نقش روضه‌الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران.
کلید واژه:
چکیده مقاله :
روضه‌الشّهدای ملّا حسین واعظ کاشفی (د. 910ق) تصویرگر واقعة عاشورا با بیانی ادیبانه و جذّاب و یکی از اوّلین مقاتل فارسی و از تأثیرگذارترین آثار پیرامون واقعة کربلاست. این اثر پس از نگارش تا به امروز، به سبب گسترش اخبار مجعول و تحریف وقایع، مورد انتقاد جدّی قرار گرفته است، به شکلی که آن را از جملة مهمترین دلایل اشاعة اخبار دروغین و ضعیف تاریخی در مورد حادثة عاشورا دانسته‌اند. در این مقالة ادبی- تاریخی با بهره جویی از روش تحلیلی – توصیفی، پس از توضیحات مختصری پیرامون ویژگی‌های اجتماعی- فرهنگی پایانِ عصرتیموری و آثار و زندگانی کاشفی، ضمن بیان و نقد نظریات مختلف در مورد این اثر و نویسندة آن همچنین ذکر انواع تحریف در واقعة عاشورا، به دلایل ورود مجعولات و تحریفات تاریخی به این کتاب و علل اقبال عمومی به آن پرداخته شده و منابع مورد استفاده و شیوة روایت کاشفی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های این پژوهش مبیّن این حقیقت است که مسائلی مانند ضعف منابع مورد استفادة کاشفی، شیوه‌های روایت داستانی و صوفیانة او؛ تکیه بر حافظة مؤلّف به دلیل اشتغال وی به امر وعظ و توجّه به انشاءپردازی به جای دقّت در نقل وقایع و قصد کاشفی به عنوان واعظی شیعی در ایجاد ارتباط عاطفی مردم روزگارش با اهل‌بیت (ع)، از مهمترین دلایل ورود تحریفات به این کتاب است. همچنین می‌توان گفت تیموریان خراسان فضایی ایجاد کردند که نتیجه‌اش پذیرش تشیّعی شد که بعدها صفویّه به تبلیغ و رسمیّت بخشی به آن همّت نمودند.
Mullah Hussein Kashefi's Martyrs Elegies book (910 A.H) which depicts Ashura's Events is one of the first books about the killings of Ashura which enjoy a literary language attraction of great influence. Since its writing, this book has been criticized its wrong narration of the history of this event. It is considered one of the first books giving wrong historical accounts with poor historical supports about event happening on Ashura. In this article, after a brief account about the late Timurids era and Kashefi's biography, different ideas about this book and its author have been discussed along with the reasons for distortions mentioned in the book and public interest in it. Also resources used and his narration style have been studied. The findings show that the main reasons for such distortions are Kashefi's lack of source, fictional narration style like Sufis, relying on his own memories as an orator, lack of accuracy in his narrations of events, and Kashefi's intention to motivate Shiites of his time to create a connection with Prophet Mohammad 's family (PBUH). It can also be said that Timurids in Khorasan created an atmosphere from which a kind of Shiites was born by which the Safavids advertise this kind of shiism.
کتاب ها
آئینهوند، صادق (1377) علم تاریخ در گسترة تمدّن اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اشراقی، محمّد (1379) الاربعین الحسینیه، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسوه.
افندی اصفهانی، ملّا عبدالله (1401) ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، جلد2، به کوشش سید احمد حسینی، قم: انتشارات کتابخانة آیه الله مرعشی نجفی.
الفاخوری، حنّا (1386) تاریخ ادبیات زبان عربی از عصر جاهلیت تا قرن معاصر، ترجمة عبدالمحمّد آیتی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات توس.
امین، سید محسن(1421ق) اعیان الشّیعه، 11 جلدی، بیروت: انتشارات دارالتّعارف.
جامی، عبدالرّحمن (1374) بهارستان، به تصحیح اسماعیل حاکمی، چاپ سوم، تهران: انتشارات اطّلاعات.
جامی، عبدالرّحمن (1379) شواهد‌النّبوه، به کوشش حسن امین، تهران: نشر میر کسری.
جدیدی، حمیدرضا (1394) بند بند عشق (نگاهی به تاریخ، شعرا و ترکیب بندهای عاشورایی)، کرج: نشر چکامة باران.
جدیدی، حمیدرضا (1395) تیموریان و زبان و ادب فارسی، از مغولان تا تیموریان (مطالعاتی در تاریخ سیاسی- اجتماعی ایران)، به کوشش رفیعی و جدیدی، کرج: نشر چکامة باران.
جعفریان، رسول (1391) تأمّلی بر نهضت عاشورا، تهران: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیبه.
خواند میر، غیاث الدّین (1380) روضه الصّفا، جلد هفتم، مجلّد یازدهم، به تصحیح جمشید کیانفر، تهران: انتشارات اساطیر.
خواندمیر، غیاث‌الدّین (1333) تاریخ حبیب السّیر فی اخبار بشر، 4 جلدی، با مقدّمة علامه همایی و زیر نظر دبیرسیاقی، تهران: انتشارات عطّار.
دهخدا، علی اکبر (1377) لغت‌نامه، انتشارات دانشگاه تهران، تهران: دورۀ جدید.
راغب اصفهانی (1390) المفردات فی غرایبالقرآن، ترجمة حسین خداپرست، قم: انتشارات نوید اسلام.
رفیعی، امیر تیمور؛ جدیدی، حمیدرضا (1395) از مغولان تا تیموریان (مطالعاتی در تاریخ سیاسی- اجتماعی ایران)، کرج: نشر چکامة باران.
شامی، نظام الدّین (1363) ظفرنامه، به کوشش پناهی سمنانی، تهران: انتشارات بامداد.
شعرانی، ابوالحسن (1382) تصحیح و مقدمه بر روضه‌الشّهدای کاشفی، قم: انتشارات نوید اسلام.
صفا، ذبیح الله (1371) تاریخ ادبیات در ایران، ج4، چاپ هشتم، تهران: انتشارات فردوس.
قاضی طباطبایی (1383) تحقیق دربارة اوّلین اربعین حضرت سیدالشّهدا، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کاشفی، حسین بن علی (1382) روضه‌الشّهدا، تصحیح و مقدمۀ ابوالحسن شعرانی، قم: انتشارات نوید اسلام.
کاشفی، حسین بن علی (1391) روضه‌الشّهدا، تصحیح و تحشیه محمّد روشن، چاپ دوم، تهران: انتشارات صدای معاصر.
مطهّری، مرتضی (1365) حماسة حسینی،3جلدی، قم: انتشارات صدرا.
مطهّری، مرتضی (1391) عدل الهی، چاپ سی و هشتم، قم: انتشارات صدرا.
هگل. گ. و (1366) عقل در تاریخ، ترجمة حمید عنایت، تهران: مؤسسه انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف.
مقاله ها
امینیزاده، علی؛ رنجبر محمّد علی(1396) واکاوی اندیشة سیاسی-مذهبی ملّا حسین واعظ کاشفی (820-910ق)، فصلنامة پژوهش‌های ادبی تاریخی (علمی- پژوهشی) معاونت پژوهش و فنّاوری دانشگاه اصفهان، سال 53، دورة جدید سال نهم، صص17-23.
برومند اعلم، عبّاس؛ حسنخانی، علی (1394) تأثیر آموزه‌های تصوّف بر مقتل نگاری واعظ کاشفی در روضه‌الشّهدا، تاریخ نامة ایران بعد از اسلام، سال پنجم، شمارۀ10، صص1-32.
دبیران، حکیمه؛ تسنیمی علی (1387) کاشفی و نقد و بررسی روضه‌الشّهدا، فصلنامة پژوهش های ادبی، سال پنجم، شمارۀ 30، صص25-42.
رفیعی، امیرتیمور (1375) سیاست مذهبی امیر تیمور گورکانی، مجلة ایرانشناسی، دورة جدید، سال هشتم، شمارۀ 1، صص 125-133.
رفیعی، امیرتیمور (1382) الُغ بیگ و گرایش مذهبی او، مجلة ایرانشناسی، دورة جدید، سال پانزدهم، شمارۀ3، صص567-577.
رفیعی، امیرتیمور (1383) سیاست مذهبی شاهرخ تیموری، مجموعة مقالات نخستین همایش ملّی ایرانشناسی، انتشارات بنیاد ایران شناسی، صص265-277.
شهیدی، حمیده (1395) سیاست مذهبی سلطان حسین بایقرا (مطالعة موردی: تأثیر بر تشیّع)، مطالعات تاریخ اسلام، سال هشتم، شمارۀ 26، صص61-81.
گوهری، مصطفی؛ کاظم بیگی، محمّد علی؛ قنوات، عبدالرّحیم (1390) روضه‌الشّهدا از روایات مجعول تا تأثیرگذاری (بررسی علل ورود اخبار ضعیف تاریخی به کتاب روضه‌الشّهدا)، مجلۀ مطالعات اسلامی؛ تاریخ و فرهنگ، سال چهل و سوم، شمارۀ 84-86 بهار و تابستان، صص95-120.
نیک پایان، مرتضی (1375) بررسی روایت وقایع عاشورا در روضه‌الشّهدا، فرهنگ اصفهان، بهار، شمارۀ 11، صص28-39.
یوسفی، غلامحسین (1393) کاشفی سبزواری، دانشنامة زبان و ادب فارسی، جلد 5، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص308-313.
_||_Books
Aynehvand, Sadegh (1998) The science of history in the context of Islamic civilization, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
Ishraqi, Mohammad (2000) Al-Arbaeen Al-Husseiniyah, second edition, Tehran: Aswa Publications.
Effendi Isfahani, Mullah Abdullah (1401) Riyadh al-Ulama wa Hayat al-Fadla ',Volume 2, by Seyyed Ahmad Hosseini,Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library Publications.
Al-Fakhouri, Hanna (2007) History of Arabic language literature from the age of ignorance to the contemporary century, translated by Abdul Mohammad Ayati, seventh edition, Tehran: Toos Publications.
Amin, Seyyed Mohsen (1421 AH) Shiite nobles, 11 volumes, Beirut: Dar al-Ta'rif Publications.
Jami, Abdolrahman (1995) Baharestan, edited by Ismail Hakemi, third edition, Tehran: Information Publications.
Jami, Abd al-Rahman (2000) Evidences of Prophethood, by Hassan Amin, Tehran: Mir Kasra Publishing.
Jadidi, Hamidreza (2015) Eshgh Band (A look at the history, poets and composition of Ashura verses), Karaj: Chakameh Baran Publishing.
Jadidi, Hamidreza (2016) Teymourians and Persian Language and Literature, from the Mongols to the Teymourians (Studies in the Socio-Political History of Iran), by Rafiei and Jadidi, Karaj: Chakameh Baran Publishing.
Jafarian, Rasoul (2012) A Reflection on the Ashura Movement, Tehran: Ghaemibeh Computer Research Center.
Khandmir, Ghias-ud-Din (2001) Roza al-Safa, Volume 7, Volume 11, edited by Jamshid Kianfar, Tehran: Asatir Publications.
Khandmir, Ghias al-Din (1954) History of Habib al-Sireh in human news, 4 volumes, with introduction by Allameh Homayi and under the supervision of Dabirsiyaghi, Tehran: Attar Publications.
Dehkhoda, Ali Akbar (1998) Dictionary, University of Tehran Press, Tehran: New Era.
Ragheb Isfahani (2011) Al-Mufradat Fi Gharaib Al-Quran, translated by Hussein Khodaparast, Qom: Navid Islam Publications.
Rafiei, Amir Teymour; Jadidi, Hamidreza (2016) From the Mongols to the Timurids (Studies in the Socio-Political History of Iran), Karaj: Chakameh Baran Publishing.
Shami, Nizamuddin (1957) Zafarnameh, by Panahi Semnani, Tehran: Bamdad Publications.
Sha'rani, Abolhassan (2003) Correction and introduction to Kashfi shrine, Qom: Navid Islam Publications.
Safa, Zabihollah (1992) History of Literature in Iran, Volume 4, Eighth Edition, Tehran: Ferdows Publications.
Judge Tabatabai (2004) Research on the first forty of Hazrat Seyyed al-Shohada, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance Publications.
Kashefi, Hussein Ibn Ali (2003) Rawdat al-Shuhada, correction and introduction by Abul Hassan Sha'rani, Qom: Navid Islam Publications.
Kashefi, Hossein Ibn Ali (2012) Roza al-Shuhada, correction and annotation by Mohammad Roshan, second edition, Tehran: Contemporary Voice Publications.
Motahari, Morteza (1986) Hosseini Epic, 3 volumes, Qom: Sadra Publications.
Motahari, Morteza (2012) Divine Justice, thirty-eighth edition, Qom: Sadra Publications.
Hegel. گ. And (1987) Wisdom in History, translated by Hamid Enayat, Tehran: Sharif University of Technology Scientific Publishing Institute.
Articles
Aminizadeh, Ali; Ranjbar Mohammad Ali (2017) Analysis of the political-religious thought of Mullah Hussein Vaez Kashefi (920-820 AH), Quarterly Journal of Historical Literary Research (Scientific-Research) Vice Chancellor for Research and Technology, University of Isfahan, Volume 53, New Year 9, pp. 17-23.
Boroumand Alam, Abbas; Hasankhani, Ali (2015) The Impact of Sufism Teachings on the Murder of the Preacher Kashefi in the Shrine of the Martyrs, History of Iran after Islam, Fifth Year, No. 10, pp. 1-32.
Teachers, Wise; Tasnimi Ali (2008) Discovery and Critique of the Shrine of the Martyrs, Quarterly Journal of Literary Research, Fifth Year, No. 30, pp. 25-42.
Rafiei, Amir Timur (1996) Religious Politics of Amir Teymour Gurkhani, Journal of Iranian Studies, New Era, Eighth Year, No. 1, pp. 125-133.
Rafiei, Amir Timur (2003) Ugh Beyg and his religious orientation, Journal of Iranian Studies, New Era, Fifteenth Year, No. 3, pp. 578-577.
Rafiei, Amir Timur (2004) Shahrokh Teymouri's Religious Policy, Proceedings of the First National Conference on Iranology, Iranology Foundation Publications, pp. 265-277.
Shahidi, Hamideh (2016) The Religious Policy of Sultan Hussein Bayqara (Case Study: The Impact on Shiism), Studies in the History of Islam, Year 8, No. 26, pp. 61-81.
Gohari, Mustafa; Kazem Beigi, Mohammad Ali; Qanawat, Abdul Rahim (2011) Rawdat al-Shuhada from fabricated narrations to effectiveness (Investigating the reasons for the entry of weak historical news in the book Rawdat al-Shuhada), Journal of Islamic Studies; History and Culture, Forty-third Year, No. 84-86 Spring and Summer, pp. 95-120.
Nik Payan, Morteza (1996) A Study of the Narration of the Events of Ashura in the Shrine of the Martyrs, Farhang Isfahan, Bahar, No. 11, pp. 28-39.
Yousefi, Gholam Hossein (2014) Kashefi Sabzevari, Encyclopedia of Persian Language and Literature, Volume 5, Publications of the Academy of Persian Language and Literature, pp. 308-313.