همانندی‌های حکمت نوافلاطونی و اسرارنامة عطّار نیشابوری
محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخنسهیلا زینلی 1 , تورج عقدایی 2 , حسین آریان 3 , نزهت نوحی 4
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
4 - 4- استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
کلید واژه: عرفان اسلامی, عطّار نیشابوری, فلوطین, اسرارنامه, اندیشههای نوافلاطونی,
چکیده مقاله :
فلوطین پس از ارسطو و افلاطون، تأثیرگذارترین فیلسوف یونان بر فلاسفۀ مسلمان است. از او به عنوان مهم ترین نمایندۀ مکتب نوافلاطونی یاد شده است. این نظام فلسفی در قرن سوم میلادی، به یمن اندیشه های والای این فیلسوف، به رشد و بالندگی رسید و توانست سال های زیادی در غرب و شرق رواج یابد. تعامل حکمت نوافلاطونی با فلسفه و عرفان اسلامی موجب شد، اندیشمندان و عارفان مسلمان به دلیل نگرش عرفانی نوافلاطونی ها، در آثار خود از تعالیم آنان استفاده کنند. هدف این مقاله، به تصویر کشیدن اندیشه های مشترک فلوطین با افکار عطّار نیشابوری است. نگارنده در این مقاله تلاش دارد با ذکر شواهد شعری متعدّد از منظومۀ اسرارنامه، به عنوان بخشی از نتایج پژوهش نشان دهد که عطار، در این مثنوی به موضوعاتی نظیر؛ وحدت گرایی، عقل، روح، سریان عشق، سیر و سلوک عارفانه، نظام احسن و ... اشاره کرده که پیش تر در آثار فلوطین آمده است. با بررسی این اشتراکات، میزان دقیق مشابهت های اندیشه های نوافلاطونی با آرای عطّار نمایان شد. برای تحلیل داده‌های تحقیق، از روش توصیفی استفاده شده است.
Besides Aristotle and Plato, Platinus is the most impressive Greek philosopher who had impact on the Islamic philosophers. He has been considered as the most important representative of neoplatonic school. This philosophic system, in the 13d century, because of excellent philosophical tenets reached its climax and spread to east and west of the world. The interaction of neoplatonic wisdom with Islamic philosophy and mysticism made the Islamic mystics use them in their teachings. The aim of this research is to illustrate the joint tenets of Plotinus with Attar's thoughts. The writer, in this paper tries with bringing several poetic evidences from the Asrar Nameh, as a part of research that Attar has pointed out to the subjects such as; unification, wisdom, soul, transformation of love, mystical demeanor , and the best system which are mostly brought in the writings of Plotinus. By studying the common points, the exact similarities of neo-plotonian's tenets with Attar's ideas were revealed. We have used descriptive – analytic method in accomplishing this paper.
الف: کتابنامه
1- قرآن کریم، (1384)، مترجم مهدی الهی قمشهای، قم: حلم، چاپ دوم.
2- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1381)، دفتر عقل و آیت عشق، ج دوم، تهران: طرح نو.
3- ________________ ، (1389)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج1، تهران: طرح نو.
4- بریه، امیل، (1395)، تاریخ فلسفه، مترجم علی مراد داودی، تهران: نشر دانشگاهی، چاپ سوم.
5- حافظ شیرازی، (1384)، غزلیّات حافظ شیرازی، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران، صفی علیشاه، چاپ سی و هشتم.
6- خوارزمی، تاجالدّین حسین بن حسن، (1368)، شرح فصوصالحکم، تهران: نشر دانشگاهی، چاپ دوم.
7- رحمانی، غلامرضا، (1387)، فلسفه عرفانی افلوطین، تهران، سفینه، چاپ اوّل.
8- زرّینکوب، عبدالحسین، (1391)، صدای بال سیمرغ، تهران، علمی، چاپ ششم.
9- شریف، میان محمّد، (1389)، تاریخ فلسفه در اسلام، تهران، مرکز دانشگاهی، چاپ دوم.
11- صارمی، سهیلا، (1391)، عطّار نیشابوری، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اوّل.
12- صابری نجفآبادی، ملیحه، (1389)، کلیّات تاریخ فلسفه به زبان ساده، تهران: سمت، چاپ اوّل.
13- ضیاء نور، فضل الله، (1369)، وحدت وجود، تهران: زوّار، چاپ اول.
14- عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد بن ابراهیم، (1394)، الف، اسرارنامه، با مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ هفتم.
15- __________ ، ب، الهینامه، با مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ هفتم.
16- ___________، (1395)، منطقالطیر، با مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن ، چاپ پانزدهم.
17- غنی، قاسم، (1383)، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، تهران: زوّار، چاپ نهم.
18- الفاخوری و الجر، حنا و خلیل، (1391)، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، عبدالمحمّد آیتی، تهران: علمی فرهنگی، چاپ دهم.
19- فخری، ماجد، (1389)، سیر فلسفه در جهان اسلام، تهران: نشر دانشگاهی، چاپ سوم.
20- فلوطین، (1389)، دورة آثار فلوطین «تاسوعات»، مترجم محمّدحسن لطفی، تهران: خوارزمی، چاپ دوم.
21- فورلی، دیوید، (1392)، تاریخ فلسفة راتلج (از ارسطو تا آگوستین)، ج 2، مترجم علی معظمی، تهران: گیسا، چاپ دوم.
22- فیاضبخش، نفیسه، (1385)، جمال حسن و نظام احسن، تهران: احیاء کتاب.
23- کاپلستون، فدریک، (1396)، تاریخ فلسفه، ج 1، مترجم سیّد جلالالدین مجتبوی، تهران: علمی و فرهنگی.
24- کاشانی، عزالدین محمود بن علی، (1389)، مصباحالهدایه و مفتاحالکفایه، به تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران: زوار، چاپ اوّل.
25- نصر و لیمن، حسین و الیور، (1389)، تاریخ فلسفة اسلامی، ج اوّل، تهران: حکمت.
26- یاسپرس، کارل، (1388)، فلوطین، مترجم محمّدحسن لطفی، تهران: خوارزمی، چاپ اوّل.
ب: مقالات
1- اشرفزاده و پورفرج بیگزاده، رضا و روجا، (1395)، «تأثیر افکار نوافلاطونی در عرفان اسلامی (خصوصاً در آثار عطار و مولوی)»، فصلنامة تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، شمارة 5، صص: 40-7.
2- اشرفزاده و حاجتپور بیرگانی، رضا و مژگان، (1390)، «بررسی نگرش توحیدی عطار و مشابهتهای آن با نظریات نوافلاطونی»، فصلنامة تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، شمارۀ 30، صص: 43-23.
3- افراسیابپور و کاشانیها، علیاکبر و زهرا، (1396)، «جایگاه وحدت وجود در عرفان جامی»، فصلنامة عرفان اسلامی، شمارة پنجاه و سوم، سال چهاردهم، صص: 121-105.
4- خانمحمّدی و سلیمان، محمّدحسین و فهری اومر، (2016)، «بازتاب اندیشههای فلسفی فلوطین در اشعار عطّار نیشابوری»، به رگی 20، شمارۀ 3، صص: 123-105.
5- شریفزاده، پیروز، نوروز و باقری، حکیمهالسّادات، غلامرضا، مهدی و سیّده فاطمه صغری، (1391)، «بررسی تطبیقی فلسفة تربیتی عطّار نیشابوری و افلوطین»، دو فصلنامة مطالعات ادبی متون اسلامی، دورة 1، شمارۀ 3، صص: 79-47.
_||_