تحلیل مفاهیم اسطوره‌ای و نمادین داستان «شاه حجاز و عجز بشر در مقابلۀ قضا و قدر» در بختیارنامه
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسیصدیقه جلیلی 1 , حمیدرضا فرضی 2 , علی دهقان 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
کلید واژه: اسطوره, بختیارنامه, انزوا, مرگ و تولّد دوباره, آشناسازی,
چکیده مقاله :
از شیوه‌های ادامۀ حیات اسطوره‌ها، تغییر یافتن آنها به صورت قصه و داستان، به ویژه قصه‌های عامیانه است؛ بختیارنامه یکی از این گونه داستان‌هاست که بازتاب دهندۀ اندیشه‌های اساطیری و آداب و رسوم آیینی گذشته است. در این مقاله مفاهیم اسطوره ای و نمادین باب دهم این کتاب با عنوان شاه حجاز و عجز بشر در مقابلۀ با قضا و قدر به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. فرض نگارندگان بر این بوده است که در ژرف ساخت این داستان می‌توان ردّپای مفاهیم اسطوره ای و نمادین را مشاهده کرد. که با تحلیل محتوای داستان، این فرضیه اثبات شده است. مفاهیم اساطیری و نمادین مانند آشناسازی، انزوا در مکان نمادین، مرگ و تولّد دوباره، آزمون‌های سخت، شکنجه، راهنما، کوه، چاه، شیر،اعداد مقدس و... را می توان در داستان مذکور مشاهده کرد. علاوه بر این، سرنوشت پسر شاه حجاز، او را با کودکان طرد شده پیوند می دهد که پیشگویی کشتن پدر، رانده شدن، بزرگ شدن به وسیلۀ عیار و نهایتاً نبرد با پدر و رسیدن به تخت پادشاهی او کاملاً در ارتباط با سرنوشت این گونه کودکان است.
One of the ways in which myths continue their life is that they are transformed into stories and tales, especially folk tales; Bakhtiarnameh is one of the stories that reflect past mythological ideas and ritual customs. In this article, the mythical and symbolic concepts of the tenth chapter of a book, entitled "Shah Hijaz and Human failure in the face of fate", is examined. The authors hypothesized that in depth construction of this story, they could trace the mythical and symbolic concepts, including acquaintance, isolated in a symbolic place, death and rebirth, hard tests, torture, guidance, mountains, wells, lions, sacred numbers and so on. In addition, the fate of Shah Hejaz's son connects him with the rejected children. We can say that predicting killing his father, being rejected, upbringing by Ayyārs, and finally fighting with his father and getting his king's throne are completely related to the fate of these children.
کتاب‌ها
الیاده، میرچا (1368) آیین‌ها و نمادهای آشناسازی، ترجمۀ نصرالله زنگویی، چاپ 1، تهران: نشر آگاه.
الیاده، میرچا (1382) اسطوره، رؤیا، راز، ترجمۀ رؤیا منجّم، تهران: نشر علم.
الیاده، میرچا (1384) اسطوره بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران: طهوری.
الیاده، میرچا (1389) رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش.
امیرقاسمی، مینو (1391) دربارۀ قصه‌های اسطوره‌ای، تهران: نشر مرکز.
بتلهایم، برونو(1392) افسون افسانه‌ها، ترجمۀ اختر شریعت‌زاده، تهران: هرمس.
بهار، مهرداد (1384) پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: نشر آگاه.
بهرنگی، صمد و دهقانی، بهروز (1389) افسانه‌های آذربایجان، تهران: نگاه.
بی‌نا (1367) بختیارنامه، تصحیح و تحشیه محمد روشن، چاپ 2، تهران: نشر گستره.
جابز، گرترود (1395) فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور، ترجمۀ محمدرضا بقاپور، چاپ 1، تهران: اختران.
درویشیان، علی اشرف و خندان، رضا (1382) فرهنگ افسانه‌های مردم ایران، جلد 14، تهران: کتاب و فرهنگ.
روشن، محمّد (1367) مقدمه بختیارنامه، چاپ 2، تهران: نشر گستره.
سرکاراتی، بهمن (1385) سایه‌های شکار شده، تهران: طهوری.
شوالیه، ژان و گربران، آلن (1384) فرهنگ نمادها، جلد 2، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
شوالیه، ژان و گربران، آلن (1385) فرهنگ نمادها، جلد 3، ترجمه سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
فریزر، جیمز (1388) شاخه زرین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
فضایلی، سودابه (1388) شبرنگ بهزاد، چاپ 1، تهران: جیحون.
کوپر، جی‌سی (1386) فرهنگ مصوّر نمادهای سنتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: فرهنگ نشر.
گرین، ویلفرد ودیگران (1383) مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر.
لوفلر دلاشو، م (1364) زبان رمزی افسانه‌ها، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.
لوفلر دلاشو، م (1386) زبان رمزی قصه‌های پریوار، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.
مالاندرا، ویلیام و (1393) مقدمه‌ای بر دین ایران باستان، ترجمۀ دکتر خسرو قلی‌زاده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
معین، محمد (1384) تحلیل هفت پیکر نظامی، تهران: نشر معین.
واحددوست، مهوش (1387) نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه، تهران: سروش.
یونگ، کارل گوستاو (1368) چهار صورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
یونگ، کارل گوستاو (1387) انسان و سمبل‌هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: جامی.
مقالات
اتونی، بهروز. (1390). پاگشایی قهرمان در حماسه‌های اسطوره‌ای. مجله ادب پژوهی، 5(16)، 105-81.
جعفری کمانگر، فاطمه و مدبری، محمود. (1382). کوه و تجلّی آن در شاهنامه. مجله پژوهش-های ادبی، 1(2)، 72-63.
هنوی، دبلیو.ال. (1378). قربانی و جشن در منظومه‌های منوچهری. ترجمه افسانه منفرد. مجله فرهنگ، 8(16)، 280-261.
منابع لاتین
Rank, Otto (2011) The myth of birth of the hero (A Psychological interpretation of mythology), Martino Publishing.
_||_Books
Amir Ghasemi, Minoo (2012) about mythical stories, Tehran: Markaz Publishing.
Bahar, Mehrdad (2005) A Research in Iranian Mythology, Tehran: Agah Publishing.
Behrangi, Samad and Dehghani, Behrooz (2010) Legends of Azerbaijan, Tehran: Negah.
Bettelheim, Bruno (2013) The Enchantment of Legends, translated by Akhtar Shariatzadeh, Tehran: Hermes.
Cooper, Jesse (2007) Illustrated Culture of Traditional Symbols, translated by Maliheh Karbasian, Tehran: Farhang Nashr.
Darvishian, Ali Ashraf and Khandan, Reza (2003) The Culture of Legends of the Iranian People, Volume 14, Tehran: Books and Culture.
Eliyadeh, Mircha (1989) Mirrors and Symbols of Introduction, translated by Nasrollah Zangavi, 1st edition, Tehran: Agah Publishing.
Eliyadeh, Mircha (2003) Myth, Dream, Secret, translated by Roya Monjem, Tehran: Alam Publishing.
Eliyadeh, Mircha (2005) The Myth of Eternal Return, translated by Bahman Sarkarati, Tehran: Tahoori.
Eliyadeh, Mircha (2010) Treatise on the History of Religions, translated by Jalal Sattari, Tehran: Soroush.
Fazaili, Soodabeh (2009) Shabrang Behzad, 1st edition, Tehran: Jeyhun.
Fraser, James (2009) The Golden Branch, translated by Kazem Firouzmand, Tehran: Agah.
Green, Wilfred et al. (2004) Fundamentals of Literary Criticism, translated by Farzaneh Taheri, Tehran: Niloufar.
Jobs, Gertrude (2016) Culture of Symbols, Myths and Folklore, translated by Mohammad Reza Baghapour, 1st edition, Tehran: Akhtaran.
Jung, Carl Gustav (1989) Four Examples, translated by Parvin Faramarzi, Mashhad: Astan Quds Razavi Publications.
Jung, Carl Gustav (2008) Man and His Symbols, translated by Mahmoud Soltanieh, Tehran: Jami.
Knight, Jean and Gerberan, Allen (2005) Dictionary of Symbols, Volume 2, translated by Soodabeh Fazaili, Tehran: Jeyhun.
Knight, Jean and Gerbran, Allen (2006) Culture of Symbols, Volume 3, translated by Soodabeh Fazaili, Tehran: Jeyhun.
Lofler Delashou, M (1985) The cryptic language of legends, translated by Jalal Sattari, Tehran: Toos.
Lofler Delashou, M. (2007) The cryptic language of fairy tales, translated by Jalal Sattari, Tehran: Toos.
Malandra, William and (2014) An Introduction to the Religion of Ancient Iran, translated by Dr. Khosrow Gholizadeh, Tehran: Parseh Book Translation and Publishing Company.
Moein, Mohammad (2005) Analysis of Seven Military Figures, Tehran: Moein Publishing.
Roshan, Mohammad (1988) Introduction to Bakhtiarnameh, 2nd edition, Tehran: Gostareh Publishing.
Sarkarati, February (2006) Hunted Shadows, Tehran: Tahoori.
Untitled (1988) Bakhtiarnameh, edited by Mohammad Roshan, 2nd edition, Tehran: Gostareh Publishing. Vaheddoost, Mahvash (2008) Mythological Institutions in Shahnameh, Tehran: Soroush.
Articles
Atoni, Behrooz. (2011). The unveiling of the hero in mythical epics. Journal of Literary Studies, 5 (16),105-81.
Henway, W.L. (1999). Sacrifice and celebration in Manouchehri's poems. Translation of a single legend. Journal of Culture, 8 (16), 280-261.
Jafari Kamangar, Fatemeh and Modbari, Mahmoud. (2003). The mountain and its manifestation in Shahnameh. Journal of Literary Research, 1 (2), 72-63.
Latin References
Rank, Otto (2011) The myth of birth of the hero (A Psychological interpretation of mythology), Martino Publishing.