بررسی عملکرد سازمان فضایی خانه های یک طرف ساخت پهلوی اول شیراز (مطالعه موردی: خانه ذاکری)

محورهای موضوعی : معماری

فاطمه کاکایی ¹ , طاهره نصر ² , هادی کشمیری ³ , حامد مضطرزاده ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
2 - دکتری تخصصی شهرسازی، دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
3 - دکتری تخصصی شهرسازی، دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
4 - دکتری تخصصی شهرسازی، استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

تاریخ دریافت : 1402/12/17 تاریخ پذیرش : 1403/05/23 تاریخ انتشار : 1403/05/02

کلید واژه: عملکرد, سازمان فضایی, خانه¬های یک¬طرف¬ساخت, پهلوی اول, شیراز.,

چکیده مقاله :

بیان مساله: این پژوهش درصدد آن است تا با استفاده از شیوه زندگی به عنوان وجه عینی مفهوم فرهنگ و پیکره¬بندی فضایی به تحلیل سازمان فضایی خانه انتخابی از منظر نظام¬های حرکتی، عرصه¬بندی و کارکردی بپردازد. اهمیت و ضرورت پژوهش: از آنجایی که تاکنون پژوهش اندکی در خانه¬های شیراز که واجد شرایط و معیارهای ارزشمند جهت حفاظت و الگوبرداری از معماری آنها هستند، انجام شده است تا با شناخت نسبتا جامعی از عملکرد سازمان فضایی خانه¬ها بتوان به نظام¬های فعالیتی و الگوهای رفتاری کاربران مختلف در آنها دست یافت؛ از این رو در نگرش موردی پژوهش، خانه ذاکری به عنوان نمونه موجود، جامع و حاوی اطلاعات درخوری از گونه یک¬طرف¬ساخت پهلوی اول شیراز انتخاب گردیده است. هدف و یا سوال اصلی تحقیق: هدف اصلی از انجام پژوهش، بررسی عملکرد سازمان فضایی خانه ذاکری شیراز است؛ بر این اساس این سؤال مطرح می¬شود که چگونه می¬توان به تحلیل سازمان فضایی خانه ذاکری شیراز از منظر نظام¬های حرکتی، عرصه¬بندی و کارکردی پرداخت؟ روش تحقیق: لذا پژوهش حاضر از بعد هدف، پژوهشی کاربردی و از بعد روش جمع¬آوری اطلاعات، پژوهشی توصیفی غیرآزمایشی از نوع پیمایشی و موردی است. مهم¬ترین یافته¬ها و نتیجه¬گیری تحقیق: در گونه یک¬طرف¬ساخت پهلوی اول شیراز با حذف عملکردی حیاط و تبدیل آن به یک فضای صرفا عبوری و نیز با حذف فضاهای رابط و راهروها موجب کاهش میزان عملکرد سازمان فضایی در معماری می¬گردد. بدین ترتیب در بررسی عملکرد سازمان فضایی خانه¬های یک¬طرف¬ساخت پهلوی اول شیراز، مؤلفه¬¬های «قابلیت دسترسی» و «انعطاف¬پذیری» در نظام حرکتی فضا، مؤلفه «نفوذپذیری» در نظام عرصه¬بندی فضا و مؤلفه¬¬های «هم¬پیوندی» و «یکپارچگی» در نظام کارکردی فضا به عنوان شاخص¬های مثبت با تاثیر افزاینده و نیز مؤلفه «میانگین عمق نسبی» در نظام عرصه¬بندی فضا و مؤلفه¬های «مرتبه¬نسبی» و «تفکیک» در نظام کارکردی فضا به عنوان شاخص¬های منفی با تاثیر کاهنده بر میزان عملکرد فضا محسوب می¬شوند.

چکیده انگلیسی:

Since little research has been done so far on houses of Shiraz that qualify and have valuable criteria to protect and model their architecture, with a relatively comprehensive understanding of organization’s performance. The spatiality of houses can be used to achieve activity systems and behavior patterns of different users in them; Therefore, in case approach of research, Zakeri House has been selected as an existing, comprehensive and containing information of the one-sided Pahlavi construction of Shiraz. Therefore, the current research is an applied research in terms of the objective, and in terms of data collection method, it is a non-experimental descriptive research of survey and case type. The obtained results show that in the one-sided construction of first side of Shiraz, by removing functional yard and turning it into a transitory space, as well as by removing connecting spaces and corridors, it reduces performance of spatial organization in architecture. Thus, in examining the performance of the spatial organization of one-sided Pahlavi houses in Shiraz, the components of "accessibility" and "flexibility" in the movement system of space, the component of "permeability" in the system of space planning and the component "Connection" and "integration" in the functional system of space as positive indicators with an increasing effect, as well as the component of "average relative depth" in the system of space planning and the components of "relative rank" and " Separation" in the functional system of the space are considered as negative indicators with a reducing effect on the performance of the space.

منابع و مأخذ:

- پوردیهمی، شهرام (1394). منظر انسانی در محیط مسکونی، تهران: آرمان¬شهر، 280-1.
- پیوسته¬گر، یعقوب؛ حیدری، علی¬اکبر و کیایی، مریم (1395). بررسی عامل تفاوت فضا و ارزش فضایی در خانه¬های سنتی ایران با استفاده از روش چیدمان فضا، مطالعات محیطی هفت¬حصار، 5 (20): 14-5.
- پیوسته¬گر، یعقوب؛ حیدری، علی¬اکبر و کیایی، مریم (1396). بررسی عامل تفاوت فضا و ارزش فضایی در خانه¬های سنتی ایران با استفاده از روش چیدمان فضا، مطالعات محیطی هفت¬حصار، 5 (20): 14-5.
- تقی¬پور، ملیحه؛ حیدری، علی¬اکبر و کاکایی، فاطمه (1402). بررسی مفهوم ارزش فضایی در خانه¬های سنتی ایران بر اساس دو عامل شیوه زندگی و تفاوت فضا؛ نمونه¬موردی: خانه افشاریان شیراز، معماری اقلیم گرم و خشک، 11 (1)، 101-81.
- چگنی، فرهاد؛ دیده¬بان، محمد و حصاری، پدرام (1400). شناخت پیکره¬بندی فضایی در خانه¬های سنتی و معاصر با استفاده از تکنیک نحو فضا؛ مطالعه¬موردی: محله صوفیان بروجرد، اندیشه معماری. 5 (9): 183-166.
- حائری¬مازندرانی، محمدرضا (1395). خانه، فرهنگ، طبیعت در معماری ایران؛ بررسی معماری خانه¬های تاریخی و معاصر به منظور تدوین فرآیند و معیارهای طراحی خانه، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، 219-1.
- حیدری، علی¬اکبر؛ اکبری، الهه و اکبری، آرمان (1398). مقایسه تطبیقی راندمان عملکردی پیکره¬بندی فضاها در سه نظام خانه با پیمون بزرگ، پیمون کوچک و خرده¬پیمون با استفاده از روش چیدمان فضا، معماری و شهرسازی آرمان¬شهر، 12 (28): 48-35.
- حیدری، علی¬اکبر؛ قاسمیان¬اصل، عیسی و کیایی، مریم (1396). تحلیل ساختار فضایی خانه¬های سنتی ایران با استفاده از روش نحو فضا؛ مطالعه-موردی: مقایسه خانه¬های یزد، کاشان و اصفهان، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7 (28): 33-21.
- حیدری، علی¬اکبر و کیایی، مریم (1400). بررسی نقش فرآیند نزول عمق نسبی فضا در ارتقاء راندمان عملکردی حیاط در خانه¬های سنتی ایران، هویت شهر، 15 (14): 102-89.
- دهقانی، الهام؛ ایزدی، محمدسعید و کریمی، باقر (1401). بررسی تاثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات زمینه در دوران معاصر؛ مطالعه¬موردی: معماری مسکونی بافت میانه شهر شیراز، مطالعات محیطی هفت¬حصار، 11 (39): 56-39.
- رشیدکلویر، حجت¬اله و شاهرودی¬کلور، مرضیه (1400). بررسی میزان تاثیرگذاری راندمان عملکردی فضاهای باز مجتمع¬های مسکونی بر ارتقاء سطح دلبستگی ساکنین؛ مطالعه¬موردی: منطقه شش شهر شیراز، مطالعات محیطی هفت¬حصار، 9 (35): 114-99.
- شاهرودی¬کلور، مرضیه؛ موحد، خسرو؛ رشیدکلویر، حجت¬الله و تقی¬پور، ملیحه (1402). بازدهی عملکردی نظام پیکربندی مسکن معاصر بر مبنای گونه-شناسی انتظام فضای داخلی؛ مطالعه¬موردی: مجتمع¬های مسکونی شهر شیراز، مسکن و محیط روستا، 42 (182)، 94-79.
- قاسمیان¬اصل، عیسی و نصر، طاهره (1397). بررسی مطلوبیت فضایی خانه¬های سنتی بر اساس مولفه¬های راندمان عملکردی؛ مطالعه¬موردی: خانه¬های دوره قاجار در شهر یزد، مطالعات محیطی هفت¬حصار، 6 (23): 121-107.
- کاکایی، فاطمه و نصر، طاهره و کشمیری، هادی و مضطرزاده، حامد (1401). ارزیابی تاثیرات مؤلفه¬های بهبوددهنده راندمان عملکردی فضا بر ارتقاء رضایتمندی افراد؛ مطالعه¬موردی: خانه¬های دوره پهلوی اول شهر شیراز، مسکن و محیط روستا، 41 (180): 98-87.
- کیانی، مصطفی (1383). معماری دوره پهلوی اول: دگرگونی اندیشه¬ها، پیدایش و شکل¬گیری معماری دوره بیست¬ساله معاصر ایران (1320-1299 ش.)، تهران: مطالعات تاریخ معاصر ایران، 526-1.
- معماریان، غلامحسین (1381). نحو فضای معماری، صفه، 12 (35): 83-75.
- نصر، طاهره (1383). معماری و شهرسازی شیراز در دوره پهلوی (1357-1300 ش.)، تهران: روزنه کار، 134-1.
- نصر، طاهره (1394). جایگاه پارادایم معماری مسکن در سیمای امروز شهر ایرانی- اسلامی، مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، 6 (22): 78-67.
- نصر، طاهره و کاکایی، فاطمه (1401). بررسی میزان راندمان عملکردی در معماری خانه¬های دوره پهلوی اول ایران بر اساس شاخص¬های نحوی فضا در منطق فازی؛ مطالعه موردی: شهر شیراز، مسکن و محیط روستا، 41 (177): 88-75.
- هندو، میکائیل؛ ایوانی، هادی و نورتقانی، عبدالمجید (1398). بررسی نظام فضایی خانه¬های مشهد از دوره پهلوی اول تا امروز (سده اخیر) با رویکرد نحو فضا، پژوهشنامه خراسان بزرگ، 9 (36): 42-19.
- Altman, Irwin (1975). The Environment and Social Behaviors: Privacy, Personal Space, Territory and Crowding (Translated by Namaziyan, Ali), Tehran: Publication of Shahid Beheshty University, 1-237.
- Amorin, Luiz (1997). The Sector’s Paradigm: Understanding Modern Functionalism and Its Effects in Configuring Domestic Space, Proceeding of the 1th International Space Syntax Symposium, London, 18-32.
- Bellal, Tahar (2007). Spatial Interface between in Habitants and Visitors in M'zab Houses, Proceedings of the 6th International Space Syntax Symposium, Istanbul, Turkey, 061: 1-14.
- Bourdieu, Pierre (1986). The Forms of Capital, Richardson, J, (Ed), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, Westport, CT: Greenwood, 241-258.
- Brown, Frank & Bellal, Tahar (2001). Comparative Analysis of M’zabite and Other Berber Domestic Spaces, Proceedings of the 3th International Space Syntax Symposium, Atlanta, 41: 1-14.
- Guney, Yasemin Ince (2005). Spatial Types in Ankara Apartments, Proceedings of the 5th International Space Syntax Symposium, USA: University of Michigan, 623-634.
- Haq, Saif (1999). Can Space Syntax Predict Environmental Cognition?, Proceedings of the 2th International Space Syntax Symposium, London: UCL, 33: 1-13.
- Hillier, Bill (1996). Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture, Cambridge: Cambridge University Press, 1-386.
- Hillier, Bill; Hanson, Julienne & Graham, H (1987). Ideas Are in Things: An Application of the Space Syntax Method to Discovering House Genotypes, Environment and Planning B: Planning and Design, 14 (4): 363-385.
- Jeong, Sang Kyu & Ban, Yong Un (2011). Computational Algorithms to Evaluate Design Solutions Using Space Syntax, Computer- Aided Design, 43 (6): 664-676.
- Karofa, Omer Hazem (2011). Evaluating of Functional Efficiency of Modern Houses Spaces in Mosul City, Diyala Journal of Engineering Sciences, 4 (1): 31-47.
- Lamont, Michele & Lareau, Annette (1988). Cultural Capital: Allusions, Gaps and Glissandos in Recent Theoretical Developments, Sociological Theory, 6 (2): 153-168.
- Manum, Bendik (2009). AGRAPH Complementary Software for Axial- Line Analysis, Proceedings of the 7th International Space Syntax Symposium, Stockholm, 070. 1-9.
- Manum, Bendik; Rusten, Espen & Benze, Paul (2005). AGRAPH; Software for Drawing and Calculating Space Syntax Graphs, Proceedings of the 5th International Space Syntax Symposium, 1: 97-101.
- Mustafa, Faris Ali & Hassan, Ahmad Sanusi (2010). Using Space Syntax Analysis in Detecting Privacy: A Comparative Study of Traditional and Modern House Layouts in Erbil City, Iraq, Asian Social Science, 6 (8): 157-166.
- Oswald, Michael J (2011). A Justified Plan Graph Analysis of the Early Houses (1975-1985) of Glem Murcutt, Nexus Network Journal [E- Journal], 13 (3): 737-762.