تحلیل رفتار متقابل در داستان فرود شاهنامه بر مبنای نظریه اریک برن

محورهای موضوعی : جستارهای زبان شناختی تطبیقی در فارسی و عربی

روزا واعظی ¹ (کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)
ساره زیرک ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/08/11 تاریخ پذیرش : 1402/08/11 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: تحلیل‌ رفتار‌ متقابل, بازیها, شاهنامه, فرود, اریک ‌برن,

چکیده مقاله :

تحلیل رفتار متقابل (TA) به بررسی سازکار روانی افراد در تعامل با دیگران و نحوه سامان‌دهی رفتار در ارتباطات انسانی می‌پردازد. اریک برن در این نظریه، تصویری از ساختار منِ روان ارائه می‌دهد که نمایندۀ شبکه‌ای به هم پیوسته از رفتارهای ذهنی است و فرد در ارتباط با دیگران، در قالب یکی از این حالتها فکر، احساس یا رفتار می‌کند. بر این اساس، روابط متقابل می‌تواند به شکل مکمل، متقاطع، زاویه‌دار یا مضاعف باشد. کاربرد این نظریه در تحلیل داستان‌ها می‌تواند راهکاری علمی و مؤثر در راستای شناخت زیرساخت روانی کنش متقابل شخصیتها ارائه دهد. با عنایت به فراوانی موقعیتهای ویژه در بازنمایی روابط انسانی در شاهنامه، شایسته است که از منظر این نظریه نیز به این اثر حماسی بنگریم. در این پژوهش داستان فرود از شاهنامه فردوسی در چارچوب روش توصیفی ـ تحلیلی و بهره‌گیری از مبحث بازیهای روانی مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد وجود عواملی چون طرحهای رفتاری، انواع بازیهای روانی و مهارها و سوق‌دهنده‌های پیش‌نویسی در زندگی شخصیتهای اثرگذار این داستان، به‌ویژه توس و فرود، سبب گسست رشته‌های عواطف همدلانه و نهایتاً شکست ارتباطی و شکل‌گیری پایان غم‌انگیز ماجرا شد.