بازتاب وجه تسمیه در ادب فارسی
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
1 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری
کلید واژه: Etymology, وجه تسمیه, prophets, ریشه شناسی, mystics, افسانه‌ها, حماسه ها, تاریخی, عرفانی, حماسی, word derivation, mystical works,
چکیده مقاله :
انسان در پیرامون خود با اسامی اشخاص، مکانها، حیوانات، نباتات، اشیا وغیره سر و کار دارد، که علّت نامگذاری (وجه تسمیه ی) بسیاری از این اسمها بر او پوشیده است.یکی ازمسایلی که ذهن کنجکاو بشر را به خود مشغول کرده است، یافتن ارتباط حقیقی بین اسم و مُسمّی است.به طور کلّی وجه تسمیه ها با توجّه به منشأ پیدایش آن به انواع گوناگون تقسیم می شود که کلّی ترین آن، تقسیم وجه تسمیه به دو بخش علمی و غیرعلمی است که بخش اخیر در ادب فارسی بازتاب گسترده دارد. در واقع افسانه‌های عامیانه، متون دینی، تاریخی، حماسی و عرفانی ازجمله سرچشمه های اساسی و بنیادین وجه تسمیه های علمی وغیرعلمی(عامیانه) است. از نظر بسامد کاربرد وجه تسمیه در متون منظوم، دیوان خاقانی، و در متون منثور، سفرنامه ی ناصرخسرو و تذکرة الاولیای عطار در درجه ی نخست اهمیّت قراردارند.
Human in his environment deal with the name of persons, places, animals, plants, things, etc which for the most of them the reason for designating (or word derivation) such names is not disclosed to him. One of the problems, occupied the curios mind of the mankind, is finding the actual relationship between sign and signified. In fact, folk mythologies, historical, religious and epical texts, are among the main sources for word derivation which were reflected with an eloquent and sweet locution in mystical works in accordance with the thoughts of wayfarers. Another kind of word derivation is the result of creativities and artistry of mystics, which was created as a powerful tool for expressing esoteric mystical themes. Amongst the authors and poets, Attar must be regarded as the central figure of this realm. His Manteq at-Tayr which has found a worldwide publicity today is the result of his excellent use and choice word derivation that he provides for Simurgh.
1- قرآن کریم
2- استعلامی، حمد، (1372) تعلیقات مثنوی، تهران، زوّار.
3- اسعد گرگانی، فخرالدّین، (1377)، ویس ورامین، مقدّمه و تصحیح و تحشیه: دکترمحمد روشن، تهران، صدای معاصر.
4- ابن مسکویه، ابوعلی، (1373)، تجارب الاُمم فی اخبار ملوک العرب و العجم، تصحیح دکتر رضا انزابی نژاد و دکتر یحیی کلانتری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
5- بیهقی دبیر، ابوالفضل محمد بن حسین، (1375)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیّاض، مقدّمه و فهرست لغات از دکتر محمد - جعفر یاحقی، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
6- پیشاهنگانِ شعر پارسی، (1370)، به کوشش: محمد دبیر سیاقی، تهران، امیر کبیر.
7- شمس الدّین تبریزی، محمد، (1377)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح و تعلیقِ محمدعلی موحّد، تهران، خوارزمی.
8- توکّلی مقدّم، حسین، (1375)،وجه تسمیهی شهرهای ایران، با مقدّمهی دکتر مهدی محقّق، تهران، میعاد.
9- جامی، نورالدّین عبدالرحمان، (1380)دیوان، با مقدّمه و اِشراف محمد روشن، تهران، نگاه.
10- -----،-----، (1370)مثنوی هفت اورنگ، به تصحیح و مقدّمهی مرتضی مدرّس گیلانی، تهران، گلستان کتاب.
11- حافظ شیرازی، (1368)، دیوان، تصحیح عبدالرّحیم خلخالی، تهران، هادی.
12- حسینی کازرونی، سیداحمد، (1388)، فرهنگ تاریخ بیهقی، تهران، زوّار.
13- خاقانی شَروانی، افضل الدّین بدیل بن علی، (1357)، دیوان، تهران، زوّار.
14- ------،-----،(1384)، منشآت خاقانی، تهران، دانشگاه تهران.
15- ------،-----،(1386)، ختم الغرایب(تحفة العراقین)، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: دکتریوسف عالی عباس آبادی، تهران، سخن.
16- خرمشاهی، بهاءالدّین، (1378)، حافظ نامه، تهران، علمی و فرهنگی.
17- خلف تبریزی، محمدحسین، (1376)، برهان قاطع، به اهتمام دکترمحمد معین، تهران، امیرکبیر.
18- دهخدا، علّامه علی اکبر، (1372)، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران.
19- ------،-----،(1374)، امثال و حکم، تهران، امیرکبیر.
20- راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل(1375)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، با تفسیر لغوی و ادبی قرآن، دکترسید غلامرضا خسروی حسینی، تهران، مرتضوی.
21- رجبی، پرویز، (1383)، هزاره های گمشده(ساسانیان)، تهران، حیدری.
22- زرّین کوب، عبدالحسین، (1374)، بحردرکوزه، تهران، علمی.
23- سجّادی، سیّدضیاءالدّین، (1382)، فرهنگ لغات و تعبیرات با شرح اَعلام ومشکلات دیوان خاقانی شروانی، تهران، زوّار.
24- سعدی، (1368)، کلیات، به اهتمام محمد علی فروغی، تهران، جاویدان.
25- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (1381)، دیوان سنایی، به سعی و اهتمام: مدرس رضوی، تهران، سنایی.
26- -------،-----،(1368)، حدیقةالحدیقه و شریعةالطّریقة، تصحیح و تحشیه ی مدرّس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.
27- شریعت، محمدجواد، (1363)، فهرست تفسیرکشف الاسرار و عُدّةالابرار، تهران، امیرکبیر.
28- شریعتمداری، جعفر، (1372)،شرح و تفسیرلغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، مشهد، آستان قدس رضوی.
29- شمیسا، سیروس، (1373)،بیان، تهران، فردوس.
30- صائب تبریزی، (1383 )، دیوان، به اهتمام: جهانگیرمنصور، تهران، نگاه.
31- طبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسن، (1380) ترجمهی تفسیرمجمع البیان، ترجمه ی آیات، تحقیق و نگارش از علی کرمی، تهران، فراهانی.
32- عطار نیشابوری، شیخ فریدالدّین محمد، (1372)، تذکرةالاولیاء، بررسی،تصحیح و تعلیق محمدعلی موحّدی، تهران، موحّدی، تهران، خوارزمی.
33- -------،------،(1384)، منطق الطیر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
34- -------،------،(1386)، مصیبت نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
35- -------،------،(1376) دیوان، تنظیم و نمونه خوانی و نظارت: جهانگیر منصور، تهران، نشر نخستین.
36- علوی مقدّم، محمد، اشرف زاده، رضا، (1384)،معانی و بیان، تهران، سمت.
37- فردوسی، (1370)، شاهنامه، به تصحیح ژول مُل، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
38- کزّازی، میرجلال الدّین، (1385)،نامهی باستان(ج1)، تهران، سمت.
39- معین، محمد، (1317)، فرهنگ فارسی معین، تهران، امیرکبیر.
40- مولوی، جلاالدین محمد، (1384)، مثنوی معنوی، تصحیح، مقدّمه و کشف الابیات از قوام الدّین خرمشاهی، تهران، دوستان.
41- -------،------(1363)، کلیات شمس یا دیوان کبیر، با تصحیحات و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر.
42- میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین، (1376)، کشف الاسرار و عُدّةالابرار، تهران، امیرکبیر.
43- میرخواند، محمدبن خاوندشاه بن محمود، (1385)، تاریخ روضةالصّفا، به تصحیح و تحشیه ی جمشیدکیان فر، تهران، اساطیر.
44- ناصر خسرو قبادیانی مروزی، (1381)، سفرنامه، به کوشش دکترمحمد دبیرسیاقی، تهران، زوّار.
45- ------،---- ، (1368)، دیوان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
46- نظامی گنجوی، (1374)،کلیّات خمسه، تصحیح وحید دستگردی، تهران، امیرکبیر.
_||_