بازتاب اسطوره ای جام در ادبیات کلاسیک

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

معصومه امیرکمالی ¹ , عباس ماهیار ²

1 - دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج،کرج،ایران
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج،کرج،ایران.(نویسنده مسئول)

تاریخ دریافت : 1395/11/10 تاریخ پذیرش : 1395/11/10 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

جام یکی از مضامین اصلی و پرکاربرد شعر فارسی به شمار می آید. استقبال زیاد از این مضمون باعث ایجاد جریان جدیدی در حوزه ی ادبیات شد جریانی تحت عنوان خمریه سرایی که شاعران بس بنامی در شکل گیری و انسجام آن دست داشتند. استفاده از جام و ترکیبات آن تنها در همین حوزه باقی نماند بلکه مفهوم دیگر آن که همان جام جم، جام جهان نما و جام جهان بین است راه را برای ورود این مضمون در ادبیات عرفانی هموار نمود و باعث ایجاد ترکیبات بدیعی در شعر عرفانی شد. شاید بتوان داستان ها و روایات اسطوره ای و تاریخی که در باب پیشینهی جام مطرح است را عامل اصلی اقبال این مضمون در آثار ادبی به حساب آورد. روایاتی که گاه جام را متعلق به جمشید وگاهی هم متعلق به کیخسرو می داند. در تحقیق حاضر که بر پایهی مطالعات کتابخانهای صورت گرفته سعی شده است با نگاهی به پیشینهی جام دوگانگی آن را از نظر مفهوم وتعلق در ادبیات منظوم و منثور مورد بررسی قرار داده و نوع برخورد شاعران را در باب داستان ها و روایات مربوط به آن بررسی کنیم.

چکیده انگلیسی:

Jām (cup) is one of the main themes frequently used in Persian poetry. In Persian literature there emerged a new trend under the name of “Khamriye Sorayi” (poems on wine) due to the frequently used theme of cup, and a number of well-known poets were involved in its emergence. Using the word “cup” led to forming such compounds as Jām-e Jam (cup of Jamshid), Jām-e Jahān Namā (cup of orrery) and Jām-e Jahān Bin (cup to display the world) and paved the way for the further use of this word in mystical literature. The early legends, myths and historical narratives in which the word “cup” had been mentioned could be considered the origin for the realization of the theme in later literary works. Those early narratives reveal the cup as belonged to either Jamshid or Kay khosrow. The present research is an attempt to study – through a historical review – the concept of the cup and its being the focus of interest in verse and prose literature as well as the way poets have dealt and acknowledged the theme in their works

منابع و مأخذ:

1. اسدی طوسی، ابو­نصر­علی­بن­ احمد. (1354). گرشاسبنامه. تهران: انتشارات کتابخانه­ی طهوری.

2.اصفهانی(مراغی)، اوحد­الدّین بن الحسین. (1392). کلیات اوحدی اصفهانی معروف به مراغی دیوان منطق العشاق جام­جم. تهران: اقبال.

3. برومند سعید، جواد. (1367). حافظ و جام­جم، تهران: پاژنگ.

4. حافظ شیرازی، شمس الدّین محمد. (1373). دیوان حافظ به کوشش ­بها­الدّین خرمشاهی. تهران: نیلوفر.

5. خاقانی شروانی، افضل­الدین بدیل. (1338). دیوان اشعار به کوشش دکتر ضیاء­الدین سجادی. تهران: زوار.

6. خلف تبریزی، محمد حسین. (1376). برهان قاطع با اهتمام و حاشیه­ی دکتر معین. تهران: امیرکبیر.

7. داعی­الاسلام، سید محمد­علی­. (1362). فرهنگ نظام. تهران: انتشارات شرکت دانش.

8. دهخدا، علی اکبر. (1377).  لغت نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

9.رامپوری، غیاث­الدین محمد. (1375). فرهنگ غیاث اللغات به کوشش دکتر منصور ثروت. تهران: امیرکبیر.

10. سنایی غزنوی، ابوالمجدمجدود­بن آدم. (1380). دیوان اشعار سنایی به اهتمام محمد تقی مدرس رضوی. تهران: انتشارات سنایی.

11. سنایی، ابوالمجدمجدود­ بن­ آدم. (1348). مثنوی­های حکیم سنایی به انضمام شرح سیر العباد الی المعاد تصحیح محمد تقی مدرس رضوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

12. سهروردی، شیخ شهاب الدّین. (1373).  مجموعه مصنفات (رساله­ی عقل سرخ، الواح عمادی، لغت موران) با تصحیح سید حسن نصر. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

13. شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی(اساطیر، سنن، آداب،اعتقادات، علوم). تهران: فردوسی.

14. عراقی، فریدالدّین. (1373). دیوان کامل شیخ فریدالدین عراقی با اهتمام شاهرودی(بیدار). تهران: انتشارات فخر رازی.

15.عطار نیشابوری، فریدالدّین محمد بن ابراهیم. (1387). الهی نامه مقدمه و تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.

16. عطار نیشابوری، فریدالدّین محمد بن ابراهیم. (1392). دیوان عطار تصحیح سعید نفیسی. تهران: انتشارات آدینه سبز.

17. فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه­ی فردوسی به کوشش دکتر سعید حمیدیان. تهران: قطره.

18.مدبری، محمد. (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بی دیوان قرن­های 5،4،3. تهران: پانوس.

19. مرتضوی، منوچهر. (1370). مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی. تبریز: انتشارات ستوده.

20. مستوفی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده به اهتمام دکتر عبد­الحسین نوایی. تهران: انتشارات امیرکبیر.

21. نظامی، الیاس­بن یوسف. (1368). شرفنامه تصحیح و مقدمه و تعلیقات دکتر بهروز ثروتیان. تهران: انتشارات توس.

22. نظامی، الیاس­بن یوسف. (1385). کلیات نظامی گنجوی از روی نسخه­ی تصحیح شده­ی وحید دستگردی. تهران: میلاد.

23. یاحقی، محمد جعفر. (1375).  فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیات فارسی. تهران: انتشارات سروش.