تاثیر تحریم ها بر فشار بازار ارز در میان کشور های تحریم شده(ایران و روسیه)

محورهای موضوعی : اقتصاد پولی

محمدحسن فطرس ¹ , مریم مظهری آوا ^{2 *}

1 - استاد، گروه اقتصاد ، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه بوعلی سینا،همدان [e-mail]
2 - استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه سراوان، سیستان بلوچستان(نویسنده مسئول)، [e-mail]

تاریخ دریافت : 1403/06/10 تاریخ پذیرش : 1403/11/14 تاریخ انتشار : 1403/11/14

کلید واژه: رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی, تحریم, فشار بازار ارز, ایران, روسیه,

چکیده مقاله :

بحران ارزی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که کشورهای مختلف با آن روبه ­رو بوده­اند. بحران ارزی در کشورها به فشار بر بازار ارز منجر می ­شود. هدف این مقاله بررسی تأثیر تحریم ­ها بر فشار بازار ارز در دو کشور ایران و روسیه است. ازاین‌رو با استفاده از داده­ های مربوط به سال های 2023-2000و استخراج آنها از بانک مرکزی و از طریق اتورگرسیو با وقفه توزیعی به بررسی تاثیر تحریم­ ها بر فشار بازار ارز پرداخته شده است. نتایج تخمین مدل اتورگرسیو با وقفه توزیعی برای کشور روسیه نشان می­ دهد که در کوتاه ­مدت تحریم ­های همه‌جانبه بر روی فشار بازار ارز در این کشور اثر منفی دارد. اما در دوره بلندمدت نتایح تخمین تصحیح خطا حاکی از عدم معناداری ضریب منفی تحریم ­ها برای کشور روسیه است. همچنین رشد اقتصادی در کوتاه ­مدت اثر مثبت و معناداری بر فشار بازار ارز در روسیه دارد و  مخارج دولت نیز دارای اثر مثبت و معنا دار بر فشار بازار ارز است. نتایج رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی برای اقتصاد ایران حاکی از این است که ضریب تحریم ­ها منفی و معنادار است. رشد اقتصادی در کوتاه­ مدت و بلند­مدت برای اقتصاد ایران تاثیر منفی و مخارج دولت نیز اثر منفی و معنادار بر فشار بازار ارز دارد. همچنین نتایج تخمین مدل نشان داد که اثر منفی تحریم‌ها در بلند­مدت معنادار نیست. در مقایسه بین دو مدل برآورد شده برای اقتصاد ایران و روسیه در مورد تاثیرگذاری تحریم­ ها بر فشار بازار ارز نتایج بیانگر این است که در هر دو کشور تحریم ها فقط درکوتاه­ مدت اثر منفی و معنادار دارد.

چکیده انگلیسی:

The currency crisis is a critical issue faced by many countries, imposing significant pressure on their currency markets. This research investigates the impact of sanctions on currency market pressure in Iran and Russia using data spanning from 2000 to 2023 sourced from central banks. Employing the ARDL method, the study examines how sanctions influence exchange market pressure. For Russia, the short-term analysis reveals that sanctions initially negatively impact the foreign exchange market pressure. However, in the long term, the error correction results suggest that this negative effect diminishes in significance. Furthermore, economic growth and government spending both exert positive and significant effects on exchange market pressure in the short term. In Iran, the ARDL findings indicate a significant negative impact of sanctions on exchange market pressure. Economic growth, both in the short and long term, and government spending also exhibit negative and significant effects on the exchange market pressure. Interestingly, similar to Russia, the long-term impact of sanctions on Iran's economy appears not to be significant. Comparing the models for Iran and Russia, both countries experience a short-term negative and significant effect of sanctions on exchange market pressure. However, the long-term effects differ, with the significance of sanctions diminishing over time in both economies.

منابع و مأخذ:

ا- ابوالحسنی هستیانی، اصغر، علمی مقدم، مصطفی، منصوری، نسرین و امینی میلانی، مینو (1402). بررسی تأثیر تحریم های مالی و تجاری بر نرخ ارز در ایران (رهیافت فازی(. اقتصاد مالی،17(2)، 94-49.doi: 10.30495/FED.2023.702185
- امراللهی بیوکی، الهام؛ هژبر کیانی، کامبیز و معمار نژاد، عباس و ابطحی، سید يحیی (1400). اثرات وابسته به وضعیت رشد نقدينگی بر نوسانات نرخ ارز در اقتصاد ايران. نشريه علمی سیاست‌گذاری اقتصادی، 13(25)،280-241.
- ایران‌منش، سعید، صالحی، نورالله و جلایی اسفندآبادی، سید عبدالمجید (1400). رتبه بندی تحريم های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ايران با استفاده از نظر منتخبی از فعالان و دانش آموختگان اقتصاد بین الملل. مجلس و راهبرد، 28(108) ،296-257.
- با غجری، محمود، حسینی‌نسب، ابراهیم و نجارزاده، رضا (1393). بررسی فشار بازار ارز و اندازه‌گیری درجه دخالت دولت در این بازار با استفاده از روش هجمعی: موردمطالعه ایران. فصلنامه مدل‌سازی اقتصادی،31(9)، 102-83.
- برخورداری، سجاد، و جلیلی بوالحسنی، حسین. (1397). عوامل تعیین کننده نرخ ارز در ایران با تأکید بر نقش تحریم های اقتصادی. مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 7(28 )، 95-35. doi: 10.22084/aes.2018.16639.2670
- ترکی، لیلا و مظاهری، باران (1401). تأثیرات اقتصادی تحریمهای مالی بر اقتصاد ایران. فصلنامه علمی، پژوهشهاي اقتصادي.22 (4)، 69-98.
- جهانگیری، حسن، عزتی، مرتضی، فرزین، محمدرضا، امامی، کریم و معمار نژاد، عباس (1403). برآورد اثر تحریم¬های اقتصادی درچارچوب متغیرهای کلان اقتصادی بر رشد اقتصادی ایران، مدلسازی اقتصادی،(18)66، 120-100.
- طیبی، کمیل و صادقی، عبدالرسول (1396). اثر تحریم¬های بین المللی و سایر عوامل تاثیر گذار بر نرخ ارز در ایران. تحقیقات اقتصادی،52(3)، 666-641.doi: 10.22059/JTE.2017.63308
- ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺷﻮرﻛﭽﺎﻟﻲ، جلال (1397). ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪة اﻧﺪازة ﺑﺪﻫﻲ دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﺷﻮاﻫﺪ ﺟﺪﻳﺪ از اﻟﮕﻮي ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺎ وﻗﻔﻪ (ARDL)، بررسی مسائل اقتصاد ایران، 5(2)، 124-105.
- میر احسنی، منیره‌سادات (1390). موارد استفاده از نرخ برابری قدرت خرید و تفاوت آن با نرخ ارز بازار. بررسي مسائل و سياستهاي اقتصادي، 11(۹ و ۱۰)، 216-203.
- Abolhasani hastiani, A., Elmimoghadam, M., MANSOURI, N., & Amini Milani, M. (2023). Investigating the impact of financial and trade sanctions on the exchange rate in Iran (Fuzzy Approach). Journal of Financial Economics, 17(2), 49-94. https://sid.ir/paper/1055193/en (in Persian)
- Aizenman, J.,Binici,M. (2015 .Exchange market pressure in OECD and emerging economies: domestic vs. external factors and capital flows in the old and new normal. National Bureau of Economic Research,66(C), 65-78.
- Amrollahi Bioki, E., Hojabr kiani, k., memarnejad, A., & Abtahi, Seyed Yahya. (2021). State-dependent effects of liquidity growth on exchange rate volatility in Iran's economy. Journal of Economic Research, 13(25), 241-280. https://sid.ir/paper/957888/en (in Persian)
- Baghjari, M, Hoseini nasab, E., &Najarzadeh, R . (2016). Evaluation of exchange market pressure and degree of government intervention by Co-integration technique: case study of Iran. Economic Modeling, 31(9), 83-102. (in Persian)
- Barkhordari, S., & Jalili, H. (2018). Determinant factors of exchange rate in Iran with focus on economic sanctions. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 7(28), 35-58. doi: 10.22084/aes.2018.16639.267 (in Persian)
- Beckmann, R., Czudaj ,S.,and Vipin,R(2018). The relationship between oil prices and exchange rates: revisiting theory and evidence. Energy Economics, 88(2), 1-38.
- Bergeijk,P & Faraji Dizaji.,S. (2023). Comparing the sanctions against Russia and Iran: VAR modelling of the political-economic impact of sanctions. Internatinal Institute of Social Studies,Working Paper, 1-21.
- Desai,M.,.Patnaik,L.,Felman.j.,&Shah,A. (2017).Acrosscountry exchange market pressure (EMP) dataset.Elsevier, 12(2), 652–655. doi: 10.1016/j.dib.2017.04.059
- Doostkouei, S. G., Mousavi, M. H., & Karimi, M. S. (2024). Do oil sanctions reduce Dutch disease phenomenon? A quasi-experimental approach evidence from Iran. International Economics and Economic Policy, 21(2), 385-410.
- Ezati, M, & Salmani, Y. (2015). The impacts of economic sanctions on iran’ s economic growth. basij strategic research quarterly, 18(67), 69-101. https://sid.ir/paper/267341/en (in Persian)
- Hegerty, S. W. (2014) Exchange market pressure and stock-price spillovers in emerging markets. Applied Economics Quarterly, 60(1), 41-74.
- Hegerty,S.W.(2010).Exchange-market pressure and currency crises in Latin America: Empirical Empirical tests of their macroeconomic determinants. Economics Bulletin, AccessEcon, 30(3), 2210-2219.
- Iranmanesh, S., Salehi, N., & Jalaee Isfand-Abadi, S. M. (2021). Ranking the economic sanctions against the islamic republic of Iran using selected Opinions from activists and the graduates of international economics. Majlis and Rahbord, 28(108), 257-296. doi: 10.22034/mr.2021.4110.4099 (in Persian)
- Klaassen ,F., & Mavromatis, K. (2016).Interest rate rules, exchange Market Pressure, and Successful Exchange Rate Management. Tinbergen Institute Discussion Paper,1-41
- Laudati, D., & Pesaran, M. H. (2023). Identifying the effects of sanctions on the iranian economy using newspaper coverage. Journal of Applied Econometrics, 38(3), 271-294. DOI:10.1002/jae.2947
- Mandilaras, A., & Bird, G. (2008). Foreign exchange pressures in Latin America: Does debt matter? Journal of International Development, 20(2),613–627.
- Montazeri, J. (2019). The Determinants of government debt size in Iran's economy: new evidence from an ARDL approach. Journal of Iranian Economic Issues, 5(2), 105-124. (in Persian)
- Nkoro, E., & Uko, A. K. (2016). Autoregressive distributed lag (ARDL) cointegration technique: application and interpretation. Journal of Statistical and Econometric Methods, 5 (4), 63-91.
- Oruc, E. (2019). Weymark modeli döviz piyasası baskısı endeksi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 53, 261-284.
- Ozek, Y. & Ergür, H. O. (2022). The causality test on exchange market pressure on output in turkey. fiscaoeconomia, 6(2), 884-894. Doi: 10.25295/fsecon.1073333
- Parlaktuna, İ. & Karpat, G. (2018). Döviz piyasası baskısı ve para politikası: dönemi uygulaması. Bankacılar Dergisi, 107(3), 3-19.
- Pesaran, M., Shin, Y.,& Smith RJ . (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3),289-326
- Rao, N. (2013). Reconsidering exchange market pressure index in Pakistan. SBP Research Bulletin, 9(1), 102-112.
- Tayebi, seyed komail, & Sadeghi, Abdolrasoul. (2017). The impacts of international sanctions and other factors affecting exchange rate in Iran. tahghighat-e-eghtesadi, 52(3), 641-661.
- Taylor, A. M. & Taylor, M. P. (2004). The purchasing power parity debate. Journal of Economic Perspectives, 18(4), 135-158.
- Torki, L., Mazaheri, B. (2022). EconomiciImpact of financial sanctions on Iran's economy. QJER, 22(4), 69-98. (in persin)

متن کامل:



Economic Modeling sanad.iau.ir/journal/eco

 

Original Article

The impact of sanctions on the exchange pressure market among sanctioned countries (Iran and Russia)

Mohammad Hassan Fotros¹,  Maryam Mazhary Ava²* 

https://sanad.iau.ir/Journal/eco/Article/1198409

Abstract  The currency crisis is a critical issue faced by many countries, imposing significant pressure on their currency markets. This research investigates the impact of sanctions on currency market pressure in Iran and Russia using data spanning from 2000 to 2023 sourced from central banks. Employing the ARDL method, the study examines how sanctions influence exchange market pressure. For Russia, the short-term analysis reveals that sanctions initially negatively impact the foreign exchange market pressure. However, in the long term, the error correction results suggest that this negative effect diminishes in significance. Furthermore, economic growth and government spending both exert positive and significant effects on exchange market pressure in the short term. In Iran, the ARDL findings indicate a significant negative impact of sanctions on exchange market pressure. Economic growth, both in the short and long term, and government spending also exhibit negative and significant effects on the exchange market pressure. Interestingly, similar to Russia, the long-term impact of sanctions on Iran's economy appears not to be significant. Comparing the models for Iran and Russia, both countries experience a short-term negative and significant effect of sanctions on exchange market pressure. However, the long-term effects differ, with the significance of sanctions diminishing over time in both economies.

Received: 31/08/2024   Accepted: 02/02/2025   Keywords: ARDL, Sanctions, Exchange Pressure Market, Iran, Russia   JEL Classification:  C40, D72, F31, N25

 

 

 

 

 

1. Introduction

During the years 1980–1990, many countries in Europe, Asia, and Latin America experienced currency crises, leading to significant fluctuations in currency markets. These fluctuations and market instability resulted in a decline in the value of domestic currencies (Hajrati, 2010). However, central banks could intervene to counteract this depreciation by raising interest rates or exchanging domestic currency for foreign reserves (ibid).

Currency crises impose substantial economic losses and undermine policymakers' confidence. Their consequences extend beyond affected nations, influencing global trade and capital flows. To mitigate these deficits, countries often increase exports or seek short-term foreign loans to finance long-term projects. Research highlights that currency crises are a major factor contributing to pressure in currency markets (Hajrati, 2010). This pressure is primarily reflected in exchange rate fluctuations. Despite these challenges, some companies respond by accelerating stock offerings, increasing production capacity, and creating new investment opportunities (Ozek & Ergur, 2022).

Theories on exchange rates emerged in the 1960s, with the concept of currency market pressure first introduced by Girton and Roper in 1977. This concept quantifies total pressure on the exchange rate, which can be alleviated through market interventions. Essentially, foreign exchange market pressure leads to currency depreciation, reflecting investors' reluctance to hold the national currency (Klaassen & Mavromatis, 2016). Recent studies on foreign exchange market pressure emphasize two key indicators: exchange rates and foreign exchange reserves. Various studies have incorporated variables such as the nominal exchange rate, interest rate, and foreign exchange reserves. Other influential factors include the consumer price index, per capita production growth, trade balance, capital flow, and government debt (Varoska & Kakel, 2014). Some studies further emphasize that exchange market pressure depends on a country’s economic structure, requiring macroeconomic models for accurate assessment (Rao, 2013). An increase in a country’s exchange rate, a decrease in foreign reserves, or simultaneous changes in both can intensify pressure on the foreign exchange market. During crises, this pressure disrupts economic stability and negatively affects key economic indicators (Parlactona & Karpat, 2018).

Sanctions involve imposing restrictions on specific countries, companies, or individuals as a response to particular actions. Beyond affecting economic development, these restrictions also impact various other sectors. Given their adverse effects on the general population, policymakers often adapt strategies to mitigate their negative consequences. Over the past two centuries, approximately 110 countries have faced sanctions (Turki & Mazaheri, 1401).

 

2. Research method and data  

This study examines the growth rate of production, the ratio of government expenditures to GDP, the ratio of government debt to GDP, and the impact of embargo periods between Iran and Russia. Data collection is based on library research, with data sourced from the World Bank and the Central Bank for the period 2000–2023. The model estimation follows an autoregressive approach with a distributed lag structure.

To measure currency market pressure and estimate the relevant model, this research adopts the framework developed by Eisenman and Biniki (2015) in their study.

equation (1)

 

It is the nominal exchange rate and IR is the foreign exchange reserves, so the currency market pressure is related to changes in foreign reserves and exchange rates.

equation (2)

+

EMP: is the currency market pressure index for country i at time t.

GDP :economic growth

Debt:The ratio of the government's external debt based on the percentage of GDP

Expense:Government expenses based on percentage of GDP:

Also, since there has been a global embargo in these sample member countries during the investigated periods, therefore, the virtual variable indicating the embargo with the Sanc symbol has also been included in the model.

 

3. Analysis and discussion

The estimation results of the ARDL model for Russia indicate that, in the short term, comprehensive sanctions have a negative effect on foreign exchange market pressure. This suggests that increased sanctions during the analyzed period contributed to a reduction in currency market pressure. Studies have shown that while sanctions led to a depreciation of the Russian ruble and triggered a financial crisis, Russia was able to mitigate their impact by compensating through other economic sectors. Another contributing factor is the elasticity of consumer demand for Russian goods, which allows for short-term adjustments. For Iran, the ARDL model results show that the coefficient of sanctions is negative and significant. The short-term negative effect of sanctions can be attributed to the elasticity of consumer demand, as it takes time for alternative markets to substitute Iranian products. Consequently, despite sanctions, currency market pressure decreases in the short run.

Economic growth, both in the short and long term, has a negative effect on currency market pressure in Iran. A 1% increase in economic growth reduces foreign exchange market pressure by 2% in the short term and by 3% in the long term, aligning with the findings of Desai et al. (2017). Additionally, government spending has a negative and significant effect on currency market pressure, decreasing it by 0.003% in the short term and 0.004% in the long term. Although this effect is small, it can be explained by the government's role in importing raw materials for production, which boosts GDP, fosters economic growth, and ultimately increases foreign exchange reserves—thereby reducing market pressure.

Finally, the estimation results indicate that the negative effect of sanctions is not statistically significant in the long term.

 

 

 

---

[1] * Professor, Department of Economics, Faculty of Economics and Social Sciences, BU-Ali Sina University, Hamedan, [e-mail]

[2] **Assistant Professor, Department of Economics, Saravan University, Sistan Baluchistan (corresponding Author), [e-mail]  

How to Cite: Fotros, M. H., Mazhary Ava, M. (2025). The impact of sanctions on the exchange pressure market among sanctioned countries (Iran and Russia), Economic Modeling, 18 (67): 87-110.

پژوهشی

تاثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز در میان کشور­های تحریم شده (ایران و روسیه)

محمدحسن فطرس¹، مریم مظهری آوا²* 

https://sanad.iau.ir/Journal/eco/Article/1198409

تاریخ دریافت: 10/06/1403 تاریخ پذیرش: 14/11/1403   واژگان کلیدی:  رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی، تحریم، فشار بازار ارز، ایران، روسیه طبقه‌بندی JEL: C40, D72, F31, N25

چکیده بحران ارزی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که کشورهای مختلف با آن روبه­رو بوده­اند. بحران ارزی در کشورها به فشار بر بازار ارز منجر می­شود. هدف این مقاله بررسی تأثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز در دو کشور ایران و روسیه است. ازاین‌رو با استفاده از داده­های مربوط به سال­های 2023-2000و استخراج آنها از بانک مرکزی و از طریق اتورگرسیو با وقفه توزیعی به بررسی تاثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز پرداخته شده است. نتایج تخمین مدل اتورگرسیو با وقفه توزیعی برای کشور روسیه نشان می­دهد که در کوتاه­مدت تحریم­های همه‌جانبه بر روی فشار بازار ارز در این کشور اثر منفی دارد. اما در دوره بلندمدت نتایح تخمین تصحیح خطا حاکی از عدم معناداری ضریب منفی تحریم­ها برای کشور روسیه است. همچنین رشد اقتصادی در کوتاه­مدت اثر مثبت و معناداری بر فشار بازار ارز در روسیه دارد و  مخارج دولت نیز دارای اثر مثبت و معنا دار بر فشار بازار ارز است. نتایج رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی برای اقتصاد ایران حاکی از این است که ضریب تحریم­ها منفی و معنادار است. رشد اقتصادی در کوتاه­مدت و بلند­مدت برای اقتصاد ایران تاثیر منفی و مخارج دولت نیز اثر منفی و معنادار بر فشار بازار ارز دارد. همچنین نتایج تخمین مدل نشان داد که اثر منفی تحریم‌ها در بلند­مدت معنادار نیست. در مقایسه بین دو مدل برآورد شده برای اقتصاد ایران و روسیه در مورد تاثیرگذاری تحریم­ها بر فشار بازار ارز نتایج بیانگر این است که در هر دو کشور تحریم­ها فقط درکوتاه­مدت اثر منفی و معنادار دارد.

 

 

 

 

1. مقدمه

در سال­های 1990-1980 بیشتر کشورها در اروپا ،آسیا و آمریکای لاتین بحران ارزی را تجربه کرده­اند که سبب نوسان در بازار ارز شد. افزایش نوسانات بازار ارز و متلاطم شدن این بازار به کاهش ارزش پول داخلی منجر می­شود (هجرتی،2010). بحران ارزی با ناامید کردن سیاستگذاران به خسارات عظیمی بر اقتصاد منجر می­شد. پیامد این بحران نه تنها وضعیت کشورهای مربوطه، بلکه دیگر کشورها را نیز به­دلیل تجارت بین­المللی و جریان سرمایه بدتر می­کند (کلاسن و ماوروماتیس،2016).³ کشورهایی که در معرض این بحران قرار دارند معمولا دارای کسری تجاری هستند و تمایل دارند تا از طریق افزایش صادرات یا از طریق وام­های کوتاه­مدت از کشورهای دیگر به منظور تامین مالی پروژه‌های بلندمدت خود این کسری را بر طرف کنند. پیامد­های بحران ارزی در اقتصاد قابل چشم پوشی نیست به‌طوری­که  براساس تحقیقات انجام شده، این بحران با ایجاد نوسانات در نرخ ارز عامل مهم و تعیین­کننده فشار بازار ارز است (هجرتی،2010)⁴. تغییرات شديد نرخ ارز، سبب بی ثباتی متغیرهای کلان اقتصادی کشور می­شود که می‌تواند آثار منفی بر عملکرد بخش­های مختلف اقتصادی بر جای گذارد. با ظهور بحران ارزی، نرخ ارز افزایش می‌یابد که نتیجه آن افزایش فشار بر بازار ارز است. با وجود فشار بر بازار ارز، سهام شرکت­ها سریع­تر عرضه می­شود و ظرفیت بهره‌برداری افزایش می­یابد و درنتیجه از ارش پول داخلی به­طور مرتب کاسته می­شود (اوزک و ارگور،2022).⁵ 

افزایش نرخ ارز حاصل و پیامد بحران ارزی است که افزایش فشار بر بازار ارز را به­دنبال دارد. اگرچه در تعیین بحران ارزی و فشار بازار ارز نقش متغیر­های اقتصادی برجسته است؛ اما متغیر‌های سیاسی نیز در ایجاد این بحران اهمیت بالایی دارند. متغیر­های سیاسی ازجمله تحریم­های اقتصادی از طريق تأثیر مستقیم بر واردات و صادرات که میزان ورود و خروج ارز را متأثر می­کنند بر ارزش پول داخلی و درنهایت بر قدرت خرید افراد اثرگذار هستند و سبب افزایش فشار بر بازار ارز می­شوند (ابوالحسنی و هستیانی، علمی مقدم، منصوری، میلانی،1402). 

همان­طور که می­دانیم ایران از سال 1358 در معرض تحریم­های یک­جانبه ایالات متحده قرار گرفته است. لذا تأثیر این تحریم­ها بازار ارز را در کشور با نوساناتی روبرو کرده­است. همزمان با شدت گرفتن تحریم­ها از سال 1391 نوسانات ارزی نیز شدت گرفت به طوریکه در طی سال­های اخیر و به ویژه در ماه­های گذشته افزایش بی رویه نرخ ارز و همچنین بی ارزش شدن پول داخلی اتفاق افتاد که در ایجاد فشار بر بازار ارز بسیار تاثیر گذار بود. تحریم­های اعمال شده که به صورت کاملا هوشمند در نظر گرفته شدند صادرت نفتی ایران را منفی و همچنین بر کسری بودجه دولت بسیار تأثیر گذار بودند(طیبی و صادقی،1396) بنابراین در سال­های اخیر مسئولان وجود فشار بر بازار ارز را علاوه بر مشکلات داخلی اغلب به تحریم­های اعمال شده از سوی آمریکا و اروپا نسبت داده­اند. اما این تنها ایران نبوده است که تحریم­های غرب و امریکا بر او تحمیل شده­اند بلکه روسیه نیز چنین شرایطی را تجریه کرده است. تحریم­ها برای کشور روسیه نیز با حمله این کشور به اوکراین شروع شد. این تحریم­ها باعث سقوط ارزش روپل و بحران ارزی در روسیه گردید. این تحریم­ها که از سال 2014 آغاز شد؛ به گفته کارشناسان 40 میلیارد دلار به روسیه زیان وارد کرده است. واکاوی و تحلیل داده‌های سال ۲۰۱۵ ورود روسیه به رکود را با رشد منفی ۲٫۲ درصدی تولید ناخالص داخلی در سه‌ماهه اول ۲۰۱۵ در مقایسه با سه‌ماهه اول ۲۰۱۴ نشان داد. علاوه بر این، اثر مضر تحریم‌ها و کاهش تند قیمت نفت در سال ۲۰۱۴ باعث فشار نزولی قابل توجهی بر ارزش روبل و فرار سرمایه از روسیه شده‌است. در عین حال، اعمال تحریم‌های محدودیت دسترسی به منابع مالی، روسیه را مجبور کرده‌است تا از بخشی از ذخایر ارزی خود برای نیرومندسازی اقتصاد استفاده کند( که فشار بر بازار ارز را تسریع می­کند). این رویدادها بانک مرکزی روسیه را وادار کرد که حمایتش از ارزش روبل را متوقف کند و نرخ بهره را افزایش دهد. برخی بر این باورند که ممنوعیت واردات غرب ازسوی روسیه تأثیر بیشتری بر این رویدادهای چالش‌برانگیز داشت، زیرا تحریم به افزایش قیمت مواد غذایی و تورم بیشتر منجر شد، اگرچه پیش از این، کاهش ارزش روبل قیمت کالاهای وارداتی را افزایش داده بود ( بوکلی،2017)⁶.

با توجه به تأثیر عوامل سیاسی در تعیین نرخ ارز و همچنین پیامد­های فشار بر بازار ارز،  برای اولین‌بار در ایران به بررسی تأثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز در کشور­های ایران و روسیه پرداخته شده است در این تحقیق با درنظرگرفتن فشار بر بازار ارز، در واقع تأثیر تحریم­ها هم بر ذخایر ارزی و هم بر نرخ ارز بررسی شده است. ازاین‌رو دو مدل مجزا برای ایران و روسیه طراحی شده است و اثر تحریم­ها  بر فشار بازار ارز در هر یک از دو کشور از طریق رویکرد خود توضیح با وقفه توزیعی بررسی  می­گردد و سپس مقایسه­ای بین اندازه این اثر در ایران و روسیه انجام خواهد گرفت.

این تحقیق به سؤالات زیر پاسخ می­دهد:

1.       عوامل موثر بر فشار بازار ارز کدامند؟

2.       آیا تحریم­ها بر فشار بازار ارز در ایران نسبت به روسیه تاثیر بیشتری دارند ؟

بعد از ذکر مقدمه در بخش­های بعدی این مقاله مبانی نظری و عوامل مؤثر بر فشار بازار ارز، همچنین در قسمت سوم روش تحقیق و در قسمت چهارم یافته‌های حاصل از تخمین و درنهایت در بخش پنجم به بیان نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادها پرداخته می­شود.

 

2. مبانی نظری

2-1. مفهوم  فشار بازار ارز

تئوری­های مربوط به نرخ ارز در دهه 1960 مطرح شد. مفهوم فشار بازار ارز ابتدا توسط گیرتون و روپر در سال 1977با در نظر گرفتن حجم مداخله برای هدف دستیابی به نرخ ارز مطرح شد(اوزک و ارگور،2022)⁷. فشار بازار ارز کل فشاری را که بر نرخ ارز وارد می­شود اندازه­گیری می­کند که می­تواند از طریق مداخلات در بازار ارز خارجی کاهش یابد و می­تواند سیگنال های لازم را به سیاستگذاران و اقتصاددانان در مورد وخامت اقتصاد ارائه دهد (اورک،2019)⁸ به­عبارتی فشار بازار ارز به معنای مستهلک شدن و کاهش ارزش پول داخلی است که نشان­دهنده عدم تمایل سرمایه­گذاران در نگهداری پول ملی است(اوزک و ارگور، 2022و کلاسن و ماوروماتیس،.2016)⁹. مطالعات اخیر در زمینه اندازه گیری فشار بازار ارز بر دو شاخص نرخ ارز و ذخایر ارزی تاکید دارند که وجود این دو متغیر باعث استفاده از معیار فشار بازار ارز در ادبیات اقتصادی به ویژه در بحران ارزی در سال 2008 گردید (اوزک و ارگور، 2022). شاخص فشار بازار ارز میزان تغییر در نرخ ارز مورد نیاز را جهت حذف فشار وارد بر نرخ ارز در صورت نبود دخالت دولت اندازه گیری می­کند(باغجری و حسنی نسب،نجارزاده،1393). برای تعیین فشار بازار ارز در مطالعات مختلف متغیرهایی مانند نرخ ارز اسمی، نرخ بهره و میزان ذخایر ارزی کشور درنظر گرفته شده­اند. متغیر­هایی که بیشترین تاثیرگذاری را در این زمینه داشته­اند عبارتند از : نرخ رشد اقتصادی ، نرخ بهره، هزینه­های دولت، تراز تجاری و بدهی دولت.

در مطالعه انجام شده در 107 کشور درباره متغیر­های تاثیر گذار بر نرخ ارز به بازبودن اقتصاد، استقلال بانک مرکزی و بدهی دولت نیز اشاره شد(واروسکا و کاکل،2014)¹⁰. همچنین در برخی مطالعات بیان شده است که فشار بازار ارز به ساختار اقتصادی کشورها و شوک­های وارد بر اقتصاد نیز وابسته است؛ برای مثال کشور­هایی که اقتصاد آنها با تحریم­های مختلفی روبه­رو است و نتایج این تحریم­ها جزئی از ساختار اقتصاد گشته است؛ نسبت به دیگر کشور­ها از فشار بازار ارز بالاتری برخوردارند (رائو،2013)¹¹. همانطور که بیان شد فشاربازار ارز به نوسانات در نرخ ارز و ذخایر ارزی مرتبط است؛ ازاین­رو اگر نرخ ارز یک کشور افزایش یابد یا ذخایر خارجی کاهش یابد و یا هر دو به طور همزمان تغییر کنند، فشار بر بازار ارز افزایش می­یابد. درمواقع بحرانی، این فشار با برهم زدن ثبات کشور سبب تاثیر منفی بر متغیر­های اقتصادی می­شود (پارلاکتونا و کارپات،2018)¹². درباره عوامل اثر گذار بر فشار بازار مطالعات نشان دادند که عواملی که نرخ ارز را متاثر کند بر فشار بازار ارز هم تاثیرگذار است که در قسمت بعدی به بررسی این عوامل پرداخته می­شود.

 

2-2. عوامل موثر بر نرخ ارز

درخصوص عوامل مؤثر بر نرخ ارز، نظريه­ها و رويکردهای مختلفی مطرح شده است که برخی از آنها عبارتند از: نرخ رشد تولید ناخالص داخلی (تفاوت نرخ رشد درآمد واقعی در داخل و خارج)، برابری قدرت خرید، تفاوت نرخ رشد تورم در داخل نسبت به خارج، تفاوت نرخ بهره واقعی داخلی و خارجی، رشد عرضه پول در داخل در مقايسه با خارج، کسری بودجه دولت، بازدهی بازارهای رقیب و بحران‌های مالی و تحریم‌های اقتصادی، بدهی دولت و هزینه دولت. در ذیل به‌مرور برخی از این عوامل که در مدل از آنها برده شده است پرداخته خواهد شد.

تأثیر تولید ناخالص داخلی بر نرخ ارز: این موضوع از طریق تفاوت نرخ رشد درآمد واقعی در داخل و خارج بیان می‌شود چنانچه درآمد واقعی در داخل بیشتر از خارج باشد، در اين صورت واردات افزايش و صادرات کاهش می‌یابد. با بالارفتن واردات، تقاضا برای ارز بالا رفته و در نتیجه نرخ ارز افزايش می‌یابد. نکته اينکه در مدل نرخ ارز پول‌گرایان، رابطه درآمد ملی و نرخ ارز معکوس است. يعنی نتیجه­ای عکس نتیجه فوق‌الذکر. افزايش درآمد ملی نشان‌دهندة افزايش تولید و محصول در يک کشور است که می­تواند موجب افزايش صادرات گردد، لذا عرضه ارز افزایش‌یافته و نرخ ارز کاهش می­يابد که سبب کاهش فشار بر بازار ارز می­شود (ابوالحسنی هستیانی و همکاران،1402).

برابری قدرت خريد: يکی از رهیافت­ها و نظريه­های سنتی مهم که از متداول‌ترین و مشهورترين نظریه­ها در تعیین نرخ ارز تعادلی است، نظريه برابری قدرت خريد است. اين نظريه تغییرات نرخ ارز را معلول تغییرات قیمت می­داند. طبق اين نظريه، قیمت کالا در يک کشور بايد باقیمت همان کالا در کشورهای ديگر برابر باشد. اين نظريه فرض می‌کند که نرخ ارز هر کشور برابر است با نسبت سطح عمومی قیمت‌های داخلی به سطح عمومی قیمت‌های خارجی. طبق اين نظريه تفاوت تورم کشور با تورم خارجی بايد در نرخ ارز منعکس شود و در میان‌مدت و بلندمدت تا حد قابل‌ملاحظه‌ای اين تبعیت نرخ ارز از تفاوت تورم داخل و خارج اتفاق خواهد افتاد. البته به‌خاطر سهم قابل‌ملاحظه کالاهای غیرقابل‌مبادله و وجود اصطکاک­های مختلف، هیچ‌وقت اين امر به طور کامل رخ نمی‌دهد؛ اما رخداد کلیت آن امری اجتناب‌ناپذیر است (ابوالحسنی هستیانی و همکاران،1402).

هزینه‌های دولت: به‌طورکلی بودجه دولت نیز بر نرخ ارز اثر می‌گذارد. با افزايش هزینه‌های دولت، مقدار واردات افزایش‌یافته که در نتیجه نرخ ارز را افزايش خواهد داد ازاین­رو با افزایش نرخ ارز فشار بر بازار ارز افزایش می­یابد (ابوالحسنی هستیانی و همکاران، 1402).

ذخایر بانک مرکزی: ذخایر بانک مرکزی دلالت بـر توانـایی ایـن بانـک در دفـاع از پـول رایـج دارد. در براین‌اساس یک افزایش در ذخایر، به تقویت پول داخلی یا کاهش نـرخ ارز منجر می­شود. درحالی‌که کاهش در این  ذخایر، پـول داخلـی را تضـعیف مـی­کنـد و نرخ ارز را افزایش می­دهد (برخورداری و جلیلی ابوالحسنی،1397).

تحریم‌های اقتصادی: در سال‌های اخیر به علت تحریم‌های اقتصادی که ادبیات و مبانی نظری آن در ادامه مقاله بیان خواهد شد (نرخ ارز در ايران دچار نوسان‌های شديد و جهش­های عمده شده است. يکی از دلایل اين امر، تحريم اقتصادی) مالی و تجاری و تحت‌تأثیر قرارگرفتن کانال­های ورودی درآمدهای ارزی کشور يعنی درآمدهای نفتی است. تحریم‌ها به کاهش ارزش پول کشور هدف منجر شده و لذا نرخ ارز در کشور هدف را افزايش می‌دهد (امراللهی بیوکی و هژبر کیانی، معمار نژاد، ابطحی، 1400).

 

2-3. مفهوم تحریم و تاثیر آن بر نرخ ارز

تحریم، در مفهوم خود اعمال محدودیت­های خاصی است که علیه بعضی کشورها، شرکت­های خاص و یا اشخاص انجام می­شود که به‌عنوان پاسخی در برابر هر اقدامی از سمت هدف مورد نظر استفاده می­شوند. این موانع علاوه­بر اینکه توسعه اقتصادی  را تحت ‌تأثیر قرار می­دهد به بقیه بخش­ها نیز سرایت می­کند. از آنجا که تحریم­ها دارای تأثیر نامطلوب بر زندگی افراد یک کشور هستند؛ لذا در اولین گام سیاستمداران برای مقابله با آثار سوء این تحریم­ها به تغییر استراتژی خود اقدام می­کنند. در طول دو قرن اخیر حدود 110 کشور با تحریم­ها مواجه شده­اند (ترکی و مظاهری،1401).

تحريم اقتصادی دو نوع عمده دارد: تحریم‌های تجاری و تحریم‌های مالی. تحریم‌های تجاری بر روی صادرات و واردات کالای خاص يا کالا­هایی به کشور هدف، صورت می‌گیرد. تحريم بانک­ها و بانک مرکزی از دسته تحریم‌های مالی است. تحریم‌های تجاری از نوع تحريم واردات از کشور هدف، ثروت کشور هدف را از طريق کاهش دريافتی‌های صادراتی کاهش می­دهد و تحريم واردات از کشور هدف، به­معنای محدود ساختن صادرات کالا­های خاص (مانند نفت از ايران، عراق و سوريه) يا تمام کالا­های وارداتی از کشور هدف است، با اين هدف که توانايی کشور هدف برای تأمین مالی سیاست‌های مورد نظرش کاهش يابد (ابوالحسنی هستیانی و همکاران،1402). اما تحريم­های مالی بیشتر بر گردش مالی کشور مزبور تمرکز دارد (طغیانی و درخشان، 1393). تحریم­های مالی می­تواند بازار ارز را متأثر کند؛ به‌طوری‌که در جایی که ارزش پول کشور هدف در خطر است؛ ایجاد یک بحران ارزی ممکن است در اثر تحریم­های مالی با شدت انجام پذیرد؛ به‌ویژه اگر اقتصاد کشور هدف در معرض فروپاشی باشد (طیبی و صادقی،1396). تحريم ارزی نیز در گروه تحریم­های مالی جای دارد و شامل، نظارت شديد بر تراکنش­های مالی، تحريم بانک­ها و نهادهای مالی، تحريم شبکه  انتقال الکترونیکی پیام­های مالی بین‌بانکی سوئیفت است (ایران‌منش و صالحی و جلایی اسفندآبادی،1400). ازآنجاکه در هنگام تحریم دسترسی کشور به منابع مالی محدود می­شود و انتقال منابع مالی به‌سختی انجام می­شود؛ لذا ذخایر ارزی نیز تحت ‌تأثیر قرار می­گیرند و نرخ ارز افزایش می­یابد (ابوالحسنی هستیانی و همکاران،1402).

تأثیر تحریم­های اقتصادی بر بازار ارز به سه دسته تقسیم می­شوند: عبارتند از 1. افزايش نرخ ارز واقعی،2. افزايش شکاف بین نرخ ارز رسمی و بازار آزاد و3. تشديد نوسانات نرخ ارز. تحريم های ارزی باعث می­شود که فاصله و شکاف بخش اسمی از واقعی بیشتر شود؛ زيرا زمانی که مبادلات ارزی در موعد قرارداد خود انجام نشوند، بايد از طريق سازوکارهايی غیر از سوئیفت يا ارزهای ديگر مبادله شوند که احتمال بروز فساد و نیز تأخیر در انجام مبادلات و نیز گران تر شدن مبادلات وجود دارد. شکاف نرخ ارز به تقويت فرآيند رانت جويی در بازار ارز منجر می­شود و اين پديده می­تواند نقد ينگی سرگردان را به جای امور تولیدی به سمت سفته­بازی در بازار ارز و استفاده از رانت چند نرخی بودن ارز سوق دهد. اين پديده خود به افزايش شديد نرخ ارز و ايجاد انتظارات تورمی در اين بازار کمک می‌نمايد. (ابوالحسنی هستیانی و همکاران،1402). لذا تحریم­ها با افزایش نرخ ارز که در اثر ایجاد تحریم­های اقتصادی صورت می­گیرد ارزش پول داخلی و در نتیجه قدرت خرید افراد داخل کشور را کاهش می­دهند. همچنین اگر تحریم‌ها بانک مرکزی کشور­ها را هدف قرار دهند در این صورت به دلیل عدم دسترسی کامل به منابع ارزی، نه تنها هزينه های دولت افزايش می‌يابد، بلکه در عمل بخشی از درآمدهای دولت قابل استفاده نخواهد بود. همچنین تحریم‌ها سبب افزایش نرخ بهره در اقتصاد نیز می­گردند زیرا در شرایط تحریم دسترسی به منابع مالی و اعتباری محدود می‌شود. دولت‌ها برای تأمین کسری بودجه و کنترل تورم ممکن است م به افزایش نرخ بهره جبورشوند. این افزایش می‌تواند به دلیل خطرات بیشتر اقتصادی و عدم اطمینان در بازارها باشد (میر احسنی،1390).

 

2-4. تاثیر تحریم بر نرخ ارز از طریق برابری قدرت خرید

تئوری برابری قدرت خرید نظریه­ای است که نرخ­های مبادله بین دو ارز را زمانی در تعادل می­داند که قدرت خرید آنها در هر دو کشور یکسان باشد. این بدان معنـاسـت کـه نـرخ مبادلـه بـین دو کشور می­باید به نسبت سطح قیمت سبد ثابتی از کالاهای خدمات برابر باشند (سـطح قیمـت سـبد ثـابتی از کالا و خدمات اصطلاحاً شاخص قیمت مصرف‌کننده نامیده می­شود). براین‌اساس، زمانی که سطح عمومی قیمت داخلی کشوری افزایش می‌یابد، نرخ مبادله پول آن کشور باید به‌منظور مقابله بـا تـورم و برابری قدرت خرید کالاها و خدمات کاهش یابد (میر احسنی،1390).

برابری قدرت خرید به‌عنوان یکی عوامل مهم و تأثیرگذار در تعیین نرخ ارز نیز بـه شـمار مـی­رود. با توجه ‌به این رابطه با افزایش قیمت سبد کالا­ها در داخل کشور برای حفظ قدرت خرید باید نرخ ارز کاهش یابد. طبق مطالعات برابری قدرت خرید بر نرخ ارز اسمی اثرگذار است و رفتار بلندمدت نرخ ارز واقعی را مشخص نمی­کند. هنگامی که نظریه برابری قدرت خرید برقرار باشد بدين معنـاسـت كـه سرمایه‌گذاران بـه طـور سيسـتماتيك نمي­توانند از تفاوت نرخ­هاي ارز بـراي ايجـاد سـودهاي كـلان بهره‌مند شوند. (تیلور و تیلور،2004). این مکانیسم در شرایطی به کارایی قابل‌قبولی تعیین  نرخ ارز می­رسد که قیمت­های کالا در دو کـشور، واقعی و  کیفیت محصولات نیز یکسان باشد و واردات و صادرات فارغ از مشکلات صـورت گیـرد. ازاین‌رو نظریه برابری قدرت خرید و آثار آن بر بازار ارزش پول و نرخ ارز با کارایی بازار ارز مرتبط است (میر احسنی،1390). لذا عواملی مانند تحریم که سبب تغییر در قیمت‌های واردات و درنتیجه تغییر در قدرت خرید می­شوند می­توانند بر نرخ ارز اثرگذار باشند. تحریم­های اقتصادی از طریق کاهش درآمد ارزی و افزایش نرخ ارز اسمی سبب افزایش در نقدینگی سرگردان می­شوند که بالارفتن تورم و انتظارات تورمی را در اقتصاد سبب شود و فشار بازار ارز افزایش می­یابد (ابوالحسنی هستیانی و همکاران،1402). اگرچه این تئوری در تعیین نرخ ارز جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است؛ اما از نقاط ضعفی نیز برخوردار است و  مطالعات نشان دادند که برابری قدرت خرید، برابری نرخ بهره پوشش یافته تنها بخشی از معادلات تعیین نرخ ارز را تفسیر می­کند و به‌روشنی به رابطه رفتار تولیدکننده و مصرف‌کننده توجه نمی­کند (میر احسنی،1390).

همچنین براساس تئوری مربوط به برابری نرخ بهره، افزایش در نرخ بهره داخلی، ارزش پول داخلی را براساس نرخ بهره بدون پوشش کاهش می­دهد که سبب افزایش در نرخ ارز می­شود؛ لذا می­توان بیان کرد که در صورت اعمال تحریم با توجه ‌به شرط برابری نرخ بهره اگر افزایش نرخ بهره سبب کاهش ارزش پول داخلی شود در این­صورت نرخ ارز افزایش می­یابد (بهمن و زوداج و یین،2018)¹³.

 

2-5. پیشینه تحقیق

دوست خویی و همکاران در سال 2024 در مطالعه خود به بررسی تاثیر تحریم بر کاهش بیماری هلندی در سال­های 1959-2020 پرداختند. دو دوره را برای بررسی این موضوع در نظر گرفتند دوره بدون تحریم که درآن رونق درآمدهای نفتی و دوران تحریم که رکود درآمد­های نفتی. نتیجه نشان­دهنده معکوس شدن اثر بیماری هلندی در دوران تحریم است که به کاهش واقعی ارزش پول ملی و افزایش تولید کالاهای قابل تجارت نسبت به کالاهای غیرقابل تجارت منجر می­شود. الگوی مشاهده شده نرخ ارز واقعی با پویایی بیماری هلندی مطابقت دارد، طی تحریم‌ها کاهش می­یابد و در دوره­های غیر تحریم افزایش می­یابد. علاوه­بر این، بخش قابل تجارت افزایش سهم و تولید واقعی را در مقایسه با بخش غیرقابل تجارت در دوره تحریم نشان­ داد. در این تحقیق چارچوبی برای بررسی وابستگی کشور به درآمد­های نفتی تعریف شده است.

برگریج و فرجی دیزجی¹⁴ در سال 2023 با استفاده رویکرد VAR به بررسی و مقایسه تحریم­ها در بین کشور­های ایران و روسیه پرداختند. متغیر­های آنها شامل هزینه دولت، تولید ناخالص داخلی و جریان سرمایه و دوره تحریم­ها است. آنها از طریق رویکرد VAR مدل خود را برآورد کردند نتایج آنها نشان داد محدودیت در اجاره انرژی می­تواند شرایط سیاسی را در کوتاه‌مدت و بلندمدت بهتر کند. اما تأثیر مفید تحریم‌ها به­دلیل تنظیم رفتار اقتصادی و سیاسی باگذشت زمان محدود است.

لودتی و پسران در سال 2023 به بررسی تاثیر تحریم­ها بر اقتصاد ایران طی سال­های 2019-1989 پرداختند. با استفاده از رویکرد VAR نتایج آنها نشان داد تحریم­ها درآمد حاصل از صادرات نفت را کاهش می­دهند که سبب افزایش در نرخ ارز و درنتیجه در تورم می­شود. اگرچه نتایج جالب توجهی از تحقیق مذکور حاصل شد اما تخمین‌های انجام شده در این مطالعه تاثیر تحریم را در کوتاه­مدت و بلند­مدت بررسی نکرده است.

همتی و همکاران در سال 2022 به بررسی تاثیر تحریم­ها بر نرخ ازر موثر واقعی در ایران با استفاده از رویگرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی غیرخطی پرداختند. نتایج آنها نشان داد تحریم در کوتاه باعث کاهش نرخ ارزموثر واقعی می­شود و در بلندمدت تحریم­ها نرخ ارز موثر واقعی را افزایش می­دهند. در این مقاله تاثیر تحریم بر نوسانات نرخ ارز در کوتاه­مدت و بلندمدت مشخص شد.

گورکیان و خمراج¹⁵ در سال 2022 به بررسی تأثیر شوک­های اقتصادی بر فشار بازار ارز در بین کشور­های اروپایی پرداختند. آنها با استفاده از متغیر­های تورم، رشد اقتصادی و بدهی دولت تأثیر شوک دلار را از طریق رویکرد VAR بررسی کردند. نتایج آنها نشان داد که افزایش نرخ ارز مؤثر اسمی می­تواند فشار بازار را افزایش و رشد اقتصادی را کاهش دهد؛ لذا کاهش رشد اقتصادی فشار بر بازار ارز را افزایش می­دهد. در این مطالعه هزینه­های دولت که می­تواند متأثر از نرخ ارز باشد وارد نشده است.

لامان¹⁶ در سال 2020 به بررسی مقایسه­ای تحریم­های مالی علیه ایران و روسیه پرداخت. او از طریق مقایسه آثار اقتصادی تحریم­ها بین ایران و روسیه به بررسی اثربخشی این تحریم­ها می­پردازد. نتایج نشان داد که تحریم­های وضع شده برای ایران در سال­های 2005و 2012 اثر خاصی بر اقتصاد ایران نداشته­اند؛ درحالی که تحریم­های شدید در سال 2012 وضعیت اقتصادی را بسیار بدتر کرده­اند. تحریم­های اعمال شده بر روسیه در افزایش هزینه سرمایه و خطر سیاسی تجارت ناموفق بوده­اند. در این تحقیق تاثیرات کوتاه­مدت و بلندمدت تحریم­ها بیان نشده است.

دسای و همکاران¹⁷ (2017) در بررسی خود در باره 139 کشور در زمینه تعیین‌کننده‌های فشار بازار به این نتیجه رسیدند که تولید ناخالص داخلی، تراز تجاری، ذخایر ارز خارجی و نرخ ارز می­توانند نقشی مهم در تعیین فشار بازار ارز داشته باشند.

هجرتی (2014) در مطالعه خود بر روی کشورهای آلمان، اوکراین و روسیه، مجارستان، لهستان و چک در زمینه عوامل موثر بر فشار بازر ارز نتایج خود را به این­صورت بیان کرد که بین عملکرد بازار سهام و فشار بازار ارز ارتباط وجود دارد به گونه­ای که این ارتباط دوطرفه است و تاثیرگذاری هر یک از این دو متغیر می­تواند بر متغیر دیگر اثرگذار باشد. 

در مطالعه انجام شده توسط آیزنمن و بینیکی¹⁸ (2015) از طریق رویکرد گشتاور تعمیم‌یافته که در میان 28 کشور دارای اقتصاد نوظهور انجام شد؛ نتایج نشان داد که درآمد سرانه، شاخص قیمت مصرف‌کننده، تعادل تجاری می­توانند بر فشار بازار ارز نقش قابل‌توجهی داشته باشند. به­ عبارتی مقاله مورد نظر چارچوبی برای بررسی فشار بازار ارز در میان اقتصاد­های نوظهور در نظر گرفت.

ماندیلاراس و برد¹⁹ (2008) در مطالعه خود در تعیین عوامل مؤثر بر فشار بازار ارز در میان کشور­های اروپایی از طریق رویکرد حداقل مربعات معمولی از عوامل مهمی مانند رژیم ارزی ثابت، نرخ ارز اسمی، بودجه فدرال، اعتبار داخلی، بدهی کوتاه‌مدت و کل بدهی‌های دولت نام بردند و تأثیر مثبت بدهی دولت بر فشار بازار ارز را تأیید کردند.

جهانگیری و همکاران در سال 1403 به بررسی تاثیر تحریم ­اقتصادی بر رشد اقتصادی ایران پرداختند. در این پژوهش داده­های اقتصاد ایران برای سال­های 1358 تا 1400 به­کار برده شد. تجزیه و تحلیل با روش اقتصاد سنجی خودرگرسیون برداریVAR) ) انجام شده است. اصلی­ترین یافته­های این بررسی آن است که تحریم­های اقتصادی سازمان ملل اثر منفی بر رشد اقتصادی ایران داشته است. افزون براین، افزایش هزینه­های دولت، نرخ بیکاری و تورم بر رشد اقتصادی بلندمدت اثر منفی و افزایش سرمایه­گذاری و نرخ ارزهای خارجی (به ريال) بر رشد اقتصادی بلندمدت اثر مثبت داشته است. در این تحقیق علاوه بر بررسی نتایج بلندمدت تاثیر تحریم و متغیر­های کلان بر رشد اقتصادی بررسی و مقایسه شده است.

ترکی و مظاهری در سال 1401 به بررسی تاثیر تحریم­ها بر وضعیت اقتصادی ایران پرداختند. متغیرهای منتخب مورد بررسی در تحقیق، ارز، سرمایه گذاری­های ثابت، شاخص بهای کاالا­ها و خدمات مصرفی، صادرات، واردات، تولید ناخالص داخلی، وام­های بانکی معوق به بخش خصوصی، پایه پولی و بدهی خارجی کشور است. برای تحلیل بهتر نتایج حاصل از مدل بیزین ـ ور استفاده شده است. نتایج نشان داد اثر شوک در متغیر سرمایه گذاری­های ثابت، منفی و کاهشی، و در متغیر شاخص بهای کالا­ها اثر این شوک مثبت و افزایشی است. اثر شوک در متغیر صادرات منفی و کاهشی و در متغیر خدمات مصرفی، واردات منفی و کاهشی است. اثر شوک در متغیر تولید ناخالص داخلی منفی و کاهشی و در متغیر پایه پولی منفی و مثبت و افزایشی است. اثر شوک در متغیر وام­های معوق به بخش خصوصی، افزایشی، در متغیر بدهی خارجی کشور، افزایشی و در متغیر شاخص فشار بازار ارز منفی و کاهشی است.

برخورداری و جلیلی ابوالحسنی در سال 1397 در مطالعه خود به بررسی عوامل تعیین­کننده نرخ ارز اسمی با تاکید بر تحریم­ها در ایران پرداختند . آنها با استفاده از داده­های طی دوره 1395-1390 و از طریق الگوی ARDL موضوع خود را بررسی کردند. نتایج مؤید این است که در بازه زمانی مذکور در بلندمدت، نرخ ارز اسمی با رشد مخارج دولت، درآمدهای ناشی خالص صادرات رابطه عکس دارد .با درخ بهره بانکی، تولید ناخالص داخلی، اختلاف تورم داخل با خارج نیز کسری بودجه دولت رابطه مثبت دارد. هم­چنین نتایج نشان می­دهد در بازه زمانی مورد مطالعه اعمال تحریم­های  اقتصادی در سال1۳90 اثر تعیین­کننده در افزایش نرخ ارز داشته است. به بیان دیگر، تحریم­ها در آن دوره، اثر تعیین­کننده در تغییرات نرخ ارز کشور داشته است.

با توجه ‌به مطالعات ذکر شده در قسمت پیشینه پژوهش هیچ تحقیقی به بررسی تأثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز انجام نشده است. از طرفی هر یک از مطالعات انجام شده در ایران و در سطح بین‌المللی درباره تأثیر تحریم­ها تنها به بررسی اثر تحریم بر نرخ ارز پرداخته­اند و هیچ یک از تحقیقات، تأثیر ذخایر ارزی را که می­تواند در تعیین نرخ ارز و فشار بر بازار ارز مؤثر باشد در مدل وارد نکرده‌اند و ازاین‌رو پژوهش مربوطه این نوآوری را داراست.

 

 

3. روش تحقیق

در این تحقیق از میان عوامل هشداردهنده فشار بازار ارز به بررسی نرخ رشد تولید ناخالص داخلی، نسبت هزینه­های دولت به تولید ناخالص داخلی، نسبت بدهی دولت به تولید ناخالص داخلی و همچنین دوره تحریم در کشورهای ایران و روسیه پرداخته می­شود. روش جمع‌آوری داده­ها به‌صورت کتابخانه­ای که از بانک جهانی  و بانک مرکزی در طی سال­های 2023-2000 استخراج شده است و روش برآورد مدل براساس رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی است. علت انتخاب این دو کشور این است که هر دو در معرض تحریم­های همه‌جانبه آمریکا قرار دارند و از طرفی هر دو کشور شرکای تجاری یکدیگر هستند و عضو گروه بریکس هستند. دوره تخمین از 47 سال برای ایران تا 31 سال برای روسیه متفاوت است. اما در این پژوهش دوره ۲۴ساله در نظر گرفته شد دوره تخمین کوتاه‌تر به­دلیل گسست اقتصادی و سیاسی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی است - بنابراین، به دلایل عملی، سری داده‌ها در روسیه امروزی در سال 1990 شروع می‌شود؛ برای دستیابی به نتایج دقیق­تر داده­ها از سال 2000-تا 2023 در نظر گرفته شد. همچنین تحریم­ها در این پژوهش تفکیک نشدند؛ زیرا در دوره­ای تحریم­های گازی علیه روسی اعمال نشد؛ اما تحریم‌های نفت و گاز برای ایران وجود داشت؛ زیرا اروپا به گاز روسیه نیاز مبرم داشت از این برای نتایج دقیق­تر تحریم­های همه‌جانبه در نظر گرفته شد.

در این پژوهش برای اندازه‌گیری فشار بازار ارز و برآورد مدل مربوطه از الگویی استفاده شده است که آیزنمن و بینیکی (2015) در مقاله خود به کار برده­اند.

(1)                                                                                                  

   e نرخ ارز اسمی و IR ذخایر ارز خارجی است؛ بنابراین فشار بازار ارز مرتبط با تغییرات در ذخایر خارجی و نرخ ارز است.

(2)                                                                                  )

  :شاخص فشار بازار ارز برای کشورi ام در زمان t است.

: (GDP)رشد اقتصادی

: (Debt)نسبت بدهی خارجی دولت براساس درصد تولید ناخالص داخلی

: (Expense)هزینه‌های دولت براساس درصد تولید ناخالص داخلی

همچنین از آنجا که در دوره‌های مورد بررسی تحریم جهانی در این کشورهای عضو نمونه وجود داشته است؛ لذا متغیر مجازی نشان‌دهنده تحریم با نماد Sanc  نیز در مدل وارد شده است.

 

3-1. رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیع

از لحاظ نظری، تحلیل­های اقتصادی نشان می‌دهد که یک رابطه بلندمدت بین متغیرهای مورد بررسی در اقتصاد وجود دارد. اغلب اوقات، اقتصاددانان ویژگی‌های دینامیکی ذاتی اکثر سری‌های زمانی را در فرایند تحلیل سری‌های زمانی و فرمول‌بندی مدل‌های رگرسیون سنتی نادیده می‌گیرند. همواره فرض می‌شود که سری­های زمانی زیربنایی ثابت در اطراف یک‌روند قطعی دارند و همچنین یک رابطه بلندمدت را نشان می‌دهند. (انکورو و اکو،2016)²⁰.

پیشرفت‌های اخیر در اقتصادسنجی نشان داده است که اغلب اوقات، اغلب سری‌های زمانی ثابت نیستند، بنابراین ممکن است سری‌های زمانی مختلف ویژگی­های یکسانی را نمایش ندهند. ازاین‌رو، می‌توان برخی از سری­های زمانی را مشاهده کرد که ویژگی دورشدن از میانگین خود را در طول زمان نشان می‌دهند. سری‌های زمانی که در طول زمان از میانگین خود فاصله می‌گیرند، غیرساکن هستند؛ بنابراین، تخمین کلاسیک متغیرها با این رابطه اغلب استنتاج‌های گمراه‌کننده یا رگرسیون ساختگی می‌دهد (انکورو و اکو،2016).

برای غلبه بر این مشکل عدم ایستایی و محدودیت‌های قبلی در تأخیر ساختار یک مدل، تحلیل اقتصادسنجی داده‌های سری زمانی به طور فزاینده­ای به سمت موضوع هم انباشتگی حرکت کرده است که یک راه قدرتمند برای تشخیص وجود تعادل حالت پایدار بین متغیرهاست.

در اقتصادسنجی کاربردی، گرنجر²¹ (1981) و انگل و گرنجر (1987)²²، تکنیک هم انباشتگی اتورگرسیو با وقفه توزیعی²³ یا آزمون کران همگرایی (پسران و شین²⁴ 1999 و پسران و همکاران²⁵ 201)، تکنیک­های ادغام جوسلیوس و یوهانسون (1990)²⁶ به راه­حلی برای تعیین رابطه بلندمدت بین سری­هایی که مانا نیستند و همچنین پارامترسازی مجدد آنها به مدل تصحیح خطا ²⁷تبدیل شده است (انکورو و اکو،2016). در مدل­های اتورگرسیو با وقفه توزیعی متغیر وابسته تابعی از مقادیر وقفه­دار خود است برای متغیرهای توضیحی نیز در همان دوره در زمان t تعدادی وقفه وجود دارد و هنگامی که هم­­انباشتگی بین متغیر­ها وجود داشته باشد از این رویکرد می­توان بهره برد (پرسیرن و همکاران،2016)²⁸.

رویکرد اتورگرسیو با وقفه خود توزیعی در سال 2001 توسط پسران ارائه گردید و مزایای آن عبارت‌اند از:

1. روﻳﻜﺮد اتورگرسیو با وقفه توزیعی ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺣﺴﺎس ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي نمونه­ﻫﺎي ﻛﻮﭼـﻚ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ. درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ روﻳﻜﺮد ﺟﻮﻫﺎﻧﺴﻮن ﻧﻤﻮﻧﻪ­­ﻫـﺎي ﺑـﺰرگ­­ﺗـﺮي ﻣﻮرد نیاز است. 2. برای استفاده از سایر روش­های هم­جمعی درجه هم­انباشتگی باید یکسان باشد در صورتیکه رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی با درجه هم­انباشتگی متفاوت (هم انباشته از مرتبه­ی (I(0) و I(1)) نیز قابل استفاده است. 3. در روﻳﻜﺮد مذکور اﻣﻜﺎن در ﻧﻈﺮ گرفتن وقفه­های بهینه متفاوت در ﻣﺮاﺣﻞ مختلف ﺗﺨﻤﻴﻦ وﺟﻮد دارد، درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎﻳﺮ رﻫﻴﺎﻓﺖ­های ﻫﻢ‌اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وجود ندارد. 4. برآورد­های حاصل از این روش به­دلیل پرهیز از ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن خودهمبستگی و درون­زایی، ﻧﺎارﻳﺐ و ﻛﺎرا ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳـﻦ روش، رواﺑﻂ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت و ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ اﻟﮕﻮ را ﺑـﻪ ﻃـﻮر همزمان برآورد می­کند (منتظری شورکچالی،1398).

با توجه ‌به موارد ذکر شده، برای بررسی رابطه بلندمدت بین متغیر­ها از رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی در این مطالعه بهره برده شده است. برای استفاده از رویکرد مذکور باید طول وقفه نیز در نظر گرفته شود که بهترین راه، استفاده از معیارهای اطلاعاتی مانند اکاییک و شوارتز بیزین است. در هر دو این معیارهای اطلاعاتی مجموع مربعات باقی‌مانده‌ها در نظر گرفته می­شود و مدلی انتخاب می­شود که کمترین مقدار آکائیک و شوارتز بیزین را دارد.

 

3-2. رویکرد تصحیح خطا²⁹  

به‌منظور بررسی روابط بلندمدت کوتاه‌مدت بین متغیر وابسته و سایر متغیرهای توضیحی الگو، می­توان از روش‌‌های هم جمعی مانند روش انگل - گرنجر و مدل­های تصحیح خطا استفاده کرد. استفاده از روش انگل - گرنجر دارای محدودیت­های زیادی است، به‌طوری‌ که توزیع حدی برآوردگرهای حداقل مربعات غیرنرمال است. همچنین روش مذکور در نمونه‌های کوچک به­دلیل درنظرنگرفتن واکنش­های پویایی کوتاه‌مدت موجود بین متغیرها، اعتبار لازم را ندارد، زیرا برآوردهای ناشی از آن بدون تورش نبوده است. درنتیجه انجام آزمون فرضیه با استفاده از آماره‌های معمول مثل t معتبر نخواهد بود. ازاین‌رو برآوردهای روش ARDL به دلیل پرهیز از مشکلاتی همچون خودهمبستگی و درون‌زایی، نااریب و کارا هستند (کریپگانز و اشنایدر،2018)³⁰.

ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﭘﺴﺮان و ﻫﻤﻜﺎران در سال 2001 ﺑﺮرﺳﻲ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪت ﺑـﻴﻦ ﻣﺘﻐیر­های معرفی شده در رابطه 2 و با بهره‌گیری از رویکرد ARDL ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﺪل ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄـﺎ ﺑـﺮداري ﺷـﺮﻃﻲ صورت می­گیرد:

(3) 

Empt= +  

که در آن  اپراتور دیفرانسیل مرتبه اول و مقادیر m,i وﻗﻔﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﺑﻊ ﺟﺮیمه است³¹. (تحریم یک متغیر مجازی و نیازی به وقفه دار کردن آن نیست و ازاین‌رو وقفه آن در مدل صفر در نظر گرفته شده است)

 

3-2-1. آزمون باند³² 

آزمون باند اولین گام در رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی برای بررسی وجود رابطه بلندمدت بین متغیرها است (جارجو و انجی، 2023). در آزﻣﻮن ﺑﺎﻧﺪ، معادله (7) ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﺮآورد و وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻣﺎره آزﻣﻮن F ﻳـﺎ واﻟﺪ³³ ﻣﻮرد آزﻣﻮن قرار گیرد. در اﻳﻦ روش دو ﻛﺮاﻧﻪ ﺑﺤﺮاﻧﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻛﺮاﻧﻪ ﺳﺮي ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮاي سری­های زمانی (1) I و ﻛﺮاﻧﻪ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﺑﺮاي سری‌های زمانی (0) I. است.

ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ آماره F ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺷـﺪه از اﻟﮕـﻮي تصحیح خطای نامقید برآورد شده در معادله 4 از مقدار ﻛﺮاﻧﻪ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺻﻔﺮ اﻳﻦ آزﻣﻮن ﻣﺒﻨﻲﺑﺮ نبود راﺑﻄـﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪت ﺑـﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ رد می‌شود؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ مقدار F ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﻛﻤﺘﺮ از ﻛﺮاﻧﻪ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ، ﻓﺮضیه ﺻﻔﺮ رد نمی‌شود و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آماره F درون ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﺮاﻧﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺑﺎﻻ واﻗﻊ ﺷﻮد، بدون اطلاع از درجه هم­انباشتگی نمی‌توان ﻧﺘﻴﺠﻪ­ مشخصی را بیان کرد (منتظری شورکچالی،1397).

(4)

Empt=+

   الگوی تصحیح خطا برای رابطه بلندمدت بالا به‌صورت زیر است:

(5)

EmPt= 

در این معادله ضرایب   و   و.... ضرایب کوتاه­مدت را نشان می­دهد و متغیر تصحیح خطا نشانگر این است که بعد از وارد ﺷﺪن ﻳﻚ ﺷﻮك در کوتاه­مدت، راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑـﺎ ﭼﻪ ﺳﺮﻋﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺑﻄﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺧﻮد ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد.

 

3-2-2. آزمون ثبات پارامتر­ها

این آزمون بیان می­کند که آیا ضرایب در یک رگرسیون سری زمانی در طول زمان پایدار هستند یا خیر؟ آمار آزمون از مجموع تجمعی باقیمانده­ها ساخته می‌شود (همان منبع).

 

4. تحلیل یافته­ها

در این پژوهش با استفاده از داده­های مربوط به کشور­های ایران و روسیه که از بانک مرکزی و بانک جهانی در طی سال­های 2023-2000 استخراج گردید به بررسی تأثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز در این دو کشور پرداخته شد. متغیر مجازی تحریم شامل تحریم­های همه‌جانبه‌ای است که در طول سال­ها برای این دو کشور اعمال شده است. کشور روسیه از دوره­ الحاق کریمه شامل تحریم­های آمریکا شده است و این تحریم­ها در سالی شدت یافت که حمله به اوکراین انجام گرفت. کشور ایران نیز از ابتدای سال 1358 درگیر تحریم­های مختلفی بوده است که البته تا سال 1378 شدت چندانی نداشته‌اند بعد از سال 1378 و شروع برنامه هسته­ای این تحریم­ها نیز شکل تازه­ای به خود گرفت و در سال 1394 تا 1397 به دنبال امضای برجام بخشی از تحریم­ها نیز لغو شد که در این سال­ها عدد مربوط به تحریم صفر در نظر گرفته شده است. اما در سال­های اخیر با توجه ‌به شدت تحریم­ها این عدد در داده­ها یک در نظر گرفته شده است. ایران تا سال 2005 تحریم­های جدی را تجربه نکرده است و شدت تحریم­ها بعد از سال مذکور صورت‌گرفته است؛ لذا قبل از سال 2005 عدد صفر به تحریم­ها اختصاص ‌داده‌ شده است.

 

4-1. بررسی ریشه واحد

یکی از شرایطی که رویکرد اتورگسیو با وقفه توزیعی دارد این است که سری هم­انباشته از مرتبه 0 یا 1 باشد؛ لذا برای بررسی این موضوع از طریق آزمون دیکی فولر و وجود ریشه واحد در متغیر­های انتخاب شده بررسی شد. با توجه‌ به نتایج آزمون مربوطه متغیر­های فشار بازار ارز، بدهی خارجی دولت و مخارج دولت دارای ریشه واحد بودند که با تفاضل‌گیری مانا شدند.

شرایط دیگری که برای بهره‌بردن از رویکرد اتورگسیو با وقفه توزیعی وجود دارد عدم نقض فروض کلاسیک است که در این‌ رابطه آزمون فروض کلاسیک نیز انجام شد که براساس نتایج آن هیچ‌یک از فروض کلاسیک رد نگردید.

 

جدول 1. آزمون ریشه واحد برای متغیر­های مربوط به کشور روسیه

نام متغیر	P_Value	P_Value بعد از تفاضل‌گیری	درجه هم انباشتگی
بدهی دولت	63/2	66/4**	(1)I
مخارج دولت	03/2-	004/5-**	(1) I
فشار بازار ارز	79/2	24/4**	(1)I
رشد اقتصادی	72/4	-	(0)I

منبع: یافته­های تحقیق

 

جدول 2. آزمون ریشه واحد برای متغیر­های مربوط به کشور ایران

نام متغیر	P_Value	P_Value بعد از تفاضل‌گیری	درجه هم­انباشتگی
بدهی دولت	74/2-	86/5**	(1)I
هزینه دولت	20/2-	054/4-**	(1) I
فشار بازار ارز	34/3	24/4**	(0)I
رشد اقتصادی	65/7	-	(0)I

منبع: یافته­های تحقیق

 

4-2. انتخاب طول وقفه بر اساس معیار­های اطلاعاتی

مدل تصحیح خطای نامقید رابطه هم انباشتگی متغیر­ها را در بلندمدت بررسی می­کند. اما قبل از برآورد مدل از طریق رویکرد مذکور باید از طریق معیار­های اطلاعاتی طول وقفه در مدل تعیین شود. برای انجام این کار در این تحقیق از معیار اطلاعاتی شوارتز-بیزین استفاده شده است.

 

جدول 3. انتخاب طول وقفه براساس معیار­ اطلاعاتی شوارتز ـ بیزین برای کشور روسیه

طول وقفه	بدهی دولت	نرخ رشد اقتصادی	فشار بازار ارز	هزینه­های دولت
0	46/8	54/5	-	55/5
1
2	74/3
3	-	-	18/1	-

منبع: یافته­های تحقیق

 

جدول 4. انتخاب طول وقفه براساس معیار­ اطلاعاتی شوارتز ـ بیزین برای کشور ایران

طول وقفه	بدهی دولت	نرخ رشد اقتصادی	فشار بازار ارز	هزینه­های دولت
0	46/8	58/5	-	15/8
1
2	-	-	05/1	-

منبع: یافته­های تحقیق

  

طول وقفه­ها از جدول 3 و 4 حاصل می­شود که در مدل تصحیح خطا ازآن بهره برده شده است تا تاثیر کوتاه­مدت متغیر­های مستقل را بر متغیر وابسته بیان کند.

 

4-3. آزمون باند

ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ آماره F ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺷـﺪه از اﻟﮕـﻮي تصحیح خطای نامقید برآورد شده در معادله 4 که در فصل سوم معرفی شد از مقدار ﻛﺮاﻧﻪ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺻﻔﺮ اﻳﻦ آزﻣﻮن ﻣﺒﻨﻲﺑﺮ نبود راﺑﻄـﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪت ﺑـﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ رد می‌شود؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ مقدار F ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﻛﻤﺘﺮ از ﻛﺮاﻧﻪ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ، ﻓﺮضیه ﺻﻔﺮ رد نمی‌شود و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آماره F درون ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﺮاﻧﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺑﺎﻻ واﻗﻊ ﺷﻮد، بدون اطلاع از درجه هم­انباشتگی نمی­ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ­ مشخصی را بیان کرد (منتظری شورکچالی،1397). باتوجه‌به آماره F حاصل از نتایج آزمون باند، رابطه بلندمدت بین متغیر­ها وجود دارد؛ لذا باید علاوه بر بررسی پویایی کوتاه‌مدت، رابطه بلندمدت بین متغیر­ها برای هر دو کشور نیز بررسی شود.

     

4-4. نتایج بررسی پویایی­های کوتاه مدت و بلند مدت برای کشور روسیه

نتایج بررسی پویایی­های کوتاه‌مدت  برای کشور روسیه نشان می­دهد که در کوتاه‌مدت تأثیر تحریم­های همه‌جانبه بر روی فشار بازار ارز در این کشور اثر منفی دارد. به این معنا که افزایش تحریم­ها در دوره مذکور می­تواند فشار بر بازار ارز را کاهش دهد این موضوع می­تواند به دلیل افزایش در نرخ ارز و کاهش ذخایر ارزی بانک مرکزی صورت گیرد. براساس مطالعات تحریم­ها سبب سقوط روپل روسیه شد و سبب ایجاد بحران مالی در روسیه گردید؛ اما روسیه توانست از دیگر بخش­ها این تحریم­ها جبران کند. دلیل دیگر نیز کشش تقاضای مصرف‌کنندگان کالاهای روسیه است که در کوتاه‌مدت امکان جایگزینی برای بازار کالاهای روسی وجود ندارد؛ لذا تحریم‌ها معمولاً در کوتاه‌مدت نمی­تواند تعیین‌کننده افزایش فشار بازار ارز در روسیه  باشد. اما در دوره بلندمدت نتایج تخمین تصحیح خطا حاکی از عدم معناداری ضریب منفی تحریم­ها برای کشور روسیه است که می­توان این‌طور بیان کرد که در بلندمدت نیز علی‌رغم آگاهی فعالان اقتصادی از شرایط اقتصاد، تحریم­ها همچنان می­تواند سبب آسیب بر اقتصاد روسیه گردد. این نتیجه منطبق با نتیجه مطالعه­ای است که برگریج و فرجی دیزجی در سال 2023 با بررسی تأثیر تحریم­ها بر ایران و روسیه به آن دست یافتند که تحریم­ها برای هر دو کشور در کوتاه‌مدت می­تواند بر اقتصاد اثرگذار باشد. اثر همچنین رشد اقتصادی در کوتاه‌مدت اثر مثبت و معناداری بر فشار بازار ارز دارد؛ زیرا به­دلیل وجود تحریم­های اعمال شده علی‌رغم افزایش تولید و افزایش در رشد اقتصادی، کشور روسیه در دوره­هایی که با تحریم مواجه است نتوانسته است صادرات خود را برخلاف افزایش در رشد اقتصادی، بالا ببرد و یا اینکه افزایش در تولید و افزایش درآمد­های ارزی ناشی از صادرات صرف واردات کالا­های مصرفی گشته است؛ لذا این امر منتهی به افزایش نرخ ارز شده است. ازاین‌رو با افزایش یک درصد در رشد اقتصادی فشار بازار ارز به میزان 64/0 درصد کاهش می­یابد. این در راستای نتیجه­ای است که گورکیان و خمراج در بررسی ارتباط بین رشد اقتصادی و فشار بازار در کشور­های اروپایی به آن دست یافتند. همچنین مخارج دولت نیز دارای اثر مثبت و معنا‌دار بر فشار بازار ارز است. همزمان با افزایش مخارج دولت در همه زمینه­ها درصورتی ‌که افزایش در ذخایر ارزی صورت نگیرد؛ افزایش در چاپ پول می­تواند برای پاسخگویی به انجام هزینه­ها سبب افزایش نرخ ارز و کاهش ذخایر و درنتیجه افزایش فشار بر بازار ارز می­شود. با افزایش یک درصد در مخارج دولت فشار بازار ارز به میزان 022/0درصد افزایش می­یابد. این نتیجه در راستای مطالعه­ای است که آیزنمن و بینیکی در سال 2015 در بررسی و مقایسه فشار بازار ارز بین کشور­های توسعه‌یافته و اقتصاد­های نوظهور انجام دادند. تاثیر بدهی دولت بر فشار بازار ارز منفی و بی‌معناست؛ اما مطالعه ماندیلاراس و برد تأثیر مثبت این متغیر بر فشار بازار ارز را در کشور­های اروپایی تأیید کرد. نتایج مربوطه در جدول 5 دیده شده است.

 

جدول 5. پویایی­های کوتاه­مدت و تخمین ضرایب بلندمدت تحریم­ها بر فشار بازار ارز در روسیه

پویایی­های کوتاه‌مدت برای کشور روسیه			ضرایب بلندمدت برای کشور روسیه
متغیر	ضرایب	P-value	متغیر	ضرایب	P-value
فشار بازار ارز در دوره قبل	08/0	17/0	-	-	-
رشد اقتصادی	64/0	010/0	رشد اقتصادی	10/0	243/0
بدهی دولت	009/0-	76/0	بدهی دولت	016/0-	74/0
هزینه دولت	022/0	007/0	هزینه دولت	038/0	24/0
تحریم	27/0-	07/034	تحریم	46/0-	33/0

منبع: یافته­های تحقیق

 

4-5. نتایج بررسی پویایی­های کوتاه­مدت و بلندمدت برای کشور ایران

نتایج پویایی­های کوتاه‌مدت  برای اقتصاد ایران حاکی از این است که ضریب تحریم­ها منفی و معنادار است دلیل منفی بودن تحریم‌ها در کوتاه‌مدت می­تواند به کشش تقاضای مصرف‌کننده مرتبط باشد؛ زیرا هنگام اعمال تحریم­ها مدت زمانی طول می­کشد تا تقاضاکنندگان بازار­های دیگری را جایگزین تولیدات ایرانی نمایند؛ ازاین‌رو در کوتاه‌مدت علی‌رغم وجود تحریم­ها فشار بازار ارز کاهش می­یابد. این نتیجه در راستای نتیجه­ای است که برگریج و فرجی دیزجی در مطالعه خود در سال 2023 و ترکی و مظاهری در سال 1401 به آن دست یافتند. رشد اقتصادی در کوتاه‌مدت و بلندمدت برای اقتصاد ایران تأثیر منفی دارد با افزایش یک درصد در رشد اقتصادی فشار بازار ارز در کوتاه‌مدت و بلندمدت به ترتیب دو صدم درصد و سه صدم درصد کاهش می­یابد که این در راستای نتیجه دسای و همکاران در سال 2017 است. همچنین مخارج دولت نیز اثر منفی و معنادار بر فشار بازار ارز دارد به‌طوری که با افزایش در مخارج دولت در کوتاه‌مدت و بلندمدت فشار بازار ارز به­ترتیب سه هزارم درصد و چهارهزارم درصد کاهش می­یابد؛ اگرچه این تأثیر منفی ضریب بسیار کوچکی را به خود اختصاص داده است؛ اما دلیل این ارتباط منفی می­تواند به اقدام دولت در واردات مواد اولیه برای تولید مرتبط باشد که سبب افزایش در تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی می­شود و درنهایت به افزایش در ذخایر ارزی منتهی می­شود که فشار بر بازار ارز را کاهش می­دهد. این نتیجه در راستای نتیجه مطالعه برخورداری و جلیلی ابوالحسنی در سال 1397 برای بررسی تأثیر تحریم­ها بر نرخ ارز در اقتصاد ایران است. تأثیر بدهی دولت بر فشار بازار ارز در ایران در کوتاه‌مدت و بلندمدت بی‌معناست این در حالی است مطالعه ماندیلاراس و برد در سال تأثیر مثبت این متغیر بر فشار بازار ارز را در کشور­های اروپایی تأیید کرد و مطالعه جهانگیری و همکاران در سال 1401 اثر مثبت بدهی را بر اقتصاد ایران تأیید کرد. همچنین نتایج تخمین مدل نشان داد که اثر منفی تحریم­ها در بلندمدت معنادار نیست؛ لذا نمی­توان به‌طورقطع بر بی‌اثربودن تحریم­ها برخلاف آنچه که مسئولان عقیده دارند تأکید داشت که نتایج کوتاه‌مدت و بلندمدت به­ترتیب در جدول 6 نشان‌داده‌شده است.

 

جدول 6. ضرایب پویایی­های کوتاه مدت و بلند مدت برای تاثیر تحریم بر فشار بازار ارز در  ایران

پویایی­های کوتاه‌مدت برای ایران			ضرایب بلندمدت برای ایران
متغیر	ضرایب	P-value	متغیر	ضرایب	P-value
فشار بازار ارز در دوره قبل	044/0	57/0	-	-	-
رشد اقتصادی	02/0-	010/0	رشد اقتصادی	031/0-	000/0
بدهی دولت	002/0-	11/0	بدهی دولت	003/0-	110/0
هزینه دولت	003/0-	000/0	هزینه دولت	004/0-	000/0
تحریم	28/0-	01/0	تحریم	138/0-	13/0

منبع: یافته­های تحقیق

 

در مقایسه بین دو مدل برآورد شده برای اقتصاد ایران و روسیه در مورد تأثیرگذاری تحریم­ها بر فشار بازار نتایج بیانگر این است که در هر دو کشور تحریم­ها در کوتاه‌مدت اثر منفی و معنادار و در بلندمدت تأثیر منفی و بی‌معنا دارد؛ اما شدت تأثیرگذاری تحریم بر فشار بازار ارز در اقتصاد ایران بیشتر از اقتصاد روسیه است. دلیل این موضوع این است که روسیه اگرچه توانسته این تحریم­ها را دور بزند؛ ازاین‌رو  تا حدی خود را از این معضل نجات داده است؛ اما تخفیفاتی که ایران برای صادرات محصولات خود به‌ویژه محصولات نفتی در نظر گرفته است سبب ورود ارز به داخل کشور گشته و درنتیجه باعث کاهش فشار بازار ارز ولو در کوتاه‌مدت گشته است و همچنین دلیل دیگر این است شرکای تجاری ایران در کوتاه‌مدت امکان جایگزینی دیگر کشور­ها به‌جای ایران را ندارند؛ زیرا به­دلیل زمان‌بر بودن این شرایط تأثیر منفی تحریم­ها بر فشار بازار ارز نسبت به تأثیر تحریم­های روسیه کمتر است.

همچنین نتایج آزمون ثبات پارامتر­ها برای هر دو کشور حاکی از پایداری ضرایب رگرسیونی در طول زمان است.

 

 

 

5. نتیجه­گیری و پیشنهادها

در این مقاله به بررسی تأثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز در کشور­های ایران و روسیه طی سال­­های 2000-2023 پرداخته شده است. داده­ها از بانک مرکزی و بانک جهانی استخراج شده است. در این تحقیق دو مدل جدا برای ایران و روسیه طراحی شده است و در هریک تاثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز از طریق رویکرد اتورگرسیو با وقفه توزیعی در ایران و کشور روسیه بررسی می­گردد. در این مقاله با توجه رویکرد مذکور به سوالات زیر پاسخ داده شد.

1.       عوامل موثر بر فشار بازار ارز کدامند؟

2.       آیا تحریم­ها بر فشار بازار در ایران نسبت به روسیه تاثیر بیشتری دارند؟

نتایج تخمین مدل اتورگرسیو با وقفه توزیعی برای کشور روسیه نشان می­دهد که در کوتاه‌مدت تأثیر تحریم­های همه‌جانبه بر روی فشار بازار ارز در این کشور اثر منفی دارد. به این معنا که افزایش تحریم­ها در دوره مذکور می­تواند فشار بر بازار ارز را کاهش دهد. اما در دوره بلندمدت نتایج تخمین تصحیح خطا حاکی از عدم معناداری ضریب منفی تحریم­ها برای کشور روسیه است. اثر منفی تحریم­ها در روسیه بر فشار بازار ارز را می­توان چنین بیان کرد که این کشور برخلاف ایران آمادگی زیادی برای اعمال تحریم­ها داشته است و از طرفی چون شوروی سابق اقتصاد تقریباً بسته­ای را داشت؛ لذا روسیه نیز از این فرصت برای رسیدن به خودکفایی استفاده کرد که سبب تأثیر کاهشی تحریم­ها بر فشار بازار ارز گردید. از طرفی ابزارهای در اختیار روسیه برای دورزدن تحریم‌ها و بستن دست تحریم‌کنندگان یا مقابله با تحریم‌کنندگان نظیر قدرت نظامی، نفوذ سیاسی در عرصه بین‌المللی، وابستگی شدید اروپا به گاز و نفت روسیه، وابستگی قابل‌ملاحظه جهان به محصولات کشاورزی این کشور و...؛ بسیار فراتر از ایران است. این موضوع مهم، هم توان روسیه را برای مقابله یا مقاومت در برابر تحریم افزایش داده و هم اقدام­های طرف‌های مقابل را دچار محدودیت کرده است. اگرچه شوک­های تحریمی تأثیر خود را به‌تدریج بر جای گذاشت به‌طوری‌که در بلندمدت این شوک­ها سبب بی‌معنا شدن تأثیر تحریم­ها بر روسیه گردید. همچنین رشد اقتصادی در کوتاه‌مدت اثر مثبت و معناداری بر فشار بازار ارز دارد. همچنین مخارج دولت نیز دارای اثر مثبت و معنی‌دار بر فشار بازار ارز است. این نتیجه نشان می­دهد اگر افزایش در تولید صرف واردات کالا­ها شود در نتیجه افزایش در رشد اقتصادی به افزایش فشار بازار ارز منتهی می­گردد. نتایج پویایی­های کوتاه‌مدت برای اقتصاد ایران حاکی از این است که ضریب تحریم­ها منفی و معنادار است؛ اما در بلندمدت این اثر منفی بی‌معناست. رشد اقتصادی در کوتاه‌مدت و بلندمدت برای اقتصاد ایران تأثیر منفی و مخارج دولت نیز اثر منفی و معنادار بر فشار بازار ارز دارد؛ لذا از طریق افزایش در رشد اقتصادی می­توان به افزایش در درآمد­های ارزی دست‌یافت و ذخایر ارزی را افزایش داد و در نتیجه فشار بر بازار ارز را کاهش داد. در مقایسه بین دو مدل برآورد شده برای اقتصاد ایران و روسیه در مورد تأثیرگذاری تحریم­ها بر فشار بازار نتایج بیانگر این است که در هر دو کشور تحریم­ها در کوتاه‌مدت اثر منفی و معنادار و در بلندمدت تأثیر منفی و بی‌معنا دارد در کوتاه‌مدت دلیل اثر منفی تأثیر تحریم­ها می­تواند به ‌این‌ علت باشد که کشور­های مذکور می­توانند در دوره زمانی کوتاه‌مدت از طریق افزایش رشد اقتصادی فشار بازار را کاهش دهند. دلیل این موضوع این است که شرکای تجاری ایران و روسیه برای جایگزینی دیگر کشور­ها نیاز به زمان دارند و ازاین‌رو در کوتاه‌مدت تأثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز منفی است. از طرفی با توجه‌ به نتایج تحقیق می­توان نشان داد که شدت تأثیرگذاری تحریم بر فشار بازار ارز در اقتصاد ایران بیشتر از اقتصاد روسیه است اگرچه تفاوت این تأثیر بسیار ناچیز است. علت این موضوع به مواردی از جمله تخفیفات نفتی که ایران برای شرکای خود در نظر می­گیرد بستگی دارد که سبب می­شود تا حد امکان تأثیر تحریم­ها بر فشار بازار ارز کاسته شود و با افزایش درآمد ارزی و درنتیجه بالارفتن ذخایر ارزی فشار بر بازار ارز نیز کاهش یابد. در پایان پیشنهادها به‌صورت زیر ارائه می­شود:

کشور­های تحریم‌کننده به‌خوبی از نقاط قوت و ضعف کشور­های تحریم‌شونده اطلاع دارند و براساس همین نقاط ضعف، تحریم­ها را طراحی می­کنند. با توجه ‌به نتایج تحقیق از آنجا تأثیر رشد اقتصادی در کوتاه‌مدت بر فشار بازار ارز منفی است؛ لذا به سیاستگذاران پیشنهاد می­شود که از طریق روش­هایی مانند جذب سرمایه و حمایت از تولید داخلی تأثیر تحریم­ها را بر نرخ ارز و ذخایر ارزی کاهش دهند و از تأثیرات منفی آنها بکاهند. همچنین در دوره کوتاه‌مدت و بلندمدت هزینه­های دولت اثر منفی بر فشار بازار ارز دارد؛ لذا اگر دولت مخارج خود را صرف ایجاد و بهبود زیر ساخت­های کشور کند و همچنین برنامه­های رفاهی در جهتی انجام شود که افزایش تقاضا و بهبود وضعیت اقتصادی را به­دنبال داشته باشد در این­صورت با افزایش تولید ناخالص داخلی (که در هر دو دوره بلندمدت و کوتاه‌مدت تأثیر منفی بر بازار ارز دارد) سبب کاهش فشار بازار ارز می­شود و همچنین از طریق کاهش وابستگی به واردات کالا و مواد اولیه، تأثیر تحریم­ها بر نرخ ارز کاهش می­یابد که سبب کاهش فشار بازار ارز نیز می­گردد.

 

حامی مالی

این مقاله حامی مالی ندارد.

تعارض منافع

تعارض منافع وجود ندارد.

سپاسگزاری

از نظرات داوران ناشناس که به بهبود کیفیت مقاله کمک کردند، سپاسگزاریم.

 

ORCID

Maryam Mazhary Ava	https://orcid.org/0000-0002-6889-5766
Mohamma Hassan Fotos	https://orcid.org/0000-0001-6859-5854

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

-       ابوالحسنی هستیانی، اصغر، علمی مقدم، مصطفی، منصوری، نسرین و امینی میلانی، مینو (1402). بررسی تأثیر تحریم های مالی و تجاری بر نرخ ارز در ایران (رهیافت فازی(.  اقتصاد مالی،17(2)، 94-49.doi: 10.30495/fed.2023.702185  

-       امراللهی بیوکی، الهام؛ هژبر کیانی، کامبیز و معمار نژاد، عباس و ابطحی، سید يحیی (1400). اثرات وابسته به وضعیت رشد نقدينگی بر نوسانات نرخ ارز در اقتصاد ايران. نشريه علمی سیاست‌گذاری اقتصادی، 13(25)،280-241.

-       ایران‌منش، سعید، صالحی، نورالله و جلایی اسفندآبادی، سید عبدالمجید (1400). رتبه بندی تحريم های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ايران با استفاده از نظر منتخبی از فعالان و دانش آموختگان اقتصاد بین الملل. مجلس و راهبرد، 28(108) ،296-257.

-       با غجری، محمود، حسینی‌نسب، ابراهیم و نجارزاده، رضا (1393). بررسی فشار بازار ارز و اندازه‌گیری درجه دخالت دولت در این بازار با استفاده از روش هجمعی: موردمطالعه ایران. فصلنامه مدل‌سازی اقتصادی،31(9)، 102-83.

-       برخورداری، سجاد، و جلیلی بوالحسنی، حسین. (1397). عوامل تعیین کننده نرخ ارز در ایران با تأکید بر نقش تحریم های اقتصادی. مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 7(28 )، 95-35. doi: 10.22084/aes.2018.16639.2670

-       ترکی، لیلا و مظاهری، باران (1401). تأثیرات اقتصادی تحریمهای مالی بر اقتصاد ایران. فصلنامه علمی، پژوهشهاي اقتصادي.22 (4)، 69-98.

-       جهانگیری، حسن، عزتی، مرتضی، فرزین، محمدرضا، امامی، کریم و معمار نژاد، عباس (1403). برآورد اثر تحریم­های اقتصادی درچارچوب متغیرهای کلان اقتصادی بر رشد اقتصادی ایران، مدلسازی اقتصادی،(18)66، 120-100.

-       طیبی، کمیل و صادقی، عبدالرسول (1396). اثر تحریم­های بین المللی و سایر عوامل تاثیر گذار بر نرخ ارز در ایران. تحقیقات اقتصادی،52(3)، 666-641.doi:  10.22059/jte.2017.63308 

-       ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺷﻮرﻛﭽﺎﻟﻲ، جلال (1397). ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪة اﻧﺪازة ﺑﺪﻫﻲ دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﺷﻮاﻫﺪ ﺟﺪﻳﺪ از اﻟﮕﻮي ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺎ وﻗﻔﻪ (ARDL)، بررسی مسائل اقتصاد ایران، 5(2)، 124-105.

-       میر احسنی، منیره‌سادات (1390). موارد استفاده از نرخ برابری قدرت خرید و تفاوت آن با نرخ ارز بازار. بررسي مسائل و سياستهاي اقتصادي، 11(۹ و ۱۰)، 216-203.

-       Abolhasani hastiani, A., Elmimoghadam, M., MANSOURI, N., & Amini Milani, M. (2023). Investigating the impact of financial and trade sanctions on the exchange rate in Iran (Fuzzy Approach). Journal of Financial Economics, 17(2),  49-94. https://sid.ir/paper/1055193/en (in Persian)

-       Aizenman, J.,Binici,M. (2015  .Exchange market pressure in OECD and emerging economies: domestic vs. external factors and capital flows in the old and new normal. National Bureau of Economic Research,66(C), 65-78.

-       Amrollahi Bioki, E., Hojabr kiani, k., memarnejad, A., & Abtahi, Seyed Yahya. (2021). State-dependent effects of liquidity growth on exchange rate volatility in Iran's economy. Journal of Economic Research, 13(25), 241-280. https://sid.ir/paper/957888/en  (in Persian)

-       Baghjari, M, Hoseini nasab, E., &Najarzadeh, R . (2016). Evaluation of exchange market pressure and degree of government intervention by Co-integration technique: case study of Iran. Economic Modeling, 31(9), 83-102. (in Persian)

-       Barkhordari, S., & Jalili, H. (2018). Determinant factors of exchange rate in Iran with focus on economic sanctions. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 7(28), 35-58. doi: 10.22084/aes.2018.16639.267 (in Persian)

-       Beckmann, R., Czudaj ,S.,and Vipin,R(2018). The relationship between oil prices and exchange rates: revisiting theory and evidence. Energy Economics, 88(2), 1-38.

-       Bergeijk,P & Faraji Dizaji.,S. (2023). Comparing the sanctions against Russia and Iran: VAR modelling of the political-economic impact of sanctions. Internatinal Institute of Social Studies,Working Paper, 1-21.

-       Desai,M.,.Patnaik,L.,Felman.j.,&Shah,A. (2017).Acrosscountry exchange market pressure (EMP) dataset.Elsevier, 12(2), 652–655. doi: 10.1016/j.dib.2017.04.059

-       Doostkouei, S. G., Mousavi, M. H., & Karimi, M. S. (2024). Do oil sanctions reduce Dutch disease phenomenon? A quasi-experimental approach evidence from Iran. International Economics and Economic Policy, 21(2), 385-410.

-       Ezati, M, & Salmani, Y. (2015). The impacts of economic sanctions on iran’ s economic growth. basij strategic research quarterly, 18(67), 69-101. https://sid.ir/paper/267341/en  (in Persian)

-       Hegerty, S. W. (2014) Exchange market pressure and stock-price spillovers in emerging markets. Applied Economics Quarterly, 60(1), 41-74.

-       Hegerty,S.W.(2010).Exchange-market pressure and currency crises in Latin America: Empirical  Empirical tests of their macroeconomic determinants.  Economics Bulletin, AccessEcon, 30(3), 2210-2219.

-       Iranmanesh, S., Salehi, N., & Jalaee Isfand-Abadi, S. M. (2021). Ranking the economic sanctions against the islamic republic of Iran using selected Opinions from activists and the graduates of international economics. Majlis and Rahbord, 28(108), 257-296. doi: 10.22034/mr.2021.4110.4099 (in Persian)

-       Klaassen ,F., & Mavromatis, K. (2016).Interest rate rules, exchange Market Pressure, and Successful Exchange Rate Management. Tinbergen Institute Discussion Paper,1-41

-       Laudati, D., & Pesaran, M. H. (2023). Identifying the effects of sanctions on the iranian economy using newspaper coverage. Journal of Applied Econometrics, 38(3), 271-294. DOI:10.1002/jae.2947

-       Mandilaras, A., & Bird, G. (2008). Foreign exchange pressures in Latin America: Does debt matter? Journal of International Development, 20(2),613–627.

-       Montazeri, J. (2019). The Determinants of government debt size in Iran's economy: new evidence from an ARDL approach. Journal of Iranian Economic Issues, 5(2), 105-124. (in Persian)

-       Nkoro, E., & Uko, A. K. (2016). Autoregressive distributed lag (ARDL) cointegration technique: application and interpretation. Journal of Statistical and Econometric Methods, 5 (4), 63-91.

-       Oruc, E. (2019). Weymark modeli döviz piyasası baskısı endeksi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 53, 261-284.

-       Ozek, Y. & Ergür, H. O. (2022). The causality test on exchange market pressure on output in turkey. fiscaoeconomia, 6(2), 884-894. Doi: 10.25295/fsecon.1073333

-       Parlaktuna, İ. & Karpat, G. (2018). Döviz piyasası baskısı ve para politikası: dönemi uygulaması. Bankacılar Dergisi, 107(3), 3-19.

-       Pesaran, M., Shin, Y.,& Smith RJ . (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3),289-326

-       Rao, N. (2013). Reconsidering exchange market pressure index in Pakistan. SBP Research Bulletin, 9(1), 102-112.

-       Tayebi, seyed komail, & Sadeghi, Abdolrasoul. (2017). The impacts of international sanctions and other factors affecting exchange rate in Iran. tahghighat-e-eghtesadi, 52(3), 641-661.

-       Taylor, A. M. & Taylor, M. P. (2004). The purchasing power parity debate. Journal of Economic Perspectives, 18(4), 135-158.

-       Torki, L., Mazaheri, B. (2022). EconomiciImpact of financial sanctions on Iran's economy. QJER,  22(4), 69-98. (in persin)

 

87

  

---

[1] * استاد، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران،  [e-mail]

[2] ** استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه سراوان، سیستان بلوچستان، ایران (نویسنده مسئول)، [e-mail]  

[3]  Klaassen & Mavromatis

[4]  Hegerty

[5]  Ozek & Ergür

[6]  Buckley

[7]  Ozek & Ergür

[8]  Oruc

[9]  Klaassen and Mavromatis

[10]  Twarowska&Kakol

[11]  Rao

[12]  Parlaktuna and Karpat

[13]  Beckmann& Czudaj and Vipin

[14]  Bergeijk and Faraji Dizaji

[15]  Evorkyan& Khemraj

[16]  laman

[17]  Desai,et.al

[18]  Aizenman and Binici

[19]  Mandilaras, and Bird

[20]  Nkoro and Uko

[21]  Granger

[22]  Engle, Granger

[23]  ARDL

[24]  Pesaran and Shin

[25]  Pesaran

[26]  Johansen and Juselius

[27]  ECM

[28]  Persearn

[29]  ECM

[30]  Kripfganz& Schneider

[31]  Schwartz-Bayesian Criteria,; Hannan ,  Quinn Criteria, HQC and Akaike Information Criteria, AIC

[32]  Bound Test

[33]  F-statistic or Wald statistic

[34] 1 معناداری در سطح ده درصد 

---