بررسی تطبیقی وادی توحید از دیدگاه مولانا و عطار

محورهای موضوعی : تطبیقی (با ویژگی ادبی و هنری)

شهرام فروغی ¹ , محمدعلی خالدیان ² , حسنعلی عباسپور اسفدن ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/12/16 تاریخ پذیرش : 1401/02/06 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: مولانا, عرفان, عطار, توحید, وادی,

چکیده مقاله :

هدف از این پژوهش بررسی تطبیقی وادی توحید از دیدگاه مولانا و عطار بوده است. در این پژوهش، نشان داده شده که مولانا جلال‌الدین بلخی چگونه در اثر ماندگار خویش، مثنوی معنوی، با طی کردن وادی توحید با سالکان راه طریقت همراه و همگام است. از طرفی چون مثنوی یک اثر تعلیمی ـ تمثیلی است به صورت مختصر به بررسی پاره‌ای از داستان‌ها و تمثیلاتی می‌پردازیم که مولانا در آن به یکی از هفت وادی اشاره کرده است. البته تعداد مقامات در منطق الطیر عطار به طور آشکار هفت وادی ذکر شده است که عبارتند از: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر و فنا. در میان شاعران عرفانی، عطار است که مرز مقامات را به خوبی مشخص کرده و کتاب منطق الطیر خویش را بر پایۀ همین هفت مقام بنا نهاده و نظمی مشخص و منطقی در سیر بیان اندیشه‌های عرفانی خویش داشته و توحید را در منطق الطیر بسیار نمایان بیان نموده است. در نتیجه مولانا در مثنوی بر تعداد مقامات مقید نبوده است و تفکیکی میان آنها قائل نیست. او نیز به نظم و ترتیب آن ها نظر نداشته است و یکی از مهم ترین مقامات را هر دو شاعر توحید می دانند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study was a comparative study of Wadi Tawhid from the perspective of Rumi and Attar. In this research, it is shown how Maulana Jalaluddin Balkhi, in his lasting work, the spiritual Masnavi, accompanies and synchronizes with the seekers of the path through the valley of monotheism. On the other hand, since Masnavi is an educational-allegorical work, we will briefly review some of the stories and allegories in which Rumi mentions one of the seven valleys. Of course, the number of officials in Attar's logic is explicitly mentioned in seven valleys, which are: seeking, love, knowledge, deprivation, monotheism, astonishment, poverty and annihilation. Among the mystical poets, it is Attar who has well defined the boundaries of the authorities and has based his book "The Logic of the Bird" on the basis of these seven authorities and has had a clear and logical order in the expression of his mystical thoughts. And he has expressed monotheism very clearly in the logic of bird. As a result, Rumi in Masnavi has not been limited to the number of officials and does not differentiate between them. He also did not comment on their order and both poets consider Tawhid as one of the most important officials.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

اکبرآبادی، محمد (1393) شرح مثنوی مولوی موسوم به مخزن الاسرار، جلد 3، تهران: قطره.

انصاری، خواجه عبدالله (1383) منازل السائرین، ترجمۀ عبدالغفور روان فرهادی، تهران: انتشارات مولی.

جرجانی، میرسیدشریف (1377) تعریفات، ترجمۀ سید عرب و سیما نوربخش، تهران: فرزان.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1367) دیوان غزلیات، تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران: خوارزمی.

زرین کوب، عبدالحسین (1368) سّر نی، 2جلد، تهران: علمی.

سراج طوسی، ابونصر (1382) اللمع فی التصوف، تحقیق رینولد آلن نیکلسون، تهران، اساطیر.

سجادی، سیدجعفر (1383) فرهنگ لغات و تعبیرات و اصطلاحات عرفانی، تهران: انتشارات زبان و فرهنگ ایران.

عطار، فریدالدین(1376) منطق‌الطیر، به انضمام سیدصادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

عطار، فریدالدین (1347) منطق‌الطیر، تصحیح محمدجواد منشکور، تهران: انتشارات کتاب فروشی تهران.

غنی، قاسم (1336) تاریخ تصوف در اسلام، تهران: انتشارات زوّار.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1374) شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، تهران: انتشارات دهخدا.

قشیری، ابوالقاسم (1383) رسالۀ قشیریه، ترجمۀ علی حسن بن عثمان به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات امیرکبیر.

گوهرین، سید صادق (1381) شرح اصطلاحات تصوف، تهران: انتشارات زوار.

لاهیجی، محمد (1337) شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری، به همت کیوان سمیعی، تهران: انتشارات کتاب فروشی محمودی.

مستملی بخاری، ابراهیم اسماعیل بن احمد (1363) شرح تعرف، 4 جلد، به کوشش محمد روشن، تهران: انتشارات اساطیر.

مولوی، جلال‌الدین محمد (1365) فیه مافیه، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.

مولوی، جلال‌الدین محمد (1396) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: انتشارات ققنوس.

مولوی، جلال‌الدین محمد (1366) کلیات غزلیات شمس، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات امیرکبیر.

منور، محمدبن (1384) اسرار‌التوحید فی مقامات ابوسعید ابی‌الخیر، به اهتمام دکتر ذبیح الله صفا، تهران: انتشارات امیر کبیر.

نسفی، عزیزالدین (1362) انسان کامل، تهران: انتشارات علمی.

هجویری، ابو‌الحسن علی بن عثمان (1383) کشف المحجوب، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: انتشارات سروش.

مقالات

خیاطیان، قدرت‌الله، خادمی، سمیه. (1395). بررسی تطبیقی انسان‌شناسی عرفانی عطار و مولانا. کنگره بین‌المللی زبان و ادبیات، مشهد.

شعبان‌زاده، مریم. (1387). سیر تطور مقامات تا قرن هشتم. مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، 41(3)، 49-69.

شعاعی، مالک، حسینی‌نیا، سیّدمحمدرضا، پاکزاد، مهری. (1397). مراتب سلوک از منظر عطار و شبستری با تکیه بر منطق‌الطیر و گلشن‌راز. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 14(51)، 169-205.

صادقی شهپر، علی، صادقی شهپر، رضا. (1392). بررسی تطبیقی مراحل سلوک در منطق‌الطیر عطار و یوگاسوتره‌های پاتنجلی. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 9(31)، 78-104.

Books

Akbarabadi, Mohammad (2013) Mawlawi's commentary on Masnavi called Makhzan al-Asrar, Volume 3, Tehran: Ghatre.

Ansari, Khajeh Abdullah (2004) Manazel Al-Saerin, translated by Abdul Ghafoor Ravan Farhadi, Tehran: Molly Publications.

Jurjani, Mirsyd Sharif (1998) Definitions, translated by Seyyed Arab and Sima Nourbakhsh, Tehran: Farzan.

Hafez, Shamsuddin Mohammad (1988) Diwan Ghazliat, edited by Qasim Ghani and Mohammad Qazvini, Tehran: Khwarazmi.

Zarin Koob, Abdul Hossein (1989) Serre Ney, 2 volumes, Tehran: Ilmi.

Siraj Toosi, Abu Nasr (2003) Al-Lama fi Sufism, research by Reynolds Allen Nicholson, Tehran, Asatir.

Sajjadi, Seyyed Jaafar (2004) Dictionary of Mystical Vocabularies and Interpretations, Tehran: Iranian Language and Culture Publications.

Attar, Farid al-Din (1997) Al-Tayr logic, with the addition of Seyyed Sadeq Goharin, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Attar, Farid al-Din (1968) Al-Tayr logic, edited by Mohammad Javad Manshkur, Tehran: Tehran Bookstore Publishing.

Ghani, Qasim (1957) History of Sufism in Islam, Tehran: Zovar Publications.

Forozanfar, Badi-al-Zaman (1995) description of the condition and criticism and analysis of the works of Sheikh Fariduddin Attar Neishabouri, Tehran: Dehkhoda Publications.

Qosheyri, Abu al-Qasim (2004) Risalah Qashiriyya, translated by Ali Hassan bin Othman, corrected by Badi-al-Zaman Farozanfar, Tehran: Amir Kabir Publications.

Goharin, Seyyed Sadegh (2002) Description of the terms of Sufism, Tehran: Zovar Publications.

Lahiji, Mohammad (1958) Description of Golshan Raz by Sheikh Mahmoud Shabastri, with the help of Kivan Samii, Tehran: Mahmoudi Bookstore Publishing.

Mostamli Bukhari, Ibrahim Ismail bin Ahmad (1984) Sharh Tarif, 4 volumes, edited by Mohammad Roshan, Tehran: Asatir Publications.

Maulvi, Jalaluddin Mohammad (1986) Fieh Mafieh, edited by Badiul Zaman Forozanfar, Tehran: Amir Kabir.

Maulvi, Jalaluddin Mohammad (2016) Masnavi Manavi, revised by Reynolds Nicholson, Tehran: Phoenix Publications.

Maulvi, Jalaluddin Mohammad (1987) Shams's Ghazliats, corrected by Badi-ul-Zaman Forozanfar, Tehran: Amirkabir Publications.

Manoor, Mohammad bin (2005) Asrar al-Tawheed in the authority of Abu Saeed Abi al-Khair, by Dr. Zabihullah Safa, Tehran: Amir Kabir Publications.

Nasfi, Azizuddin (1983) Insan Kamel, Tehran: Scientific Publications.

Hajviri, Abu Al-Hassan Ali bin Othman (2004) Kashf al-Mahjub, corrected and annotated by Mahmoud Abedi, Tehran: Soroush Publications.

Articles

Khayatian, Qadratullah, Khademi, Samiya. (2015). Comparative study of mystical anthropology of Attar and Rumi. International Congress of Language and Literature, Mashhad.

Shabanzadeh, Maryam. (2008). The evolution of authorities until the 8th century. Specialized journal of language and literature of Mashhad Faculty of Literature and Humanities, 41(3), 49-69.

Shoāee, M., Hosseininiā, S. M., & Pākzād, M. (2018). The Stages of Suluk from the Perspectives of Attar and Shabestari; Based on Manṭiq uṭ-Ṭayr and Gulshan-i Raz. journal of mytho-mystic literature, 14(51), 169-205.

Sādeghi Shahpar, A., & Sādeghi shahpar, R. (2013). The Mystical Stages in Manteq-al Tyr of Attar and Yoga Sutras of Patanjali: A Comparative Study. journal of mytho-mystic literature, 9(31), 78-104.