بررسی و تحلیل روابط بینامتنیت قرآنی دیوان ناصر خسرو بر اساس نظریه ژنت

محورهای موضوعی : نقد ادبی و نظریه پردازی

سکینه پیرک ¹

1 - هیات علمی دانشکاه پیام نور

تاریخ دریافت : 1401/01/13 تاریخ پذیرش : 1401/05/30 تاریخ انتشار : 1401/08/01

کلید واژه: ژرار ژنت, قرآن, ناصر خسرو, بینامتنیت,

چکیده مقاله :

در سالهای اخیر در عرصه نقد ادبی و زبان شناسی، نظریه‌ای تحت عنوان نقد بینامتنی رواج پیدا کرده است که به ارتباط و تعامل بین متون پرداخته و به بررسی وجوه تشابه ، تفارق و تاثیرپذیری یک متن از متون دیگر می‌پردازد. این نظریه معتقد است که ‌متون و گویندگان آنها از یکدیگر متأثر شده و آگاهانه یا ناآگاهانه، از سرچشمه‌های ادبی و فکری یکدیگر بهره مند می شوند. در گستره ادب فارسی، قرآن یکی از زیرمتن‌‌هایی است که از دیرباز نظرگاه‌های مختلف زیبایی‌شناسی صوری و معنایی آن، مرجع و منبع بسیاری از شاعران و نویسندگان بوده است که برای اعتبار و غنای سخن خویش، از مفاهیم و تعلیمات قرآنی بهره برده‌اند. یکی از این شاعران ناصرخسرو می‌باشد که اصلی‌ترین زیرمتن تشکیل دهنده اندیشه در دیوانش، قرآن کریم است. در این تحقیق سعی شده است تا با شیوه توصیفی- تحلیلی و استناد به منابع کتابخانه‌ای، ابعاد تاثیر پذیری ناصر خسرو از آیات قرآنی بر اساس نظریه بینامتنی ژنت مورد بررسی قرار گیرد. یافته های این پژوهش نشان می‌دهد که از میان روابط سه گانه بینامتنی ژنت، بینامتنی صریح و شاخه‌های آن( واژه‌ها، عبارات و جمله‌های کوتاه، ترکیب‌های اضافی و وصفی) بیشترین نمود را در دیوان ناصر خسرو دارد و در بین شاخه‌های مختلف بینامتنی صریح، واژه‌ها، پرکاربردترین شیوه بینامتنی در این اشعار می‌باشند. بعد از بینامتنیت صریح، بینامتنیت ضمنی بر اساس بسامد، درمرتبه دوم قراردارد؛ و از بین شاخه‌های مختلف این بینامتنی، بینامتنیت مضمون، بیشتر و متنوع‌تر از نمونه‌های دیگر است.

چکیده انگلیسی:

Intertextual analysis, which deals with the connection and interaction between texts and examines the similarities, differences, and influences of one text on other texts, has gained popularity in recent years in literary criticism and linguistics. According to this theory, texts and their speakers are mutually impacted and profit from one another's literary and intellectual sources, whether consciously or subconsciously. This theory proposes that texts and their speakers are mutually impacted and benefit from each other's literary and intellectual sources, whether consciously or subconsciously. In the realm of Persian literature, the Qur'an is one of the hypotexts that has long served as a reference and inspiration for poets and writers with varying viewpoints on its formal and semantic aesthetics. They have utilized Quranic principles and teachings to enhance the veracity and depth of their words. One of these poets is Nasir Khusraw, whose hypotext of inspiration for his Diwan is the Holy Quran. Using a descriptive-analytical technique and quoting library sources, an effort was made to examine the dimensions impacted by Nasser Khosrow from Quranic verses based on Genette's intertextual theory. This research demonstrates that in Nasir Khusraw's Diwan, intertextual explicit and its branches (words, phrases, short sentences, extra and descriptive combinations) are the most prevalent of Genette's intertextual relationships. Words are the most often employed intertextual method in these poems, among the numerous branches of intertextual explicit. Implicit intertextuality frequently follows explicit intertextuality. Among the different branches of this intertextual, intertextuality thematic is increasingly diversified compared to other types.

منابع و مأخذ:

منابع:

• قرآن کریم، ترجمه حسین انصاریان.


• آلن، گراهام (۱۳۸۰)، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدان جو، تهران: مرکز.


• ابراهیمی، قاسم و مصطفوی نیا، سید محمد رضی (۱۳۹۳)، «تناص قرآنی در آثار جبران خلیل جبران»، مجموعه مقالات برگزیده همایش ملّی بینامتنیّت (التناص)، صص ۵۶-۳۷.


• ابو زهره، محمد (۱۳۷۹)، معجزه بزرگ (پژوهشی‌در‌علوم قرآنی)، ترجمه‌محمود ذبیحی، مشهد: آستان قدس.


• الحسّکانی، عبید اله بن الله بن الحکاکم (۱۴۱۱ ق)، شواهد التنزیل، ترجمه محمدباقر محمودی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


• الغذامی، عبدالله (۱۹۸۵)، الخطیئه و التفکر، چاپ اول، جده: النادی الریاضی.


• اناری بزچلونی، ابراهیم و رنجبران، سکینه (۱۳۹۱)، «بررسی اصطلاحات بینامتنی در زبان فارسی و عربی با تکیه بر نظریه ژرارژنت» ادب پژوهی، شماره ۲۱، صص ۱۸۹-۱۷۱.


• ثروت، منصور (۱۳۷۸)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.


• جمعه، حسین (۲۰۰۳ م)، المسبار فی النقد الادبی، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.


• چندلر، دانیل (۱۳۸۶)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره.


• حریری، محمد یوسف (۱۳۸۴)، فرهنگ اصطلاحات قرآنی، قم: هجرت.


• حق‌شناس، محمدعلی (۱۳۸۷)، «مولانا وحافظ دو هم‌دل یا دو هم‌زبان»، نقد‌ادبی، سال ۱، شماره ۲، صص ۲۹-۱۱.


• حلبی، علی‌اصغر (۱۳۷۷)، تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، تهران: اساطیر.


• خزائلی، محمد (۱۳۷۱)، اعلام قرآن، تهران: امیرکبیر.


• راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالعلم.


• شمیسا، سیروس (۱۳۷۵)، فرهنگ تلمیحات، تهران: فردوس.


• صباغی، علی (۱۳۹۱)، «بررسی تطبیقی محورهای سه‌گانه بینامتنیت ژنت و بخش‌هایی از نظریه بلاغت اسلامی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال ۹، شماره ۳۸، صص ۷۱-۵۹.


• طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۷۸)، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.


• طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (۱۳۷۲)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.


• طریحی، فخرالدین (۱۳۷۵)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.


• عماد زاده اصفحانی، حسین عماد الدین (۱۳۸۸)، کتاب تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم و قصص قرآن، تهران: انتشارات اسلام.


• قبادیانی، ناصرخسرو (۱۳۵۷)، دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: موسسه مطالعات اسلامی شعبه تهران.


• قمی، عباس و انصاری، غلامحسین (۱۳۹۵)، فرهنگ واژگان قرآن کریم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی.


• ماضی، شکری عزیز (۲۰۰۵ م)، فی نظریه الادب، بیروت: الموسسه العربیه للدراسات و النشر.


• مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳ ق)، بحاراألنوار الجامعة لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.


• مکارم شیرازى، ناصر و جمعی از فضلا (۱۳۷۴)، تفسیر نمونه، چاپ سی و دوم، ج:۲۵، تهران: دارالکتب الاسلامیه.


• میرزائی، فرامرز و واحدی، ماشاءالله (۱۳۸۸)، «روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره ۲۵، پیاپی ۲۲، صص ۳۲۲-۲۹۹.


• نامور مطلق، بهمن (۱۳۸۶)، «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره ۵۶، صص ۹۸-۸۳.


• نامور مطلق، بهمن (۱۳۹۰)، «درآمدی بر بینامتنیت نظریه‌ها و کاربردها»، تهران: سخن.


• یزدانجو، پیام (۱۳۷۹)، ادبیات پسامدرن، تهران: مرکز.

Resources

• Holy Quran, translated by Hossein Ansarian.


• Allen, Graham(2001), Intertextuality, translated by Payam Yazdanjoo, Tehran: Markaz.


• Ebrahimi, Qasem And Mostafavi Nia, Seyed Mohammad Razi(2014), Quranic Intertextuality in Works of Kahlil Gibran, A collection of selected articles of National Intertextuality Conference, Pages 37-56.


• Abuzohre, Mohammad(2000), The Big Miracle (A study of Quranic Sciences), Translated by Mahmood Zabihi, Mashhad: Astane Qods.


• Alhossakani, Obiedallah Bin Aallah Bin Alhakakem(1990), Shavahed Altanzil, Translated by Mohammad Bagher Mahmoodi, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.


• Alqozami, Abdollah(1985), Alkhatiya va Altafakor, First Edition, Jeddah: Alnadi Alreyazi.


• Anari Bozchelooni, Ebrahim And Ranjbaran, Sakine(2012), A Study of Intertextual Phrases in Farsi and Arabic Based on Gérard Genette’s Theory, Literary Research, No 21, Pages 171-189.


• Servat, Mansoor(1999), The Treasure of Wisdom in Nezami’s Works, Second Edition, Tehran: Amir Kabir Publications.


• Joma, Hossein(2003), Almosbar fi Alnaghd Aladabi, Damascus: Etihad Alketab Alarab.


• Chandler, Daniel(2007), Semiotics: The Basics, Translated by Mehdi Parsi, Tehran: Sooreh.


• Hariri, Mohammad Yousef(2005), A Dictionary of Quranic Phrases, Qom: Hijrat.


• Haq Shenas, Mohammad Ali(2008), Mowlana And Hafez, Of One Heart Or One Language, Literary criticism, first year, No.2, Pages 11-۲۹.


• Halabi, Ali Asghar(1998), The effect of Quran and Hadith on Persian Literature, Tehran: Asatir.


• khazaii, Mohammad(1992), Announcement of the Quran. Tehran: Amirkabir.


• Raqeb Isfahani, Hossein Bin Mohammad(1991),Almofradat Fi Qarib Alquran. Beirut: Daralelm.


• Shamisa, Sirous. (1996). A Glossary of Allusions. Tehran: Ferdows.


• Sabaqi, Ali. (2012). A Study of Three Principles of Genette’s Intertextuality and Some Parts of Islamic Rhetoric. Literary research quarterly, ninth year, No.38, Pages 59-71.


• Tabatabayee, Seyed Mohammad Hossein(1999), Translation of Tafsir Almizan, Translated by Seyed Mohammad Bagher Moosavi Hamadani, Qom: Teachers’ Association of Qom’s Howza.


• Tabarsi, Abuali Fazl Bin Hassan(1993), Majma Albayan Fi Tafsir Alquran, Tehran: Nasir Khusraw.


• Tarihi, Fakhraldin(1996), Majma Albahrayn, Tehran: Mortazavi.


• Emad zade esfahani, Hossein Emad Aldin(2009), The book of history of prophets from Adam to Mohammad and stories of Quran, Tehran: Islam publications.


• Qubadiani, Nasir Khusraw(1978), Nasir Khusraw Qubadiani’s poetry Diwan. Gathered by Mojtaba Minavi and Mehdi Mohaqeq, Tehran: Islamic studies foundation Tehran branch.


• Qomi, Abbas And Ansari, Qolam Hossein(2016), A glossary of holy quran’s words, Tehran: Beynolmelal publications company (associated to Islamic Development Organization).


• Mazi, Shokri Aziz(2005), Fi Nazarieh Aladab, Beirut: Almoasese alarabie leldarasat va alnashr.


• Majlesi, Mohammad Baqer(1982), Bahar Alanvar Aljame Ldrar Akhbar Alaeme Alathar, Beirut: Dar Ahyae Altras Alarabi.


• Makarem shirazi, Naser and others(1995), Tafsir Nemooneh, 32^nd edition, 25^th volume, Tehran: Daralkotob Aleslamie.


• Mirzaei, Faramarz And Vahedi, Mashallah(2009), Contextual Relations of Quran and Ahmad Matar’s Poetry, Faculty Of Literature And Humanities Publication Of University Of Shahid Bahonar Kerman, No.25, Succession 22, Pages 299-322.


• Namvar Motlaq, Bahman(2007), Conceptuality, A Study Of Relationships Of A Text With Other Texts, Research Journal of Humanities, No.56, Pages 83-98.


• Namvar Motlaq, Bahman(2011), An Introduction To Theories And Pragmatics Of Conceptuality, Tehran: Sokhan.


• Yazdanjoo, Payam(2000), Postmodern Literature, Tehran: Markaz.