کد مقاله : 140211231039240 بازدید : 697 صفحه: -

نوع مقاله: پژوهشی

تفکر نئولیبرالیسم و تجاری سازی حرفه حسابرسی: شواهدی از بخش خصوصی حسابرسی

محورهای موضوعی : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداری

الهه زارع ابراهیم آبادی ¹ , بهمن بنی مهد ² , مهدی مرادزاده فرد ³ , قدرت الله طالب نیا ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه حسابداری، واحد کرج، ،دانشگاه آزاد اسلامی، البرز، ایران
3 - دانشیار گروه حسابداری، واحد کرج ، دانشگاه آزاد اسلامی، البرز، ایران
4 - دانشیار گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/02/09 تاریخ پذیرش : 1403/04/13 تاریخ انتشار : 1403/04/09

کلید واژه: نئولیبرالیسم , تجاری سازی , حرفه حسابرسی ,

چکیده مقاله :

تفکر نئولیبرالیسم، بر رقابت و خصوصی سازی فعالیت های اقتصادی و در نتیجه بر منافع فردی به جای منافع عموم تاکید می نماید. در مکتب نئولیبرالیسم ، فعالان اقتصادی برای حداکثر نمودن منافع خود ، باید مشتریان فعلی را حفظ و به دنبال جذب مشتریان جدید باشند. شواهد در بازار حسابرسی کشور نشان می¬دهد که موضوع حفظ و هم¬چنین جذب مشتری برای موسسات حسابرسی بسیار مهم است. از این رو ، هدف این پژوهش آن است تا در درجه اول سطح تفکر نئولیبرالیسم در حسابرسان را بررسی و در درجه دوم روابط میان تفکر نئولیبرالیسم و اثر آن بر تجاری¬سازی حرفه حسابرسی را مورد بررسی قرار دهد. جامعه آماری این پژوهش نمونه شامل حسابرسان شاغل در موسسات خصوصی حسابرسی است که نمونه ای به تعداد 129 از این جامعه انتخاب شده است. ابزار گردآوری داده ها نیز پرسش نامه است. آزمون فرضیه نیز بر اساس رگرسیون چند متغیره انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می‌¬دهدکه گرایش حسابرسان به تجاری¬سازی حرفه¬حسابرسی تحت تاثیر تفکر نئولیبرالیسم است و رابطه ای مثبت با آن دارد. هم¬چنین متغیرهای جنسیت ، سطح تحصیلات ، تجربه کاری و حسابدار رسمی بودن حسابرس بر تمایل حسابرسان به تجاری¬سازی حرفه حسابرسی تاثیر معنی¬داری ندارد. واژه های کلیدی : نئولیبرالیسم ، تجاری سازی ، حرفه حسابرسی

چکیده انگلیسی:

Neoliberalism emphasizes on competition and privatization of economic activities and as a result on individual interests instead of public interests. In the school of neoliberalism, economic operators should maintain current customers and seek to attract new customers to maximize their benefits. The evidence in the Iranian audit market shows that the issue of retaining and also attracting clients is very important for audit firms. Therefore, the purpose of this research is to firstly examine auditors' perceptions of neoliberalism and secondly to examine the relationship between neoliberalism and its effect on the commercialization of the auditing profession. The statistical population of this sample study includes auditors working in private audit firms, and a sample of 129 was selected from this population. The data collection instrument is also a questionnaire. The hypothesis test is based on multivariate regression. The results of the research show that the tendency of auditors to commercialize the auditing profession is under the influence of neoliberalism and has a positive relationship with it. Also, the variables of gender, level of education, work experience, and being an official accountant of the auditor do not have a significant effect on the willingness of auditors to commercialize the auditing profession.

منابع و مأخذ:

منابع
آراد، حامد، مشعشعي، سيدمحمد و بيانفر، فاطمه. (1401). تجاري¬سازي حسابرسي و بهزيستي رواني حسابرسـان: تحليلـي از محيط حسابرسي ايران. بررسي¬هاي حسابداري و حسابرسي، 29(1):25-1
آرمسترانگ،گری و کاتلر،فیلیپ.(1389).اصول بازاریابی. مترجم مهدی زارع ، تهران: انتشارات مدیر فردا.
استگر،مانفرد بی و روی، راوی کی.(1401).نئولیبرالیسم درآمدی خیلی کوتاه، مترجم مسلم قربان بابایی، تهران: انتشارات لوگوس.
الیوت، کاترین و ورنون، کاترین.(2005). کتاب مباحثی در باب نظریه انتخاب عمومی. انتشارات مرکز پژوهش-های مجلس شورای اسلامی .چاپ اول، تابستان 1385.
امینی، سعید،جهانشاد،آزیتا،جنانی،محمدحسن و طالب نیا، قدرت اله.(1403). ارزش های انگیزشی و تجاری سازی در مؤسسات حسابرسی. فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت.13(2): 230-213.
باقرزادگان،رضا، مرادزاده فرد، مهدی، بنی مهد، بهمن و پورزمانی، زهرا.(1401). تاثیر نئولیبرالیسم بر قضاوت اخلاقی حسابرسان. نشریه علمی حسابداری و منافع اجتماعی، 12(4): 134-115.
زارع ابراهیم آبادی ، الهه ، بنی مهد، بهمن ، مرادزاده فرد، مهدی و طالب نیا ، قدرت الله (1402) منفعت¬طلبی؛ ارزش¬های انگیزشی و تجاری¬سازی حرفه حسابرسی: شواهدی از بخش خصوصی حسابرسی ؛ پژوهش های تجاری حسابداری ؛ مقاله پذیرفته شده و آماده انتشار
شاکری، عباس.(1387). اقتصاد کلان نظریه‌ها و سیاست‌ها. تهران: پارس نویسا. چاپ اول، ج۲، ۸91-۸78..
شجاع، نفیسه،بنی مهد، بهمن و وکیلی فرد، حمیدرضا .(1397). بررسی دیدگاه حسابرسان درباره فعالیت های بازاریابی. مجله های پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی. 10(38):46-31 .
صفرزاده،محمدحسین،هوشمند کاشانی،عباس وغلامی فتیده،اشکان(1402). بررسی رابطه بین تجاری سازی مؤسسه های حسابرسی و رفاه شخصی حسابرسان.مجله دانش حسابداری.14(1):214-191.
علیپور،عبدالحسین و آراد،حامد.(1401). اثر تجاری سازی موسسات حسابرسی و نقش تعدیل¬کنندگی هویت حسابرس. مطالعات اقتصاد، مدیریت مالی و حسابداری. 8 (4):59-48.
مشهدی قره قیه، هادی، بنی مهد، بهمن، فرقان دوست حقیقی، کامبیز، و مراد زاده فرد، مهدی. (1398). ماکیاولیسم, پول پرستی, فرهنگ مشتری مداری و خرید اظهار نظر حسابرسی از سوی صاحبکار. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 8(29 )، 161-173.
ملکی، دنیا و نیکومرام، هاشم .(1402). رابطه میان فریبکاری و منفعت طلبی در میان حسابرسان: شواهدی از حسابرسان شاغل در بخش دولتی و خصوصی ، دو فصلنامه علمی حسابداری ارزشی و رفتاری ، دوره 8 شماره 15 ، مقاله آماده انتشار
موسوی،آرش، برادران نیکو، محمد امین و عظیمی، ناصر علی.(1401). سرنوشت آکادمی مرتونی در عصر تجاری سازی و نئولیبرالیسم علمی.راهبرد فرهنگ. شماره 57. 92-63.
Alberti,c.t. Jean C. Bedard, Olof Bik and Ann Vanstraelen.(2022). Audit Firm Culture: Recent Developments and Trends in the Literature. European Accounting Review, Taylor & Francis Journals, vol. 31(1), pages 59-109, January.
Alon,A. Andrea Mennicken, and Anna Samsonova-Taddei.(2019). Dynamics and Limits of Regulatory Privatization: Reorganizing audit oversight in Russia. Volume 40, Issue 8. https://doi.org/10.1177/0170840619850587
Armstrong, P., A., Glyn, J. Harrison. (1991). Capital-ism since 1945. NY: Blackwell.
Baffoe, G.(2023). Neoliberal urban development and the polarization of urban governance. journal homepage: www.elsevier.com/locate/cities.
Bay-Cheng, L. Caroline C. Fitzb, Natalie M. Alizagab, Alyssa N. Zuckerbc.(2015). TrackingHomoOeconomicus:DevelopmentoftheNeoliberalBeliefs Inventory . JournalofSocialandPoliticalPsychology. Vol. 3(1), 71–88.
Bevilacqua, E. (2022). Emotional foundations of the market: Sympathy and self-interest , PP. 1-9Front. Sociol. 7:1054291. doi: 10.3389/fsoc.2022.1054291.
Broberg, P., Umans, T., Skog, P. and Theodorsson, E. (2018). "Auditors’ professional and organizational identities and commercialization in audit firms", Accounting, Auditing & Accountability Journal, Vol. 31 No. 2, pp. 374-399. https://doi.org/10.1108/AAAJ-02-2014-1607
Broberg, P. Timurs Umans, Peter Skog and Emily Theodorsson.(2018). Auditors’ professional and organizational identities and commercialization in audit firms. Accounting, Auditing & Accountability Journal Vol. 31 No. 2. 374-399.
Che, L, J.Chistian Langli, T. Svanstrom.(2021). Are audit partners’ compensation and audit quality related to their consulting revenues?. J. Account. Public Policy.journal homepage: www.elsevier.com/locate/jaccpubpol.
Collin, S.-O. Y., Jonnergård, K., Qvick, P., Silfverberg, B., & Zabit, S. (2017). "Gendered career rein: A gender analysis of the certification process of auditors in Sweden",International Journal of Auditing, 11, 17-39.
Dermarkar, S. Hazgui, M. (2022). How auditors legitimize commercialism: A micro-discursive analysis. Critical Perspectives on Accounting, 83, 102228.
D, Ostry,J. Prakash Loungani, and Davide Furceri.(2016). Neoliberalism: Oversold? Finance & Development .38-41
Friedman,M.(1963). Inflation: Causes and Consequences. Asia Publishing House, New York.
Gaillard , S. David McGillivray.(2022). Eventful policies, public spaces and neoliberal citizenship: Lessons from Glasgow. journal homepage: www.elsevier.com/locate/cities
Hartwich L., Becker , J.C., (2019) Exposure to Neoliberalism Increases Resentment of the Elite via Feelings of Anomie and Negative Psychological Reactions , Journal of Social Issues, Vol. 75, No. 1, 2019, pp. 1--21
Harvey, D. (2005). A brief history of NEOLIBERALISM. Oxford: Oxford University Press.
Hendrikse,R.(2018). Neo-illiberalism. Geoforum . https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2018.07.002
Kaszynska , p.(2023). Value in Design: Neoliberalism versus Pragmatism. http://www.sciencedirect.com/journal/she-ji-the-journal-of-design-economics-and-innovation.
Kuttner , R.(2019). Neoliberalism: political success , Economic failure.
Manning, L.(2022). Neoliberalism What it is, whit Examples and pros and cons .https://www.investopedia.com.
Niskamen,W.A.(1973).Bureaucracy : Servant or master London: Institute of Economic Affairs.
Peck, J., 2010a. Constructions of Neoliberal Reason. Oxford University Press, Oxford. Peck, J., 2010b. Zombie neoliberalism and the ambidextrous state. Theoret. Criminol. 14 (1), 104–110
Ponomareva,Y. Timur Uman and Pernilla Broberg and Emmy Vinberg and Karoline Karlsson.(2020). Commercialization of audit firms and auditors’ subjective well-being. Meditari Accountancy Research, Emerald Group Publishing Limited, vol. 28(4), 565-585.
S..J.(2022).Public choice theory. https://www.econlib.org. Shaw
Sikka, P. (2015). The corrosive effects of neoliberalism on the UK financial crises and auditing practices: A dead-end for reforms. Accounting Forum, 39 (1), 1-18.
Stewart, B. (2002). Marketing Professional Services-how to win new clients and keep the ones you have. Toronto: The Canadian Institute of Chartered Accountants.
Vallier ,K . (2021). Stanford Encyclopedia of philosophy , Neoliberalism .
Wang, W., Cao, D. and Ameen, N. (2023), "Understanding customer satisfaction of augmented reality in retail: a human value orientation and consumption value perspective", Information Technology & People, Vol. 36 No. 6, pp. 2211-2233. https://doi.org/10.1108/ITP-04-2021-0293
Wang, T., Han, L., Yang, Z. and Jia, Y. (2023), "The effect of cultural differences on the relationship between contract governance and opportunism", European Journal of Marketing, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print. https://doi.org/10.1108/EJM-03-2022-0145
Zhang, Y. Jane Andrew.(2021). Financialisation and the Conceptual Framework: An update , Critical Perspectives on Accounting, https://doi.org/10.1016/j.cpa.2021.102322

متن کامل:

Financial and Behavioral Researches in Accounting

Vol. 4, No. 1, Ser No. (12), Spring 2024, pp.104-118

Neoliberalism and The Commercialization of The Auditing Profession: Evidence from The Private Sector of Auditing

Elaheh Zare Ebrahimabadi ¹, Bahman Banimahd² , Mehdi Moradzadehfard³, Ghodraollah Talebnia ⁴

Received: 2024/04/28

Accepted: 2024/06/19

Extended Abstract

Background and Purpose: The establishment of the Iranian Association of Certified Accountants and the subsequent increase in the number of private audit firms have expanded competition among audit firms. This has led small audit firms to commercialize their activities and promote their marketing activities to stay in the market, compared to larger firms (Shoja et al., 2017). Another study also shows that competition among audit firms has led to auditors' tendency toward customer orientation and, consequently, an increase in opinion shopping (Mashhadi et al., 2019). Research conducted in the field of commercialization of the auditing profession in Iran shows that this phenomenon is affected by factors such as auditors' motivational values (Amini et al., 2024), auditors' well-being (Safarzadeh et al., 2023), auditors' self-interest (Zare Ebrahimabadi, 2023), and auditors' psychological well-being (Arad et al., 2022). What has not been considered in previous research is the role of neoliberal thinking in the privatization of the auditing profession and the expansion of competition in the country's auditing market. Neoliberalism emphasizes concepts such as market law, privatization, deregulation, and reducing the government's role in social services, and replacing public interests with individual interests. Researchers acknowledge that competition, privatization, and free market, as well as the emphasis on personal interests, which are the basic foundations of neoliberal thought, has led to crises in the financial domain and also to auditor negligence (Sikka, 2015). Researchers believe that the privatization of auditing and the resulting increase in competition in the country's auditing market are the two main factors in the commercialization of the auditing profession, which are due to the neoliberal mindset in the auditing profession and have led to a decrease in ethical judgment among auditors. The privatization of the auditing profession and the growth of neoliberal thinking among auditors have led auditors to prioritize their interests over the public interest (Bagherzadegan et al., 2022). Therefore, the lack of sufficient research on the level of neoliberal thinking among auditors and its impact on the commercialization of the auditing profession, as well as the particular importance that neoliberal thinking has on the commercialization and increased competition among auditors, has motivated the authors of this paper to investigate the effects of neoliberal thinking on auditors tendency towards the commercialization of the auditing profession. Accordingly, the main question of this research is to what extent neoliberal thinking affects auditors' tendency towards the commercialization of the auditing profession. The main objective of the present research is to introduce the concept of neoliberalism and investigate the effect of this thinking on the commercialization of the auditing profession.

Methodology: The theoretical basis of the research is based on library studies and data collection using a survey method and a questionnaire. The commercialization of the accounting profession has been measured based on the Broberg questionnaire (2018). This questionnaire includes 17 questions on a seven-point Likert scale. The Hartwisch and Becker (2019) questionnaire was used to measure the variable of neoliberalism. This questionnaire has 15 questions on a seven-point Likert scale. The dependent variable in this research is the tendency of auditors to commercialize the accounting profession. The independent variable is the level of neoliberal thinking among auditors. Control variables include gender, education, being a certified accountant, and auditor work experience.

Findings: The research findings show that neoliberal thinking has a positive and significant effect on the tendency of auditors to commercialize the accounting profession. In other words, as neoliberal thinking increases among auditors, their tendency to commercialize the accounting profession also increases.

Discussion: The findings of this study can be interpreted as follows: with the privatization of auditing and the growth of competition in this profession, which is a result of the implementation of neoliberal thinking, the tendency of auditors to commercialize the accounting profession has increased. This can lead auditors to prioritize personal interests over public interests. The tendency of auditors to pursue greater benefits may result in a disregard for honesty, competence, professional care, independence, and impartiality in fulfilling their social responsibilities. This will ultimately undermine the credibility of the auditor. As mentioned, this research confirms that the tendency towards commercialization in auditors is influenced by their neoliberal thinking. According to economic literatures, in a competitive economy, the human desire for profiteering and self-interest is normal and necessary for survival in the competitive market. Therefore, it can be said that the driver for auditors to commercialize the accounting profession is personal gain. If auditors are driven by material values and personal interests, the public's trust in them and the accounting profession will gradually diminish, which is the highest warning sign for the accounting profession. Therefore, it is recommended that auditing firms create a balance between the self-interest resulting from neoliberal thinking and the commercialization of the accounting profession to avoid damaging the reputation and credibility of the profession.

Furthermore, the attention of auditors to personal interests tends to diminish the role of the auditor in reducing the conflict of interest between different groups. Therefore, it is recommended that the Iranian Institute of Certified Public Accountants (IACPA) develop guidelines and regulations for the commercialization of auditing. As the regulatory body of the accounting profession, the IACPA can oversee the commercialization activities of auditing firms, including mergers of audit firms, and establish regulations aimed at preserving the public interest and preventing auditors from pursuing personal interests. For future research, it is also suggested to explore other drivers of the commercialization of auditing firms through qualitative research based on in-depth interviews with audit partners, to address the knowledge gap in this research.

Keywords: Neoliberalism, Commercialization, Auditing Profession.

JEL Classification: M42, M30, B29

[1] . Department of Accounting, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (elahe.zare.eb@gmail.com)

[2] . Department of Accounting, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj, Iran (Corresponding Author) (Dr.banimahd@gmail.com)

[3] . Department of Accounting, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj, Iran. (Moradzadehfard@yahoo.com)

[4] . Department of Accounting, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

(Gh-talebnia@yahoo.com)

DOI: 10.30486/FBRA.2024.1039240

پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری

دورۀ چهارم، شمارۀ اول، پیاپی 12، بهار 1403، صفحۀ 118-104

تفکر نئولیبرالیسم و تجاری‌سازی حرفۀ حسابرسی: شواهدی از بخش خصوصی حسابرسی

الهه زارع ابراهیم‌آبادی¹ ، بهمن بنی‌مهد*² ، مهدی مرادزاده فرد³ ، قدرت‌اله طالب‌نیا⁴

تاریخ دریافت: 09/02/1403

تاریخ پذیرش: 30/03/1403

چکیده

تفکر نئولیبرالیسم، بر رقابت و خصوصی‌سازی فعالیت‌های اقتصادی و در نتیجه بر منافع فردی به جای منافع عموم تأکید ‌می‌نماید. در مکتب نئولیبرالیسم، فعالان اقتصادی برای حداکثر نمودن منافع خود، باید مشتریان فعلی را حفظ و به دنبال جذب مشتریان جدید باشند. شواهد در بازار حسابرسی کشور نشان می‌دهد که موضوع حفظ و همچنین جذب مشتری برای مؤسسه‌های حسابرسی بسیار مهم است. از این رو، هدف این پژوهش آن است تا در ‌درجۀ اول سطح تفکر نئولیبرالیسم در حسابرسان را و در ‌درجۀ دوم روابط میان تفکر نئولیبرالیسم و اثر آن بر تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی را بررسی کند. قلمرو زمانی پژوهش سال 1402 بوده و جامعۀ آماری این پژوهش نمونه‌ای شامل حسابرسان شاغل در مؤسسه‌های خصوصی ‌حسابرسی است که نمونه‌ای به تعداد 129 از این جامعه انتخاب شده است. ابزار گردآوری داده‌ها نیز پرسش‌نامه است. آزمون فرضیه نیز براساس رگرسیون چندمتغیره انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می‌‌دهدکه گرایش حسابرسان به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی تحت‌‌‌تأثیر تفکر نئولیبرالیسم است و رابطه‌ای مثبت با آن دارد. همچنین متغیرهای جنسیت، سطح تحصیلات، تجربۀ کاری و حسابدار رسمی بودن حسابرس بر تمایل حسابرسان به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی ‌‌تأثیر معنی‌داری ندارد.

کلید واژه‌ها: نئولیبرالیسم، تجاری‌سازی، حرفۀ حسابرسی

طبقه‌بندی موضوعی: M42 , M30, B29

مقدمه

تشکیل جامعۀ حسابدارن رسمی و به دنبال آن افزایش تعداد مؤسسه‌های خصوصی حسابرسی، رقابت در میان مؤسسه‌های حسابرسی را گسترش داده است. این موضوع باعث گردیده تا مؤسسه‌های حسابرسی کوچک در مقایسه با مؤسسه‌های بزرگ برای ماندن در بازار، اقدام به تجاری‌سازی فعالیت‌های خود نمایند و فعالیت‌های مرتبط با بازاریابی را رونق دهند (شجاع و همکاران، 1397). همچنین مطالعه‌ای دیگر نشان ‌می‌دهد رقابت میان مؤسسه‌های حسابرسی موجب گرایش حسابرسان به مشتری‌مداری و در نتیجه افزایش خرید اظهارنظر شده است (مشهدی و همکاران، 1398). پژوهش‌های انجام‌شده در حوزۀ تجاری‌سازی حرفۀ حسابرسی در کشور نشان ‌می‌دهد که این پدیده متأثر از مؤلفه‌هایی چون ارزش‌های انگیزشی حسابرسان (امینی و همکاران، 1403)، رفاه‌طلبی حسابرسان (صفرزاده و همکاران، 1402)، منفعت‌طلبی حسابرسان (زارع ابراهیم‌آبادی، 1402) و بهزیستی روانی حسابرسان (آراد و همکاران، 1401) دارد. آن چه که در پژوهش‌های قبلی مدنظر پژوهشگران قرار نگرفته است، نقش تفکر نئولیبرالیسم در خصوصی‌سازی حرفۀ حسابرسی و گسترش رقابت در بازار حسابرسی کشور است. نئولیبرالیسم بر مفاهیمی مانند قانون بازار، خصوصی‌سازي، مقررات‌زدایی و کاهش نقش دولت براي خدمات اجتماعی و حذف منافع عموم و جایگزینی آن بر منافع فردي تأکید دارد. پژوهشگران اذعان ‌می‌نمایند که رقابت، خصوصی‌سازي و بازار آزاد و تأکید بر منافع شخصی که از پایه‌هاي اساسی تفکر نئولیبرالیسم است، موجب ایجاد بحران‌ها در حوزۀ مالی و همچنین، قصور حسابرسان شده است (سیکا، 2015). پژوهشگران اعتقاد دارند خصوصی‌سازي حسابرسی و در نتیجه افزایش رقابت در بازار حسابرسی کشور دو عامل اصلی تجاری‌سازی حرفۀ حسابرسی است که ناشی از تفکر نئولیبرالیسم در حرفۀ حسابرسی بوده و موجب شده است تا قضاوت اخلاقی میان حسابرسان کاهش یابد. در واقع خصوصی‌سازی حرفۀ حسابرسی و رشد تفکر نئولیبرالیسم در میان حسابرسان باعث شده است تا حسابرسان منافع فردی خود را به منافع عموم ترجیح دهند (باقرزادگان و همکاران، 1401). از این‌رو، فقدان پژوهش کافی در زمینۀ سطح تفکر نئولیبرالیسم در میان حسابرسان و ‌‌تأثیر آن بر تجاری‌سازی حرفۀ حسابرسی و همچنین، اهمیت ویژه‌ای که تفکر نئولیبرالیسم بر تجاری‌سازی و افزایش رقابت در حسابرسان ‌می‌گذارد، این انگیزه را در نویسندگان مقاله به وجود آورد تا آثار تفکر نئولیبرالیسم بر تمایل حسابرسان به تجاری‌سازی حرفۀ حسابرسی را بررسی کنند. بر این اساس، پرسش اصلی این پژوهش آن است که تا چه اندازه تفکر نئولیبرالیسم بر تمایل حسابرسان به تجاری‌سازی حرفۀ حسابرسی اثرگذار است؟ هدف اصلی پژوهش حاضر معرفی مفهوم نئولیبرالیسم و بررسی اثر این تفکر بر تجا‌ری‌سازی حرفۀ حسابرسی ‌می‌باشد. ارزش افزوده و دستاوردهاي این پژوهش را ‌می‌توان به شرح زیر بر شمرد: نخست آن که نتایج این مقاله ‌می‌تواند موجب گسترس مبانی نظری متون حسابرسی درباره تجا‌ری‌سازی حرفۀ حسابرسی گردد. همچنین، یافته‌هاي این پژوهش ‌می‌تواند اطلاعات سودمندي را براي جامعۀ حسابداران رسمی و سایر سیاستگذاران حرفۀ حسابرسی درباره سطح تفکر نئولیبرالیسم در میان حسابرسان و اثر این تفکر بر تجا‌ری‌سازی حرفۀ حسابرسی قرار دهد. در ادامه، مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش، سپس روش‌شناسی و در نهایت یافته‌های پژوهش آورده می‌شود.

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

نئولیبرالیسم

نئولیبرالسیم در حوزۀ اقتصاد سیاسی واکنشی در مقابل اقتصاد مبتنی بر نظریات کینز و نظریۀ دولت رفاه محسوب ‌می‌شود. به نظر می‌رسد که سیاست‌های کینزی قادر به رسیدگی به بحران‌ها نیستند و برخی این را فرصتی برای پیشرفت پروژۀ نئولیبرالی می‌دانستند (پک، 2010). نئولیبرالیسم ناشی از چالش‌های سیاسی، نهادی و ایدئولوژیک است که بازیگران سیاسی را مجبور به اتخاذ سیاست‌های شهری و منطقه‌ای می‌نماید (بافو، 2023). نئولیبرالیسم برچسبی است که بیشتر توسط منتقدان استفاده ‌می‌شود تا معماران سیاست و بر دو موضوع اصلی استوار است. نخست، افزایش رقابت، که از طریق مقررات‌زدایی و باز کردن بازارهای داخلی، از جمله بازارهای مالی، به روی رقابت خارجی به دست می‌آید. دوم، نقش کوچک‌تری برای دولت است که از طریق خصوصی‌سازی و محدودیت در توانایی دولت‌ها برای اجرای کسری‌های مالی و انباشت بدهی به دست می‌آید (اوستری و همکاران،2016). در دولت نئولیبرال سرمایه‌داری خصوصی بی‌سروصدا و بدون وقفه به داخل نفوذ می‌کند (گیلارد و همکاران،2022). نئولیبرالیسم یک مدل سیاستی است که هم سیاست و هم اقتصاد را در بر می‌گیرد. به نفع شرکت خصوصی است و به دنبال انتقال کنترل عوامل اقتصادی از دولت به بخش خصوصی می‌باشد (فونل و جپ، 2022). پیش‌فرض نئولیبرالیسم این است که بازارهای آزاد می‌توانند خودشان را تنظیم کنند. دولت ذاتاً ناتوان، اسیر منافع خاص و نفوذی در کارایی بازار است. از نظر توزیعی، نتایج بازار اساساً قابل قبول است و این توزیع با مجازات برندگان اقتصاد و پاداش دادن به بازندگان آن، انگیزه‌های انحرافی ایجاد ‌می‌کند. بنابراین دولت باید از بازار خارج شود (کاتنر، 2019). نئولیبرال‌ها به مقررات دولتی بدبین هستند، عمدتاً به این دلیل که فکر ‌می‌کنند نهادهای نظارتی تمایل دارند از اهداف خوب به اهداف بد تبدیل شوند (والیر،2021). نئولیبرالیسم نشان‌دهندۀ رویکرد تقلیل‌دهندۀ به ارزش است. این رویکرد مستلزم آن است که ملاحظات ارزش چندبعدی در یک مقیاس مقایسه شوند و مقادیر را متناسب فرض می‌کند و تناسب را به عنوان مقایسۀ موجودیت‌های مختلف براساس یک معیار مشترک، تعریف ‌می‌نماید (کازینسکا، 2023).

ارکان نئولیبرالیسم

نظریۀ اقتصاد عرضه‌نگر⁵ جاناتان اسمیت⁶:"اقتصاد عرضه‌نگر" که اقتصاددانان نئولیبرالی همچون آرتور لافر⁷ از آن حمایت و نیز مقبول ریگان بوده است، مبتنی بر این فرض است که رشد اقتصادی بلندمدت به "آزاد کردن" میزان سرمایه‌گذاری غیردولتی بستگی دارد. طرفداران اقتصاد عرضه‌نگر، تعهد سرسختانه‌ای به کاهش مالیات بر درآمدهای خصوصی دارند. آن‌ها براساس منحنی لافر استدلال می‌کنند که رشد اقتصادی جدیدی که این سرمایه‌گذاری اضافی موجب آن شده است، به صورت خودکار، به اندازۀ کافی درآمد مالیاتی را ایجاد می‌کند. دولت‌ها هم از این درآمدها می‌توانند برای پرداخت بدهی‌های خود و در نهایت برای متوازن کردن بودجه‌هایشان استفاده کنند (اسپرینگرو همکاران، 2016).

نظریۀ پول‌گرایی⁸ : پول‌گرایی یک نظریۀ اقتصادی است که براساس آن عرضۀ پول در گردش نقش تعیین‌کننده در تثبیت و توسعۀ اقتصاد دارد. پول‌گرایان اغلب از ایده‌های بازار آزاد و سیاست عدم دخالت دولت در فعالیت‌های شرکت‌ها در سطح خرد حمایت می‌کنند. آن‌ها معتقدند که بخش خصوصی از ثبات کافی برخوردار است و دولت معمولاً مسئول بی‌ثباتی در اقتصاد است (راجرز و وانگ ،1993).

نظریۀ انتخاب عمومی⁹: "دانکن بلک¹⁰" پدر نظریۀ انتخاب عمومی، بیان می‌دارد که اساس نظریۀ انتخاب عمومی در رفتارهای واقعی کارگران دولتی و مدیران بخش عمومی نهفته است و به شدت این تصور را که رفتار سیاست‌مداران معطوف به منفعت جامعه و عموم است، مورد تردید قرار می‌دهد. نظریۀ انتخاب عمومی ادعاهای صوری را از رفتارهای واقعی متمایز می‌سازد و بر این موضع تأکید می‌ورزد که کارگزاران دولتی با انگیزه‌های حداکثرسازی منافع شخصی (حقوق و مزایا، اعتبار دولتی و قدرت مقام) به کار خود ادامه می‌دهند (نیسکامن ، 1973). در گذشته بسیاری از اقتصاددانان استدلال کرده‌اند که راه مهار"شکست‌های بازار" مانند انحصارها، معرفی اقدامات دولت است. اما اقتصاددانان انتخاب عمومی اشاره می‌کنند که چیزی به نام "شکست دولت" نیز وجود دارد. یعنی دلایلی وجود دارد که مداخلۀ دولت به نتیجه مطلوب نمی‌رسد (شاو، 2022). سه اصل مهم زیر بنایی اقتصاد عمومی فردگرایی، روش‌شناختی، انسان اقتصادی و سیاست به عنوان موضوع مبادله، می‌باشد. طرفداران انتخاب عمومی، مدعی هستند که ترکیب رقابت و پیمانکاری در عرضه خدمات عمومی، فرصت هر گونه رانت‌جویی یا تسخیر را از میان ‌می‌برد (فابر، 2018).

جدول(1). موج نئولیبرالیسم

تئوری	رهبر/ رهبران اجرایی	نماد اصلاحات نئولیبرال
اقتصاد عرضه‌نگر(تراوشی)	ریگان¹¹	خصوصی‌سازی
پول‌گرایی	تاچر¹²	مقررات‌زدایی
اقتصاد عمومی	آرو و همکاران ¹³	رقابت

تجاری‌سازی حرفۀ حسابرسی

تجاری‌سازی حرفۀ حسابرسی ناشی از پیشرفت و توسعۀ بازاریابی در صنعت حسابرسی است. بررسی‌ها نشان داده است که حسابرسان به دنبال حفظ رابطه با مشتریان خود هستند و این امر نشان دهندۀ تمایل آنان به تجار‌ی‌سازی است (برابرگ و همکاران، 2018) آن‌ها با انجام خدمات متمایز از رقبای خود در پی جذب مشتریان جدید و به دست گرفتن بازار حسابرسی هستند. بنابراین به منظور حفظ بقا در صحنۀ رقابت، گرایش حرفۀ حسابرسی به سمت تجاری شدن و فعالیت‌های بازاریابی افزایش می‌یابد (شجاع و همکاران، 1397). تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی دارای چهار جنبۀ اساسی می‌باشد:

الف ) استراتژی بازارمحور: بیانگر این است که یک مؤسسه چگونه به بازار می‌آید و شامل مهارت‌های کسب و کار برای حفظ مشتریان به منظور به دست آوردن امکانات بازاریابی است.

ب) استراتژی راهبرد بازار: شامل تغییرات در فرهنگ سازمان و هدایت به سمت بازاریابی است و به منظور کسب و حفظ رابطه با صاحبکاران تدوین می‌شود.

ج) استراتژی مشتری‌مداری: ایجاد و نگهداری روابط نزدیک و یا حتی صمیمی با مشتریان و فعالیت‌های آنان را شامل می‌شود. این استراتژی عامل جدایی‌ناپذیر مزیت رقابتی است.

د) استراتژی مؤسسه‌مداری: حرکت به سمت اجتماعی شدن مؤسسه و همچنین موجب کارایی فرایندهای کسب و کار در یک مؤسسه بوده و علاوه بر آن منجر به استفاده از سیستم‌های بیشتر و روش حسابرسی ساختار یافته در درون مؤسسه حسابرسی می‌گردد (برابرگ و همکاران، 2018).

نئولیبرالیسم و تجار‌ی‌سازی

استدلال نئولیبرال‌ها را می‌توان در این جمله خلاصه نمود که"ما براي بازار و براي رقابت اینجا هستیم". نئولیبرالیسم هر انسانی را یک کارآفرین می‌شناسد و اعتقاد دارد هر شخص باید زندگی خود را به عنوان یک واحد تجاري با در نظر گرفتن منطق بازار مدیریت نماید. چنین رفتار اجتماعی موجب گسترش تفکر و روابط بازار به حوزه‌هاي غیراقتصادي زندگی است. این تفکر موجب می‌شود تا انسان در همۀ حوزه‌ها، منافع شخصی را در اولویت قرار دهد (هاروی، 2005). توجه مؤسسه‌های حسابرسی در دهه‌هاي اخیر به فعالیت‌هاي بازاریابی و تجاري‌سازي حرفۀ حسابرسی بیانگر آن است که شرکای حسابرسی به منظور کسب سود بیشتر و کاهش هزینه‌هاي خود، تفکر نئولیبرالیسم را دنبال ‌می‌کنند (برابرگ و همکاران، 2018). درمارکار و هیزگی¹⁴ (2022) تجاري‌سازي حرفۀ حسابرسی را به نئولیبرالیسم نسبت می‌دهند. به عقیده آن‌ها، ارزش‌ها و مزایاي مثبتی که حسابرسان به منطق تجاري‌سازي نسبت می‌دهند، موجب خواهد شد تا اخلاق حرفه‌اي میان حسابرسان تنزل یابد و در نهایت تعهد حرفه‌اي حسابرسان در راستاي حفظ منافع عموم، کاهش یابد. استوارت¹⁵ (2002) معتقد است براساس تفکر نئولیبرال، مؤسسه‌ها و شرکت‌های خصوصی باید تشویق شوند تا در بازار برای منفعت بیشتر، رقابت نمایند. در این رقابت شرکت‌های مولد، کارآمد و سودآور رشد می‌کنند، در حالی که شرکت‌های غیرمولد، ناکارآمد و زیان‌آور در حاشیه قرار می‌گیرند. به عقیدۀ او در تفکر نئولیبرال، موفقیت مؤسسه‌های حسابرسی با سود و تعداد مشتریان و تأکید بر تجاري بودن سنجیده می‌شود. شواهد نشان می‌دهند مؤسسه‌های حسابرسی براي ماندن در بازار رقابت با یکدیگر ادغام شده‌اند. درگذشته تعداد مؤسسه‌های حسابرسی بزرگ، هشت مؤسسه بوده است. اما در حال حاضر به دلیل ادغام به چهار مؤسسۀ حسابرسی، تقلیل یافته است. این موضوع به خوبی نشان می‌دهد که مؤسسه‌های حسابرسی به منظور کسب بیشتر سود و کاهش هزینه‌هاي خود، تجاري‌سازي را دنبال می‌نمایند. همچنین مؤسسه‌های حسابرسی کوچک نیز به پیروي از مؤسسه‌های بزرگ، واحدهاي بازاریابی را در دفاتر خود ایجاد نموده‌اند. هدف این مؤسسه‌ها، از این کار، کسب مشتریان بیشتر می‌باشد. شجاع و همکاران (1397) دریافتند که شرکای حسابرسی به دنبال جذب مشتریان جدید هستند و برای این منظور زمان زیادی را به فعالیت‌های بازاریابی اختصاص می‌دهند. همچنین مشهدی و همکاران (1398) دریافتند با افزایش ویژگی ماکیاولیسم و عشق به پول در حسابرسان، تمایل آن‌ها به مشتری‌مداری افزایش می‌یابد. پژوهش ملکی و نیکومرام (1402) از بازار حسابرسی کشور نیز تأیید می‌نماید که منفعت‌طلبی حسابرسان شاغل در بخش خصوصی بیشتر از حسابرسان بخش دولتی است. آن‌ها دلیل این موضوع را وجود رقابت در بازار خصوصی حسابرسی می‌دانند. یکی از اقدامات مؤسسه‌های حسابرسی در راستای تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی، گسترش فعالیت خود در انجام خدمات غیرحسابرسی است. پژوهشگران اعتقاد دارند که یکی از دلایل این موضوع، منفعت‌طلبی شرکای حسابرسی است (برابرگ و همکاران، 2018). تجار‌ی‌سازی به منظور ماندن در بازار رقابت، یکی از مفاهیم اصلی اقتصاد سرمایه داری و تفکر نئولیبرالیسم است. در این اقتصاد، نخستین اصل آن است که هر شخص فقط به وسیلۀ نفع شخصی برانگیخته می‌شود (بولاکوآ،2022). پونوماریوا و همکاران (2020) نشان دادند که تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی ‌تأثیر مثبت و معنی‌داری بر منفعت‌طلبی حسابرسان دارد. آن‌ها همچنین تأیید می‌نمایند که رابطۀ مثبت بین تجار‌ی‌سازی و منفعت‌طلبی برای حسابرسان شاغل در یکی از چهار مؤسسه بزرگ حسابرسی قوی‌تر از سایر مؤسسه‌ها است. نتایج پژوهش وانگ و همکاران (2023) نیز بیانگر آن است که منفعت‌طلبی جزء لاینفک قراردادهای تجاری بوده و متأثر از فرهنگ ملی کشورها است. به عقیدۀ آن‌ها در تنظیم قراردهای تجاری باید سازوکارهای نظارتی را تقویت نمود تا منفعت طلبی افراد طرف قرارداد را کاهش داد. در ادامه به برخی پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه اشاره می‌گردد:

امینی و همکاران (1403) در پژوهشی به بررسی ارزش‌های انگیزشی و تجار‌ی‌سازی در مؤسسه‌های حسابرسی پرداختند. داده‌های پژوهش آن‌ها که از طریق پرسش‌نامه از حسابرسان شاغل در مؤسسه‌های حسابرسی عضو جامعۀ حسابداران رسمی و سازمان حسابرسی در سال1399 جمع‌آوری گردید، نشان می‌دهد که میان ارزش‌های انگیزشی با گرایش بازار، گرایش مشتری و گرایش فرایند یك مؤسسل حسابرسی، یك رابطۀ مثبت و معنی‌دار وجود دارد. صفرزاده و همکاران (1402) در پژوهشی تأیید نمودند که رابطۀ مثبت میان تجار‌ی‌سازی در مؤسسه‌های حسابرسی و رفاه شخصی افراد وجود دارد. همچنین اندازل مؤسسل حسابرسی، ‌تأثیری در تجار‌ی‌سازی مؤسسه‌های حسابرسی و رفاه شخصی افراد ندارد.

آراد و همکاران (1401) در مطالعه‌ای دریافتند که ﻣﺆﻟﻔﻪ‌های، ﺗﺠﺎري‌سازی (بازارمحور، ﻣﺸﺘﺮي‌ﻣﺤﻮر و ﻓﺮاﻳﻨﺪﻣﺤور) مؤسسه‌های حسابرسی بر بهزیستی روانی حسابرسان ‌تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد. موسوی و همکاران (1401) نیز در پژوهشی اظهار داشتند که آکادمی در معنای مرتونی آن در اثر هجوم امواج تجار‌ی‌سازی و نئولیبرالیسم علمی در آینده‌ای نزدیک محلی از اعراب و وجود خارجی نخواهد داشت . باقرزادگان و همکاران (1400) نیز در پژوهش خود در خصوص ‌تأثیر نئولیبرالیسم بر قضاوت اخلاقی حسابرسان به این نتیجه دست یافتند که نئولیبرالیسم رابطۀ منفی و معنی‌داری با قضاوت اخلاقی حسابرسان دارد و با افزایش تفکر نئولیبرالسم، قضاوت اخلاقی حسابرسان کاهش می‌یابد.

بافو(2023) در پژوهشی پیرامون توسعۀ شهری نئولیبرال بیان داشت که برنامه‌ریزی نئولیبرالی منافع نخبگان را بر نیازهای فقرا ترویج می‌کند و نگرانی‌هایی را در مورد دموکراسی، فساد و پویایی قدرت ایجاد می‌نماید.

آلبرتی و همکاران (2022) طی پژوهشی دربارۀ جو فرهنگی مؤسسه‌های حسابرسی، به این نتیجه دست یافتند که تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی موجب افزایش انگیزه‌های اقتصادی شرکای حسابرسی خواهد شد. آن‌ها همچنین بر این موضوع اشاره دارند که تجار‌ی‌سازی در مؤسسه‌های حسابرسی موجب تقویت شهرت آن‌ها و در نتیجه بهبود کیفیت حسابرسی خواهد گردید.

ژانگ و اندرو(2021) در مطالعه‌ای مالی‌سازی و چارچوب مفهومی را مورد بررسی قرار دادند. آن‌ها اظهار داشتند که مسیر چارچوب مفهومی از دهه 1980 با گسترش اشکال نئولیبرالی حکومت‌داری و مالی‌سازی اقتصادها مرتبط است. به نظر می‌رسد مالی‌سازی مزایای قابل‌توجهی را برای اقلیت ناچیزی از مردم ارائه می‌کند.

چه و همکاران (2021) نیز با مطالعه بر روی ارتباط میان پاداش شرکای حسابرسی و کیفیت حسابرسی با درآمدهای مشاوره آن‌ها، به این نتیجه دست یافتند که پاداش شرکا به طور مثبت با درآمدهای آن‌ها از خدمات مشاوره (غیرحسابرسی) مرتبط است و در مورد کیفیت حسابرسی یافته‌ها نشان می‌دهد که هیچ رابطه‌ای بین کیفیت حسابرسی و درآمد شرکا از خدمات مشاوره (غیرحسابرسی) وجود ندارد.

در پژوهشی دیگر پونوماروا و همکاران (2020) استدلال می‌کنند که تجار‌ی‌سازی مؤسسه‌های حسابرسی رفاه ذهنی حسابرسان را در خوشبختی و ابعاد مرتبط با شغل از طریق دو سازوکار نظری افزایش می‌دهد. نخست، منبع ارزشمندی برای حسابرس است و دوم، هویت حسابرس را با یک شرکت تقویت می‌کند. همچنین درمارکار و هازگی(2020) نیز دریافتند که با توجه به رواج گفتمان نئولیبرالی در حوزۀ حسابداری و حسابرسی، مشروعیت حسابرسان به منطق تجار‌ی‌سازی، ارتباط اساسی با مفهوم تطبیق پذیری به عنوان توانایی آن‌ها برای ارائۀ خدمات غیرحسابرسی متعدد دارد.

آلون و همکاران(2019) نیز با مطالعه در خصوص پویایی و محدودیت‌های خصوصی‌سازی به این نتیجه دست یافتند که فرایندهای خصوصی‌سازی به‌شدت به قدرت عمومی برای عملیاتی شدن متکی هستند. از طریق لایه‌بندی قانون‌گذاری، حامیان دولت می‌توانند امکان‌ آنچه را که ممکن است با مقررات خصوصی به دست آید و اشکال و شیوه‌های خاصی که در آن توسعه می‌یابد، شکل دهند. حکمرانی نئولیبرالی بازارمحور توسط اقتدار عمومی مشروط می‌شود. این به درک بهتر آسیب‌پذیری‌ها و محدودیت‌های حاکمیت خصوصی/ بازار کمک می‌کند. هندریکسه (2018) در بررسی خود با عنوان"نئولیبرالیسم" بیان کرد که کیفیت حسابرسی براساس شایستگی نسبی افرادی که حسابرسی را انجام می‌دهند، متفاوت است و جایی که به نظر می‌رسید پروژۀ نئولیبرال در حال فروپاشی است، دوباره از خاکستر بیرون می‌آید و توانایی حیله‌گری را آشکار می‌کند. از تهدیدهای موجود برای بقای خود به عنوان فرصت‌هایی برای توسعه استفاده می‌کند.

کالین و همکاران (2017) نیز به این مهم دست یافتند که مؤسسه‌های حسابرسی به تبلیغات به منظور جذب مشتری روی آورده‌اند. در واقع حرفۀ حسابرسی به این نتیجه رسیده است که برای ماندن در بازار رقابت باید مهارت‌های بازاریابی را در مؤسسه‌های حسابرسی افزایش دهد.

فرضیۀ پژوهش

براساس آنچه که در بالا گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که با افزایش تفکر نئولیبرالیسم در حسابرسان؛ تمایل آن‌ها به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی نیز بیشتر می‌شود. بنابراین فرضیه این پژوهش را چنین می‌توان نوشت:

فرضیۀ پژوهش: نئولیبرالیسم بر تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی، ‌تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد.

روش‌شناسی پژوهش

مبانی نظری پژوهش براساس مطالعات کتابخانه‌ای و جمع‌آوری داده‌های تحقیق براساس روش پیمایشی و با استفاده از پرسش‌نامه انجام شده است. تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی براساس پرسش‌نامه برابرگ (2018) اندازه‌گیری شده است. این پرسش‌نامه شامل 17 سؤال در طیف لیکرت هفت‌گزینه‌ای می‌باشد. برای اندازه‌گیری متغیر نئولیبرالیسم از پرسش‌نامۀ هارت ویچ و بیکر (2019) استفاده شده است. این پرسش‌نامه دارای 15 سؤال در طیف لیکرت هفت‌گزینه‌ای است. متغیر وابسته در این پژوهش تمایل حسابرسان به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی است. همچنین متغیر مستقل سطح تفکر نئولیبرالیسم در حسابرسان می‌باشد. متغیرهای کنترل نیز شامل جنسیت، تحصیلات، حسابدار رسمی بودن و تجربۀ ‌کاری حسابرس می‌باشد. این متغیرها به صورت زیر قابل اندازه‌گیری می‌باشند.

جنسیت: یک متغیر مجازی که با یک و صفر اندازه‌گیری میگردد. حسابرس مرد با عدد یک و حسابرس زن با رقم صفر نشان داده می‌شود.

تحصیلات: یک متغیر فاصله‌ای است که با مقادیر یک تا شش اندازه‌گیری می‌شود. اگر حسابرس دارای مدرک کارشناسی باشد مقدار یک، دانشجوی کارشناسی‌ارشد مقدار دو، کارشناسی‌ارشد با مقدار سه ، دانشجوی دکتری عدد چهار و مدرک دکتری عدد پنج اختصاص داده می‌شود.

حسابدار رسمی: یک متغیر مجازی که با یک و صفر اندازه‌گیری می‌گردد. اگر حسابرس دارای مدرک حسابدار رسمی باشد با عدد یک و در غیر این صورت با صفر نشان داده می‌شود.

تجربۀ ‌کاری: یک متغیر نسبی می‌باشد و عبارت است از تعداد سال‌هایی که حسابرس در حرفۀ حسابرسی مشغول به کار است.

میزان آلفای کرونباخ پرسش‌نامۀ تجا‌ری‌سازی حرفۀ حسابرسی برابر 73 درصد و پرسش‌نامۀ نئولیبرالیسم برابر 78 درصد می‌باشد. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران به شرح زیر استفاده شده است:

در این فرمول:

n تعداد نمونه =

Z مقدار نرمال استاندارد یعنی 96/1=

P=q= 5/0

d= 1/0

تعداد نمونۀ آماری به‌دست‌آمده مطابق با فرمول بالا 96 ‌می‌باشد که در این تحقیق تعداد 250 پرسش‌نامه به صورت تصادفی میان مدیران و و شرکای حسابرسی شاغل در مؤسسه‌های حسابرسی عضو جامعۀ حسابداران رسمی توزیع و 229 نسخه آن دریافت شد. از کل نمونۀ پژوهش 35 درصد زن و 65 درصد مرد هستند. از نظر سطح تحصیلات 35 درصد از پاسخ‌دهندگان دارای مدرک تحصیلی کارشناسی، 12 درصد دانشجوی کارشناسی‌ارشد، 36 درصد کارشناسی‌ارشد و بقیه نیز دانشجوی دکتری و یا مدرک دکتری داشته‌اند. 26 درصد از پاسخ دهندگان حسابدار رسمی و بقیه فاقد مدرک حسابدار رسمی بودند. همچنین میانگین تجربۀ کاری حسابرسان نیز 5/11 سال ‌می‌باشد. آزمون فرضیۀ پژوهش بر اساس رگرسیون چندمتغیره با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شده است. مدل پژوهش نیز به صورت رابطۀ(1) تدوین می‌گردد.

Y= a0+ a1X1 + a2 X2+ a3 X3+ a4 X4+ a5 X5 + ε رابطۀ(1)

Y = تمایل حسابرسان به تجا‌ری‌سازی حرفۀ حسابرسی

X1 = سطح تفکر نئولیبرالیسم در حسابرسان

X2 = جنسیت حسابرس

X3 = تحصیلات حسابرس

X4 = حسابدار رسمی

X5 = تجربۀ ‌کاری حسابرس

ε = مقادیر باقی‌مانده

یافته‌های پژوهش

آمار توصیفی متغیرهای پژوهش در جدول 1 نشان داده شده است. این جدول نشان ‌می‌دهد که میانگین تجا‌ری‌سازی حرفۀ حسابرسی برابر 36/81 ‌می‌باشد. از آن جایی که متغیر تجا‌ری‌سازی با 17 سؤال در طیف لیکرت هفت امتیازی اندازه‌گیری ‌می‌شود، حداکثر امتیاز آن 119 (یعنی 17× 7) خواهد بود. حد وسط امتیاز تجار‌ی‌سازی برابر 59 ‌می‌باشد. طبق جدول 1 میانگین تجار‌ی‌سازی برابر 36/81 است، این عدد نشان ‌می‌دهد که گرایش حسابرسان به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی بیشتر از حد متوسط آن است. همچنین پرسش‌نامۀ تفکر نئولیبرالیسم دارای 15 سؤال در طیف لیکرت هفت‌گزینه‌ای است. حداکثر امتیاز آن 105 (یعنی 15× 7) خواهد بود. حد وسط امتیاز تجار‌ی‌سازی برابر 5/52 ‌می‌باشد. طبق جدول 1 میانگین تجار‌ی‌سازی برابر14/69 است، این عدد نشان ‌می‌دهد که سطح تفکر نئولیبرالیسم حسابرسان نمونۀ پژوهش بیشتر از حد متوسط آن است. میانگین تجربۀ کاری حسابرسان برابر 5/11 سال و حداقل آن 5 سال و حداکثر آن 45 سال ‌می‌باشد.

جدول(2). آمار توصیفی

شرح	نئولیبرالیسم	تجاری‌سازی	تجربۀ کاری
میانگین	14/69	36/81	5/11
میانه	70	84	9
انحراف معیار	473/14	74/20	175/9
حداقل	26	25	5
حداکثر	105	119	45

قبل از آزمون فرضیه‌های پژوهش، همبستگی میان متغیرهای توضیحی پژوهش بررسی شده است. نتایج آزمون همبستگی میان متغیرهای توضیحی در جدول 2 نشان می‌دهد که بیشترین همبستگی معنی‌دار برابر 2/48 درصد و میان حسابدار رسمی و تجربۀ ‌کاری می‌باشد. از آنجایی که این مقدار کمتر از 50 درصد است، لذا می‌توان ادعا نمود که همبستگی میان متغیرها شدید نیست. همچنین آمارۀ VIF طبق جدول 2 نیز نشان ‌می‌دهد همبستگی میان متغیرهای توضیحی حاد نیست؛ زیرا مقدار آن کمتر از عدد 5 و نزدیک به یک ‌می‌باشد.

جدول(3). همبستگی میان متغیرها

متغیرها	1	2	3	4	5
1.نئولیبرالیسم	1	098/0	036/0	116/0	085/0
2.جنسیت		1	101/0	*131/0	*299/0
3. تحصیلات			1	*237/0	*315/0
4. حسابدار رسمی				1	*482/0
5. تجربۀ کاری					1
*معنی‌داری در سطح اطمینان 95 درصد

نتایج آزمون فرضیه‌ در جدول(3) ارائه شده است. شواهد این جدول بیانگر آن است که سطح معنی‌داری تفکر نئولیبرالیسم برابر صفر و کمتر از 5 درصد است. بنابراین می‌توان ادعا نمود که در سطح اطمینان 95 درصد رابطه‌ای معنی‌دار و مثبت میان تفکر نئولیبرالیسم و تمایل حسابرسان به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی وجود دارد و می‌توان فرضیۀ پژوهش تأیید نمود. همچنین شواهد جدول(3) نشان می‌دهد که متغیرهای جنسیت، تحصیلات، حسابدار رسمی ‌بودن و تجربۀ ‌کاری حسابرس در سطح اطمینان 95 درصد رابطه‌ای معنی‌دار با تمایل حسابرسان به تجا‌ری‌سازی حرفۀ حسابرسی ندارند. سطح معنی‌داری آمارۀ F برابر صفر ‌می‌باشد. این موضوع نشان می‌دهد که خط رگرسیون معنی‌دار است. همچنین مقدار آمارۀ دوربین واتسن نیز نشان می‌دهد خودهمبستگی میان مقادیر باقی‌ماندۀ خط رگرسیون وجود ندارد.

جدول(4). نتایج آزمون فرضیه

متغیرها	ضریب	خطای استاندارد	آمارۀ t	معنی‌داری	آمارۀ VIF
مقدار ثابت	661/51	880/7	556/6	000/0	-
نئولیبرالیسم	504/0	101/0	973/4	000/0	038/1
جنسیت	863/1-	146/3	592/0-	554/0	131/1
تحصیلات	328/1-	254/1	059/1-	291/0	150/1
حسابدار رسمی	971/1-	704/3	532/0-	595/0	355/1
تجربۀ کاری	099/0-	188/0	525/0-	600/0	467/1
آمارۀ F	754/5			000/0
Adj R2 106/ 0= D.W 863/1=

بحث و نتیجه‌گیری

هدف این پژوهش آن است تا در ‌درجۀ اول سطح تفکر نئولیبرالیسم در حسابرسان و در ‌درجۀ دوم روابط میان تفکر نئولیبرالیسم و اثر آن بر تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی را بررسی کند. روش پژوهش برای جمع‌آوری مبانی نظری پژوهش، کتابخانه‌ای است و به منظور جمع‌آوری داده‌های پژوهش از پرسش‌نامه استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد تفکر نئولیبرالیسم ‌تأثیر مثبت و معنی‌دار بر تمایل حسابرسان به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی دارد. به‌عبارت دیگر، با افزایش تفکر نئولیبرالیسم در حسابرسان، تمایل آن‌ها به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی نیز افزایش می‌یابد. نتایج این پژوهش با مبانی نظری پژوهش برابرگ و همکاران (2018) و درماکار و هیزگی (2022) مطابقت دارد. به عقیده آن‌ها توجه حسابرسان به فعالیت‌هاي بازاریابی و تجاري‌سازي حرفۀ حسابرسی نشان‌دهندۀ رشد تفکر نئولیبرالیسم در شرکای حسابرسان است.

یافته‌های این پژوهش را می‌توان این گونه تفسیر نمود که با خصوصی‌سازی حسابرسی و رشد رقابت در این حرفه که ناشی از اجرای دکترین نئولیبرالیسم می‌باشد، تمایل حسابرسان به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی افزایش یافته است. این موضوع می‌تواند حسابرسان را به حفظ منافع شخصی به جای منافع عموم سوق دهد. گرایش حسابرسان به کسب منافع بیشتر، موجب خواهد شد تا صداقت، صلاحیت و مراقبت حرفه‌ای، استقلال و بی‌طرفی ایشان در ایفای مسئولیت اجتماعی رعایت نگردد. این امر در نهایت به اعتبار حسابرسان لطمه خواهد زد. همان‌گونه که گفته شد این پژوهش تأیید می‌نماید که تمایل به تجار‌ی‌سازی در حسابرسان متأثر از تفکر نئولیبرالیسم در آن‌ها است. به عقیدۀ بولاکوآ (2022) در یک اقتصاد رقابتی، میل انسان به سودجویی و منفعت‌طلبی امری عادی است و برای باقی ماندن در بازار رقابت ضروری می‌باشد. از این رو، می‌توان گفت که محرک حسابرسان به تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی، نفع شخصی است. اگر حسابرسان به دنبال ارزش‌های مادی و منفعت شخصی خود باشند، کم‌کم اعتماد مردم به آن‌ها و حرفۀ حسابرسی از بین خواهد رفت و این بالاترین زنگ خطر برای حرفۀ حسابرسی محسوب می‌شود. بنابراین به مؤسسه‌های حسابرسی پیشنهاد می‌گردد به منظور لطمه ندیدن شهرت و اعتبار حرفۀ حسابرسی، نوعی تعادل میان منفعت‌طلبی ناشی از تفکر نئولیبرالیسم و تجار‌ی‌سازی حرفۀ حسابرسی ایجاد نمایند.

همچنین از آن جایی که توجه حسابرسان به منافع فردی موجب می‌شود تا نقش حسابرس در کاهش تعارض منافع میان گروه‌های مختلف کم‌رنگ شود، لذا به جامعۀ حسابداران رسمی پیشنهاد می‌گردد دستورالعمل و آیین نامه‌ای را برای تجار‌ی‌سازی حسابرسی تدوین نماید. جامعۀ حسابداران رسمی به عنوان نهاد ناظر بر حرفۀ حسابرسی می‌تواند بر فعالیت‌های تجار‌ی‌سازی مؤسسه‌های حسابرسی از جمله ادغام مؤسسه‌ها، نظارت کند و آیین‌نامه‌ای را در راستای حفظ منافع عموم و پرهیز حسابرسان از منافع فردی تدوین و لازم الاجرا نماید. برای پژوهش‌های آتی نیز پیشنهاد می‌شود تا دربارۀ سایر محرک‌های تجار‌ی‌سازی مؤسسه‌های حسابرسی، از طریق پژوهش کیفی از نوع اکتشافی مبتنی بر مصاحبه‌های عمیق با شرکای حسابرسی، شکاف دانشی این پژوهش را پوشش دهند.

از محدودیت‌های اساسی این پژوهش استفاده از ابزار پرسش‌نامه می‌باشد که ممکن است پاسخ‌دهندگان سؤال‌ها را با دقت پاسخ نداده باشند، لذا تعمیم نتایج آن به نمونه‌‌های آماری دیگر باید با احتیاط صورت پذیرد.