وطنیّات و رویکردهای آن در مسمّط های دوره ی مشروطه

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

ابوالقاسم رادفر ¹ (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
زهرا پارساپور ² (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
علیرضا فولادی ³ (دانشگاه کاشان)
رقیه فراهانی ⁴ (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)

تاریخ دریافت : 1396/08/16 تاریخ پذیرش : 1396/08/16 تاریخ انتشار : 1396/07/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

وطنیّات آثاری درباره ی وطن، دوست داشتن آن، مسایل و حوادث مربوط به آن و داشتن احساسات و عواطف مشترک اجتماعی، سیاسی، زبانی، مذهبی نسبت به آن است. وطنیاّت هم از لحاظ حجم اشعار و هم از لحاظ نوع رویکرد و مسایل مطرح شده در آن، در عصر مشروطه، نسبت به سایر ادوار شعر فارسی بی سابقه بوده است.از آن جا که قالب مسمّط از سوی شاعران دوره ی مشروطه به عنوان مؤثّرترین قالب برای انتقال مفاهیم به کار گرفته شده است، این مقاله که بر اساس روش توصیفی نگاشته شده ، ضمن بررسی پیشینه ی وطنیّات در شعر فارسی، به بررسی آن در شاخص ترین مسمّط های عصر مشروطه می پردازد. همچنین ضمن بیان اقسام وطنیّات در مسمط های عصر مشروطه، رویکردهای اصلی شاعران این دوره به وطن را بیان می کند. تصویری که اغلب شعرای این دوره از وطن ارایه می دهند، وطنی اقلیمی و قومی است. توجه شاعران به وطن به صورت های: اسطوره گرایی، ایران گرایی، افتخار به عظمت تاریخی گذشته ی ایران، مطرح کردن ویرانی وطن و درخواست از مردم برای آباد کردن آن، پیش بینی برای رسیدن فردایی بهتر و نیز به صورت وطن اسلامی مطرح شده است

چکیده انگلیسی:

Patriotic poems are the works which are about home, love it, issues and events related to it and having the common social, political, linguistic and religious emotion toward it. Patriotic poems have been unprecedented in the constitutional era in comparison to other periods of Persian poetry both in terms of bulk of poems and approach and the issues raised in it. Since the multiple poem has been applied by the poets of the constitutional era as the most effective format for conveying concepts, this article which is written based on the descriptive method, studies the patriotic poems in the most prominent multiple poems of the constitutional era, while discussing the history of patriotic poems in the Persian poetry. This article in addition to speaking about the types of patriotic poems in the multiple poems of the constitutional era, shows the main approaches of the poems of this era toward patriotic poems. The picture that most poets of this period present about the country is the national and ethnic country. Attention of the poems to the country is raised as of: mythology, Iranian nationalism, being proud of the historical background of Iran, suggesting the destruction of the country and asking people to build it up,  anticipation for a better future and in the shape of Islamic country.

منابع و مأخذ:

1. جودانی، ماشاءالله (تابستان 1382) یا مرگ یا تجدّد؛ دفتری در شعر و ادب مشروطه، چ1، تهران، نشر اختران.


2. آرین­پور، یحیی (1353) از صبا تا نیما.ج1، چ3، تهران، شرکت سهامی کتاب­های جیبی.


3. آژند، یعقوب (1363) ادبیّات نوین ایران، چ1، تهران، مؤسّسه­ی انتشارات امیرکبیر.


4. ــــــــــــ (1385) تجدّد ادبی در دوره­ی مشروطه، چ1، تهران، مؤسّسه­ی تحقیقات و توسعه­ی علوم انسانی.


5. ادیب نیشابوری، [عبدالجواد] (1377) دیوان اشعار ادیب نیشابوری، به کوشش دکتر یدالله جلالی پندری، چ2، بی­جا، چاپ و نشر بنیاد.


6. اقبال لاهوری، محمد (1382) کلیّات اقبال لاهوری، به سعی و اهتمام پروین قائمی، تهران، نشر پیمان.


7. اکبری بیرق، حسن (1379) مبانی فکری ادبیّات مشروطه، چ1، تهران، پایا.


8. الرّحمان، منیب (1378) شعر دوره­ی مشروطیت، ترجمه­ی یعقوب آژند، چ1، تهران، نشر روزگار.


9. امین­پور، قیصر (1383) سنّت و نوآوری در شعر معاصر، چ1، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.


10. ــــــــــــــ(زمستان 1376) «شعر مشروطه؛ آیینه­دار دوره­یبیداری»، ایران­شناخت، ش7، صص 38 ـ 75.


11. انوری ابیوردی، محمّد بن محمّد (1394) دیوان انوری، با مقدّمه­ی سعید نفیسی، به اهتمام پرویز بابایی، چ2، تهران، مؤسّسه­ی انتشارات نگاه.


12. انوشه، حسن [سرپرست] (1376) فرهنگ­نامه­ی ادب فارسی؛ دانش­نامه­ی ادب فارسی2؛ اصطلاحات، موضوعات و مضامین ادب فارسی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات.


13. ایرانشان بن ابی­الخیر (1377) کوش­نامه، به کوشش جلال متینی، تهران، انتشارات علمی.


14. بهار، محمّدتقی (1344) دیوان اشعار شادروان محمّدتقی بهار «ملک­الشعرا»، 2ج، چ2، تهران، مؤسّسه­ی چاپ و انتشارات امیرکبیر.


15. پورداوود، ابراهیم (بی­تا، مقدّمه: 1306ش/1927م) پوران­دخت­نامه، به انضمام ترجمه­ی انگلیسی دینشاه جی­جی باهای ایرانی. بی­جا، بی­نا.


16. تبریزی، صائب (ج1: 1364، ج2: 1365) دیوان صائب تبریزی، به کوشش محمّد قهرمان، 6ج، چ1، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.


17. تشکّری، منوچهر (آبان 1384) «پژوهشی در مضامین و قالب­های شعر مشروطه»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، ش97، صص 32 ـ 39.


18. تقی­زاده، سیدحسن (1338) خطابه در اخذ تمدّن خارجی، تهران، انتشارات باشگاه مهرگان.


19. حافظ شیرازی، شمس­الدین محمّد (بهار 1368) دیوان حافظ، به تصحیح عبدالرّحیم خلخالی، تهران، کتاب­فروشی حافظ.


20. حزین لاهیجی، محمّدعلی­بن ابی­طالب (اردیبهشت 1350) دیوان حزین لاهیجی، با تصحیح، مقابله، مقدّمه­ی بیژن ترقّی، چ2، بی­جا، کتاب­فروشی خیّام.


21. حسینی گیلانی، سید اشرف­الدّین [نسیم­شمال] (1386) دیوان کامل نسیم­شمال، تصحیح فریدون سامانی­پور، چ1، تهران، سعدی.


22. خاقانی شروانی، افضل­الدّین بدیل بن علی (1373) دیوان خاقانی شروانی، تصحیح ضیاءالدّین سجّادی، چ4، تهران، انتشارات زوار.


23. داوری اردکانی، رضا (1364) ناسیونالیسم حاکمیّت ملّی و استقلال، چ1، اصفهان، انتشارات پرسش.


24. ـــــــــــــــــــ (1365) ناسیونالیسم و انقلاب، چ1، بی­جا، انتشارات دفتر پژوهش­ها و برنامه­ریزی فرهنگی وزارت ارشاد اسلامی.

25. درویش، پروانه (مرداد 1387) «نگاهی گذرا به ادبیّات در دوره­ی مشروطه»، کتاب ماه ادبیّات، س2، ش16، پیاپی 130، صص 55 ـ 59.

1. دولت­آبادی، یحیی (1354) اردی­بهشت و اشعار چاپ نشده­ی یحیی دولت­آبادی، چاپ­خانه­ی مسعود سعد، بی­جا، بی­نا.


2. دهخدا، علی­اکبر (1373) لغت­نامه­ی دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

28.رازی، نجم­الدّین (1391) مرصادالعباد، به اهتمام محمّدامین ریاحی، چ15، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

1. روحانی، غلامرضا (1343) کلیّات اشعار و فکاهیّات روحانی (اجنه) با مقدّمه­ی سیدمحمّدعلی جمال­زاده، بی­جا، انتشارات کتاب­خانه­ی سنایی.


2. روشن، علی­اصغر و نورا فرهادیان (1385) فرهنگ اصطلاحات جغرافیای سیاسی ـ نظامی، چ1، تهران، مؤسسه­ی چاپ و انتشارات دانشگاه امام حسین.

31. ریحان، یحیی (1350) دیوان یحیی ریحان، چ1، مشهد، بی­نا، چاپ­خانه­ی طوس.

32.زرقانی، سید مهدی (1383) چشم­انداز شعر معاصر ایران، چ1، تهران، نشر ثالث، با همکاری انتشارات دبیرخانه­ی شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.

1. زرّین­کوب، حمید (1358) چشم­انداز شعر نو فارسی؛ مقدّمه­ای بر شعر نو، مسایل و چهره­های آن، تهران، انتشارات توس.


2.  سرمد، صادق (1347ش) دیوان صادق سرمد، تهران، بی­نا.


3. سیف فرغانی (1392) دیوان سیف فرغانی، دوره­ی کامل، با تصحیح و مقدّمه­ی ذبیح­الله صفا، تجدیدنظر سیدمحمّد ترابی، چ2، تهران، انتشارات فردوس.

36.شاه­نعمت­الله ولی (مردادماه 2535) کلیّات اشعار شاه­نعمت­الله ولی، به سعی جواد نوربخش، چ3، تهران، انتشارات خانقاه نعمت­اللّهی.

1.  شفیعی­کدکنی، محمّدرضا (1383) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، چ2، تهران، سخن.


2. ــــــــــــــــــــــــ (1390) با چراغ و آینه؛ در جست­وجوی ریشه­های تحوّل شعر معاصر ایران، چ1، تهران، سخن.


3. ــــــــــــــــــــــــ(بی­تا) «تلقّی قدما از وطن»، الفبا، ش2، دوره­ی1، صص 1 ـ 26.


4.  شمیسا، سیروس (1381) انواع ادبی، چ9، تهران، انتشارات فردوس.


5.  شیخ بهایی (1361) کلیّات اشعار و آثار شیخ بهایی، با مقدّمه­ی سعید نفیسی، تهران، نشر چکامه.


6. صفای اصفهانی، [محمدحسین] (1362) دیوان اشعار حکیم صفای اصفهانی، به سعی و اهتمام احمد سهیلی خوانساری، چ2، بی­جا، انتشارات اقبال.


7.  عشقی، میرزاده (فروردین 1350) کلیّات مصوّر میرزاده­ی عشقی، تألیف و نگارش علی­اکبر مشیرسلیمی، چ6، تهران، مؤسّسه­ی انتشارات امیرکبیر.


8. عمعق بخارایی، شهاب­الدّین (1389) دیوان اشعار عمعق بخارایی، تصحیح علیرضا شعبان­لو، تهران، انتشارات آزما.


9.  عمیدزنجانی، عباسعلی (بهار 1365) وطن اسلامی و آثار حقوقی آن از دیدگاه فقه اسلامی یا جغرافیای سیاسی اسلام، چ3، بی­جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.


10. غلامرضایی، محمّد (1391) سبک­شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، چ4، تهران، نشر جامی.


11. فرّخی­سیستانی، علی بن جولوغ (1388) دیوان حکیم فرّخی­سیستانی، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، چ8، تهران، زوّار.


12. فرّخی­یزدی، محمّد (1341 خورشیدی) دیوان فرّخی­یزدی، با تصحیح و مقدّمه در شرح احوال شاعر، به قلم حسین مکّی، چ5، بی­جا، مؤسّسه­ی انتشارات علمی.


13. فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی­مطلق، تهران، مرکز دایرهی­المعارف بزرگ اسلامی.


14. فرزاد، مسعود (1348) جریان­های عمده در ادبیّات ایران، نقل از دفتر چهارم خرد و کوشش، بی­جا، بی­نا.


15. کبیری، زهرا (1392) وطن و جلوه­های آن در سبک خراسانی، ویراسته­ی محمدرضا صافیان اصفهانی، چ1، اصفهان، انتشارات علم­آفرین.


16. کمالی، حیدرعلی (1330) دیوان حیدرعلی کمالی، تهران. بی­نا.


17. کوسج، شمس­الدّین محمد (1387) برزونامه (بخش کهن) مقدّمه، تحقیق و تصحیح اکبر نحوی، چ1، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.


18. لاهوتی، ابوالقاسم (اسفند 1357) کلیّات ابوالقاسم لاهوتی، به کوشش بهروز مشیری، تهران، انتشارات توکا.


19. مراغه­ای، اوحدالدّین (تابستان 1340) کلیّات اوحدی اصفهانی معروف به مراغه­ای، با تصحیح و مقابله و مقدّمه­ی سعید نفیسی، تهران، مؤسّسه­ی انتشارات امیرکبیر.


20. منوچهری دامغانی، احمد بن قومس(آذر 1347) دیوان منوچهری دامغانی، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، چ3، تهران، کتاب­فروشی زوّار.


21.  مولوی رومی، جلال­الدّین محمّد (فروردین­ماه 1363) کلیّات دیوان شمس، به انضمام شرح حال مولوی، به قلم بدیع­الزّمان فروزان­فر، چ10، تهران، مؤسّسه­ی انتشارات امیرکبیر.


22. نجم، سهیلا (1390) هنر نقّالی در ایران، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.


23. نیما یوشیج [علی اسفنیاری] (1371) مجموعه­ی کامل اشعار نیما یوشیج، گردآوری، نسخه­برداری و تدوین سیروس طاهباز، چ2، تهران، انتشارات نگاه.


24. وحیددستگردی، حسن (1374) دیوان وحیددستگردی، به کوشش س ـ وحیدنیا، تهران، بی­نا، چاپ آفتاب.