بررسی « توبه » در مثنوی مولانا

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

حسن حیدریان ¹

1 - دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی و دبیر آموزش و پرورش ناحیه‌ی 2 سنندج

تاریخ دریافت : 1389/08/27 تاریخ پذیرش : 1389/11/30 تاریخ انتشار : 1390/03/01

کلید واژه: عرفان, تصوّف, مولانا, توبه, سالک, mysticism, Sufism, Repentance, Molana, Mystic seeker,

چکیده مقاله :

مقامات و احوال طریقت از آغاز پیدایش تصوّف، بنا بر شیوه ی سلوک فرقه های گوناگون صوفیّه تقسیم بندی هایی دارد که گاه هم از جهت تعداد و هم از جهت تقدّم و تأخر با هم اختلاف هایی دارند. امّا تقریباً تمامی فرقه ها، توبه را اساس و اوّلین مرحله ی سلوک به شمار آورده اند. مثنوی مولانا نیز از ابتدا که با نی نامه آغاز می شود، تا انتها که با حکایت ناتمام دژ هوش ربا سرانجام می پذیرد، قصّه ی جدایی ها و دوری از نیستان و برانگیختن انسان- انسان اسیر در چنبره ی نفس امّاره و حبسگاه خاک - در طلب اصل خویش است و سیر استکمالی انسان بدون توبه در ابتدای سلوک میسر نیست. بنابراین مولانا در جای جای مثنوی بنده را به توبه تشویق و تحریک می کند. این مقاله کوششی است در بررسی موضوع توبه از نگاه مولانا که پس از مقدّمه و نظر تعدادی از مشایخ صوفیّه در این مورد، دیدگاه خاصّ مولانا را در ارتباط با این مقوله پی گیری می‌کند. منابع مورد استفاده در این پژوهش در درجه ی نخست آثار مولانا به ویژه مثنوی و سپس امّهات آثار عرفانی مرتبط با این موضوع است. نوع روش پژوهش در این مقاله عمدتاً تجزیه و تحلیل عقلانی و به صورت کتابخانه ای است. نتیجه ای که از این پژوهش به دست آمده آن است که: چون مولانا مثنوی را در حالت شور و سماع و مستی می سروده نکات عرفانی، به صورت پراکنده در خلال حکایت های آن بیان شده است و برای دریافت دیدگاه مولانا در خصوص هر کدام از آنها ناگزیر باید شش دفترِ مثنوی را با دقّت هر چه تمام تر جُست و جُو کرد. این پژوهش تلاشی برای تدوین دیدگاه مولانا در زمینه ی توبه به گونه ای منظّم و منطقی است. با این هدف که پژوهندگان نکات عرفانی مثنوی برای بررسی این مقوله، نیازی به مطالعه ی تمام مثنوی نداشته باشند.

چکیده انگلیسی:

From the very beginning of Sufism existence, Mystic's Stations and affections of observance have divisions according to ways of the Sufis conduct orders which at times have differences with regard to number as well as priority and posteriori. Yet all orders have considered Repentance as the first and the base of conduct.Molana's Mathnavi also begins with Nei Name from the beginning and ends with an incomplete story called "Deje Hooshroba" a story of separation and aloofness from Neystan and excitation of man, captured in the evil prompting self and soil prison, in seeking his origin while his perfection is not possible without Repentance in start of the conduct. Therefore, Molana encourages man to repent through pages of Mathnavi. This essay tries to investigate the" repentance" subject from Molana's point of view and after the introduction and the ideas of some Sufi masters, Molana's special belief in this regard is discussed. The references used in this research, in the first place are Molana's works especially, Mathnavi, as well as the most important mystical works related to this issue. The manner of researching in this essay is mainly rational analysis and library method. The conclusion of this research is: because Molana has composed Mathnavi, being full of emotions, mystic singing and dancing, mystical points have been interpreted and scattered among his stories. So to find out Molana's point of view in each of them one cannot help searching all six volumes of Mathnavi in great detail and care. This research is an effort to collect Molana's view points regarding repentance in logical and systematic method to leave no need for researchers of Mathnavi's mystical ideas to go through all six volumes of Mathnavi for this topic.

منابع و مأخذ:

        1-        قرآن کریم، (1374)،ترجمه­­ی بهاء الدّین خرمشاهی، تهران، انتشارات نیلوفر و جامی.

        2-        جام نامقی( ژنده پیل) ، احمد (1350 )، اُنْس التائبین وصراط الله المبین، تصحیح و توضیح: علی فاضل، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.

    3-    حافظ، خواجه شمس الدّین محمّد، (1320)، دیوان حافظ شیرازی، به اهتمام: محمّد قزوینی و قاسم غنی، چاپ اوّل، تهران، کتابفروشی زوّار.

        4-        دهخدا ،علی اکبر، (1377)، لغت نامه،چاپ دوم از دوره ی جدید، تهران ، مؤسّسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

        5-        زرّین کوب، عبدالحسین، (1373)، سرّ نَی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات علمی.

        6-        سجّادی، سیّد جعفر،(1375)، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ سوم، تهران، کتابخانه طهوری.

        7-        شجیعی، پوران،(1373)، جهان بینی عطّار، چاپ اوّل، تهران، نشر ویرایش.

        8-        عبّادی، قطب الدّین، (1347)، التصفیه فی احوال المتصوفه، تصحیح: غامحسین یوسفی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.

        9-        عطّارنیشابوری، فریدالدّین، (1374)، تذکرة الاولیاء ، تصحیح: محمّد استعلامی، چاپ هشتم، تهران، انتشارات زوّار.

      10-      غزّالی،امام محمّد، (1361)،کیمیای سعادت، تصحیح: احمد آرام، تهران ،کتابخانه مرکزی .

   11-   فروزانفر، بدیع الزّمان، (1376)، احادیث و قصص مثنوی،ترجمه و تنظیم مجدّد: حسین داوودی،چاپ اوّل، تهران، مؤسّسه انتشارات امیر کبیر.