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه محسوب می‌شود (بارت و همکاران ، 2013). دی فرانکو (2011) استدلال می‌کند که مقایسه‌پذیری این اجازه را می‌دهد تا مقایسۀ معناداری میان شرکتها اتفاق بیفتد، همچنین به تحلیلگران کمک می‌کند تا به استنتاج‌های معناداری در مورد شباهتها و تفاوتهای اقتصادی در سراسر شرکتهای هم‌گروه دست یابند و نیز استفاده‌کنندگان را به درک پویایی از چگونگی تأثیر حوادث اقتصادی بر عملکرد شرکت می‌رساند. به این دلیل که شرکتهای قابل‌مقایسه معیارهای خوبی برای انتقال اطلاعات یکدیگر میان خودشان تشکیل می‌دهند؛ لذا تحلیلگران نیز میزان تلاشی را که صرف درک و تحلیل صورت‌های مالی می‌کنند، کاهش می‌دهند (حبیب و همکاران ، 2017).
در ادامه به برخی پژوهشهای انجام‌شده در این حوزه اشاره می‌شود:
شن و همکاران (2023) در پژوهشی با عنوان پاسخ‌ها در اختلاف عقاید نسبت به اعلامیه‌های سود: شواهدی از رسیدهای سپرده‌گذاری آمریکا این‌گونه بیان نمودند که نویسندگان یک رابطۀ منفی بین تفاوت نظرها و بازده مازاد اعلام سود سه‌ماهه پیدا کردند و سرمایه‌گذاران اطلاعات را بهطور نامتقارن براساس شوک‌های سود خوب و بد پردازش می‌کنند. علاوه بر این، نویسندگان دریافته‌اند که رابطۀ منفی بین نظرهای متفاوت و بازده اعلام درآمد مازاد در ADR در کشورهایی با محدودیتهای فروش کوتاه‌مدت آشکارتر است، درحالی‌که سایر عوامل در سطح کشور در بازار داخلی اجرای قانون تجارت داخلی، منشأ قانونی، حمایت از سرمایهگذار و رتبه‌بندی در استاندارد حسابداری بر رابطۀ بین اختلاف‌نظر سرمایه‌گذاران و بازده سهام تأثیر نمی‌گذارد.
چن (2022) در پژوهشی با عنوان معاملات آگاهانه با تأخیر و اختلاف عقاید: شواهدی از انتشار درآمد این‌گونه بیان نمودند که نظرهای سرمایه‌گذاران پس از رویداد زمانی که معاملات آگاهانه‌تر پس از انتشار سود به تأخیر می‌افتند، متفاوت می‌شوند. همان‌طور که شواهد تجربی اضافی نشان می‌دهد، سرمایه‌گذاران احتمالاً مجبور هستند معاملات آگاهانۀ خود را به دلیل پیچیدگی اطلاعات، عدم نقد شوندگی سهام و رقابت نهادی به تعویق بیندازند. درنهایت، چنین ارتباط مستندی بین معاملات آگاهانه تأخیری و واگرایی عقاید در آزمون دارونما، مشکل درون‌زایی و سوگیری نمونه‌های بزرگ باقی می‌ماند.
البدا و همکاران (2022) در پژوهشی با عنوان واگرایی عقاید و بازده اولیه با توجه به نقش شبه تعدیل‌کنندۀ تقاضای سرمایهگذار این‌گونه بیان نمودند که تقاضای سرمایهگذار که توسط نسبت اشتراک بیش‌ازحد (OSR) تعیین می‌شود، نقش تعدیل‌کننده‌ای را در افزایش اثر واگرایی سرمایه‌گذاران بر بازده اولیه ایفا می‌کند و آثار تعدیل در چند بازده اولیه متفاوت است.
لدتین و همکاران (2022) در پژوهشی با عنوان عدم تقارن، پراکندگی داراییها واگرایی باورها در بازار به این نتیجه رسیدند که واگرایی از نظر ارزش بهطور مثبت با تنوع جغرافیایی پورتفولیو، حضور ساختمان‌های بین‌المللی و اهرم شرکت مرتبط است. تمرکز پورتفولیو در بازارهای ثالث در مقابل دروازه هیچ تأثیری بر پراکندگی برآوردهای ارزش ندارد. همچنین واگرایی بیشتر در نظر تحلیلگران از ارزش، بازده سهام کمتر و نوسان بازده بیشتر را پیش‌بینی می‌کند.
سیلوا و سرکوئرا (2021) در تحقیقی با عنوان واگرایی عقاید و نوسانات خاص به این موضوع پرداخته‌اند. هدف اصلی این مطالعه پرداختن به ارتباط بین اختلاف‌نظر سرمایه‌گذاران و نوسانات خاص است. آن‌ها چهار پراکسی اختلاف‌نظر سرمایه‌گذاران و چهار معیار نوسانات خاص را در نظر گرفتند و از آزمون‌های اقتصادسنجی چندمتغیره برای ارزیابی ارتباط آن‌ها استفاده نمودند. تمرکز پژوهش بر شرکتهای بریتانیایی در بورس لندن است که یکی از بزرگ‌ترین بازارهای سهام در اروپا است. آن‌ها یک ارتباط مثبت و معنادار بین اختلاف‌نظر سرمایه‌گذاران و نوسانات خاص پیدا نمودند. همچنین اختلاف‌نظر سرمایه‌گذاران تأخیر یک‌سالۀ مربوط به نوسانات خاص هم‌زمان بیشتر است، حتی اگر نوسانات خاص تأخیری را کنترل نمایند و حتی اگر پروکسی برای اختلاف‌نظر سرمایه‌گذاران اختلاف‌نظرها را زمانی که نقدینگی نسبتاً زیاد است نشان دهد.
جیانینی و همکاران (2019) در پژوهشی با عنوان هم‌گرایی و واگرایی نظرهای سرمایه‌گذاران در مورد اخبار سود: شواهدی از یک شبکۀ اجتماعی این‌گونه بیان کردند که ما مجموعۀ دادۀ منحصربه‌فردی از پست‌های توییتر را جمع‌آوری می‌کنیم تا تغییر اختلاف‌نظر سرمایه‌گذاران در مورد اعلامیه‌های سود را بررسی کنیم و متوجه شدیم که نظرهای سرمایه‌گذاران می‌تواند هم‌گرا (کاهش اختلاف نظر) یا واگرا (افزایش اختلاف) در مورد اعلامیه‌های سود باشد. هم‌گرایی و واگرایی نظرها تأثیرات قابل‌توجهی بر حجم و بازده معاملات دارد. مطابق با پیش‌بینی‌های نظری، هم‌گرایی و واگرایی دیدگاه‌ها با واکنش حجم بیشتری به اخبار سود مرتبط است. درحالی‌که هم‌گرایی نظرها با بازده اعلام سود کمتر مرتبط است، اختلاف‌نظر با بازده اعلام درآمد بیشتر همراه است.
سارکار (2019) در پژوهشی با عنوان تناسب سیگنال و تأییدپذیری، واگرایی نظرهای سرمایه‌گذاران و کاهش قیمت اولیه این‌گونه بیان کردند که اکثر مطالعات گذشته در مورد پاسخ سرمایه‌گذاران به سیگنال‌ها یا اطلاعات در حین جمع‌آوری سرمایه مربوط به بررسی سوابق سطح متوسط نظرهای سرمایه‌گذاران است. بااین‌حال، دانش بسیار محدودی در مورد آنچه که ممکن است باعث هم‌گرایی یا اختلاف‌نظر سرمایه‌گذاران شود، وجود دارد. دامنۀ گسترش دانش با این واقعیت تأکید می‌شود که قیمت‌گذاری کمتر ازIPO، معیار کلیدی موفقیت افزایش سرمایه در IPOها، به‌جای سطح متوسط برآوردهای سرمایه‌گذاران از ارزش واقعی شرکت، توسط سطح واگرایی هدایت می‌شود. واگرایی بیشتر با سطوح پایین‌تر الف) تناسب سیگنال و ب) تأیید پذیری سیگنال تسریع می‌شود. من این ساختارها را با استفاده از ترکیبی از مدل‌سازی موضوع و تجزیه‌وتحلیل متنی مبتنی بر فرهنگ لغت به محتوای دفترچه IPO ترسیم می‌کنم.
صالحی و همکاران (1402) در پژوهشی با عنوان تأثیر واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران بر سرعت تعدیل اهرم مالی به سمت اهرم بهینه این‌گونه بیان کردند که پژوهش حاضر در پی ردیابی تأثیر واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران بر سرعت تعدیل اهرم مالی به سمت اهرم بهینه است. جهت سنجش سرعت تعدیل اهرم مالی از مدل الگوی تعدیل جزیی و واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران با استفاده از حجم معاملات غیرمنتظره به روش سیلویا و سرکوئرا (2021) سنجش شده است. با توجه به یافته‌ها مشاهده شد که بین واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران و سرعت تعدیل اهرم مالی رابطۀ مثبت وجود دارد و با تشدید اختلاف عقاید بین سرمایه‌گذاران، سرعت تعدیل اهرم مالی شرکت افزایش می‌یابد. پژوهش جاری مدارکی فراهم آورد که نشان می‌دهد اختلاف باورها و عقاید در بازار سرمایه می‌تواند مستقیماً بر مهم‌ترین رکن اساسی شرکتها (اهرم مالی) و سرعت دست‌یابی آن‌ها به اهرم مالی بهینه و سطح بدهی مطلوب تأثیرگذار باشد.
کوشککی و همکاران (1402) طی مطالعه‌ای به بررسی تأثیر واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران بر قیمت‌گذاری نادرست سهام با توجه به نقش کیفیت اطلاعات مالی و عدم تقارن اطلاعاتی در بازار سرمایۀ ایران پرداختند. نتایج حاصل از آزمون فرضیههای پژوهش نشان داد که واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران تأثیر مستقیم بر قیمت‌گذاری نادرست سهام دارد. ضمن اینکه تعامل عدم تقارن اطلاعاتی و کیفیت اطلاعات مالی با واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران بر قیمت گذاری نادرست سهام تأثیرگذار نمی‌باشد.
بشیری‌منش و همکاران (1401) طی پژوهشی نشان دادند که بیش‌اطمینانی مدیران، سطح قابلیت اتکای اطلاعات مالی و ارائۀ به موقع اطلاعات را کاهش می‌دهد. خودشیفتگی مدیران نیز منجر به کاهش قابلیت اتکای صورت‌های مالی شده و کاهش تأخیر در ارائۀ گزارش‌های مالی می‌شود. همچنین یافته‌های آنان نشان داد، بیش‌اطمینانی مدیران با سطح نگهداشت وجه نقد و سرمایهگذاری بیش‌از حد رابطۀ مثبت و معناداری دارد.
حمیدیان و اسحاقی (1401) طی پژوهشی به بررسی تأثیر قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی و ابهام در گزارشگری مالی بر ارتباط ارزشی سود و ارزش دفتری هر سهم پرداختند. نتایج نشان داد که سود و ارزش‌دفتری هر سهم دارای ارتباط ارزشی بوده و قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی، ارتباط ارزشی سود هر سهم را افزایش می‌دهد. ولی برخلاف مبانی نظری، قابلیت مقایسه، ارتباط ارزشی ارزش دفتری هر سهم را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر ابهام گزارشگری مالی، ارتباط ارزشی ارزش دفتری هر سهم ناشی از قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی را کاهش داده، ولی بر ارتباط ارزشی سود هر سهم ناشی از قابلیت مقایسه تأثیری ندارد.
زمانی و میرهکی (1401) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که مدیران به دلیل منافع شخصی و جلوگیری از نقض قراردادهای بدهی ممکن است اقدام به رفتارهای غیراخلاقی ازجمله استفاده از اقلام تعهدی غیرعادی و فعالیت‌های متقلبانه نمایند. همچنین نتایج نشان داد که خوش‌بینی سرمایه‌گذاران موجب کاهش پاک‌سازی‌های بزرگ به‌عنوان یکی از جنبه‌های مدیریت سود می‌گردد.
بشیری‌منش و شهنازی (1401) در پژوهشی این‌گونه بیان کردند رفتارهای احساسی و جمعی سرمایه‌گذاران منشأ بروز و پیدایش ناهنجاریهای متعددی نظیر حباب قیمتها و شکلگیری نوسانهای شدید در بازار می‌شود. همچنین مدیران سوگیریهای رفتاری نظیر بیش‌اطمینانی، کوته‌بینی و خودشیفتگی برخوردار دارند که منجر به ارائۀ تصویر مطلوب از واحد تجاری و تأخیر در ارائۀ اخبار بد و درنتیجه حباب قیمت سهام می‌شود.
تقی‌زاده و همکاران (1400) در پژوهشی این‌گونه بیان نمودند در مجموع توجه سرمایه‌گذاران دارای اثر منفی و معناداری بر رابطۀ بین بازده اولیه سهام و تفاوت دیدگاه‌های سرمایه‌گذاران دارای عرضه اولیه عمومی سهام دارد همچنین، مشارکت سرمایه‌گذاران خرد اثر مثبت و معناداری بر رابطۀ بین بازده اولیه و تفاوت دیدگاه‌های سرمایه‌گذاران دارای عرضۀ اولیه عمومی دارند.
حسنی و حاجی امیری (1400) طی پژوهشی به تحلیل رابطۀ بین سوگیریهای خوش‌بینی و بدبینی مدیران در پیش‌بینی سود و انحراف در گزارشگری مالی با تمرکز بر مدیریت سودهای گزارش شده پرداختند. نتایج نشان دادند بین سوگیری در پیش‌بینی سود و انحراف در گزارشگری مالی به واسطۀ به‌کارگیری رویۀ مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی، رابطۀ معنادار مثبتی وجود دارد. همچنین نوع سوگیری خوش‌بینانه و بدبینانه در پیش‌بینی سود، رابطۀ معنی‌داری با مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی دارند. به این ترتیب که انگیزۀ مدیران جهت ایجاد انحراف در گزارش سود در شرایط وقوع سوگیری خوش‌بینی، بیشتر از سوگیری بدبینی است. به علاوه، نتایج آزمون مقایسۀ میانگین‌‌ها نشان داد اختلاف معنی‌داری بین میانگین مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی در وضعیت‌‌های خوش‌بینی و بدبینی در پیش‌بینی سود توسط مدیران وجود دارد.
هاشمی و همکاران (1400) در پژوهشی با عنوان تأثیر قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی بر نوسانات ویژه بازده سهام با تأکید بر کیفیت گزارشگری مالی به این نتیجه رسیدند که قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی بر نوسانات ویژۀ بازده سهام تأثیر منفی و معناداری دارد؛ همچنین یافته‌های پژوهش نشان داد زمانی که کیفیت گزارشگری مالی ضعیف است، تأثیر قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی بر نوسانات ویژۀ بازده سهام قوی‌تر است. بهطور کلی این پژوهش بر مزایای قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی تأکید دارد. قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی ریسک عدم اطمینان نسبت به جریان‌های نقد و عملکرد آتی شرکت را کاهش می‌دهد و سبب می‌شود نوسانات ویژۀ بازده سهام کاهش یابد.
جهان‌بخش و فروغی (1399) طی پژوهشی به بررسی تأثیر قابل مقایسه بودن صورت‌های مالی بر نوسانهای ویژۀ بازده سهام با در نظر گرفتن نقش تعدیل‌کنندگی خطاهای پیش‌بینی سود پرداختند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که قابل مقایسه بودن صورت‌های مالی تأثیر معکوسی بر نوسانهای ویژه بازده سهام دارد. همچنین نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد خطاهای پیش‌بینی سود تأثیر معکوس قابل مقایسه بودن صورت‌های مالی بر نوسانهای ویژۀ بازده سهام را تعدیل می‌کند. روش این پژوهش از لحاظ هدف از نوع پژوهشهای بنیادی- تجربی است و از لحاظ ماهیت از نوع پژوهشهای توصیفی همبستگی می‌باشد.
درخشنده و علی‌احمدی (1396) طی پژوهشی به بررسی نقش افکار و عقاید سرمایه‌گذاران در خصوص آیندۀ بازار سرمایه و تأثیر آن بر روند قیمت و حجم معاملات بازار پرداختند. به منظور آزمون فرضیههای پژوهش از رگرسیون چندمتغیره و دادههای سری زمانی استفاده و نتایج پژوهش آنان حاکی از این است که باورهای خوش‌بینانه و بدبینانه سرمایه‌گذاران بر روند معاملات بازار به ترتیب تأثیر مثبت و منفی دارد. همچنین، نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که باورهای خوش‌بینانه و بدبینانه سرمایه‌گذاران بر روند قیمت بازار تأثیر معنی‌دار ندارد.
فاتحی (1395) در پژوهشی به بررسی تأثیر کیفیت گزارشگری مالی بر نوسانات بازده غیرمتعارف سهام شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش وی نشان داد که با احتمال 95 درصد کیفیت گزارشگری مالی تأثیر معکوس و معنی‌دار بر نوسانات بازده غیرمتعارف سهام دارد ولی رشد درآمد و متغیرهای کنترلی شامل اندازۀ شرکت، اهرم مالی و نوع صنعت تأثیر مثبت، مستقیم و معنی‌داری بر نوسانات بازده غیرمتعارف سهام دارند و همچنین جریان نقدی عملیاتی تأثیر مثبت و مستقیم و غیرمعناداری بر نوسانات بازده غیرمتعارف سهام دارد.
قالمق و همکاران (1395) در پژوهشی این‌گونه بیان کردند که سواد مالی و تورش‌‌های رفتاری، دو عامل بسیار مهم تأثیرگذار بر تصمیم‌های و رفتارهای مالی سرمایه‌گذاران است. آنان در پژوهش خود به بررسی رابطۀ بین میزان سواد مالی سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران و تورش‌‌های رفتاری آن‌ها می‌پردازد و هدف اصلی پژوهش را معرفی معیارهایی برای سنجش میزان سواد مالی سرمایه‌گذاران و سپس بررسی رابطۀ آن با تورش‌‌های رفتاری می‌دانند. نتایج تجزیه‌وتحلیل داده‌ها حاکی از این مطلب بود که بین میزان سواد مالی سرمایه‌گذاران و سوگیریهای رفتاری آن‌ها رابطۀ معناداری در جهت مثبت وجود دارد.
کریمی و رهنمایرودپشتی (1394) در پژوهشی ارتباط بین تورش‌‌های رفتاری و انگیزه‌های مدیریت سود بین تحلیلگران مالی، حسابداران و حسابرسان را ارزیابی کرده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بین ماکیاولیسم (فرصتطلبی) و مدیریت سود کارا و فرصتطلبانه رابطۀ مستقیم معنی‌دار وجود داشته و هرچه فرد فرصت‌‌طلب‌تر باشد بیشتر اقدام به مدیریت سود کارا و فرصتطلبانه می‌کند. حسابرسان زیان‌گریزتر از تحلیلگران مالی و تحلیلگران مالی خوش‌بین‌تر از حسابرسان می‌باشند. حسابرسان نسبت به سایر مشاغل مورد بررسی به ندرت تمایل به مدیریت سود دارد.
فرضیههای پژوهش
فرضیههای پژوهش به شرح زیر است:
فرضیۀ اول: رفتار فرصتطلبانۀ مدیران از طریق مدیریت واقعی سود بر واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران در تعیین ارزش ذاتی سهام حین اخذ تصمیم سرمایهگذاری تأثیر معنادار دارد.
فرضیۀ دوم: رفتار فرصتطلبانۀ مدیران از طریق بیش‌اطمینانی در تصمیم‌گیری بر واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران در تعیین ارزش ذاتی سهام حین اخذ تصمیم سرمایهگذاری تأثیر معنادار دارد.
فرضیۀ چهارم: قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی رابطۀ میان رفتار فرصتطلبانۀ مدیران از طریق بیش‌اطمینانی در تصمیم‌گیری و واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران در تعیین ارزش ذاتی سهام حین اخذ تصمیم سرمایهگذاری را تعدیل می‌کند.
با مطالعه و بررسی پیشینۀ نظری و تجربی موضوع پژوهش، چارچوب مفهومی پژوهش به شرح شکل(1) ذیل تدوین ارائه می‌گردد:
مدل(1) مفهومی پژوهش
روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ هدف، پژوهشی کاربردی است. چون این تحقیق به توصیف شرایط موجود می‌پردازد بدون هیچ‌گونه دخل و تصرف این پژوهش از نظر شیوۀ اجرا پژوهشی توصیفی-علی است. همچنین از نظر شیوۀ گردآوری داده‌ها از نوع تاریخی (پس‌رویدادی) و نوع جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات کتابخانه‌ای می‌باشد. اطلاعات موردنیاز تحقیق از منابع مختلف جمع‌آوری شد و موارد مربوط به نظریه‌ها متون مکتوب و مقالات سایتی جمع‌آوری می‌گردد. از دادههای شرکتها در بورس و سی‌دی‌های مربوط استفاده و با نرم‌افزار ایویوز 10 تحلیل شده‌اند.
در این تحقیق براي اینکه نمونۀ آماري يک نماينده مناسب از جامعل آماري موردنظر باشد، از روش حذف سیستماتیک استفاده شده است. براي اين منظور پنج معيار زیر در نظر گرفته شده و درصورتی‌که شرکتی کلیۀ معیارها را احراز کرده باشد به‌عنوان نمونۀ تحقیق انتخاب شده و مابقی حذف می‌شوند که نهایتاً 134 شرکت به عنوان نمونه نهایی انتخاب شد. روند انتخاب نمونه در به شرح زیر می‌باشد:
1. شرکتها قبل از سال 1392 در بورس پذیرش شده باشند و تا سال 1401 از بورس اوراق بهادار تهران خارج نشده باشند؛
2. به لحاظ قابلیت مقایسه، سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفندماه باشد و شرکت طی بازۀ زمانی 1392 تا 1401 سال مالی و نوع فعالیت خود را تغییر نداده باشد؛
3. به لحاظ ساختار گزارشگری جداگانه‌ای که شرکتهای سرمایهگذاری و واسطه‌گری مالی (لیزینگ‌ها و بیمه‌ها، هلدینگ‌ها، بانک‌ها و مؤسسات مالی) دارند از نمونه حذف می‌شوند؛
4. اطلاعات مالی آن‌ها در بازۀ زمانی 1392 تا 1401 در دسترس باشد؛
5. شرکتها وقفۀ معاملاتی بیش از 6 ماه نداشته باشند؛
6. اطلاعات شرکتها جهت متغیرهای پژوهش در دسترس باشند.
مدل(1) رگرسیونی آزمون فرضیههای مربوط به رفتارهای فرصتطلبانۀ مدیران و واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران(فرضیۀ اول و دوم)
مدل (1)
مدل(2) رگرسیونی آزمون فرضیههای مربوط به نقش تعدیلگری قابلیت مقایسه در رابطۀ بین سوگیریهای رفتاری مدیران و واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران (فرضیۀ سه و چهار)
مدل(2)
نحوۀ سنجش متغیرهای تحقیق
متغیر وابسته: واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران (ABVOL)
واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران (که با شاخص حجم معاملات غیرمنتظره اندازه‌گیری می‌شود) به پیروی از سیلوا و سرکوئرا (2021) شاخص اندازه‌گیری واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران؛ حجم معاملات غیرمنتظره به شرح زیر می‌باشد:
که در آن:
VOL: نسبت سهام معامله‌شده به‌کل سهام شرکت.
MKT_VOL: نسبت کل حجم سهام معامله‌شده در بازار به‌کل سهام موجود در بازار.
FIRM_AVG_VOL: میانگین VOL در سطح شرکت.
MKT_AVG_VOL: میانگین MKT_VOL در سطح بازار.
متغیرهای مستقل پژوهش: رفتارهای فرصتطلبانۀ مدیریت
برای سنجش ویژگیهای نامطلوب رفتاری مدیریت از رفتار فرصتطلبانۀ مدیران که از دو عامل مدیریت سود واقعی (RM) و بیش‌اطمینانی مدیران (OCD) برای نشان دادن فرصتطلبی مدیران استفاده می‌شود که محاسبات آن‌ها به شرح زیر است:
مدیریت سود واقعی (RM)
برای نشان دادن مدیریت سود واقعی از هزینه تولید غیرعادی استفاده می‌شود. تولید غیرعادی را از طریق مدل زیر محاسبه می‌شود:
: هزینه تولید شرکت i در پایان سال t و نتیجه بهای تمام‌شدۀ کالای فروش‌رفته و اضافه شدن تغییرات در موجودی کالا است.
: تغییرات فروش شرکت i در پایان سال t.
: تغییرات فروش شرکت i در پایان سال t-1.
: باقیماندل مدل که نشان‌دهندۀ هزینه تولید غیرعادی است.
بیش‌اطمینانی مدیریت (OCD)
به تبعیت از پژوهش وانگ و همکاران (2018)، حساس یگانه و همکاران (1394) و رامشه و ملانظری (1393) برای محاسبۀ بیش‌اطمینانی مدیران از مازاد سرمایهگذاری شرکت جهت سنجش بیش‌اعتمادی مدیران استفاده می‌شود. بدین‌گونه که در شرکت‌هایی که داراییها با نرخ بیشتری نسبت به فروش رشد می‌کنند، مدیران در مقایسه با همتایان خود در شرکت بیشتر سرمایهگذاری می‌کنند. برای این منظور مدل رگرسیونی زیر اجرا و باقیماندۀ مدل برای هر سال استخراج می‌گردد، سپس چنانچه باقیماندۀ مدل برای شرکتی بزرگ‌تر از صفر باشد به این معناست که در آن شرکت بیش‌ازحد سرمایهگذاری شده است؛ بنابراین اطمینان بیش‌ازحد مدیریتی متغیری مجازی (0 و 1) است که اگر باقیماندۀ مدل مزبور برای هرسال-شرکت بزرگ‌تر از صفر باشد، برابر با کد (1) وگرنه (0) خواهد بود (رضایی پیته نوعی و همکاران، 1398).
که در مدل فوق:
: رشد داراییهای شرکت است که حاصل میزان تغییرات داراییها نسبت به سال گذشته است.
: رشد فروش شرکت است که حاصل تغییرات فروش نسبت به دورۀ قبل است.
قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی FSC
برای اندازه‌گیری و سنجش قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی به تبعیت از دی فرانکو (2011) رگرسیون زیر را برای هرسال- شرکت با استفاده از دادههای سری زمانی شش‌ماهه، برای دورۀ چهارساله اخیر منتهی به پایان سال t، برآورد می‌شود تا ضرایب a,b برای آن شرکت محاسبه شود. در رابطۀ زیر منظور از سود، سود خالص شش‌ماهه است که با توجه به ارزش بازار سرمایه در پایان دوره، مقیاس‌زدایی شده است. منظور از بازدهی، بازدهی طی نیم‌سال است.
که در آن 
سود خالص فصلی تقسیم بر ارزش بازار ابتدای دورل سهم شرکت و 
بازده سهام فصلی شرکت است .
در گام اول، برای هرسال – شرکت با استفاده از رابطۀ 1 و دادههای 8 نیم‌سال (نیم‌سال فعلی و 7 نیم‌سال قبل)، ضرایب a,b برای هر شرکت در هر سال، نشان‌دهندۀ ویژگی سیستم حسابداری آن شرکت در آن سال است. در گام بعدی، ضرایب a,b در رابطۀ 2 قرار گرفتند و سود مورد انتظار شرکت i برای آن سال، برآورد شد. اگر فرض بر مشابه بودن سیستم حسابداری دو شرکت i و j باشد، باید تخمین سود مورد انتظار شرکت i با استفاده از ضرایب a,b شرکت j خروجی (عدد) مشابهی را نشان دهد. (رابطه‌های 2 و 3)
در رابطۀ فوق:
E(Earnings)_iit سود پیش‌بینی‌شدۀ شرکت i در دورۀ t با استفاده از تابع حسابداری شرکت i و E(Earnings)_ijt سود پیش‌بینی‌شدۀ شرکت i در دورۀ t با استفاده از تابع حسابداری شرکت j است.
پس از محاسبۀ مقادیر فوق، میانگین تفاوت در مقادیر سود پیش‌بینی‌شده بیانگر تفاوت در تابع حسابداری دو شرکت است؛ بنابراین قرینل آن، میزان شباهت و قابلیت مقایسۀ بین دو شرکت را به شرح رابطۀ زیر نشان می‌دهد:
که در رابطۀ فوق، 
قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی بین دو شرکت iو j در سال t است. لذا با همین روش برای هر سال و برای هر جفت شرکتi با شرکتهای j عضو یک صنعت، معیار محاسبه می‌شود.
متغیرهای کنترلی پژوهش
اندازۀ شرکت (SIZE): لگاریتم طبیعی کل داراییها.
استقلال مدیران (Boardind): نسبت اعضای غیرموظف هیئت‌مدیره به‌کل اعضا.
زیان‌ده بودن شرکت (LOSS): متغیر کیفی دوارزشی که اگر سود خالص شرکت منفی باشد کد (1) وگرنه (0) است.
فرصت رشد (BTMratio): برای محاسبۀ این متغیر از تقسیم ارزش بازار سرمایه بر ارزش دفتری سرمایه در پایان سال مالی استفاده شده است.
سرمایه‌گذاران نهادی (INST): به سرمایه‌گذارانی مانند بانک‌ها، بیمه‌ها و شرکتهای سرمایهگذاری و اشخاص و شرکت‌هایی که بیش از 5 درصد سهام شرکت را در اختیار داشته باشند، سهام‌داران نهادی گویند که از درصد سهام در اختیار این گروه به‌عنوان سرمایه‌گذاران نهادی استفاده شده است.
نقدینگی (Cash): نسبت وجه نقد عملیاتی به‌کل داراییها.
عمر شرکت (AGE): لگاریتم طبیعی سال تأسیس شرکت از سال موردنظر.
اهرم مالی (LEV): کل بدهی تقسیم بر کل داراییها.
نرخ بازده سهام (RET): قیمت سهام منهای قیمت دورۀ قبل به‌علاوه عایدات سهام تقسیم بر قیمت دورۀ قبل.
یافته‌های پژوهش
نتیجۀ آزمون فرضیههای اول و دوم پژوهش
در فرضیۀ اول و دوم پژوهش تأثیر رفتار فرصتطلبانۀ مدیریت از طریق مدیریت واقعی سود و بیش‌اطمینانی مدیران بر واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران سنجیده می‌شود که نتایج حاصل از آزمون فرضیههای پژوهش به شرح جدول(1) است:
جدول(1). نتیجۀ آزمون فرضیههای اول و دوم پژوهش
| ||||||
متغیرها | نماد | ضرایب | خطای استاندارد | آمارۀ t | معناداری | VIF |
مدیریت سود واقعی | RM | 13/0 | 062/0 | 19/2 | 028/0 | 78/1 |
بیش‌اطمینانی مدیریت | OCD | 052/0 | 016/0 | 10/3 | 001/0 | 27/1 |
اندازۀ شرکت | SIZE | 010/0 | 013/0 | 75/0 | 44/0 | 19/1 |
استقلال هیئت‌مدیره | Board-ind | 12/0 | 039/0 | 15/3 | 001/0 | 09/1 |
زیان‌ده بودن شرکت | LOSS | 040/0- | 034/0 | 17/1- | 23/0 | 19/1 |
رشد شرکت | BTMratio | 023/0 | 005/0 | 07/4 | 0000/0 | 36/1 |
سرمایه‌گذاران نهادی | Inst | 067/0- | 029/0 | 27/2- | 023/0 | 20/1 |
نقدینگی | CASH | 038/0- | 058/0 | 64/0- | 51/0 | 36/1 |
عمر شرکت | Age | 041/0- | 023/0 | 73/1- | 083/0 | 09/1 |
اهرم مالی | LEV | 039/0- | 048/0 | 80/0- | 41/0 | 49/1 |
نرخ بازده سهام | RET | 012/0 | 014/0 | 84/0 | 40/0 | 31/1 |
- | AR(1) | 28/0 | 13/0 | 05/2 | 039/0 | - |
عرض از مبدأ | 12/0- | 30/0 | 41/0- | 67/0 | - | |
ضریب تعیین | 22/0 | |||||
دوربین واتسون | 84/1 | |||||
آمارۀ F | 375/29 | |||||
سطح معناداری | 0000/0 | |||||
نتایج جدول فوق نشان می‌دهد که متغیر مدیریت سود واقعی با ضریب مثبت (13/0) و سطح معناداری کمتر از 5 درصد (028/0) رابطۀ مستقیم با واگرایی رفتار و عقاید سرمایه‌گذاران دارد؛ بنابراین فرضیۀ اول پژوهش در سطح خطای 5 درصد رد نمی‌شود.
بیش‌اطمینانی مدیران با ضریب مثبت (052/0) و سطح معناداری کمتر از 5 درصد (001/0) رابطۀ مستقیم با واگرایی رفتار و عقاید سرمایه‌گذاران دارد؛ بنابراین فرضیۀ دوم پژوهش در سطح خطای 5 درصد رد نمی‌شود.
ضریب تعیین برابر با 22 درصد می‌باشد که نشان می‌دهد متغیرهای مستقل و کنترلی موجود در مدل توانستهاند 22 درصد از تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند. همچنین مقدار دوربین واتسون برابر عدد 84/1 می‌باشد و ازاین‌رو که مابین عدد 50/1 تا 50/2 است، نشان می‌دهد که بین جملات اخلال مدل خودهمبستگی شدیدی وجود ندارد. آمارۀ هم‌خطی زیر عدد 5 می‌باشد که نشان می‌دهد همبستگی شدید بین متغیرهای پژوهش وجود ندارد. آمارۀ آزمون (F) با سطح معناداری زیر 5 درصد نشان‌دهندۀ برخورداری مدل پژوهش از برازش مناسب است.
نتیجۀ آزمون فرضیههای سوم و چهارم پژوهش
در فرضیۀ سوم و چهارم نقش میانجی قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی بر رابطۀ بین رفتار فرصتطلبانۀ مدیریت از طریق مدیریت واقعی سود و بیش‌اطمینانی مدیران و واگرایی عقاید سرمایه‌گراران سنجیده می‌شود که نتایج حاصل از آزمون فرضیههای پژوهش به شرح جدول(2) به شرح ذیل است:
| جدول(2). نتیجۀ آزمون فرضیههای سوم و چهارم پژوهش | ||||||
|
| ||||||
متغیرها | نماد | ضرایب | خطای استاندارد | آمارۀ t | معناداری | VIF | |
مدیریت سود واقعی | RM | 17/0 | 096/0 | 81/1 | 069/0 | 20/2 | |
بیش‌اطمینانی مدیریت | OCD | 010/0- | 016/0 | 66/0- | 50/0 | 08/1 | |
قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی | FSC | 051/0 | 064/0 | 80/0 | 42/0 | 08/1 | |
تعامل مدیریت سود و قابلیت مقایسه | RM×FSC | 81/0- | 057/0 | 11/14- | 0000/0 | 04/1 | |
تعامل بیش‌اطمینانی و قابلیت مقایسه | OCD×FSC | 76/0- | 044/0 | 32/17- | 0000/0 | 22/1 | |
اندازۀ شرکت | SIZE | 014/0 | 008/0 | 67/1 | 093/0 | 23/1 | |
استقلال هیئت‌مدیره | Board-ind | 11/0 | 034/0 | 25/3 | 001/0 | 12/1 | |
زیان‌ده بودن شرکت | LOSS | 022/0 - | 030/0 | 73/0- | 46/0 | 23/1 | |
رشد شرکت | BTMratio | 020/0 | 004/0 | 35/4 | 0000/0 | 40/1 | |
سرمایه‌گذاران نهادی | Inst | 044/0- | 018/0 | 33/2- | 019/0 | 24/1 | |
نقدینگی | CASH | 001/0- | 046/0 | 032/0- | 97/0 | 40/1 | |
عمر شرکت | Age | 021/0- | 019/0 | 08/1- | 27/0 | 15/1 | |
اهرم مالی | LEV | 019/0- | 036/0 | 53/0- | 59/0 | 50/1 | |
نرخ بازده سهام | RET | 006/0 | 011/0 | 56/0 | 57/0 | 32/1 | |
| AR(1) | 27/0 | 14/0 | 88/1 | 060/0 | - | |
عرض از مبدأ | 24/0- | 19/0 | 28/1- | 19/0 | - |
ضریب تعیین | 55/0 | ||||
دوربین واتسون | 87/1 | ||||
آمارۀ F | 487/61 | ||||
سطح معناداری | 0000/0 | ||||
[1] . دانشجوی دکتری گروه حسابداری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران ( mohsen.tohidloo@yahoo.com).
[2] . استادیار، گروه حسابداری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران (نویسندۀ مسئول) ( ali.bayat22@yahoo.com).
[3] . استادیار، گروه حسابداری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران (ali_mohammadi93@yahoo.com).
[4] . استادیار، گروه حسابداری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران (vahab.rostami@pnu.ac.ir).
DOI: 10.30486/FBRA.1403.1105071 DOI:
نتایج جدول فوق نشان می‌دهد که تعامل دو متغیر فرصتطلبی مدیریت با مدیریت واقعی سود و قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی با ضریب منفی (81/0-) و سطح معناداری کمتر از 5 درصد (0000/0) بر واگرایی عقاید و رفتار سرمایه‌گذاران تأثیرگذار است؛ بنابراین فرضیۀ سوم پژوهش در سطح خطای 5 درصد رد نمی‌شود.
تعامل دو متغیر فرصتطلبی مدیریت با بیش‌اطمینانی در تصمیم‌های و قابلیت مقایسۀ صورت‌های مالی با ضریب منفی (76/0-) و سطح معناداری کمتر از 5 درصد (0000/0) بر واگرایی عقاید و رفتار سرمایه‌گذاران تأثیرگذار است؛ بنابراین فرضیۀ چهارم پژوهش در سطح خطای 5 درصد رد نمی‌شود.
ضریب تعیین برابر با 46 درصد می‌باشد که نشان می‌دهد متغیرهای مستقل و کنترلی موجود در مدل توانستهاند 46 درصد از تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند. همچنین مقدار دوربین واتسون برابر عدد 91/1 می‌باشد و ازاین‌رو که مابین عدد 50/1 تا 50/2 است، نشان می‌دهد که بین جملات اخلال مدل خودهمبستگی شدیدی وجود ندارد. آمارۀ هم‌خطی زیر عدد 5 نشان‌دهندۀ نبود همبستگی شدید بین متغیرهای پژوهش است. آمارۀ آزمون (F) با سطح معناداری زیر 5 درصد نشان می‌دهد که مدل پژوهش از برازش مناسبی برخوردار است.
بحث و نتیجه‌گیری
یکی از مباحث مهم مطرح‌شده در حوزۀ سرمایهگذاری و مدیریت مالی اطمینان داشتن به شرکتی است که سرمایهگذاری در آن انجام می‌شود. وجود ابزار و شیوه‌ای مناسب برای ارزیابی وضعیت مالی شرکتها واحدهای سرمایه‌پذیر نیز از مسائل مهمی است که می‌تواند در اتخاذ تصمیم‌های اقتصادی مؤثر باشد معمولاً ارزیابی مدیریت سود واقعی، رفتار فرصتطلبانه را آشکار می‌کند و سرمایه‌گذاران، بی‌کفایتی در استفاده از منابع را خواهند دید و این نوع مدیریت سود، یکی از پیامدهای مهم تضاد منافع بین سهام‌داران و مدیران است. مدیریت سود اقلام واقعی به‌عنوان گذر از رویه‌های عملیاتی عادی با هدف رسیدن به اهداف سود کوتاه‌مدت می‌باشد و از طرق مختلفی به وجود می‌آید که عبارت‌اند از دستکاری هزینههای اختیاری، تولید اضافی، تخفیفات قیمتی فروش، تغییر زمان فروش داراییها، فروش اوراق قابل معامله که همگی به خاطر افزایش سود سازمان انجام می‌شود. گواه مطلب فوق نتایج حاصل‌شده در تحقیق است که نشان داد که مدیریت سود واقعی تأثیر مستقیم در تشدید واگرایی عقاید بین سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه دارد. درواقع زمانی که مدیران از ابتدا به‌گونه‌ای برنامهها را مدون نمایند که سود شرکت را از طریق اقلام واقعی مدیریت نمایند، درنهایت رقمی که در صورت‌های مالی به دست سرمایهگذار و ذی‌نفعان خواهد رسید گویای توان مالی واقعی شرکت نخواهد بود و بدین‌گونه می‌تواند ایجاد نارضایتی و تشدید اختلاف عقاید سرمایه‌گذاران نماید. نتایج حاصل‌شده با نتایج پژوهش (پنگ و همکاران، 2016) و (سیلویا و سرکوئرا، 2021) همسو است. اطمینان بیش‌ازحد، خوش‌بینی دربارل توانایی شخصی برای موفقیت درنتیجه تلاش‌های خود است. از آنجا که افراد اغلب، بیشتر از موارد انتظار خود شکست می‌خورند، یادگیری منطقی در طول زمان، منجر به حذف اطمینان بیش‌ازحد می‌شود؛ بنابراین، طبیعت برای موفقیت نظریۀ خودفریبی باید سازوکاری فراهم کند که در فرایند یادگیری سوگیری ایجاد کند. این موضوع با سوگیری خودبهبودی سازگار است که براساس این سوگیری افراد تمایل دارند نتایج خوب را به توانایی‌های خود و نتایج بد را به شرایط و عوامل بیرونی نسبت دهند. بودن ویژگی بیش‌اطمینانی در مدیران بر نحوة شناسایی سود و زیان و مبلغ دفتری داراییها و بدهی‌ها تأثیر می‌گذارد. مدیران بیش‌اطمینان، بازده آتی پروژه‌های سرمایهگذاری شرکت را بیشتر برآورد می‌کنند؛ بنابراین ممکن است شناسایی زیان را به تأخیر بیندازند و برآوردهای خوش‌بینانه‌ای در تعیین ارزش داراییهای جاری یا بلندمدت داشته باشند. مدیران بیش‌اطمینان در نتیجة این باور که آن‌ها اطلاعات ویژه‌ای در اختیار دارند (که دیگران ندارند)، دقت اطلاعات خود و به‌تبع آن سودها و جریان‌های نقدی آتی واحد تجاری خود را بیش‌ازحد تخمین می‌زنند و چشم‌انداز مثبتی از ریسك و بازده آینده شرکت دارند. مالی رفتاری، ترکیب اقتصادهای کلاسیک و مالی با علوم روان‌شناسی و تصمیم‌گیری است که سعی بر تبیین و تشریح دلایل برخی ناهنجاریهای گزارش‌شده در ادبیات مالی دارد. در آزمون‌های آماری مشاهده گردید که بیش‌اطمینانی مدیریت رابطۀ مستقیم با تشدید واگرایی در رفتار و عقاید سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه دارد. مدیران بی‌اطمینان با به خطر انداختن اصل سرمایۀ سرمایه‌گذاران و همچنین عدم بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها در پروژه‌هایی با بهره‌وری اندک به‌نوعی موجب تشدید اختلاف‌نظر بین عقاید سرمایه‌گذاران خواهند شد. نتایج حاصل‌شده به‌نوعی مکمل نتایج پژوهش (پنگ و همکاران، 2016) و (سیلویا و سرکوئرا، 2021) است.
کیفیت اطلاعات در گزارشگری مالی شرکتها نقش مهمی در روند تصمیم‌گیری کاربران اطلاعات حسابداری دارد. بااین‌حال، استدلال می‌شود که شرکتها ممکن است از دستکاری سود و تقلب در ارقام صورت‌های مالی، برای پنهان‌کاری عملکرد ضعیف خود استفاده کنند. این امر به جهت عادی نشان دادن عملکرد شرکت و حفظ وجهۀ شرکت برای دوره‌های آتی می‌باشد. همین رفتارهای مالی ممکن است در آینده عواقب ناگواری را برای شرکت در پی داشته باشد. در همین حال، صورت‌های مالی جلوه‌ای از عملکرد مدیران شرکتها و عملکرد آن‌ها در شرکتها می‌باشند. استانداردها به مدیران اجازه می‌دهد تا از اختیارات خود در گزارشگری مالی استفاده کنند و از آنجا که حسابرسی شرکتها اکثراً با اشکالاتی مواجه است، مدیران از تجربۀ خود که در سال‌های قبل کسب کرده‌اند می‌توانند استفاده کنند که صورت‌های مالی را به‌گونه‌ای که صلاح می‌بینند به بازار ارائه نمایند. با بررسی روابط آماری حاصل‌شده مشاهده گردید که درواقع تعامل مدیریت سود واقعی (هزینۀ تولید غیرعادی) و کیفیت اطلاعات مالی تأثیر معکوس بر واگرایی رفتار سرمایه‌گذاران دارد. درواقع زمانی که اطلاعات مالی شرکت از کیفیت زیادی برخوردار باشد می‌تواند هزینههای تولید غیرعادی را در تعامل با خود کنترل نماید که بر واگرایی عقاید تأثیر معکوس خواهد داشت؛ اما در طرف دیگر مشاهده گردید که تعامل کیفیت اقلام تعهدی با بیش‌اطمینانی مدیران تأثیری بر واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران ندارد. نتایج حاصل‌شده به‌نوعی مکمل نتایج پژوهش (پنگ و همکاران، 2016) و (سیلویا و سرکوئرا، 2021)، (بشیری‌منش و همکاران، 1401) و (رحمانیان کوشککی و صفار، 1402) است.
بهطور خلاصه، قابلیت مقایسه بیان می‌دارد كه صورت‌های مالی به‌گونه‌ای باشد تا بتوان آن‌ها را با هم مقایسه كرد نه اینکه از روش‌های حسابداری مشابه و یکنواخت استفاده كرد. در برخی موارد اطلاعاتی كه از تفاوت‌ها می‌توان كسب كرد بیشتر از اطلاعاتی است كه از شباهتها به دست می‌آید البته به شرطی كه قابل توضیح باشد. قابلیت مقایسه فراتر از یکنواختی است. یکنواختی وسیله‌ای برای رسیدن به هدف است درصورتی‌که قابلیت مقایسه هدف نهایی است. فراهم آوردن شرایطی كه بتوان اطلاعات مالی دوره‌های مختلف یك واحد تجاری و یا اطلاعات مالی چندین واحد تجاری را با یکدیگر مقایسه كرد، باعث می‌شود تا استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی بتوانند نقاط قوت و ضعف وضعیت مالی واحد تجاری را بهطور نسبی ارزیابی كنند. نتایج آماری نشان داد که تعامل قابلیت مقایسۀ اطلاعات با مدیریت سود و همچنین تعامل این متغیر با بیش‌اطمینانی مدیران تأثیر معکوس بر واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران داشته و می‌تواند این تعاملات را به‌صورت معکوس تغییر دهد. درواقع زمانی که شرکت اطلاعاتی با قابلیت مقایسۀ زیاد به بازار عرضه نماید، تعامل این مهم با مدیریت سود می‌تواند دست‌کاری‌های مدیران را کمتر نماید و اختلاف عقاید در بازار را کاهش دهد. همچنین قابلیت مقایسۀ اطلاعات این محدودیت را برای مدیران ایجاد می‌نماید که سرمایه‌گذاری‌هایی با بازدهی بیشتر داشته و از سرمایه‌گذاری‌های با ریسک فراوان و بدون منفعت به جهت اینکه قرار است اطلاعاتی با کیفیت واضح به بازار عرضه گردد جلوگیری خواهد شد و همین عامل واگرایی عقاید را در بازار بین سرمایه‌گذاران کاهش خواهد داد. نتایج حاصل‌شده صورت مستقیم و غیرمستقیم همسو با نتایج پژوهش (پنگ و همکاران، 2016) و (سیلویا و سرکوئرا، 2021)، (بشیری‌منش و همکاران، 1401) و (رحمانیان کوشککی و صفار، 1402) است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده پیشنهاد می‌شود سازوکارهایی توسط سازمان بورس در راستای شفافیت اطلاعات صورت‌های مالی شرکتها با هدف کاهش اختلاف عقاید در بازار و ارائه مشوق‌‌های لازم در جهت افشای صحیح اطلاعات توسط سازمان بورس صورت پذیرد. همچنین محقان می‌توانند در راستای ادامۀ فرایند پژوهش موضوعاتی همچون بررسی تأثیر سوگیریهای رفتاری و اخلاقی مدیران در میزان وفاداری سهام‌داران شرکتها، بررسی تأثیر محافظه‌کاری حسابرسان بر میزان واگرایی عقاید سرمایه‌گذاران و بررسی تأثیر سرمایه روان‌شناختی و اثرات هوش معنوی و هیجانی بر سوگیریهای رفتاری مدیران را مورد پژوهش و تحقیق قرار دهند.
References
Aktas, N., Louca, C., & Petmezas, D. (2019). CEO overconfidence and the value of corporate cash holdings. Journal of Corporate Finance, 54, 85-106. Bashirimanesh, N., & Hossein, S. (2022). The Impact of Investor and Managers' Behavioral Bias on the Stock Price Bubble in capital market of Iran. Financial Knowledge of Securities Analysis, 15(53), 15-32. (In Persian). Kamyabi, Y., Shahsavari, M., & Salmani, R. (2016). Study Of The Relationship Between Real Earnings Management And Cost Of Equity With Emphasis On The Effect Of Accrual Earnings Management. The Iranian Accounting And Auditing Review, 23(1), 19-38. (In Persian). Raee, R., Eslami, B. G. R., & Mirzabayati, M. (2011). Stock Valuation And Behavioural Heterogeneity In Tehran Stock Exchange. Journal Of Accounting Knowledge, 2(5), 103-126. (In Persian). Rahmanian Koushkaki, A., & Saffar, A. (2023). The effect of divergent opinions of investors on the incorrect pricing of stocks with regard to the role of financial information quality and information asymmetry in the Iranian capital market. Journal of Accounting Advances, 15(1), 147-174. (In Persian).Zamani, S., & Miraki, M. (2022). Impact of Investor Optimism on Accounting Misconduct: Evidence From fraud and Big-Bath Accounting. g. Applied Research in Financial Reporting, 11(1), 77-113(In Persian).