بررسی عناصر اساطیری در آثار غنایی امیرخسرو دهلوی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

پریسا غلامزاده نیکجو ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.)
ایوب کوشان ² (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.)
رستم امانی ³ (استادیار دکتری، گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز, دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/08/23 تاریخ پذیرش : 1399/12/27 تاریخ انتشار : 1400/09/01

کلید واژه: دیوان, خسرو و شیرین, لیلی و مجنون, کلید واژه‌ها: عناصر اساطیری و حماسی, آیینه اسکندری,

چکیده مقاله :

چکیده عناصر اساطیری و حماسی به حدّی در ادب فارسی ریشه دوانیده‌اند که حتّی در آثار غنایی و حکمی- عرفانی نیز بازتاب یافته‌اند که وجود این عناصر در آثار غنایی موضوع بحث ما در این مقاله است هدف ما در این مقاله استخراج و توضیح عناصر اساطیری بازتاب یافته در آثار غنایی امیرخسرو می‌باشد و هدف موضوع نشان دادن وجود عناصر اساطیری و حماسی و اهمّیّت آناندر آثار غنایی در منظومه‌های امیرخسرو دهلوی است که تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است. پیشینة این پژوهش عبارتند است از: بازتاب آیین‌ها در دیوان امیرخسرو دهلوی، بررسی عناصر فرهنگ عامّه در دیوان امیرخسرو دهلوی، اعجاز خسروی امیر خسرو دهلوی. نوع تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی و روش تجزیه و تحقیق داده‌ها، تحلیل محتوایی و استدلال منطقی است و روش کار استخراج ابیات مرتبط با موضوع و مستندسازی آن‌ها و ارائه تحلیل برای هر کدام است و نتایج کلّی به دست آمده عبارت است از: عناصر اساطیری و حماسی در آثار غنایی ادب فارسی در منظومه‌های امیرخسرو دهلوی بازتاب فراوانی داشته‌اند از آن میان بیشترین عنصر اساطیری و حماسی بازتاب یافته آب حیوان، مجنون، یوسف، اسکندر، خضرنبی، نوروز و کمترین عناصر اساطیری و حماسی بازتاب یافته سیمرغ، زال زر، یعقوب، رستم، دارا است.

چکیده انگلیسی:

Abstract The mythological and epical elements have so rooted in the Persian literature that they have even been reflected in the lyric and mystical works. The existence of these elements In lyric poetry is the topic of our discussion in this essay. Our aim is to excavate and explain the reflected mythological elements in Amir Khosrow Dehlavi's lyric works. We want to show those unstudied elements in his poetry. The background of this research are : the reflection of rites in Dehlavi's diwan studying the elements of public culture and the related miracle in it. The research has been done in descriptive-analytic method plus logical reasoning. The procedure is to find distiches linked with the title and their documentation and analyzing each of them. The total reasons attained are :mythological and epic elements in Persian lyric works which have been reflected  in Dehlavi's poetry from which the most prolific reflected elements are the water of animal, Majnoon, Yoosef, Eskandar, Khezr prophet, Nowrooz ; and the least prolific ones are mythological and epical elements as Simorgh, Zal Zar, Yaghoob Rostam and Dara.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• آموزگار، ژاله، (1376)، تاریخ اساطیر ایران، تهران: سمت، چاپ دوم.


• ابی‌البرکات، عبدالکافی، (1387)، اسکندرنامه، روایت فارسی از کالیستنس دروغین، به کوشش ایرج افشار، تهران: چشمه.


• اسماعیل پور، ابوالقاسم، (۱۳۷۷)، اسطوره، بیان نمادین، تهران: سروش.


• اردلان جوان، سیّدعلی، (1368)، تجلّی شاعرانه اساطیر و روایات مذهبی در شعر خاقانی، مشهد: آستان قدس رضوی.


• ﭘﻮﺭﺩﺍﻭﺩ، ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ، (1377)، ﺍﺩﺑﻴّﺎﺕ ﻣﺰﺩﻳﺴﻨﺎ ﻳﺸﺖﻫﺎ، ﺗﻬﺮﺍﻥ: اساطیر، چاپ اوّل.


• الیاده، میرچا، (۱۳۶۲)، چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمة جلال ستاری، تهران: توس.


• _______، (1372)، رسالة در تاریخ ادیان، ترجمة جلال ستاری، تهران: روشن


• باستید، روژه، (۱۳۷۰)، هنر و جامعه، ترجمۀ غفّار حسینی، تهران: توس، چاپ اوّل.


• جواری، محمّدحسین، (۱۳۸۳)، اسطوره در ادبیّات تطبیقی، به نقل از اسطوره و ادبیّات (مجموعه مقالات)، تهران: سمت، چاپ اوّل.


• دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه دهخدا، زیر نظر دکتر محمّد معین، تهران: سازمان لغت‌نامه.


• دهلوی، امیرخسرو، (1381)، دیوان کامل، با مقدمة محمّد روشن، تهران: شقایق.


• ___________ ، (1362)، خمسه، تهران: شقایق.


• ذکرگو، امیر حسین، (۱۳۷۷)، اسرار اساطیر هند، تهران: فکر روز، چاپ اوّل.


• رزمجو، حسین، (1390)، انواع ادبی، مشهد: دانشگاه مشهد.


• ریوفی، معصومه، (1391)، بررسی عناصر فرهنگ عامّه در دیوان امیرخسرو دهلوی، پایان نامة وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، دانشگاه سمنان، دانشگاه ادبیّات و علوم انسانی.


• روتون، کک، (۱۳۸۱)، اسطوره، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: مرکز، چاپ دوم.


• سرکاراتی، بهمن، (۱۳۷۸)، سایه‌های شکارشده، تهران: قطره.


• صفا، ذبیح الله، (1369)، حماسه سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.


• شادی‌گو، شهریار؛ رشیدیان، شاهدخت و شریفی، فرزانه، (1395)، «عناصر اسطوره‌ای در مثنوی‌های امیرخسرو دهلو»، گردهمایی انجمن ترویج زبان وادبیّات فارسی، دانشگاه گیلان، صص: 895-888.


• عفیفی، رحیم، (1374)، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی، تهران: توس.


• کزّازی، میرجلال‌الدّین، (1392)، رویا، حماسه و اسطوره، تهران: نشر مرکز، چاپ هفتم.


• میلر، دیوید، (1383)، ملّیّت، تهران: تمدّن ایرانی.


• هادی، سهراب، (1375). «شناخت اسطوره‌های ملل»، تهران: تندیس، چاپ اوّل.


• یاحقّی، جعفر، (۱۳۷۵)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیّات فارسی، تهران: وزارت، چاپ دوم.


• یونگ، کارل گوستاو، (1389)، انسان و سمبول‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی، چاپ هفتم.