بررسی و تحلیل عین‌الحقیقه از محمّد میرزیورالدّین پادشاه صاحب

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

قباد مهرپور ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران)
احمدرضا یلمه‌ها ² (گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.)
مریم محمودی ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/01/20 تاریخ پذیرش : 1400/09/08 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: عرفان, نسخۀ خطی, میرزیورالدّین, عین‌الحقیقه,

چکیده مقاله :

مقاله حاضر به بررسی نسخة خطّی عین‌الحقیقه از محمّد میرزیورالدّین پادشاه صاحب (متوفّی 1151)، عارف و شاعر فارسی گوی افغانی قرن دوازدهم قمری می پردازد. نسخة منحصر به فرد این اثر به شماره 5610 در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شود. پژوهش حاضر که به روش توصیفی– تحلیلی انجام شده در پی پاسخ به این پرسش است که درونمایه و مضمون اصلی و محتوایی کتاب عین‌الحقیقه چیست؟ نتایج بررسی نشان می‌دهد، کتاب عین‌الحقیقه، اثری تعلیمی و عرفانی است که بر پایۀ اخلاق، عرفان نظری و عملی تألیف شده است. موضوع عین‌الحقیقه، در بیان مقامات عرفانی، منازل، مسالک، مهالک، شرایط مرید و سالک، احوالات و سخنان عرفا و اولیاء وبه طور اخصّ طریقت اویسیه است؛ این اثر نشان دهندۀ افکار و اندیشه های عرفانی مؤلف است. که به صورت نظم و نثر نگارش شده است و نثر آن مانند اغلب متون عرفانی ساده و به دور از پیچیدگی است. میرزیورالدّین از جملات کوتاه و ساده بهره می گیرد، زیرا هدف وی دراین کتاب تفهیم حقیقت به مریدان و راه رسیدن به آن است. از امتیازات کتاب عرفانی عین الحقیقه، اطّلاعات جامع و کامل در باب فرقۀ اویسیه و نقشبندیّه و مشایخ آنان است که می تواند به عنوان کتابی مرجع عرفانی مورد استفاده قرارگیرد.

چکیده انگلیسی:

The present paper deals with the studying of the Aynolhaghigha manuscript from Mohammad Mir Zivaroddin Padeshah Saheb (died in 1151) who was Afghani mystic and poet in Farsi language. The unique manuscript of the book is kept with code number of 5610 at the central library of Tehran university.  The present research which has been done in descriptive-analytic method is to answer the question: What is the theme and the main topic and content of the Aynolhaghigha? The findings of the study indicate that this book is didactic and mystical which has been written in ethics and  theoretical and practical mysticism. Its topic is in mystical positions, stages, perilous situations, the condition of devotee and the wayfarer, and the maxims of the mystics specially the Oveysiyeh sect. This book presents the thoughts and the speculations of the author which is in poetry and prose. And its prose section is consisting of mystical texts and lacks of complexity. Mir Zivaroddin always uses simple and short sentences because his aim is to make his disciples grasp the main points. Of the major privileges of the Aynolhaghigha is having a comprehensive information about the Oveysiyeh sect and Nagshbandiyeh sects and their religious leaders which can be used as a reference mystical book. 

منابع و مأخذ:

الف: کتاب­نامه

• قرآن کریم.


• احمدی، احمد، (1398)، شاهد غیبی، مقدّمه و تصحیح فاطمه ملکی، اصفهان: دانشگاه پیام نور.


• انصاری هروی، خواجه عبدالله، (1362)، طبقات الصوفیه، مقابله و تصحیح محمّد سرور مولایی، تهران: توس.


• انصاری، قاسم، (1384)، مبانی عرفان و تصوف، تهران: طهوری.


• پادشاه، محمّد، (1335)، فرهنگ آنندراج، تهران: خیّام.


• جامی، نورالدّین عبدالرّحمان، (1370)، نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح محمود عابدی، تهران: سخن.


• خلیل احمدالجامی، محمّد ابراهیم، (1335)، یک مرد بزرگ، شرح حال و آثار شیخ سعدالدّین عارف کابلی انصاری، افغانستان: کابل.


• شمیسا، سیروس، (1386)، سبک شناسی نثر، تهران: میترا، چاپ دهم.


• صفی پور، عبدالرّحیم، (1377)، منتهی الارب فی لغت العرب، تهران: کتابفروشی اسلامیّه.


• قشیری عبدالکریم ابن هوازن، (1365)، رساله قشیریه، به تصحیح بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.


• لاهیجی، شمس‌الدّین محمّد، (1391)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، به تصحیح محمّدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوّار، چاپ دهم.

12-  مایل هروی، نجیب، (1369)، نقد و تصحیح متون (مراحل نسخه‌شناسی و شیوه­های تصحیح نسخه‌های خطّی فارسی) مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

13- محمّدمنیر عالم، (1376)، تذکره مشایخ  اویسیه، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

14- محمّود کاشانی، عزالدّین، (1374)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران: سخن.

15- مدرّسی چهاردهی، نورالدّین، (1361)، سیری در تصوّف و شرح حال مشایخ و اقطاب، تهران: اشراقی.

16- میبدی، رشیدالدّین ابوالفضل، (1339)، کشف الاسرار و عدةالابرار، تهران: چاپخانه سپهر، چاپ دوم.

17- میرزیورالدّین، محمّدپادشاه صاحب، (1151ه.ق)، عین الحقیقة، نسخه خطّی به شماره 5610، تهران: دانشگاه تهران.

18- مولوی، جلالظالدّین، (1379)، مثنوی مولوی ، به تصحیح رینولدالین نیکلسون، تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.

 

ب- مقالات

19- عبّاسی، بابک، (1385)، «آموزه حقیقت افلاطون و هایدگر: بحثی انتقادی»، نامة مفید، شمارة ۵۳ اردیبهشت، صص: 25- 40.

20- مسگرنژاد، جلیل، (1367)، «تصحیح مثنوی کنز الرموز»، فصل نامه معارف، دورۀ پنجم، شمارۀ اوّل، فروردین و تیر، صص: 154- 155.

21- ملکی، فاطمه و همکاران، (1399)، «معرّفی و بررسی نسخة خطّی مثنوی «شاهد غیبی» ماهنامة تخصّصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) علمی4، سال سیزدهم، شماره هفتم، شمارة پیاپی 53، صص: 135-58.

22- موسوی نسب، سیّدمحمّدرضا، (1393)، «اهداف، اصول و روش های تربیت عرفانی»، اسلام و پژوهش­های تربیتی، سال 6، شمارة2، پیاپی 12، صص: 36-19.