سبک‌شناسی گفتمانی غزلی از سعدی (با تکیه بر تحلیل دو لایۀ واژگانی و بلاغی)

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

سادینا امینی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
فرهاد طهماسبی ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
ساره زیرک ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/11/18 تاریخ پذیرش : 1399/11/18 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

سبک شناسی گفتمانی از ترکیب دو روش سبک شناسی لایه ای و تحلیل گفتمان پدید می آید و به تحلیل سبک شناختی آثار ادبی از منظر تحلیل گفتمانی می پردازد؛ تاکید این شیوه بر بافت موقعیتی (بیرونی) و تعامل آن با بافت متن (درونی) است؛ کلان گفتمان های رایج و غالب عصر سعدی، گفتمان نهاد دینی_عرفانی و گفتمان نهاد حکومتی _سیاسی و گفتمان نهاد عامه / رعیت است؛ پرسش اصلی این پژوهش، آن است که این گفتمان ها چگونه در گفتمان عاشقانه که گفتمان غالب در غزل های سعدی است تاثیر گذاشته و گفتمان فرآیندی عاشقانه را پدید آورده اند؛ نتایج پژوهش نشان می دهد که گفتمان های غالب از طریق تعامل و تقابل گفتمانی در سیمای شخصیت های اصلی غزل سعدی یعنی عاشق و معشوق باز تولید شده و روابط میان نهادهای دینی_عرفانی و حکومتی _سیاسی به عنوان نهادهای قدرتمند و گفتمان ساز از طرفی و نهاد تحت سلطه و پذیرندۀ عامه / رعیت از طرف دیگر به نمایش گذاشته شده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است.

چکیده انگلیسی:

The discourse stylistics is created from combination of two layer stylistics and discourse analysis and analyzes the literary works stylistics from discourse analysis perspective; this method emphasizes on the situational texture (external) and its interaction to the text texture (internal). The common and dominant macro discourses of Saadi age include the religious –mystical institution discourse and governing-political institution discourse and public/peasant institution discourse. The main question of this research is that how these discourses have affected the romantic discourses that are dominant discourse in the Saadi’s Ghazals and created a romantic process discourse. The results of research indicate that the dominant discourses have been reproduced through discourse interaction and contrast in the visage of main characters of Saadi’s Ghazal, means the lover and beloved and the relations between religious-mystical and governing-political institutions as powerful and discourse making institutions from one side and public/peasant dominated and receptor institution on the other side have been displayed.      

منابع و مأخذ:

کتاب­ ها

آقا گل­زاده، فردوس (1390) تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی.

چندلر، دانیل (1394) مبانی نشانه ­شناسی، تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی.

درپر، مریم (1396) سبک­ شناسی انتقادی (سبک شناسی نامه­ های غزالی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی)، تهران: نشر علم.

دبیر مقدم، محمد (1386) زبان­شناسی نظری؛ پیدایش و تکوین دستور زایشی، تهران: سمت.

سجودی، فرزان (1390) نشانه شناسی کاربردی، تهران: علم.

سعدی، شیخ مصلح الدین (1377) غزلیات سعدی شیرازی به کوشش خلیل خطیب رهبر،  تهران: نشر مهتاب.

سلطانی، سید علی اصغر (1384) قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.

طهماسبی، فرهاد (1395) جامعه­ شناسی غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

عضدانلو، حمید (1394) گفتمان و جامعه، تهران: نشر نی.

فتوحی رود معجنی، محمود (1390 ) سبک­ شناسی، نظریه ­ها، رویکردها و روش ­ها، تهران: نشر سخن.

فضیلت، محمود (1378) آهنگ شعر فارسی، تهران: سمت.

مکاریک، ایرناریما (1393) دانش نامه نظریه ­های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

وحیدیان کامیار، تقی (1374) وزن و قافیه شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ون دایک، نئون ای (1389) مطالعاتی در تحلیل گفتمان انتقادی از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، ترجمۀ گروه مترجمان: پیروز ایزدی و دیگران، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه­ ها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

هلیدی، مایکل و حسن، رقیه (1393) زبان، بافت و متن، ترجمۀ مجتبی منشی ­زاده و طاهره ایشانی، تهران: علمی. 

یار محمدی، لطف الله (1391) درآمدی به گفتمان­ شناسی، تهران: هرمس.

یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1395) تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.

مقالات

ایشانی، طاهره (1393) تحلیل مقایسه­ ای عوامل انسجام در دو غزل حافظ و سعدی و تاثیر آن بر انسجام متن، فصلنامۀ علمی- پژوهشی زبان پژوهی دانشگاه الزهرا، سال ششم، شماره 10، صص9-35.

خراسانی، فهیمه و دیگران (1395) رمزگان و وجه دو عامل متمایزکننده در سبک­ شناسی گفتمانی قصاید ناصرخسرو، دو ماهنامۀ جستارهای زبانی، دورۀ 7، شماره 4 (پیاپی32)، صص175-193.

ذاکری، احمد (1396) تحلیل انتقادی گفتمان عرفانی در غزل­ های حافظ، فصلنامۀ عرفان اسلامی، سال چهاردهم، شماره 53، صص 185-200.

نظری، نجمه (1390) بررسی تکرار نحوی در غزل سعدی، فصلنامۀ تخصصی سبک­ شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب ) علمی – پژوهشی، سال چهارم، شماره دوم، (پیاپی 12)، صص 249-264.

یاحقی، محمد جعفر و فلاحی، محمد هادی (1389) انسجام متنی در غزلیات سعدی و بیدل دهلوی، بررسی و مقایسه ده عزل سعدی و ده غزل بیدل دهلوی، نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان؛ دوره جدید، شماره 27 (پیاپی 24)، صص327_346.