چالشهای صنعت گردشگری در دوره کرونا در حوزه اشتغال و کارافرینی و راههای برون‌رفت خلاقانه
محورهای موضوعی : کارآفرینی
1 - گروه مدیریت بازرگانی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ، مشهد ، ایران
2 - هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه ازاد اسلامی واحد گناباد ایران
کلید واژه: چالش, صنعت گردشگری, اشتغال, راههای برون‌رفت, کروناv,
چکیده مقاله :
هدف از تحقیق حاضر بررسی چالشهای ناشی از کرونا در صنعت گردشگری در حوزه اشتغال و بررسی راههای برون‌رفت از آن است. از آنجا که صنعت گردشگری در دوره شیوع کرونا بیشترین ضربه اقتصادی را متحمل شده است، انتخاب این صنعت و نقش آن در اشتغال و بیکاری کشور حائز اهمیت خاصی است. میان رشته‌ای بودن این صنعت از رشته‌های علوم اجتماعی گرفته تا اقتصادی، جغرافیایی و معماری و مدیریت و پزشکی چنان درهم‌تنیده است که نمی‌توان آن را مخصوص یک رشته جداگانه درنظرگرفت. روش تحقیق از نوع کیفی است و جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از مصاحبه عمیق با متخصصین و صاحبنظران در حوزه گردشگری و بازاریابی انجام شده است. نتیجه مصاحبه عمیق با متخصصان به شناسایی 12 چالش، 23 پیامد و 42 راهبرد منجر شد و در نهایت از بین همه راهبردها 18 راهبرد عملی انتخاب و ارتباط آنها با هم تحلیل شد. واژه‌های کلیدی: چالش، صنعت گردشگری، اشتغال، راههای برون‌رفت، کرونا
Abstract The purpose of the current research is to examine the challenges caused by Corona in the tourism industry in the field of employment and to examine the ways out of it. Since the tourism industry has suffered the most economic impact during the outbreak of Corona virus, the choice of this industry and its role in the employment and unemployment of the country is of particular importance. The interdisciplinary nature of this industry, from social sciences to economics, geography, architecture, management, and medicine, is so intertwined that it cannot be considered as a separate field. The research method is qualitative and data collection was done using in-depth interviews with experts and experts in the field of tourism and marketing. The result of the in-depth interview with experts led to the identification of 12 challenges, 23 consequences and 42 strategies, and finally, 18 practical strategies were selected from all strategies and their relationship was analyzed. Keywords: challenge, tourism industry, employment, ways out, Corona
چالشهای صنعت گردشگری در دوره کرونا در حوزه اشتغال و کارافرینی و راههای برون‌رفت خلاقانه
چکیده:
هدف از تحقیق حاضر بررسی چالشهای ناشی از کرونا در صنعت گردشگری در حوزه اشتغال و بررسی راههای برون‌رفت از آن است. از آنجا که صنعت گردشگری در دوره شیوع کرونا بیشترین ضربه اقتصادی را متحمل شده است، انتخاب این صنعت و نقش آن در اشتغال و بیکاری کشور حائز اهمیت خاصی است. میان رشته‌ای بودن این صنعت از رشته‌های علوم اجتماعی گرفته تا اقتصادی، جغرافیایی و معماری و مدیریت و پزشکی چنان درهم‌تنیده است که نمی‌توان آن را مخصوص یک رشته جداگانه درنظرگرفت. روش تحقیق از نوع کیفی است و جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از مصاحبه عمیق با متخصصین و صاحبنظران در حوزه گردشگری و بازاریابی انجام شده است. نتیجه مصاحبه عمیق با متخصصان به شناسایی 12 چالش، 23 پیامد و 42 راهبرد منجر شد و در نهایت از بین همه راهبردها 18 راهبرد عملی انتخاب و ارتباط آنها با هم تحلیل شد.
واژه‌های کلیدی: چالش، صنعت گردشگری، اشتغال، راههای برون‌رفت، کرونا
Challenges of the tourism industry in the period of Corona in the field of employment and ways out
Abstract
The purpose of the current research is to examine the challenges caused by Corona in the tourism industry in the field of employment and to examine the ways out of it. Since the tourism industry has suffered the most economic impact during the outbreak of Corona virus, the choice of this industry and its role in the employment and unemployment of the country is of particular importance. The interdisciplinary nature of this industry, from social sciences to economics, geography, architecture, management, and medicine, is so intertwined that it cannot be considered as a separate field. The research method is qualitative and data collection was done using in-depth interviews with experts and experts in the field of tourism and marketing. The result of the in-depth interview with experts led to the identification of 12 challenges, 23 consequences and 42 strategies, and finally, 18 practical strategies were selected from all strategies and their relationship was analyzed.
Keywords: challenge, tourism industry, employment, ways out, Corona
بیان مساله
در عصر جدید گردشگری بزرگترین و متنوع‌ترین صنعت دنیاست. این صنعت دو ویژگی خاص و متناقض با هم دارد که باید با احتیاط با آن برخورد کرد. درآمدزایی و اشتغالزایی سریع و به‌صرفه بزرگترین ویژگی این صنعت است و شکنندگی آن در مقابل می‌تواند آن را بسیار آسیب‌پذیر نماید، از این رو پیشرفت این صنعت در گرو عوامل زیادی است که یکی از آنها سلامتی است. به گزارش منابع خبری مختلف، شیوع کرونا دست کم 200 کشور را درگیر خود کرد. در این میان برخی کشورها مانند ایران یکی از مراکز بزرگ شیوع این بیماری بود، به طوری که صدمات جبران‌ناپذیری در ابعاد مختلف به این کشور و صنعت گردشگری مخصوصاً در حوزه اشتغال وارد شد.
به گزارش سازمان جهانی گردشگری، 100 تا 120 میلیون شغل در خطر قرارگرفت و بیشترین ضرر به ترتیب متعلق به مشاغل توریسم و اوقات فراغت، هوانوردی و کشتیرانی، خودروسازی، املاک و ساخت‌وساز، تولیدی (غیرضروری)، خدمات مالی، آموزش و نفت و گاز و بیشترین رشد به ترتیب مخصوص مشاغل خدمات و تجهیزات پزشکی، فرآورده‌های غذایی و کالاهای تندمصرف، بهداشت و سلامت فردی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، تجارت الکترونیک و کشاورزی بود. از این رو، توجه به وضعیت توریسم و گردشگری در اولویت قرار دارد. طبق آخرین گزارش‌های سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) و شورای جهانی سفر (WTTC)، در سالی که قرار بود رونق مشاغل و کارآفرینی در صنعت گردشگری و هتلداری جهان رخ دهد، با ظهور ویروس کرونا، 50 میلیون شغل در صنعت گردشگری و توریسم در معرض نابودی قرار گرفت، حجم درآمدهای حاصل از این صنعت به یک سوم نزول کرد که حجم تخمینی این رکود، عددی حدود 300 تا 450 میلیارد دلار بود.
گردشگری در تعریف سازمان گردشگری جهانی شامل مجموعه کارهایی است که افراد در سفر و در مکانی غیر از محیط عادی خود به مدت کمتر از 24 ساعت تا یکسال انجام می‌دهند و هدف از آن سرگرمی، تفرج، استراحت، ورزش، دیدار با اقوام و آشنایان، کسب و کار، مأموریت، شرکت در سمینار یا کنفرانس، درمان، مطالعه، تحقیق، فعالیتهای مذهبی و فعالیتهایی از این قبیل است.
به گزارش ایسنا، متوسط رشد گردشگری ایران در سه ماه نخست سال ۲۰۲۰ همزمان با شیوع بحران جهانی کرونا بنابر اعلام سازمان جهانی گردشگری منفی 8/15 درصد بوده است. از این رو توجه به این صنعت با درنظرگرفتن گستره ابعاد اقتصادی آن حائز اهمیت بسزایی است. در این زمینه تحقیقات متعددی انجام شده است (ازجمله مقاله اوی،2020؛ گاسلین، مک‌کاب و چن، 2020 و مقاله سابین، اسلند و اهاری، 2020) که بر سیاستهای گردشگری در دوران پساکرونا تأکید کردهاند.
گردشگری انواع مختلفی دارد که در این مقاله به دو نوع کلی سیاحتی و زیارتی یا مادّی و معنوی آن در قالب گردشگری پایدار اشاره می‌شود. با توجه به اینکه گردشگری در ایران قبل از شیوع کرونا نیز شرایط خوبی نداشته است (جمشیدی، برک‌پور، کلانتری، 1398؛ پوراشرف، تولابی و نصرالهی، 2018؛ ناصح و تقوی، 1398) طبیعتاً بعد از شیوع کرونا وضعیت بدتری پیدا کرده و توجه به رونق مجدد آن در اشتغال، اقتصاد و سیاستگذاری جهانی و کشوری نیاز به مطالعه همه‌جانبه در ابعاد مختلف مخصوصاً گردشگری پایدار دارد.
گردشگری پایدار در تعریف سازمان گردشگری جهانی، نوعی از گردشگری است که در راستای مدیریت منابع تجدیدشونده اعم از انسانی و طبیعی باشد، به نحوی که هم نیازهای اقتصادی، اجتماعی و زیباشناختی گردشگران تأمین شود و هم یکپارچگی فرهنگی، فرایندهای بوم‌شناختی ضروری، تنوع اکولوژیکی و سامانه‌های طبیعی حفظ گردد (به نقل از رضوانی، 1387: 20). شاید شیوع کرونا از این نظر نقطه عطف مثبتی برای توجه بنیادی سیاستگذاری ایران به این صنعت پرسود و اشتغالزا باشد.
شواهد نشان می‌دهد که وضعیت گردشگری در ایران در سطح ملّی و بین‌المللی بسیار اسف‌بار است (زیاری و امین، 1393)، از جمله در کتابچه بررسی مسائل روز اقتصاد ایران (1398) که به صنعت گردشگری در ایران و کشورهای منتخب (امارات، گرجستان و ترکیه) به عنوان معیار انتخاب پرداخته، آمده است که، در ایران، لزوم اجرایی‌نمودن برنامهها در صنعت گردشگری مهمتر از ارائه برنامههای راهبردی است (خیری، ابونبی و فروحی، 1398: 40). یافتههای تحقیق رومیانی و دیگران (1398) نیز نشان داد که موفقیت کشورهای ترکیه، صربستان و پرتغال در زمینه برنامهریزی فضایی گردشگری، از طریق انطباق برنامهها و ایجاد همگرایی و مشارکت بین دپارتمان برنامهریزی فضایی گردشگری در سطوح مختلف ملی، منطقهای و محلی (روستایی) در جهت توسعه گردشگری نقش هدایتگری- تسهیلگری را به کار گرفته و با دادن اختیار به ایالتها در برنامههای قانونی و سیاستهای توسعه گردشگری، نقشهای راهبردی را لحاظ کردهاند؛ اما کشور ایران در سطح ملی به دلیل نگرش و تفکر ساختار متمرکز در برنامهریزی و نگرش‌بخشی به برنامهها با مشکلاتی مواجه است. در سطح منطقهای نیز با مشکلاتی مانند، عدم استقلال و اختیار قانونی و سیاسی مدیران منطقهای در برنامههای گردشگری و در سطح محلی با مشکلاتی مانند، عدم حق اختیار قانونی به نماینده محلی و عدم مشارکت راهبردی در زمینه برنامهریزی فضایی مقصدهای گردشگری روستایی روبهرو است. تحقیق امینیان و سیدنقوی (1397)، نیز نشان‌دهنده 3 شاخص، مدیریت یکپارچه، امنیت و نگرش به بازار هدف، شاخصهای ظهوریافته در قالب الگوی حکمروایی مطلوب گردشگری است. پژوهش محمدزاده، پناهی و صمدزاده (1397) نیز به عواملی مانند ارتقاء زیرساختها، استانداردها و کیفیت خدمات و تسهیلات گردشگری در شکل‌گیری تصویر شهر در ذهن گردشگران داخلی اشاره کرده است. در حالیکه کشورهای اروپایی (از جمله مقاله کانتی و لیکسهاگن، 2020) بر ذهنیت گردشگران از زاویه ذهن گردشگر و آمادگی او برای استفاده از تسهیلات گردشگری در بعد از کرونا با ابزار جدید مانند عکاسی انلاین از طبیعت و مانند آن تأکید دارند.
از این رو با توجه به شواهد تحقیقاتی، این مقاله با تأکید بر توسعه گردشگری پایدار به دنبال لزوم توجه به زیرساختهای گردشگری در ایران با ارائه نظرات صاحبنظران به دنبال به دنبال چالشها، پیامدها، و راهبردهای عملی در دو سطح ملّی و بین‌المللی در صنعت گردشگری با تأکید بر حوزه اشتغال است.
روش تحقیق
تحقیق حاضر با استفاده از روش کیفی و ابزار گردآوری داده‌ها، مصاحبه عمیق است که با چند متخصص در حوزه گردشگری و مدیریت انجام شده است که شامل 6 نفر متشکل از دو عضو هیأت علمی با 30 سال و 12 سال سابقه کار، دو محقق با 10 و 12 سال سابقه کار و دو هتلدار با بیش از 10 تا 15 سال سابقه فعالیت بوده است. سؤالات محقق در دو سطح ملّی و بین‌المللی درباره چالشها، پیامدها و راهبردها در صنعت گردشگری پرسیده شده است که پاسخهای آنان در بخش یافته‌ها دسته‌بندی شده است.
جدول 1- دسته‌بندی چالشها، پیامدها و راهبردها در سطح ملّی
چالشها | پیامدها | راهبردها | چالشها | پیامدها | راهبردها |
آسیب‌دیدن اقتصادی رسته‌های شغلی در حوزه گردشگری (مانند اقامتگاههای گردشگری) | کاهش گردشگر داخلی و خارجی در بخش مشاغل خانگی و ضرر مالی به علت نداشتن بیمه | تقویت بومگردی، حمایت دولتی از صاحبان بومگردی | بحران کم‌آبی و خشکسالی | تخریب و ازدست‌دادن دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودخانه‌ها | جلوگیری از مصرف بیرویه منابع آب با استفاده از قنات |
بیمه‌کردن مشاغل خانگی از طرف دولت | جهت‌دهی منابع آب و نیروی انسانی از کشاورزی به سمت گردشگری | ||||
اتکاء دولت به صنعت نفت و اخذ مالیات و فروش دارایی | آسیبهای جدّی به بخش منابع درآمدی دولت به خاطر افزایش تحریمها و مشکلات ناشی از شیوع کرونا | طراحی برنامه جامع راهبردی ملّی نه مقطعی. | استفاده از آب قنات (براساس شرایط منطقه) برای ساخت جنگل مصنوعی در عرصه بالادست و ایجاد پارک جنگلی گیاه‌شناسی | ||
تدوین برنامه جامع برای گرفتن مالیات از اقشار ثروتمند و شرکتهای بزرگ | |||||
افزایش مشکلات مناطق حاشیه | محاسبه حجم مشاغل ورشکسته و مدیریت ثابت برای آنها | بازنگری و نظارت سخت بر پروژه‌های سدسازی | |||
تخریب پهنه‌های سبز در کلان‌شهرها | ازدست‌رفتن بخشهای بکر جنگلی در بخش بزرگی از گردشگری | مقابله با باغ‌خواری در کلان‌شهرها به ویژه تهران و شیراز | نابودی باقیمانده از طبیعت بکر پهنه‌های زاگرس و البرز | اصلاح الگوی کشت و گونه‌های درختی، گل‌های فصل و چمن‌ها به جای درختان پرنیاز آبی | |
وجود بیش از 250 هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور
| بحران کم‌آبی در کشور و دریای مازندران | سیاستگذاری در جهت توسعه گردشگری پایدار و ایجاد اکوتوریسم آبی | استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های هوشمندانه با الگوگیری از طبیعت | ||
عدم جاذبه گردشگری آبی و دریایی | |||||
آسیب جدّی به گردشگری روستایی با محور بومگردی | استفاده از فناوری گراوسیس و واترباکس برای کاشت درخت | ||||
خشکی جنگل‌های اصیل هیرکانی و نابودی حیات وحش مازندران | کاهش وضعیت گردشگری در حوزه مدیترانه | «پرچم آبی» به عنوان یک برنامه داوطلبانه برای شهرداری‌ها و مناطق دریایی | |||
اتمام آبهای زیرزمینی | الگوبرداری از تجربه کشورهای موفق | بحران کم‌آبی در خلیج‌فارس | عدم توسعه اقتصادی و اجتماعی خلیج فارس | سرمایه‌گذاری در حوزه آب | |
| شیرین‌سازی آب دریا و احداث آب‌شیرین‌کن | ||||
تصفیه آب فاضلابهای غیرشهری | |||||
جدول 2- دسته‌بندی چالشها، پیامدها و راهبردها در سطح بین‌المللی
چالشها | پیامدها | راهبردها | چالشها | پیامدها | راهبردها |
اتکاء به صنعت نفت و اقتصاد تک‌محصولی | کاهش درآمدهای دولت | سرمایه‌گذاری بیشتر در حوزه آب و گردشگری | مشخص‌شدن مشکلات زیرساختی صنعت گردشگری و تشدید جدّی آن با شیوع کرونا
| ورشکستگی اقتصادی | تبدیل شرکتهای تجاری بزرگ به مسافرتی بین‌المللی |
افزایش تورهای آشناسازی اینفلوئنسرها | استحکام‌بخشی به صنعت گردشگری فرهنگی | ||||
زیانهای مالی هوایی، ریلی و جاده‌ای | بیکاری حدود 6 میلیون نفر در کشور
| استفاه از ظرفیتهای هوایی و دریایی و طبیعی | توسعه فراگیر سیلینگ (دریانوردی بادبانی) در خلیج فارس | ||
استفاده از ظرفیتهای قومی، محلی و منطقهای | تجهیز مراکز درمانی به هتلینگ سلامت | ||||
استفاده از ظرفیتهای زیارتی و سیاحتی و احیای آنها | اعتباربخشی بین‌المللی و استفاده از شرکتهای تسهیلگر و میانجی برای جذب گردشگران سلامت | ||||
شناسایی و امکانسنجی مناطق بکر و توریستی و تبدیل آنها به فرصتهای گردشگری | حمایت‌های تسهیلاتی کم‌بهره و بدون‌بهره و بیمه مشاغل گردشگری | ||||
مدیریت ضعیف و متمرکز در حوزه گردشگری | ضعف گردشگری اقتصادی ایران در منطقه خاورمیانه | اتخاذ سیاست ویزای مشترک براساس تجربه موفق اروپا | عدم سرمایه‌گذاری در سطح کلان و توسعه پایدار در گردشگری مذهبی | نگرش نادرست پیروان سایر ادیان به ایران | سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی و حمایت دولت از آن |
توجه به سلیقه گردشگران، توسعه زیرساختها و تسهیل در سفر اتباع | وجود تبلیغات منفی جهانی علیه ایران | برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌های مذهبی در شهرهای مذهبی با دعوت از سران دینی جهان | |||
کسب تجربه از توریسم‌پذیری ژاپن و توسعه روابط دو کشور | عدم امکانسنجی و مطالعات علمی در رابطه با بقاع مشترکه | تسریع تدوین طرحهای جامع مناطق زیارتی و پیش‌بینی بازار جهانی | |||
تسهیلات حمل‌ونقل، بیمه، روادید الکترونیک و خدمات بانکی و امنیتی، بویژه برای گردشگران مذهبی و غیرمذهبی | وجود کشورهای رقیب مانند عربستان، سوریه و عراق | عدم پذیرش محلی به دلیل خطر نابودی فرهنگ ملی ایرانی در اثر هجوم فرهنگ اعراب | توانمندسازی نیروی انسانی از جمله آموزش زبانهای مختلف | ||
ذائقه‌شناسی گردشگران خارجی و جهت‌دهی بازاریابی به سمت گردشگری آنلاین | کاهش گردشگر خارجی و مخصوصاً زائران عرب‌زبان | ویزای مشترک مخصوصاً برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس | |||
| |||||
تبدیل گردشگری به توریسم لوکس و فاخر و تقویت گردشگری سلامت و پزشکی | |||||
نتیجه‌گیری و توصیه‌های سیاستی
صنعت گردشگری دارای دو صفت یا ویژگی است که شاید بتوان گفت در مقابل هم قرار دارند. اول درآمدزایی بالا و به‌صرفه و ارزان‌قیمت آن (در مقایسه با دو بخش کشاورزی و صنعت) همراه با حداقل سرمایه (حداقل در سطح خرد و محلی و خانگی) نسبت به صنعت و کشاورزی و بسیار متنوع و گسترده باشد. اما به همان اندازه شکننده است، زیرا در سبد خانوار مردم در سبد مصارف اولیه مردم نیست بلکه بیشتر در بخش نیازهای ثانویه قرار دارد، بنابراین آسیبهای آن نیز به همان نسبت نیز در مقایسه با صنعت‌های دیگر شکننده‌تر است. البته می‌توان گفت بخش زیارت وضعیت بهتری در مقابل سیاحت دارد، زیرا زیارت بیشتر در سبد خانوار و جزئی از زندگی است، پس شرایط بهتری در بخش زیارت می‌توان برای آن درنظرگرفت تا در بخش سیاحت. اما می‌توان با راهکارهایی نیاز مردم را بزرگ و حیاتی جلوه داد و از سطح نیازهای دست دوم به سطح نیازهای دست اول رساند.
بدین ترتیب می‌توان گفت سناریونویسی در صنعت گردشگری و بررسی احتمالات آن برای انواع گردشگری‌های موجود نمی‌تواند پیامدهای یکسانی داشته باشد و تفاوت واریانس زیادی در بین سناریوهای مختلف در مقایسه با بخش صنعت و کشاورزی مشاهده نخواهیم کرد تا حدی که شاید نتوان تا سال 1404 برآوردی برای آن داشت. احتمال زیادی دارد که این صنعت و مسئولان آن بخواهند برای تقویت و بازسازی دوباره خود از دولت وامهای سنگین با بازپرداخت‌های بلندمدت بگیرند بنابراین اینکه نحوه همکاری دولت و حجم مساعدت دولت با این بخش چگونه باشد و اگر دولت مصمم شود این همکاری را با بخش خصوصی انجام دهد می‌توان سناریوها را بر اساس بهترشدن یا بدترشدن شرایط این صنعت طراحی کرد.
با همه مسائل و مشکلات به بارآمده ناشی از کرونا، بهتر است به پیامدهای مثبت کرونا هم توجه شود که برای همه کسب و کارها و بخصوص برای اقتصاد جهانی داشته است. ترمیم و بازسازی محیط زیست و زمین، بالارفتن سواد دیجیتال تمامی اقشار جامعه و همچنین تلنگری به بشریت برای توسعه شخصیت انسانی خودش یکی از اقدامات ضروری برای همه دنیاست و همچنین کرونا به ما یاد داد باهم‌بودن و برای یک هدف یعنی "تغییر" جنگیدن، می‌تواند اثرات بسیار مثبت و ماندگاری در تاریخ بشر داشته باشد. یعنی بحران کرونا یکی از مجموعه حلقه‌های تغییر جهان امروز محسوب می‌شود که شدت‌‌بخش و کاتالیزور جریان ورود انسان و جوامع انسانی به آبشار تغییرات در بستر حرکت آینده جامعه جهانی محسوب می‌شود. تشدیدکننده‌ای که به هر تقدیر بسیاری از آثار حلقه‌های دیگر را شدت بیشتری می‌بخشد و دامنه نفوذشان را افزایش خواهد بخشید.
یکی از حلقه‌ها، حلقهِ پیشرفت‌های فناوری ناشی از گسترش ابزار‌های ارتباطی است. در واقع اکنون جهان به اینترنت وابسته شده و اینترنت برای مردم سرتاسر جهان از نان شب واجب‌تر است. به طوری که آن‌هایی که پیش از این فضای مجازی را فضایی نادرست می‌شناساندند، امروز برای گذران زیست روزمره به آن احساس نیاز می‌کنند.
اما در سطح ملّی و بین‌المللی اگر نگاهی به تحقیقات انجام شده بیندازیم که وضعیت گردشگری ایران را با کشورهای خاورمیانه و حتی کشورهای پیشرفته اروپایی مقایسه کردهاند، متأسفانه وضعیت ایران در این زمینه بسیار اسف‌بار است، به طوری که نمی‌توان گفت به معنای واقعی صنعتی به نام توریسم در ایران به طور کامل، وجود دارد (برگرفته از مقاله زیاری و امین، 1393)، در واقع ما باید تلاش کنیم گردشگری را به سوی توریسم هدایت کنیم. تجربه کشورهای موفق دنیا در صعنت گردشگری می‌تواند راهگشای سیاست‌گذاران کشور باشد تا با استفاده از تجارب سایر کشورها، بومی‌سازی و استفاده از پتانسیلهای داخلی اهداف موردنظر خود را در این عرصه به منصه ظهور برسانند» (خیری، ابونبی و فروحی، 1398: 40).
از این رو به نظر می‌رسد در بین راهبردهای ذکر شده، استفاه از فرصتهای داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی است. از این رو، چنانچه این عزم وجود داشته باشد که در ایران صنعت گردشگری از جایگاه شایسته‌ای برخوردار باشد، انجام اقدامات زیر به عنوان راهکار ضروری است:
راهکار 1: استفاده از پتانسیلهای بخش خصوصی و مشارکت قوی میان بخش و خصوصی و عمومی، سازمانهای مردم‌نهاد، انجمن‌های محلی و همه ذینفعان این بخش.
راهکار 2: ایجاد یک مرجع واحد دولتیِ تصمیم‌گیرنده در حوزه توریسم و اجتناب از چندصدایی و تشتت آراء در این بخش.
راهکار 3: توسعه زیرساختهای لازم برای گردشگری با ورود بخش دولتی به این عرصه و ارائه مشوق‌های مناسب.
راهکار 4: کشف، شناسایی و توسعه انواع مختلف گردشگری به خصوص بخشهای دارای پتانسیل بالا نظیر گردشگری سلامت و پزشکی، اکوتوریسم، گردشگری مذهبی، گردشگری غذا، گردشگری فرهنگی، گردشگری روستایی، گردشگری ورزشی، گردشگری خلاق، گردشگری حلال و گردشگری لوکس و فاخر.
راهکار 5: ارائه برنامه استراتژی بلندمدت مشتمل بر همه جنبه‌های توسعه گردشگری با ارائه جزئیات دقیق و قابل‌اجراء و پایبندی و الزام دولت به اجرای برنامهها.
راهکار 6: استفاده مؤثر از تبلیغات و بازایابی مجازی در سطح بین‌المللی به منظور جذب حداکثری گردشگران از سراسر دنیا.
راهکار 7: ظرفیت‌سازی، امکانسنجی و توسعه زیرساختی گردشگری در مناطق بکر و دست‌نخورده و جذاب.
راهکار 8: اتخاذ سیاست ویزای مشترک مخصوصاً برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و همچنین همه گردشگران و توریستهای سراسر دنیا با توجه به سلیقه این گردشگران، توسعه زیرساخت ها و تسهیل هرچه بیشتر سفر اتباع این کشورها به ایران.
راهکار 9: الگوبرداری از کشورهای موفق اروپایی و خاورمیانه در حوزه صنعت گردشگری و بستن قراردادهای توسعه‌ای در حوزه گردشگری بین ایران با آنها.
راهکار 10: گسترش فضای استفاده از اینترنت، یادگیری مهارت‌های نوین مانند کار با داده‌ها و تحلیل اطلاعات، مهارت‌های دورکاری و فریلنسینگ، دانش سرمایه‌گذاری، آگاهی و آشنایی با علوم روان‌شناختی مشتریان، تولید و مدیریت محتوا، بازاریابی دیجیتال، دانش تجارت الکترونیک، مهارت‌های راه‌اندازی و توسعه وب‌سایت و دانش مرتبط با علوم و مهارت‌های نرم‌افزاری و دیجیتال.
راهکار 11: تخصصی‌کردن گردشگری و افزایش دانش گردشگری در بین اعضای فعال در بخش دولتی و خصوصی.
راهکار 12: تخصص بودجه متناسب با ظرفیتها و پتانسیلهای گردشگری.
راهکار 13: هدایت بودجه به سمت مدیریت آب برای رونق‌بخشی به گردشگری.
راهکار 14: استفاده از شیوه‌های بومی (مانند قنات و کاریز و ..) به جای فناوریهایی مانند سدسازی برای احیاء آبهای زیرزمینی و غلبه بر بحران کم‌آبی در این حوزه
راهکار 15: جدّی‌گرفتن دانش مدیریت بحران و تاب‌آوری مشاغل در گردشگری توسط دولت و مردم.
راهکار 16: جایگزین‌کردن منابع و درآمدهای کلان ناشی از گردشگری به جای اتکاء بر اقتصاد تک‌محصولی و تکیه بر منابع نفتی.
راهکار 17: تقویت بومگردی و استفاده از ظرفیتهای متنوع آن در سراسر کشور که هم می‌تواند مقرون به صرفه باشد هم جایگزین منابع نفتی باشد هم اشتغالزایی و درآمدزایی فراوانی به دنبال خواهد داشت.
راهبرد 18: هدایت صنعت گردشگری به سوی گردشگری الکترونیکی
راهکار 17 عملی‌ترین راهکار به نظر می‌رسد زیرا، اقامتگاههای بومگردی در حقیقت در رده اقامتگاههای پایداری قرار می‌گیرند که سازگار با محیط‌زیست است و به جای بهره‌برداری از منابع طبیعی از محیط زیست‌های بومی استفاده کرده و کمترین اثر مخرب از سفر در محیط زیست باقی می‌ماند. این نوع اقامتگاه‌ها در منطقه طبیعی قرار می‌گیرند که از ترافیک، آلودگی و سرو‌صدای شهری کاملا دور باشند که همین امر یکی از دلایل جذابیت آنها برای مسافران محسوب می‌شود. راهنمایان فعال در اقامتگاههای بومگردی معمولاً دانش بالایی از منطقه بومی دارند و از ساکنان آنجا هستند. بنابراین گردشگران به کمک آنها می‌توانند اطلاعات مفیدی از آن منطقه کسب کنند. همچنین گردشگران در چنین سفری می‌آموزند که چگونه می‌توانند بدون آسیب رساندن به طبیعت از آن محیط لذت ببرند. از طرفی قیمت مناسب هر شب اقامت در اقامتگاههای بومگردی و تجربه زندگی روستایی از جمله مواردی است که موجب شده اقامتگاههای بومگردی مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار گیرد. این اهداف «در سطح محلی و روستا، با به کارگیري رویکرد معیشت پایدار قابل دسترسی است» (حیدری ساربان و خواجوی، 1398).
از سوی دیگر فعالیت این نوع اقامتگاه‌ها نیز برای کشور می‌تواند ارزآور باشد زیرا اغلب گردشگران خارجی که به ایران سفر می‌کنند به دو علت بوم‌گردی‌ها را برای اقامت انتخاب می‌کنند. اول به علت تمایل به آشنایی با فرهنگ منحصر به فرد هر منطقه، دوم علت بوم‌گردی‌های بسیار منحصر به فرد ایران. علاوه بر آن با توجه به اینکه گردشگران خارجی در کشورهای خود و سایر کشورهای پیشرفته اقامت در بهترین هتل‌ها را می‌توانند تجربه کنند اما بوم‌گردی‌های موجود در ایران بسیار منحصر به فرد است. بنابراین اغلب توریستهای خارجی که به ایران سفر می‌کنند اقامت در بوم‌گردی‌ها و اقامتگاههای سنتی را به اقامت در هتل و هتل آپارتمان ترجیح می‌دهند که همین امر موجب افزایش درآمد ارزی در کشور نیز می‌شود.
با توجه به ظرفیت بالایی که حوزه اقامتگاههای بومگردی در کشور دارند فعالان بخش خصوصی نیز از ایجاد اقامتگاههای بومگردی استقبال کردهاند به‌طوری که در حال حاضربیش از 2000 اقامتگاه بومگردی فعال در کشور وجود دارد. در واقع می‌توان گفت روند رشد این نوع از اقامتگاه‌ها بسیار قابل توجه بوده است. در سال‌های اخیر اغلب ساکنان بومی حاضر در روستاها نیز با ایجاد این نوع از بوم‌گردی‌ها درآمد قابل توجهی را برای خود ایجاد کردهاند. در واقع هدف اصلی این نوع از اقامتگاه‌ها تولید درآمد به‌صورت محلی و بومی با استفاده از نیروی کار و منابع طبیعی موجود در همان روستا است.
از طرف دیگر با توجه به اینکه ایران دارای مناطق بکر و دست نخورده زیادی هست که با استفاده از این راهکار می‌توان به توریسم فاخر نزدیک شد. در این راستا استفاده از راهکارهای 13، 14، 15 و 16 نیز بازدهِ بلندمدت دارند، زیرا با هدایت بودجه به سمت مدیریت آب برای رونق‌بخشی به گردشگری (راهکار 13)، می‌توان از شیوه‌های بومی (مانند قنات و کاریز و ..) به جای فناوریهایی مانند سدسازی برای احیاء آب زیرزمینی و غلبه بر بحران کم‌آبی استفاده کرد (راهکار 14). مشکلات امروز و فردا، بیشتر از کمبود آب، پیامد حکمرانی نامطلوب است و راهکار اصلی خروج از بحران آب، بازنگری در نظام مدیریت آب است. دستورکار جدید مطالعات مدیریت آب با تأکید بر ماهیت میانرشتهای، بر چارچوبی مشترک از نظریه‌های اقتصاد بخش عمومی، اقتصاد نهادگرا، اقتصاد سیاسی و سیاستگذاری و امور عمومی متمرکز است (یوسفی، مظفر امینی، یادگاری و فتحی، 1396). با جدّی‌گرفتن دانش مدیریت بحران و تاب‌آوری مشاغل در گردشگری توسط دولت و مردم (راهکار 15)، می‌توان به جایگزینی منابع و درآمدهای کلان ناشی از گردشگری به جای اتکاء بر اقتصاد تک‌محصولی و تکیه بر منابع نفتی (راهکار 16) رسید و و در نهایت با استفاده از راهکار 18 یعنی هدایت صنعت گردشگری به سوی گردشگری الکترونیکی می‌توان به سرعت به توریسم بین‌المللی در سطح بسیار بالاتر از قبل دست یافت.
منابع
ابراهیم‌پور، حبیب؛ سیدنقوی، میرعلی و یعقوبی، نورمحمدی (1390)،عوامل مؤثر بر رضايت و وفاداري گردشگران در استان اردبيل (مطالعة موردي منطقة گردشگري سرعين)، فصلنامه مطالعات گردشگری، شماره 14، صص92-69.
افراخته حسن (1398)، نقش سازه‌های ذهنی در تحقق برنامههای توسعه‌ی ایران، فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، دوره 11، ش 3، صص 74-49.
امینیان، ناصر و سیدنقوی، میرعلی (1397)، ارائه الگوی حکمروایی مطلوب گردشگری در ایران، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 13، شماره 42.
بهروز، عارف (1392)، بررسی نقاط ضعف و قوت، فرصت و تهدید صنعت گردشگری ایران با تأثیرگذاری بر تولید ملی واشتغال با تکنیک swot، اولین همایش الکترونیکی ملی چشم انداز اقتصاد ایران، 28 آذرماه.
جمشیدی، محمدجواد؛ برک‌پور، ناصر و کلانتری، خلیل (1398)، تبیین اثرات اقتصاد سیاسی گردشگری مذهبی بر توزیع نامتوازن خدمات گردشگری مشهد، فصلنامه علمی مطالعات مدیریت گردشگری، سال 14، ش 47، صص 260-221.
حمیدی، حمیدرضا؛ خیبری، کاوه و خضری، عبدالرحمن (1395)، استراتژی بازاریابی ورزشی در گسترش صنعت توریسم در قالب SWOT در شهرستان گلپایگان، سومین کنفرانس بین‌المللی تربیت بدنی و علوم ورزشی، دسامبر، ایران، تهران.
حیدری ساربان؛ وکیل و خاجوی، وحید (1398)، نقش سنت‌های فرهنگی در معیشت پایدار روستایی؛ مورد مطالعه، شهرستان اردبیل؛ تحقیقات فرهنگی ایران، دوره 12، ش 4، صص 169-137.
خیری، نصیبه؛ ابونبی، آیدا و فروحی، شبنم (1398)، بررسی مسائل روز اقتصاد ایران، معاونت اقتصادی، اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران.
رومیانی، احمد و دیگران (1398)، تحلیل تطبیقی برنامه ریزی فضایی توسعه مقصدهای گردشگری روستایی در کشورهای ایران، پرتغال، صربستان و ترکیه، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 14، شماره 48.
زیاری، یوسفعلی و امین، کاوه (1393)، توریسم فاخر و نقش آن در اقتصاد گردشگري ایران، فصلنامه گردشگری، سال سوم، شماره 11، صص 106-89.
ضیایی، محمد و عباسی، دیاکو (1397)، چالشها و رویکردهای توسعه‌ی گردشگری پایدار: از نظریه تا عمل، برنامهریزی و توسعه گردشگری، دوره 7، ش 24، صص 37-8.
محمدزاده، پرویز، پناهی، حسین و صمدزاده، سعیده (1397)، عوامل موثر بر شکل‌گیری تصویر مقصد از دیدگاه گردشگران داخلی، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 13، شماره 41.
ناصح، نگین و قوی، لعبت (1398)، بررسی شاخصهای گردشگری پایدار در دستیابی به ارزشهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی: ارائه راهکار برای اثرات مخرب، فصلنامه انسان و محیط زیست، دوره 17، ش 3 (پیاپی50)، صص39-25.
یوسفی، علی؛ مظفر امینی، امیر؛ یادگاری، آمنه و فتحی، امید (1396). پایداری نظام‌های حکمرانی آبِ حوزه زاینده‌رود در گذر توسعه، فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، دوره 9، ش 4، صص 48-23.
Chang، Hsu- His- Huang .(2005)، Wen-chin. Application of a quantification SWOT analytical method.
Conti, E. lexhagen, M (2020), Instagramming nature-based tourism experiences: a netnographic study ofonline photography and value creation, Tourism Management Perspectives 34, pp 1-11.
Gossling, S; Mccabe, S & Chen, N (2020), A socio-psychological conceptualisation of overtourism, Annals of Tourism Research 84, pp 1-12.
Meir, Avi (2020), You will travel after COVID-19 but it won’t be the same, TravelPerk.
Pourashraf, Y., Tolabi, Z., Nasrolahi Vosta, S. (2018). The Intervening Role of Tourists’Perception in the Effect of Word of Mouth Advertisement on the Intention to Visit Religious Tourism Destinations (Case Study: Mashhad). Journal of Business Management, 10(4), 815-834.
(in Persian)
Sabine L. van Elsland, Ryan O'Hare (2020), COVID-19: Imperial researchers model likely impact of public health measures.