قیام شیخ عبیدالله نهری و سرگذشت یکی از صوفیان نقشبندی در ایران
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
کلید واژه: قیام, شیخ عبیدالله نهری, نقشبندیه و صوفی ,
چکیده مقاله :
تاریخ طریقت نقشبندیه در صدو پنجاه سال گذشته در مناطق کردنشین ایران، عراق و ترکیه به دلیل شرکت برخی از بزرگان این طریقت در فعالیت‌های سیاسی علاوه بر فعالیت‌های دینی و اجتماعی با فراز و نشیب‌های فراوانی همراه بوده است که این فراز و فرود ها مشکلاتی را برای بزرگان این طریقت در مکانهای نام برده به وجود آورده بود. طریقت نقشبندیه در مناطق کردنشین ترکیه توسط خاندان شیخ طاها نهریه ای و فرزندش شیخ عبیدالله گسترش و نفوذ زیادی پیدا کرد. بعد از فوت شیخ طاها و جانشینی شیخ عبیدالله فرزندش، وی با همکاری طوایف مشهور کُرد در ترکیه و ایران نقشه‌ی قیامی رابر علیه‌ی حکومتهای قاجار و عثمانی ترتیب داد. این جنبش که در ابتدا قرار بود علیه‌ی دولت عثمانی باشد، با چرخشی، به داخل مرزهای ایران تغییر مسیر داد و مشکلات جدی را برای حکومتهای ایران و عثمانی بوجود آورد. این قیام هنوز مدتی از آغاز آن نگذشته بود که شکست خورد و رهبر آن دستگیر و به حجاز تبعید شد. یکی از مسائلی که درباره‌‌ی این رویداد مطرح است و تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است بازداشت و دستگیری فعالان و مروّجان طریقت نقشبندی در ایران دوره‌ی قاجار به جرم همكاری با شیخ عبیدالله بوده است که در خارج از مناطق جغرافیایی مناطق کردنشین به تبلیغ طریقت نقشبندیه می‌‌پرداختند. این نوشتار به بیان شرح حال یکی از صوفیان نقشبندی به نام شیخ محمود سنندجی (عارف)می‌‌پردازد که همزمان با قیام شیخ عبیدالله در شهر تالش در استان گیلان دستگیر و در تهران زندانی می‌‌شود ودر نهایت در زندان دارفانی را داع می‌گوید. این نوشتار اولین گزارش ازاین واقعه است.
Abstract In the past one hundred and fifty years, there have been uprisings against the Qajar and Ottoman governments in various regions of Kurdistan, and the uprising of Sheikh Obaidullah Nahri, a great Sufi follower of the Naqshbandi sect, is one of those uprisings that, due to its religious aspect, had a great impact among the Kurdish people. had This movement, which was initially supposed to be against the Ottoman government, turned around and changed its direction inside the borders of Iran and caused serious problems for the Iranian and Ottoman governments. This movement failed not long after its beginning, and its leader was arrested and exiled to Hejaz. One of the issues that has been raised about this movement and has received little attention so far is the arrest and arrest of activists and promoters of the Naqshbandi sect in Iran for crimes. There has been cooperation with Sheikh Ubaidullah, who was promoting the Naqshbandi Tariqat outside the geographical areas of the Kurdish regions. This article tells the biography of one of the Naqshbandi Sufis named Sheikh Mahmoud Sanandji (Arif), who was arrested at the same time as the uprising of Sheikh Obaidullah in the city of Talash in Gilan province and imprisoned in Tehran, and dead in prison. This article is the first The report is about this incident.
ـ الگار حامد (۱۳۹۸)نقشبندیه مترجم:داود وفایی تهران نشر مولی چاپ اول. ۲۳
۲ـ افشار ارومی، علی بن امیر لویه خان، (1393) تاریخ أكراد، تهران، كتابخانه، موزه و مركز اسناد شورای اسلامی، چاپ اول
۳ـ بیگ‌باباپور ـ غلامیه، یوسف ـ مسعود، (1390) فتنه شیخ عبیدالله كرد، تهران، مركز پژوهش كتابخانه، موزه و مركز سناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول.
۴ـ توکلی، محمد رئوف، (1378) تاریخ تصوف در کردستان، تهران، توکلی، چاپ اول.
۵ـ حسینی، سیدمحمدصادق، (1385) دیوان اشعار، سنندج، پرتوبیان، چاپ اول.
۶ـ ـــــــــــــــــــــــــ، (1392) منشآت، سقز، گوتار، چاپ اول.
۷ـ حیرت سجادی، سید عبدالحمید، (1364) گلزار شاعران کردستان، سنندج، مؤلف، چاپ اول.
۸ ـ ــــــــــــــــــــــــــــ، (1375) شاعرانِ كردِ پارسی‌گوی، تهران، احسان، چاپ اول.
۹ـ خال، محمد (1975) مخطوطات مكتبة الشیخ محمد الخال فی السلیمانیه، گوفاری كوری زانیاری عیراق (ده‌سته‌ی كورد، كوری زانیاری عیراق)، بهرگی سییه‌م، به‌شی یهكهم، 662ـ704.
۱۰ـ دهقانی، سامی، (1393) سراج السالكین در مناقب شیخ محمدعلی حسام الدین نقشبندی، سنندج، كالج، چاپ اول.
1۱ـ روحانی، بابامردوخ، (1390) تاریخ مشاهیر كرد، ج1، تهران، سروش، چاپ سوم.
1۲ـ روحانی، بابامردوخ، (1390) تاریخ مشاهیر كرد، ج2، تهران، سروش، چاپ سوم.
1۳ـ روحانی، كمال (1385) تاریخ جامع تصوف در كردستان، پیرانشهر، سامرند، چاپ اول.
1۴ـ سپهرالدین، ابوبکر، (1386) سیری در ریاض المشتاقین، مهاباد، محمدرئوف سپهرالدین، چاپ اول.
1۵ـ سمرانی، محمد، (1311ق) بارقات السرور لاهل العبور فی لیلة الدیجور، بغداد، نجاح، چاپ اول.
1۶ـ سنندجی، محمود، (1344ق) سراج‌‌الطریق (نسخه خطی) به کتابت: بهاء الدین حسینی، آرشیوشخصی نگارنده. (تاریخ کتابت ۱۶ شوال ۱۳۴۴ قمری).
۱۷-سنندجی، محمود (۱۳۱۳ق)دیوان اشعار (نسخه خطی)به کتابت:محمد جعفر خَلَف لطفعلی بیگ کردستانی، آرشیو شخصی نگارنده.
1۸ـ شکوری، پرویز، تاریخ عرفای تالش، (کارشناسی ارشد عرفان و ادیان)، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
1۹ـ فیضی، کیومرث، (1391) قیام شیخ عبیدالله شمزینی در دوره ناصرالدین شاه قاجار، ایلام، جوهر حیات، چاپ اول.
۲۰ـ قه‌ره‌داغی، محمدعلی (2007) بوژاندنه‌وه‌ی میژووی زانایانی كورد له ریگه‌ی ده‌سخه‌ته‌كانیانه‌وه (بهرگی حه‌وته‌م)، هه‌ولیر، چاپی یهكهم.
۲۱كندال و همكاران، (1379) كردها، ابراهیم یونسی، تهران، روزبهان، چاپ سوم.
2۲ـ مدرس، ملا عبدالکریم، (1385) یادی مه‌‌ردان (بهرگی یهكهم) سنندج، بلاوكردنه‌وه‌ی كوردستان، چاپ اول.
2۳ـ ــــــــــــــــــــــــ، (1385) یادی مه‌‌ردان (بهرگی دووهه‌م) سنندج، بلاوكردنه‌وه‌ی كوردستان، چاپ اول.
2۴ـ ـــــــــــــــــــــــ، (1403) علمائنا فی خدمة العلم و الدین، بغداد، دارالحریه، الطبعة الأولی.
2۵ـ ــــــــــــــــــــــ، (1404)؛ بنه‌ماله‌ی زانیاران، به‌غدا، شه‌فیق، چاپی یهكهم.
2۶ـ نجمی، ناصر، (1377) تهران در گذر زمان، تهران، گوتنبرگ، چاپ اول.
2۷ـ ــــــــــ، (2535) طهران، دارالخلافه، تهران، بی‌جا، بی‌نا، چاپ سوم.
1. Elgar Hamid (2018) Naqshbandiyeh, translator: Daoud Vafaei, Tehran, Molly publishing house, first edition, 23.
2. Afshar Orumi, Ali bin Amir Loya Khan, (1393) History of the Kurds, Tehran, Library, Museum and Document Center of the Islamic Council, first edition.
3. Bigbabapour-Gholamieh, Youssef-Masoud, (2013) Fitna Sheikh Obaidullah Kurd, Tehran, Research Center, Library, Museum and Center of the Islamic Council of the Islamic Council, first edition.
4. Tawakli, Mohammad Rauf, (1378) History of Sufism in Kurdistan, Tehran, Tawakli, first edition.
5. Hosseini, Seyyed Mohammad Sadegh, (1385) Divan Poems, Sanandaj, Partobayan, first edition.
6. (1392) Monshath, Saqez, Gutar, first edition.
7. Hirat Sajjadi, Seyyed Abdul Hamid, (1364) Golzar poets of Kurdistan, Sanandaj, author, first edition.
8. (1375) Persian-speaking Kurdish poets, Tehran, Ehsan, first edition.
9. Khal, Muhammad (1975) Manuscripts of the library of Sheikh Muhammad al-Khal in Sulaymaniyah, Gofari Kori Zaniari Iraq (Ten of Kurds, Kori Zaniari Iraq), Bahregi Siyehm, Beshi Yehkehm, 704-662.
10. Dehghani, Sami, (2013) Siraj al-Salkin in Manaqib of Sheikh Muhammad Ali Hossam al-Din Naqshbandi, Sanandaj, College, first edition.
11. Rouhani, Baba Mardokh, (2010) History of Kurdish celebrities, Vol. 1, Tehran, Soroush, third edition.
12. Rouhani, Baba Mardokh, (2013) History of Kurdish celebrities, Vol. 2, Tehran, Soroush, third edition.
13. Rouhani, Kamal (1385) Comprehensive History of Sufism in Kurdistan, Piranshahr, Samrand, first edition.
14. Sepharuddin, Abu Bakr, (1386) A tour of Riaz al-Mushtaqin, Mahabad, Mohammad Rauf Sepharuddin, first edition.
15. Samrani, Muhammad, (1311 AH) Barqat al-Suror Lahl al-Abour fi Lailat al-Dijur, Baghdad, Najah, first edition.
16. Sanandji, Mahmoud, (1344 AH) Siraj al-Tariq (manuscript) written by: Bahauddin Hosseini, author's personal archive. (The date of writing is 16 Shawwal 1344 lunar year).
17. Sanandji, Mahmoud (1313 AH) Divan of Poems (manuscript) by: Mohammad Jafar Khalaf Lotf Ali Bey Kurdestani, author's personal archive.
18. Shakuri, Parviz, Talash mystic history, (Master of mysticism and religions), Islamic Azad University, Research Sciences Unit, Faculty of Literature and Humanities.
19. Faizi, Kiyomarth, (1391) The Rebellion of Sheikh Obaidullah Shamzini during the period of Naser al-Din Shah Qajar, Ilam, Johar Hayat, first edition.
20. Qahredaghi, Mohammad Ali (2007) Bujhandenehweh Mizhovi Zanayani Kurd Leh Rigye Deh Sakhteh Kanyanehh (Behregi Hahotehm), Hevelir, Chapi Yehkehm.
21. Kendal and colleagues, (1379) Kurdah, Ebrahim Yunsi, Tehran, Rozbahan, third edition.
22. Modares, Mullah Abdul Karim, (1385) Yadi Mehrdan (1st edition) Sanandaj, Kurdistan's Blaukordaneh, 1st edition.
23. (1385) Yadi Mehrdan (2nd edition) Sanandaj, Kurdistan Journal, first edition.
24. (1403) Scholars in the service of science and religion, Baghdad, Dar al-Huriyeh, first edition.
25. (1404); Banhmaleh Zaniaran, Behghada, Shahfiq, Chapi Yehkehm.
26. Najmi, Nasser, (1377) Tehran in the passage of time, Tehran, Gutenberg, first edition.
27. _____________________________________________________ (2535)