تحلیل جامعه‌شناختی عوامل فرهنگی-رفتاری مؤثر بر ارتقای رفاه اجتماعی در نواحی روستایی شهرستان دشتی
محورهای موضوعی : مسائل اجتماعی ایرانسیدهعذرا حسینیان‌پور 1 , غلامرضا جعفری‌نیا 2 * , انسیه ماهینی 3
1 - گروه جامعه‌شناسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاداسلامی، بوشهر، ایران.
2 - گروه جامعه‌شناسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاداسلامی، بوشهر، ایران.
3 - گروه الهیات و معارف‌اسلامی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاداسلامی، بوشهر، ایران.
کلید واژه: رفاه اجتماعی, توسعه, روستا, جامعه‌شناختی, شهرستان دشتی.,
چکیده مقاله :
رفاه اجتماعی به‌عنوان یکی‌از مؤلفه‌های بنیادین توسعۀ پایدار، نقش محوری در ارتقای کیفیت زندگی جوامع روستایی دارد. پژوهش حاضر باهدف تحلیل جامعه‌شناختی عوامل فرهنگی-اجتماعی مؤثر بر ارتقای رفاه اجتماعی در نواحی روستایی شهرستان دشتی انجام شده است. روش‌تحقیق، کمی و از نوع پیمایشی است و برای شناسایی عوامل مؤثر از رویکرد نظریۀ بنیانی استفاده شد. جامعۀ آماری شامل ۵۷۰۰نفر از ساکنان ۱۸تا۶۰سال و مسئولان محلی (دهیاران و اعضای شوراها)، در ۹۵روستای شهرستان دشتی بود. با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای و فرمول کوکران، ۳۶۰نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها، پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته شامل ۲۸گویه برای سنجش رفاه اجتماعی و ۱۰۴گویه برای عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و روان‌شناختی بود. روایی ابزار با روش دلفی و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ (۸۵۶/۰ و ۸۷۸/۰)، تأیید شد. دادهها بااستفاده‌از نرم‌افزارهای SPSS (نسخۀ ۲۶) و SmartPLS (نسخۀ ۴)، با بهره‌گیری از آزمون‌های آلفای کرونباخ، روایی همگرا و واگرا، ضرایب تعیین (R²)، پیش‌بینی (Q²) و برازش کلی مدل (GOF)، تحلیل گردید. نتایج نشان داد عوامل اجتماعی (ضریب مسیر ۰٫۵۱۳)، اقتصادی (۰٫۴۶۸) و زیست‌محیطی (۰٫۸۱۳) تأثیر معناداری بر رفاه اجتماعی دارند، درحالی‌که عوامل روان‌شناختی (۰٫۰۰۷)، اثر معناداری نشان ندادند؛ امری که احتمالاً ناشی از ضعف برنامه‌های توانمندسازی روان‌شناختی در سطح روستاها است. مقدار ضریب تعیین مدل (R²=0.887)، نشان‌دهندۀ تبیین ۸۸٫۷درصد از تغییرات رفاه اجتماعی توسط متغیرهای مستقل است. بر این اساس، نتایج پژوهش بر ضرورت تقویت زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در راستای ارتقای رفاه و توسعۀ پایدار روستایی و کاهش نابرابری‌های اجتماعی در شهرستان دشتی تأکید دارد.
Social welfare, as one of the fundamental components of sustainable development, plays a central role in improving the quality of life in rural communities. The present study aims to conduct a sociological analysis of the cultural and social factors influencing the enhancement of social welfare in the rural areas of Dashti County. The research method is quantitative and survey-based, and a grounded theory approach was employed to identify the influential factors. The statistical population consisted of 5,700 residents aged 18 to 60, along with local officials (village heads and council members) from 95 villages in Dashti County. Using the cluster sampling method and Cochran’s formula, a sample of 360 participants was selected. The data collection tool was a researcher-made questionnaire comprising 28 items measuring social welfare and 104 items assessing economic, social, environmental, and psychological factors. The instrument’s validity was confirmed through the Delphi method, and its reliability was verified using Cronbach’s alpha coefficients (0.856 and 0.878). Data were analyzed using SPSS (version 26) and SmartPLS (version 4) software, applying tests such as Cronbach’s alpha, convergent and discriminant validity, coefficients of determination (R²), predictive relevance (Q²), and overall model fit (GOF). The findings indicated that social (path coefficient = 0.513), economic (0.468), and environmental (0.813) factors had significant effects on social welfare, while psychological factors (0.007) showed no significant effect. This lack of significance is likely due to the weakness of psychological empowerment programs at the rural level. The coefficient of determination (R² = 0.887) showed that 88.7% of the variance in social welfare is explained by the independent variables. Accordingly, the results emphasize the necessity of strengthening social, economic, and environmental infrastructures to enhance welfare, promote sustainable rural development, and reduce social inequalities in Dashti County.
باقری، خسرو. (1402)، مبانی فلسفی فمینیسم. ویراستار: ناصرالدین‌علی تقویان، چاپ‌دوم، تهران: انتشارات واکاوش.
البرزی، رامین. شیخ‌بیگلو، رعنا. اکبریان‌رونیزی، سعیدرضا. (1402). رفاه ذهنی و وفاداری به مکان در نواحی روستایی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-رفاه اجتماعی، دورۀ 23، شمارۀ 88، 377-341.
راستی، هادی. جهان‌تیغ، راضیه. (1393). سنجش میزان رفاه اجتماعی خانوارها در نواحی روستایی مطالعۀ موردی: شهرستان زهک. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های روستایی، دورۀ 5، شمارۀ 4، 778-759.
رییسی، زهرا. حجازی، ناصر. چیت‌ساز، محمدعلی. (1401). بررسی رابطۀ ابعاد توسعۀ گردشگری روستایی بر کیفیت رفاه اجتماعی ساکنین روستاهای شهرستان کوهرنگ. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات جامعه‌شناسی، دورۀ 15، شمارۀ 56، 89-71.
ساعی، رحیم. (1401). بررسی عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی خانوارهای روستایی در اقلیم‌های استان آذربایجان‌شرقی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-روستا و توسعه، دورۀ 25، شمارۀ 4؛ (پیاپی 100)، 212-185.
سجاسی‌قیداری، حمداالله. شکوری‌فرد، اسماعیل. (1395). سنجش سطح دارایی‌های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار (مطالعه‌موردی: روستاهای شهرستان تایباد). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، دورۀ 5، شمارۀ 1؛ (پیاپی 13)، 216-197.
شاهرخی‌ساردو، صالح. هدایتی‌نیا، سعید. محمدی‌تمری، ذکریا. (1395). بررسی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و رفاه اجتماعی در مناطق روستایی (مورد مطالعه: بخش ساردوییه از توابع شهرستان جیرفت). اولین همایش و دومین همایش کشاورزی، محیط‌زیست و امنیت غذایی، جیرفت-ایران، 8-1.
صفرشالی، رضا. مهدیزاده‌اردکانی، محمدمهدی. (1396). بررسی میزان احساس برخورداری از رفاه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه‌موردی در بین شهروندان شهر اردکان). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، دورۀ 8، شمارۀ 130، 224-177.
غفاری، ابوالفضل. پورفرج، علیرضا. گیلک‌حکیم‌آبادی، محمدتقی. کریمی، علیرضا. (1401). مدلسازی سنجش آثار اعتبارات خرد بر رفاه اجتماعی در مناطق روستایی (مطالعۀ موردی طرح‌های اشتغال‌زایی بنیاد برکت). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، دورۀ 11، شمارۀ 43، 98-71.
فروزان‌نجف‌آبادی، سیدمهدی. نامدار، راضیه. (1401). رفاه اجتماعی و توسعۀ پایدار روستایی. هفتمین همایش بین‌المللی مهندسی کشاورزی و محیط‌زیست با رویکرد توسعۀ پایدار، تهران-ایران، 8-1.
مفتخری، علی. دلفان، محبوبه. جعفری، محمد. (1403). مقایسۀ اثرات رفاه اجتماعی بر رشد اقتصادی در ایران و منتخبی از کشورهای درحال توسعه. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اقتصاد باثبات، دورۀ 5، شمارۀ 1، 115-90.
مهدی‌زاده‌راینی، محمدجواد. محمدی، حمید. سالارپور، ماشالله. ضیایی، سامان. (1401). بررسی رابطهۀ آزادی اقتصادی و رفاه اجتماعی در ایران براساس شاخص آمارتیاسن از رفاه اجتماعی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اقتصاد مالی، دورۀ 16، شمارۀ 58، 308-281.
وحیدی‌ساربان، وکیل. مؤمنی، احمد. (1399). اثرات حکمروایی خوب بر بهبود شاخصهای رفاه اجتماعی مناطق روستایی، مطالعه موردی: شهرستان فریدن. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-راهبردهای توسعۀ روستایی، دورۀ 7، شمارۀ 4، 487-471.
هزارجریبی، جعفر. صفری‌شالی، رضا. (1390). رفاه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه‌موردی شهر تهران). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 2، شمارۀ 5، 22-1.
Abreu, I. Mesias, F.J. (2020). The Assessment Of Rural Development: Identification Of An Applicable Set Of Indicators Through A Delphi Approach. Journal Of Rural Studies, 80, 578-585.
Asante, Owusu Asante. Prah, Stephen. Addai, Nyarko Addai. Anang, Benjamin. Ng’ombe, John N. (2024). Agricultural Services And Rural Household Welfare: Empirical Evidence From Ghana. International Journal Of Social Economics, 52(2): 157–176.
Gansonré, Soumaila. (2024). Rainfall Variability And Welfare Of Agricultural Households: Evidence From Rural Niger. Journal Of Agricultural Economics, 55(4): 572-587.
Haulle, Evaristo. Ndimbo, Gabriel Kanuti. (2024). Sustainable Rural Electrification: Small Hydropower Stations, Electrification And Rural Welfare Improvement In Tanzania. International Journal Of Development Issues, 23(3): 396-412.
Kebede, Hundanol Atnafu. (2022). Gains From Market Integration: Welfare Effects Of New Rural Roads In Ethiopia. Available at SSRN, 1-58.
Livingston, Val. Jackson-Nevels, Breshell. Vedvikash Reddy, Velur. (2022). Social, Cultural, And Economic Determinants Of Well-Being. Journal Of Encyclopedia, 2(3):1183-1199.
Journal Of Socio-Cultural Changes Vol. 21 , No.3, (Issue 82), Autumn 2024
A Sociological Analysis Of Cultural And Behavioral Factors Influencing Social Welfare In The Rural Areas Of Dashti County
Seyedeh Ozra Hosseinianpour1, Gholamreza Jafarinia2*, Ensiyeh Mahini3
(Received Date: 2024/10/04 - Accepted Date: 2024/12/21)
Abstract
Social welfare, as one of the fundamental components of sustainable development, plays a central role in improving the quality of life in rural communities. The present study aims to conduct a sociological analysis of the cultural and social factors influencing the enhancement of social welfare in the rural areas of Dashti County. The research method is quantitative and survey-based, and a grounded theory approach was employed to identify the influential factors. The statistical population consisted of 5,700 residents aged 18 to 60, along with local officials (village heads and council members) from 95 villages in Dashti County. Using the cluster sampling method and Cochran’s formula, a sample of 360 participants was selected. The data collection tool was a researcher-made questionnaire comprising 28 items measuring social welfare and 104 items assessing economic, social, environmental, and psychological factors. The instrument’s validity was confirmed through the Delphi method, and its reliability was verified using Cronbach’s alpha coefficients (0.856 and 0.878). Data were analyzed using SPSS (version 26) and SmartPLS (version 4) software, applying tests such as Cronbach’s alpha, convergent and discriminant validity, coefficients of determination (R²), predictive relevance (Q²), and overall model fit (GOF). The findings indicated that social (path coefficient = 0.513), economic (0.468), and environmental (0.813) factors had significant effects on social welfare, while psychological factors (0.007) showed no significant effect. This lack of significance is likely due to the weakness of psychological empowerment programs at the rural level. The coefficient of determination (R² = 0.887) showed that 88.7% of the variance in social welfare is explained by the independent variables. Accordingly, the results emphasize the necessity of strengthening social, economic, and environmental infrastructures to enhance welfare, promote sustainable rural development, and reduce social inequalities in Dashti County.
Keywords: Social Welfare, Development, Rural Areas, Sociological Analysis, Dashti County.
تحلیل جامعه‌شناختی عوامل فرهنگی-رفتاری مؤثر بر ارتقای رفاه اجتماعی در نواحی روستایی شهرستان دشتی
سیده عذرا حسینیان‌پور4، غلامرضا جعفری‌نیا5*، انسیه ماهینی6
(تاریخ دریافت: 13/07/1403 - تاریخ پذیرش: 01/10/1403)
چکیده
رفاه اجتماعی به‌عنوان یکی‌از مؤلفه‌های بنیادین توسعۀ پایدار، نقش محوری در ارتقای کیفیت زندگی جوامع روستایی دارد. پژوهش حاضر باهدف تحلیل جامعه‌شناختی عوامل فرهنگی-اجتماعی مؤثر بر ارتقای رفاه اجتماعی در نواحی روستایی شهرستان دشتی انجام شده است. روش‌تحقیق، کمی و از نوع پیمایشی است و برای شناسایی عوامل مؤثر از رویکرد نظریۀ بنیانی استفاده شد. جامعۀ آماری شامل ۵۷۰۰نفر از ساکنان ۱۸تا۶۰سال و مسئولان محلی (دهیاران و اعضای شوراها)، در ۹۵روستای شهرستان دشتی بود. با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای و فرمول کوکران، ۳۶۰نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها، پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته شامل ۲۸گویه برای سنجش رفاه اجتماعی و ۱۰۴گویه برای عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و روان‌شناختی بود. روایی ابزار با روش دلفی و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ (۸۵۶/۰ و ۸۷۸/۰)، تأیید شد. دادهها بااستفاده‌از نرم‌افزارهای SPSS (نسخۀ ۲۶) و SmartPLS (نسخۀ ۴)، با بهره‌گیری از آزمون‌های آلفای کرونباخ، روایی همگرا و واگرا، ضرایب تعیین (R²)، پیش‌بینی (Q²) و برازش کلی مدل (GOF)، تحلیل گردید. نتایج نشان داد عوامل اجتماعی (ضریب مسیر ۰٫۵۱۳)، اقتصادی (۰٫۴۶۸) و زیست‌محیطی (۰٫۸۱۳) تأثیر معناداری بر رفاه اجتماعی دارند، درحالی‌که عوامل روان‌شناختی (۰٫۰۰۷)، اثر معناداری نشان ندادند؛ امری که احتمالاً ناشی از ضعف برنامه‌های توانمندسازی روان‌شناختی در سطح روستاها است. مقدار ضریب تعیین مدل (R²=0.887)، نشان‌دهندۀ تبیین ۸۸٫۷درصد از تغییرات رفاه اجتماعی توسط متغیرهای مستقل است. بر این اساس، نتایج پژوهش بر ضرورت تقویت زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در راستای ارتقای رفاه و توسعۀ پایدار روستایی و کاهش نابرابری‌های اجتماعی در شهرستان دشتی تأکید دارد.
واژگان کلیدی: رفاه اجتماعی، توسعه، روستا، جامعه‌شناختی، شهرستان دشتی.
مقدّمه
رفاه اجتماعی یکی از مؤلفه‌های بنیادین توسعۀ پایدار، نقش تعیین‌کننده‌ای در ارتقای کیفیت زندگی، کاهش نابرابری‌ها و تقویت انسجام اجتماعی در جوامع انسانی دارد (مفتخری، دلفان، جعفری، 1403: 95). این مفهوم چندبُعدی، از تعامل میان عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و روان‌شناختی شکل می‌گیرد و به‌منزلۀ شاخصی برای سنجش میزان رضایت، امنیت و فرصت‌های زندگی در میان افراد جامعه شناخته میشود. رفاه اجتماعی نه صرفاً به‌معنای برخورداری مادی، بلکه به‌عنوان کیفیت زیستن، احساس تعلق و مشارکت فعال در حیات جمعی درنظر گرفته میشود (Haulle, Ndimbo, 2024: 405). در دهه‌های اخیر، رویکردهای جدید در علوم اجتماعی و توسعه، بر اهمیت «سرمایۀ اجتماعی» و «فرهنگ مشارکت»، در ارتقای رفاه اجتماعی تأکید کرده‌اند (غفاری و دیگران، 1401: 79). به‌طورخاص روابط اجتماعی، اعتماد متقابل و همکاری‌های محلی نقش اساسی در توانمندسازی جوامع و افزایش احساس رضایت از زندگی دارند. در جوامعی که الگوهای فرهنگی و رفتاری مشارکتی تقویت میشود، حس تعلق اجتماعی افزایش یافته و درنتیجه، نابرابری‌ها و آسیب‌های اجتماعی کاهش می‌یابد (Asante et al., 2022: 160). باوجود اهمیت پایۀ رفاه اجتماعی، جوامع روستایی درمقایسه‌با جوامع شهری غالباً با محدودیت‌هایی در حوزۀ زیرساخت، آموزش، خدمات اجتماعی و فرصت‌های اقتصادی روبه‌رو هستند (البرزی، شیخ‌بیگلو، اکبریان‌رونیزی، 1402: 345). این محدودیت‌ها در بسیاری موارد به تضعیف سرمایۀ اجتماعی، مهاجرت نیروی انسانی، و کاهش انسجام فرهنگی منجر میشود.
شهرستان دشتی در جنوب ایران، با ویژگی‌های منحصربه‌فرد اقلیمی و اجتماعی، نمونه‌ای گویا از چالش‌های چندبُعدی در مسیر ارتقای رفاه اجتماعی به‌شمار می‌آید. شرایط سخت اقلیمی شامل گرمای بالا، محدودیت منابع آبی، وابستگی شدید اقتصاد محلی به کشاورزی و دامداری و ضعف زیرساخت‌های آموزشی و بهداشتی، شبکه‌ای پیچیده از عوامل محدودکننده را پدید آورده‌اند که بر ابعاد مختلف زندگی روستاییان تأثیر می‌گذارند (ساعی، 1401: 188). افزون‌براین، مهاجرت گستردۀ جوانان به مناطق شهری، افت مشارکت اجتماعی و دگرگونی در ساختارهای فرهنگی و خانوادگی، پویایی اجتماعی منطقه را دچار اختلال کرده و ضرورت بازنگری در مؤلفه‌های فرهنگی و رفتاری مؤثر بر رفاه اجتماعی را برجسته ساخته است. در سطح فرهنگی و رفتاری، جوامع روستایی دشتی با مسائلی چون کاهش اعتماد متقابل، ضعف نهادهای محلی، افت مشارکت در فعالیت‌های جمعی و محدودیت فرصت‌های آموزشی و فرهنگی مواجه‌اند (شاهرخی‌ساردو، هدایتی‌نیا، محمدی‌تمری، 1395: 4-2). این شرایط به تضعیف انسجام اجتماعی، افول حس‌تعلق و کاهش سرمایۀ اجتماعی انجامیده است. نبود فضاهای عمومی و فرهنگی کارآمد نیز امکان تعاملات اجتماعی را محدود کرده و به‌ویژه انزوای زنان و جوانان را تشدید کرده است. در کنار این مسائل، چالش‌های زیست‌محیطی همچون کمبود بارندگی، فرسایش خاک و افت کیفیت منابع آبی، تولید کشاورزی را کاهش داده و فشار اقتصادی بر خانوارهای روستایی را افزایش داده است. هم‌افزایی این عوامل فرهنگی، اقتصادی و محیطی در مجموع به افت محسوس سطح رفاه اجتماعی در نواحی روستایی دشتی انجامیده است. ضرورت این پژوهش از آن‌جاست که شناخت دقیق مؤلفه‌های فرهنگی و رفتاری مؤثر بر رفاه اجتماعی در نواحی روستایی دشتی می‌تواند مبنای سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای واقع‌گرایانه و عدالت‌محور قرار گیرد. تمرکز بر این ابعاد، که در اغلب مطالعات پیشین کمتر بررسی شده‌اند، امکان درک سازوکارهای درونی رفاه و تعمیم نتایج به مناطق مشابه را فراهم می‌سازد. باوجود اقدامات توسعه‌ای در سطح زیرساخت و خدمات، شکاف قابل‌توجهی در تحقق رفاه اجتماعی این نواحی باقی مانده است؛ شکافی که از غفلت نسبت به نقش مؤلفه‌های فرهنگی و رفتاری در سیاست‌گذاری ناشی میشود. ازاین‌رو، پرسش آن است‌که - کدام عوامل جامعه‌شناختی و فرهنگی-رفتاری بیشترین نقش را در ارتقای رفاه اجتماعی روستاهای شهرستان دشتی دارند و چگونه می‌توان آن‌ها را در مسیر توسعه پایدار تقویت کرد؟
ادبیات‌پژوهش
رفاه اجتماعی مفهومی چندبُعدی و پویاست که نظامی از خدمات، حمایت‌ها و نهادهای اجتماعی را دربر می‌گیرد و هدف آن ارتقای کیفیت زندگی، سلامت عمومی و توسعۀ ظرفیت‌های انسانی است (Gansonré, 2024: 577). این مفهوم به‌عنوان شاخصی کلیدی در سنجش توسعۀ انسانی، به تعامل میان ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی زندگی انسان‌ها وابسته است (وحیدی‌ساربان، مؤمنی، 1399: 479). در جوامع روستایی، رفاه اجتماعی اغلب ازطریق دسترسی عادلانه به خدماتی چون آموزش، بهداشت، اشتغال و زیرساخت‌های پایه‌ای سنجیده میشود. دستیابی به رفاه پایدار مستلزم وجود سیاست‌گذاری‌های جامع، نظام‌مند و هماهنگ میان نهادهای اجتماعی و اقتصادی است. نبود چارچوب‌های بومی و شاخصهای چندبُعدی برای سنجش رفاه، یکی از چالش‌های اساسی در حوزۀ سیاست‌گذاری اجتماعی محسوب میشود (رییسی، حجازی، چیت‌ساز، 1401: 77). نظریه‌های اقتصادی و اجتماعی گوناگونی در تبیین مفهوم رفاه مطرح شده‌اند. آدام اسمیت7، رفاه را پیامد عملکرد سازوکار بازار آزاد می‌داند و هرگونه مداخلۀ دولت را مانع پویایی اقتصادی تلقی می‌کند. ویلفردو پارتو8، رفاه واقعی را زمانی ممکن می‌داند که وضعیت یک فرد به زیان دیگری بهبود نیابد. آمارتیا کومار سِن9، با طرح نظریۀ توانمندی، رفاه را فراتر از شاخصهای صرفاً مادی تعریف کرده و بر اهمیت آزادی، انتخاب و کارکردهای انسانی تأکید دارد (Livingston, Jackson-Nevels, Vedvikash Reddy, 2022: 1185). از منظر جامعه‌شناختی، رفاه اجتماعی نتیجۀ تعامل میان سرمایۀ اجتماعی، مشارکت مدنی و دسترسی برابر به منابع است (Abreu, Mesias, 2020: 579). رفاه نه صرفاً محصول سیاست‌های اقتصادی بلکه برآیند ساختارهای اجتماعی و فرهنگی است‌که اعتماد، هم‌بستگی و احساس تعلق را در جامعه تقویت می‌کنند (Kebede, 2024: 5-15). شاخصهای سنجش رفاه اجتماعی معمولاً در دو دستۀ اصلی قرار می‌گیرند: شاخصهای منفرد مانند درآمد سرانه یا نرخ اشتغال، و شاخصهای ترکیبی نظیر شاخص توسعۀ انسانی و شاخص لگاتوم که به‌دلیل رویکرد چندبُعدی، از اعتبار بیشتری برخوردارند (باقری، 1402: 63). هرچند این شاخص‌ها امکان مقایسه میان کشورها را فراهم می‌کنند، اما نادیده‌گرفتن زمینه‌های فرهنگی و دانش محلی از کاستی‌های عمده آن‌هاست (صفرشالی، مهدیزاده‌اردکانی، 1396: 185). در پیوند با توسعۀ پایدار، سلامت اجتماعی و رفاه انسانی بیش از آنکه حاصل مداخلات پزشکی باشند، به شرایط اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی وابسته‌اند (هزارجریبی، صفری‌شالی، 1390: 5). اشتغال پایدار، دسترسی به آموزش و خدمات بهداشتی، و برخورداری از محیط طبیعی سالم از ارکان اساسی ارتقای رفاه در جوامع روستایی‌اند (راستی، جهان‌تیغ، 1393: 766). در شرایطی که تغییرات اقلیمی، مهاجرت، یا کاهش درآمدهای بخش کشاورزی پایداری معیشت را تهدید می‌کند، ایجاد فعالیت‌های جایگزین مانند گردشگری روستایی یا صنایع خرد می‌تواند به تنوع اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی منجر شود (فروزان‌نجف‌آبادی، نامدار، 1401: 3). رفاه اجتماعی، سازه‌ای پیچیده و چندلایه است و در تقاطع نظام‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی شکل می‌گیرد و بیش از تأمین نیازهای اولیه، شاخص کیفیت زیست انسانی، انسجام جمعی و تحقق خود فردی محسوب میشود (سجاسی‌قیداری، شکوری‌فرد، 1395: 199). این مفهوم در رویکردهای نظری معاصر نه صرفاً نتیجه توزیع منابع، بلکه محصول تعاملات نهادی، ساختارهای فرهنگی و رفتارهای اجتماعی است‌که در فرایند بازتولید اجتماعی معنا پیدا می‌کند. مطالعات صورت‌گرفته بر ضرورت تحلیل رفاه در چارچوب نظام‌مند و پویا تأکید دارند، جایی که عدالت توزیعی، انسجام نهادی و پایداری فرهنگی هم‌زمان مدنظر قرار گیرد. متغیرهای کلیدی شامل سلامت، آموزش، اشتغال پایدار، سرمایۀ اجتماعی و اعتماد نهادی، نقش بنیادین در تقویت سازه رفاه دارند، درحالی‌که نابرابری، ضعف مشارکت مدنی و فرسایش سرمایۀ اجتماعی از مهمترین عوامل بازدارنده آن به‌شمار می‌آیند (مهدی‌زاده‌راینی و دیگران، 1401: 285). درواقع، رفاه اجتماعی مفهومی گسترده مبتنی‌بر عدالت، انسجام و پایداری قابل فهم است. این پژوهش با بررسی جامعه‌شناختی عوامل فرهنگی-رفتاری مؤثر بر رفاه اجتماعی در روستاهای شهرستان دشتی، هدف شناسایی این عوامل و ارائۀ راهکارهایی برای بهبود کیفیت زندگی و توسعۀ پایدار را دنبال می‌کند. تلفیق شاخصهای عینی و ذهنی و توجه‌به ویژگی‌های محلی، امکان تدوین سیاست‌های مؤثرتر را فراهم می‌سازد. براساس متغیرها و چارچوب نظری، مدل مفهومی تحقیق برپایۀ (شکل 1)، ارائه میشود.
شکل 1. مدل مفهومی تحقیق-(مأخذ: نگارندگان، 1403)
روش‌شناسی
این پژوهش از منظر روش‌شناسی، رویکردی کمی را برای شناسایی عوامل مؤثر بر رفاه اجتماعی در روستاهای شهرستان دشتی استان بوشهر برپایۀ (شکل 2)، به‌کار گرفته است. روش پیمایشی به‌عنوان ابزار اصلی گردآوری دادهها استفاده شد و برای استخراج مؤلفهها و طراحی الگوی پارادایمی عوامل مؤثر بر رفاه اجتماعی، از نظریۀ بنیانی بهره گرفته شد. این مطالعه به‌صورت میدانی انجام شده و باهدف شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر رفاه اجتماعی، به ارائۀ مدلی برای توسعۀ اجتماعی مناطق روستایی پرداخته است. نتایج این پژوهش می‌تواند به‌عنوان راهنمایی برای نهادهای متولی رفاه اجتماعی در شهرستان دشتی مورداستفاده قرار گیرد. برای تحلیل دادهها از روش تحلیل عاملی تأییدی و مدلسازی معادلات ساختاری بااستفاده‌از نرم‌افزارهای SPSS 26 و Smart PLS 4 بهره گرفته شد.
شکل 2. استان بوشهر-(مأخذ: مطالعات اسنادی نگارندگان، 1403)
محدوده مکانی شامل 95روستای دارای جمعیت در سه بخش مرکزی، کاکی، و شنبه و طسوج این شهرستان است‌که اقتصاد آن‌ها عمدتاً مبتنی‌بر کشاورزی و باغداری است. محدودۀ زمانی پژوهش از مهر 1402 تا تیر 1403شمسی، بوده و جامعۀ انسانی آن شامل ساکنان 18تا60سال، دهیاران، اعضای شوراهای روستایی و فعالان توسعۀ روستایی است. جامعۀ آماری این پژوهش شامل 5700نفر از ساکنان و مسئولین روستایی است‌که بااستفاده‌از فرمول کوکران و روش نمونه‌گیری در دسترس و خوشه‌ای، حجم نمونه‌ای برابر با 360نفر تعیین شد. نمونه‌گیری به‌گونه‌ای انجام شد که از هر دسته روستا (جلگه‌ای، کوهستانی، و جلگه‌ای-کوهستانی)، نماینده‌ای انتخاب شود تا نتایج قابل تعمیم به کل منطقه باشد. ابزار اصلی گردآوری دادهها، پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته‌ای بود که در دو بخش عمومی (اطلاعات جمعیت‌شناختی) و تخصصی (عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و روان‌شناختی)، طراحی شد. پرسش‌نامه شامل 28سؤال برای متغیر رفاه اجتماعی برپایۀ (جدول 1) و 104سؤال برای عوامل مؤثر برپایۀ (جدول 2)، بود که براساس مقیاس 5گزینه‌ای لیکرت تنظیم شد. روایی پرسش‌نامه از طریق روایی ظاهری، محتوایی (با روش دلفی و ضرایب CVI و CVR بالای 79/0 و 67/0) و روایی سازه (تحلیل عاملی تأییدی با نرم‌افزار Smart PLS)، تأیید شد. پایایی پرسشنامهها نیز با ضریب آلفای کرونباخ (856/0 برای رفاه اجتماعی و 878/0 برای عوامل مؤثر)، بررسی و تأیید گردید. دادهها بااستفاده‌از آمار توصیفی (برای ویژگی‌های جمعیت‌شناختی) و آمار استنباطی (مدلسازی معادلات ساختاری و روش حداقل مربعات جزئی) تحلیل شدند. آزمون‌های آماری شامل آلفای کرونباخ، روایی همگرا و واگرا، R²، Q²، GOF و KMO برای اطمینان از کیفیت مدل و کفایت نمونه استفاده شدند.
جدول 1. تناظر سؤالات برای متغیر رفاه اجتماعی-(مأخذ: نگارندگان، 1403) | |||||||
متغیر | شمارۀ سوالها | تعداد سؤال | مؤلفهها | سؤالات مربوط‌به هر مؤلفه | منبع | ||
رفاه اجتماعی | 1 تا 28 | 28 | توسعۀ رفاهی | 1 تا 4 | نگارندگان | ||
جمعیت تحت پوشش | 5 تا 14 | ||||||
خدمات رفاهی | 15 تا 21 | ||||||
سیاست‌های رفاهی | 22 تا 28 | ||||||
جدول 2. تناظر سؤالات برای متغیر عوامل مؤثر بر رفاه اجتماعی-(مأخذ: مطالعات اسنادی نگارندگان، 1403) | |||||
ابعاد | شمارۀ سوالها | تعداد سؤال | مؤلفهها | سؤالات مربوط‌به هر مؤلفه | منبع |
عوامل اقتصادی | 29 تا 48 | 20 | درآمد و هزینه | 29 تا 33 | محقق‌ساخته |
مسکن | 34 تا 38 | ||||
نرخ ارز | 39 تا 41 | ||||
نرخ تورم | 42 تا 44 | ||||
فقر و بیکاری | 45 تا 48 | ||||
عوامل اجتماعی | 49 تا 68 | 20 | بهداشت و درمان | 49 تا 51 | محقق‌ساخته |
دانش و آگاهی | 52 تا 54 | ||||
امنیت اجتماعی | 55 تا 58 | ||||
محرومیت اجتماعی | 59 تا 62 | ||||
تفاوت‌های جنسیتی | 63 تا 65 | ||||
بی عدالتی | 66 تا 68 | ||||
عوامل محیطی | 69 تا 85 | 17 | کاهش بارندگی | 69 تا 71 | محقق‌ساخته |
عوامل زیست محیطی | 72 تا 75 | ||||
فضای سبز روستایی | 76 تا 79 | ||||
دسترسی به امکانات رفاهی و خدماتی | 80 تا 85 | ||||
عوامل روان‌شناختی | 86 تا 104 | 19 | توانمندسازی اجتماعی | 86 تا 89 | محقق‌ساخته |
توانمندسازی روان‌شناختی | 90 تا 93 | ||||
تقویت روحیۀ اجتماعی | 94 تا 97 | ||||
ارتقای پذیرش | 98 تا 100 | ||||
مشارکت اجتماعی | 101 تا 104 | ||||
تحلیل دادهها با مدلسازی معادلات ساختاری و روش حداقل مربعات جزئی (PLS)، انجام شد تا روابط میان متغیرهای آشکار و نهفته بررسی شود. این روش مناسب نمونه‌های کوچک و دادههای غیرنرمال است و نتایج آن می‌تواند در طراحی برنامه‌های توسعه‌ای و ارتقای رفاه اجتماعی در روستاهای شهرستان دشتی به کار گرفته شود.
- توصیف متغیرها
برپایۀ (جدول 3)، شاخصهای توصیفی متغیرهای تحقیق کنکاش و تلخیص شده است.
جدول 3. نتایج مربوط‌به آزمون نوع توزیع دادهها-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | ||||||||||||||||||
متغیرها | تعداد نمونه | میانگین | انحراف معیار | واریانس | بازۀ نمرات سؤالات | بازۀ نمرات کسب شده | چولگی | کشیدگی | ||||||||||
کمترین | بیشترین | کمترین | بیشترین | |||||||||||||||
رفاه اجتماعی | 360 | 88.79 | 14.764 | 11.690 | 1 | 5 | 28 | 140 | 0.210- | 1.339- | ||||||||
عوامل اقتصادی | 360 | 58.02 | 9.639 | 12.910 | 1 | 5 | 22 | 91 | 0.619- | 2.982 | ||||||||
عوامل اجتماعی | 360 | 61.80 | 7.319 | 13.580 | 1 | 5 | 30.15 | 92.55 | 0.373 | 4.614 | ||||||||
عوامل محیطی | 360 | 48.37 | 8.818 | 4.289 | 1 | 5 | 17 | 85 | 0.193 | 1.476- | ||||||||
عوامل روان‌شناختی | 360 | 57.07 | 8.813 | 3.176 | 1 | 5 | 19 | 95 | 0.041 | 1.507- | ||||||||
میانگین نمرات همۀ متغیرهای موجود در جدول فوق بیشتر از میانگین ثابت سؤالات هر پرسش‌نامه (تعداد سؤال در طیف لیکرت پرسش‌نامه با مرکز طیف 5گزینه‌ای)، به‌دست آمده است، لذا می‌توان نتیجه گرفت که بیشتر افراد گزینههای بالای میانگین ثابت را انتخاب کرده‌اند. کمترین مقدار نمرات متغیرها از 1 بیشتر بوده و بیشترین مقدار نمرات متغیرها از 5 کمتر برآورد شده است و این نشان میدهد که کدگذاری و ورود اطلاعات پرسشنامهها به نرم‌افزار کاملاً بدون نقص و به درستی وارد شده است. همچنین چولگی و کشیدگی متغیرها در بازۀ زمانی امن و قابل‌قبول (3+ و 3-)، قرار دارد که نشان از جمع‌آوری دادههای مطلوب بوده به‌طوری که می‌توان با اطمینان بالا نتایج نمونه را به جامعۀ آماری تعمیم داد.
¬ بررسی نرمالیتی دادههای متغیرها: پیش از آنکه آزمودنی انجام شود یا اقدام تعمیمی روی دادهها اعمال شود، باید نوع توزیع دادههای متغیرهای موردمطالعه مشخص گردد تا براساس نوع توزیع دادههای آن روش آماری مناسب و علمی به‌کار گرفته شود. جهت بررسی نوع توزیع دادهها از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده شده است‌که نتایج آن برپایۀ (جدول 4)، می‌باشد.
جدول 4. نتایج مربوط به آزمون نوع توزیع دادهها-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | |||||||||
متغیرها | آزمون شاپیرو-ویلک | آزمون کولموگروف-اسمیرنوف | نتیجه | ||||||
آماره | سطح معناداری | آماره | سطح معناداری | ||||||
رفاه اجتماعی | 0.886 | 0.000 | 0.129 | 0.000 | غیرنرمال | ||||
عوامل اقتصادی | 0.793 | 0.000 | 0.335 | 0.000 | غیرنرمال | ||||
عوامل اجتماعی | 0.818 | 0.000 | 0.258 | 0.000 | غیرنرمال | ||||
عوامل محیطی | 0.878 | 0.000 | 0.159 | 0.000 | غیرنرمال | ||||
عوامل روان‌شناختی | 0.872 | 0.000 | 0.142 | 0.000 | غیرنرمال | ||||
¬ آزمون ضریب هم‌بستگی بین متغیرهای اصلی: قبل از رسیدن به مرحلۀ تحلیل مدل و مدلسازی معادلات ساختاری لازم تا میزان و جهت ارتباط بین متغیرها مشخص شود. به همین منظور باتوجه‌به عدم نرمال بودن توزیع دادهها از ضریب هم‌بستگی اسپیرمن استفاده شده است برپایۀ (جدول 5).
جدول 5. نتایج مربوط‌به آزمون هم‌بستگی بین متغیرها-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | |||||||||||
متغیرها | رفاه اجتماعی | عوامل اقتصادی | عوامل اجتماعی | عوامل محیطی | عوامل روان‌شناختی | ||||||
رفاه اجتماعی | ضریب هم‌بستگی | 1.000 |
|
|
|
| |||||
سطح معناداری | |||||||||||
تعداد | |||||||||||
عوامل اقتصادی | ضریب هم‌بستگی | 0.468 | 1.000 | ||||||||
سطح معناداری | 0.000 | ||||||||||
تعداد | 360 | ||||||||||
عوامل اجتماعی | ضریب هم‌بستگی | 0.513 | 0.337 | 1.000 | |||||||
سطح معناداری | 0.000 | 0.000 | |||||||||
تعداد | 360 | 360 | |||||||||
عوامل محیطی | ضریب هم‌بستگی | 0.813 | 0.261 | 0.102 | 1.000 | ||||||
سطح معناداری | 0.000 | 0.000 | 0.000 | ||||||||
تعداد | 360 | 360 | 360 | ||||||||
عوامل روان‌شناختی | ضریب هم‌بستگی | 0.879 | 0.213 | 0.081 | 0.886 | 1.000 | |||||
سطح معناداری | 0.000 | 0.000 | 0.000 | 0.000 | |||||||
تعداد | 360 | 360 | 360 | 360 | |||||||
- مدلسازی معادلات ساختاری
برپایۀ (شکل 3)، مدل استاندارد شدۀ بارهای عاملی و ضرایب مسیر استخراج شد. (شکل ۴)، مدل تحقیق را در حالت ضرایب معنادار T نشان میدهد.
شکل 3. مدل با ضرایب استاندارد شده بار عاملی و ضرایب مسیر-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403)
نمودار 4. مدل با ضرایب t-Value-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403)
برای ارزیابی پایایی مدل اندازه‌گیری، از ضریب آلفای کرونباخ و ضریب پایایی ترکیبی استفاده شد برپایۀ (جدول 6)، که مقدار حداقل قابل‌قبول آن‌ها برابر 7/0 است.
جدول 6. شاخصهای ضریب آلفای کرونباخ و ضریب پایایی ترکیبی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | |||
متغیرها | ضریب آلفای کرونباخ (Alpha>0.7) | ضریب پایایی ترکیبی (CR>0.7) | نتیجه |
رفاه اجتماعی | 0.988 | 0.988 | مطلوب |
عوامل اجتماعی | 0.816 | 0.980 | مطلوب |
عوامل اقتصادی | 0.825 | 0.971 | مطلوب |
عوامل روان‌شناختی | 0.983 | 0.984 | مطلوب |
عوامل محیطی | 0.753 | 0.957 | مطلوب |
روایی همگرا با میانگین واریانس استخراج شده (AVE)؛ ارزیابی شد و حداقل مقدار قابل‌قبول آن 5/0 است برپایۀ (جدول 7).
جدول 7. شاخص میانگین واریانس استخراجی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | ||
متغیرها | میانگین واریانس استخراجی (AVE>0.5) | نتیجه |
رفاه اجتماعی | 0.760 | مطلوب |
عوامل اجتماعی | 0.725 | مطلوب |
عوامل اقتصادی | 0.692 | مطلوب |
عوامل روان‌شناختی | 0.802 | مطلوب |
عوامل محیطی | 0.719 | مطلوب |
روایی واگرا بااستفاده‌از روش فورنل و لارکر در مدل اندازه‌گیری ارزیابی شد برپایۀ (جدول 8).
جدول 8. نتایج روایی واگرا به روش فورنل و لارکر-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | ||||||
متغیرهای مرتبۀ اول | رفاه اجتماعی | عوامل اجتماعی | عوامل اقتصادی | عوامل روان‌شناختی | عوامل محیطی | |
رفاه اجتماعی | 0.872 |
|
|
|
| |
عوامل اجتماعی | 0.828 | 0.852 | ||||
عوامل اقتصادی | 0.729 | 0.754 | 0.832 | |||
عوامل روان‌شناختی | 0.658 | 0.672 | 0.790 | 0.895 | ||
عوامل محیطی | 0.622 | 0.636 | 0.756 | 0.726 | 0.848 | |
مدل ساختاری رابطۀ بین متغیرهای مکنون را بررسی می‌کند و برای ارزیابی آن، ضرایب مسیر (β) برپایۀ (شکل 5)، و معناداری آن‌ها (t-Value) (شکل 6)، و سطح معناداری (شکل 7)، موردارزیابی قرار گرفت.
شکل 5. مدل پژوهش در حالت ضرایب مسیر استاندارد شده-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403)
شکل 6. مدل پژوهش در حالت معناداری تی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403)
شکل 7. مدل پژوهش در حالت سطح معناداری-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403)
در بررسی ضرایب مسیر (β) و مقادیر معناداری (t-Value)، مقادیر بزرگتر از 96/1 بیانگر تأیید رابطه یا فرضیه هستند برپایۀ (جدول 9).
جدول 9. نتایج مربوط‌به معناداری روابط بین متغیرها-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | ||||||||||||
مسیر متغیر مستقل –> متغیر وابسته | ضریب مسیر | فاصلۀ اطمینان برای ضریب مسیر | انحراف استاندارد (STDEV) | T-Value | سطح معناداری | نتیجه | ||||||
حد پایین | حد بالا | |||||||||||
عوامل اجتماعی –> رفاه اجتماعی | 0.398 | 0.202 | 0.611 | 0.113 | 3.524 | 0.000 | معنیدار | |||||
عوامل اقتصادی –> رفاه اجتماعی | 0.279 | 0.012- | 0.544 | 0.140 | 1.989 | 0.047 | معنیدار | |||||
عوامل روان‌شناختی –> رفاه اجتماعی | 0.007 | 0.139- | 0.170 | 0.079 | 0.091 | 0.927 | رد | |||||
عوامل محیطی –> رفاه اجتماعی | 0.275 | 0.023 | 0.509 | 0.124 | 2.220 | 0.026 | معنیدار | |||||
ضریب تعیین (R²)، میزان تأثیر متغیرهای برون‌زا بر متغیرهای درون‌زا را نشان میدهد و بیانگر برازش مدل است برپایۀ (جدول 10).
جدول 10. نتایج مربوط‌به ضریب تعیین متغیرهای وابسته-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | |||
متغیرهای وابسته | ضریب تعیین | ضریب تعیین تعدیل شده | نتیجه |
رفاه اجتماعی | 0.889 | 0.887 | مطلوب |
توسعه رفاهی | 0.853 | 0.852 | مطلوب |
جمعیت تحت پوشش | 0.960 | 0.960 | مطلوب |
خدمات رفاهی | 0.907 | 0.907 | مطلوب |
سیاست‌های رفاهی | 0.916 | 0.916 | مطلوب |
شاخص ارتباط پیش‌بین استون–گیسر (Q²)، میزان قدرت پیش‌بینی مدل در متغیرهای وابسته را نشان میدهد برپایۀ (جدول 11).
جدول 11. نتایج مربوط‌به قدرت پیش بینی مدل درخصوص متغیرهای وابسته-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | ||
متغیرهای وابسته | شاخص استون-گیسر (Q2) | نتیجه |
رفاه اجتماعی | 0.671 | مطلوب |
توسعه رفاهی | 0.794 | مطلوب |
جمعیت تحت پوشش | 0.772 | مطلوب |
خدمات رفاهی | 0.718 | مطلوب |
سیاست‌های رفاهی | 0.746 | مطلوب |
معیار اندازه اثر (f²)، شدت تأثیر هر متغیر مکنون بر متغیرهای وابسته مدل را نشان میدهد برپایۀ (جدول 12).
جدول 12. نتایج مربوط‌به شدت تأثیر متغیرهای مستقل بر وابسته-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | |
مسیر متغیر مستقل --> متغیر وابسته |
|
عوامل اجتماعی –> رفاه اجتماعی | 0.118 |
عوامل اقتصادی –> رفاه اجتماعی | 0.040 |
عوامل روان‌شناختی –> رفاه اجتماعی | 0.000 |
عوامل محیطی –> رفاه اجتماعی | 0.038 |
شاخص هم‌خطی (VIF)، برای سنجش عدم هم‌خطی بین متغیرها به‌کار می‌رود و مقادیر پایین آن بیانگر برازش مناسب مدل است برپایۀ (جدول 13).
جدول 13. نتایج مربوط‌به شاخص هم‌خطی متغیرهای مستقل-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | ||
مسیر: متغیر مستقل --> متغیر وابسته | VIF متغیر مستقل | نتیجه |
عوامل اجتماعی –> رفاه اجتماعی | 2.086 | کمتر از 5 و مناسب |
عوامل اقتصادی –> رفاه اجتماعی | 4.448 | کمتر از 5 و مناسب |
عوامل روان‌شناختی –> رفاه اجتماعی | 3.019 | کمتر از 5 و مناسب |
عوامل محیطی –> رفاه اجتماعی | 3.883 | کمتر از 5 و مناسب |
شاخص برازندگی کلی مدل (GOF)، برای سنجش کیفیت مدل‌های اندازه‌گیری و ساختاری به‌کار رفت. مقدار محاسبه‌شده GOF برابر 898/0 بوده و بیانگر برازش قوی مدل تحقیق است برپایۀ (جدول 14).
جدول 14. نتایج مربوط به برازش مدل-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1403) | ||
متغیرها | ضریب تعیین | مقادیر اشتراکی |
رفاه اجتماعی | 0.887 | 0.835 |
عوامل اجتماعی | --- | 0.935 |
عوامل اقتصادی | --- | 0.912 |
عوامل محیطی | --- | 0.907 |
عوامل روان‌شناختی | --- | 0.925 |
توسعۀ رفاهی | 0.852 | 0.951 |
جمعیت تحت پوشش | 0.906 | 0.897 |
خدمات رفاهی | 0.907 | 0.885 |
سیاست‌های رفاهی | 0.916 | 0.901 |
میانگین | 0.893 | 0.905 |
| ||
سه مقدار 0.01، 0.25 و 0.36 برای GOF به ترتیب برازش ضعیف، متوسط و قوی | ||
مقادیر اشتراکی متغیرهای مرتبۀ دوم در محاسبات GOF نادیده گرفته میشود | ||
نتیجه‌گیری
رفاه اجتماعی در نواحی روستایی شهرستان دشتی حاصل تعامل پیچیده میان عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و روان‌شناختی است. این یافته تأکید می‌کند که ارتقای رفاه نیازمند راهبردی چندبُعدی است‌که هم‌زمان به تأمین معیشت، بهبود ساختارهای اجتماعی، حفاظت از محیط‌زیست و تقویت ظرفیت‌های روانی و اجتماعی افراد توجه داشته باشد. تحلیل جامعه‌شناختی نشان میدهد که سرمایۀ اجتماعی، اعتماد متقابل و مشارکت فعال در نهادهای محلی نقش کلیدی در ارتقای حس‌تعلق و انسجام اجتماعی دارند. این موضوع اهمیت طراحی سیاست‌های توسعه‌ای مبتنی‌بر فرهنگ مشارکت و تقویت سازوکارهای محلی را برجسته می‌کند، به‌گونه‌ای که تأثیر مستقیم بر بهبود کیفیت زندگی داشته باشد. نتایج حاکی از آن است‌که عوامل روان‌شناختی، به‌تنهایی تأثیر معناداری بر رفاه اجتماعی نداشته‌اند، که نشان‌دهندۀ ضعف برنامه‌های توانمندسازی روان‌شناختی و اجتماعی در سطح روستاهاست. این امر بر ضرورت تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های هدف‌مند برای ارتقای سلامت‌روان، مهارت‌های اجتماعی و تاب‌آوری فردی تأکید دارد. محدودیت‌های زیست‌محیطی و منابع طبیعی منطقه، ازجمله کمبود آب، فرسایش خاک و تغییرات اقلیمی، تأثیر قابل‌توجهی بر رفاه اجتماعی دارند. درنتیجه، برنامه‌های توسعه‌ای باید رویکردی پایدار و مبتنی‌بر مدیریت منابع طبیعی، تنوع‌بخشی اقتصادی و کاهش آسیب‌های محیطی داشته باشند تا اثرات بلندمدت منفی بر جامعۀ روستایی کاهش یابد. مجموع شواهد نشان میدهد که ارتقای رفاه اجتماعی در دشتی مستلزم هماهنگی میان سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و روان‌شناختی با رویکردی محلی‌محور است. ایجاد سازوکارهای نظام‌مند برای هماهنگی نهادهای دولتی، غیردولتی و جامعۀ مدنی می‌تواند به کاهش نابرابری‌ها، افزایش کیفیت زندگی و دستیابی به توسعۀ پایدار در مناطق روستایی منجر شود.
منابع
− باقری، خسرو. (1402)، مبانی فلسفی فمینیسم. ویراستار: ناصرالدین‌علی تقویان، چاپ‌دوم، تهران: انتشارات واکاوش.
− البرزی، رامین. شیخ‌بیگلو، رعنا. اکبریان‌رونیزی، سعیدرضا. (1402). رفاه ذهنی و وفاداری به مکان در نواحی روستایی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-رفاه اجتماعی، دورۀ 23، شمارۀ 88، 377-341.
− راستی، هادی. جهان‌تیغ، راضیه. (1393). سنجش میزان رفاه اجتماعی خانوارها در نواحی روستایی مطالعۀ موردی: شهرستان زهک. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های روستایی، دورۀ 5، شمارۀ 4، 778-759.
− رییسی، زهرا. حجازی، ناصر. چیت‌ساز، محمدعلی. (1401). بررسی رابطۀ ابعاد توسعۀ گردشگری روستایی بر کیفیت رفاه اجتماعی ساکنین روستاهای شهرستان کوهرنگ. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات جامعه‌شناسی، دورۀ 15، شمارۀ 56، 89-71.
− ساعی، رحیم. (1401). بررسی عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی خانوارهای روستایی در اقلیم‌های استان آذربایجان‌شرقی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-روستا و توسعه، دورۀ 25، شمارۀ 4؛ (پیاپی 100)، 212-185.
− سجاسی‌قیداری، حمداالله. شکوری‌فرد، اسماعیل. (1395). سنجش سطح دارایی‌های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار (مطالعه‌موردی: روستاهای شهرستان تایباد). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، دورۀ 5، شمارۀ 1؛ (پیاپی 13)، 216-197.
− شاهرخی‌ساردو، صالح. هدایتی‌نیا، سعید. محمدی‌تمری، ذکریا. (1395). بررسی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و رفاه اجتماعی در مناطق روستایی (مورد مطالعه: بخش ساردوییه از توابع شهرستان جیرفت). اولین همایش و دومین همایش کشاورزی، محیط‌زیست و امنیت غذایی، جیرفت-ایران، 8-1.
− صفرشالی، رضا. مهدیزاده‌اردکانی، محمدمهدی. (1396). بررسی میزان احساس برخورداری از رفاه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه‌موردی در بین شهروندان شهر اردکان). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، دورۀ 8، شمارۀ 130، 224-177.
− غفاری، ابوالفضل. پورفرج، علیرضا. گیلک‌حکیم‌آبادی، محمدتقی. کریمی، علیرضا. (1401). مدلسازی سنجش آثار اعتبارات خرد بر رفاه اجتماعی در مناطق روستایی (مطالعۀ موردی طرح‌های اشتغال‌زایی بنیاد برکت). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، دورۀ 11، شمارۀ 43، 98-71.
− فروزان‌نجف‌آبادی، سیدمهدی. نامدار، راضیه. (1401). رفاه اجتماعی و توسعۀ پایدار روستایی. هفتمین همایش بین‌المللی مهندسی کشاورزی و محیط‌زیست با رویکرد توسعۀ پایدار، تهران-ایران، 8-1.
− مفتخری، علی. دلفان، محبوبه. جعفری، محمد. (1403). مقایسۀ اثرات رفاه اجتماعی بر رشد اقتصادی در ایران و منتخبی از کشورهای درحال توسعه. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اقتصاد باثبات، دورۀ 5، شمارۀ 1، 115-90.
− مهدی‌زاده‌راینی، محمدجواد. محمدی، حمید. سالارپور، ماشالله. ضیایی، سامان. (1401). بررسی رابطهۀ آزادی اقتصادی و رفاه اجتماعی در ایران براساس شاخص آمارتیاسن از رفاه اجتماعی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اقتصاد مالی، دورۀ 16، شمارۀ 58، 308-281.
− وحیدی‌ساربان، وکیل. مؤمنی، احمد. (1399). اثرات حکمروایی خوب بر بهبود شاخصهای رفاه اجتماعی مناطق روستایی، مطالعه موردی: شهرستان فریدن. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-راهبردهای توسعۀ روستایی، دورۀ 7، شمارۀ 4، 487-471.
− هزارجریبی، جعفر. صفری‌شالی، رضا. (1390). رفاه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه‌موردی شهر تهران). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 2، شمارۀ 5، 22-1.
− Abreu, I. Mesias, F.J. (2020). The Assessment Of Rural Development: Identification Of An Applicable Set Of Indicators Through A Delphi Approach. Journal Of Rural Studies, 80, 578-585.
− Asante, Owusu Asante. Prah, Stephen. Addai, Nyarko Addai. Anang, Benjamin. Ng’ombe, John N. (2024). Agricultural Services And Rural Household Welfare: Empirical Evidence From Ghana. International Journal Of Social Economics, 52(2): 157–176.
− Gansonré, Soumaila. (2024). Rainfall Variability And Welfare Of Agricultural Households: Evidence From Rural Niger. Journal Of Agricultural Economics, 55(4): 572-587.
− Haulle, Evaristo. Ndimbo, Gabriel Kanuti. (2024). Sustainable Rural Electrification: Small Hydropower Stations, Electrification And Rural Welfare Improvement In Tanzania. International Journal Of Development Issues, 23(3): 396-412.
− Kebede, Hundanol Atnafu. (2022). Gains From Market Integration: Welfare Effects Of New Rural Roads In Ethiopia. Available at SSRN, 1-58.
− Livingston, Val. Jackson-Nevels, Breshell. Vedvikash Reddy, Velur. (2022). Social, Cultural, And Economic Determinants Of Well-Being. Journal Of Encyclopedia, 2(3):1183-1199.
[1] Department of Sociology, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
[2] * Department of Sociology, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran. (Corresponding Author): jafarinia_reza@iaubushehr.ac.ir
[3] Department of Islamic Studies, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
[4] گروه جامعه‌شناسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاداسلامی، بوشهر، ایران.
[6] گروه الهیات و معارف‌اسلامی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاداسلامی، بوشهر، ایران.
[7] Adam Smith
[8] Vilfredo Pareto
[9] Amartya Kumar Sen