نقش نهادها در تولید داخلی و رشد اقتصادی از دیدگاه فقهی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

مهدی رجبی ¹ (دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
مصطفی رجائی پور ² (استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
محمد رضا کاظمی گلوردی ³ (استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
رضا فهیمی دوآب ⁴ (استادیار، گروه حسابداری و اقتصاد، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/05/19 تاریخ پذیرش : 1399/07/12 تاریخ انتشار : 1399/09/29

کلید واژه: فقه اقتصادی, رشد اقتصادی, حقوق اقتصادی, تولید داخلی, نهاد اقتصادی,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش نهادها در تولید داخلی و رشد اقتصادی از دیدگاه فقهی است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی درپی پاسخ به این سوال بود که آیا فقه اقتصادی در مسیر رشد خود یک اقتصاد نهادگرا به شمار می‌آید؟ در این راستا، پژوهش بر این فرضیه استوار است که دین اسلام به عنوان یک نهاد پایه، دارای مجموعه‌ای از نهادهای حقوقی، اجتماعی و اخلاقی است که براساس یک سیستم به یکدیگر وابسته‌اند و از اصول ثابتی پیروی می‌کنند. شناخت و واکاوی این نهادها و نقش آنها در اقتصاد تولید ضرورت دارد. با نگاه سیستمی به فقه اسلامی، نهادهایی همچون امنیت اقتصادی، مسئولیت بهره‌برداری از منابع و ثروت‌ها، حفاظت از نظام معیشتی جامعه، مالکیت، تعاون و جهاد همگانی، اخلاق هنجاری و قوام اقتصادی، از جمله مهم‌ترین نهادها برای تولید شناخته می شوند. تحقق اهداف هر یک از این نهادها، از طریق روش‌ها و قواعدی از فقه دنبال می شود.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to survey the role of institutions in domestic production and economic growth from the jurisprudential outlook. The method of research is descriptive analysis and it aims to answer whether economic jurisprudence is considered as an institutional economy in its way of development. To this aim, the research relies on the hypothesis that Islam as a fundamental institution consists of a combination of interrelated legal, social, and ethical institutions working together based on a common system and following a fixed set of principles. Delving deep into these systems and understanding their roles in the economy is of special significance. By a systematic look at Islamic jurisprudence, some of the most important institutions for production are recognized to be economic security, responsibility of utilizing resources and wealth, protection of welfare in society, cooperation and public collaboration, normative ethics, and economic stability. The fulfilment of the objectives in each of the above institutions is followed through jurisprudential methods and rules.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ج4.

ابن‌منظور‏، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت‏: دار صادر، ج8.

احسائی )ابن ابی جمهور( ، محمد بن علی (1405ق). عوالی الّلئالی العزیزیه فی الاحادیث الدّینیه. قم: دار سیدالشهداء للنشر، ج1.

احمدی میانجی، علی (1361). مالکیت خصوصی در اسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج2.

افلاطون (1368). جمهوری. ترجمه فؤاد روحانی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ پنجم.

تبریزی، میرزا جواد (1417ق). اسس الحدود و التعزیرات. قم: بی‌جا.

جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. تصحیح  محمد کلانتر. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ج7.

حرّعاملی، محمد بن حسن (1403ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. تهران: المکتبه الاسلامیه،ج16،9.

حکیم، سید محسن طباطبائی (1416ق). مستمسک العروه الوثقی. بیروت: موسسه دارالتفسیر، ج9.

حلّی، ابن ادریس (1410ق). السرائر. قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم، ج1.

خوئی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مبانی تکمله المنهاج. نجف: مطبعه الآداب، ج1.

زمخشری، م‍ح‍م‍ود ب‍ن‌ ع‍م‍ر (1407ق). الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. ترجمه مسعود انصاری. تهران: ققنوس، ج4.

شیخ طوسی، محمد بن حسن (1387).المبسوط فی فقه الامامیه.تهران:المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه،ج3.

صدر، سید محمدباقر (1417ق). اقتصادنا. مشهد: مکتب الاعلام الاسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم:انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج20.

طبرسى، فضل ‌بن حسن (1372). مجمع ‌البیان فى تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو، ج4.

طریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ج4.

عیوض‌لو، حسین(1384).عدالت و کارآیی در تطبیق با نظام اقتصادی اسلام.تهران:مجمع تشخیص مصلحت نظام.

فخر رازی، محمد ‌بن عمر طبرستانی (1420ق). مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)‏.بیروت: داراحیاء التراث العربى، ج30‏.

قرشی، سید علی اکبر (1377). تفسیر احسن الحدیث. تهران: بنیاد بعثت، ج5.

کلینی، محمد بن یعقوب (1363). اصول کافی. تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامی، چاپ پنجم، ج2و8.

مصطفوى، سید محمدکاظم (1412ق). القواعد (مائة قاعدة فقهیة معنا و مدرکا و موردا). قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

نائینی، میرزا محمدحسین غروی (1424ق). تنبیه الامه و تنزیه المله. قم: نشر دفتر تبلیغات اسلامی.

نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج38،16.

نراقی(فاضل)، احمد (1375). عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

نورث، داگلاس سی (1377). نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی. ترجمه محمدرضا معینی. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.

نوری، میرزا حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: مؤسسه آل البیت(ع)، ج8.

یزدی، سید محمدکاظم (1410ق). حاشیه المکاسب. قم: اسماعیلیان، ج1.

یوسفی، احمدعلی (1389). اهداف اقتصاد تعاونی، رابطه آن با اهداف نظام اقتصادی اسلام و قانون جمهوری اسلامی ایران. اقتصاد اسلامی، سال دهم، شماره40، ص144-117.

 

Hodgson, G.M. (2006). What Are Institutions? Journal of Economic Issues, Vol. XL, No.1, P.1-25.

Rutherford, M. (2007). American Institutional Economics in the Interwar Period, in A Companion to the History of Economic Thought. Edited by: Warren J. Samuels, Jeff E. Biddle & John B. Davis. Blackwell Publishing Ltd.

Veblen, T. (1909). The Limitation of Marginal Utility. The Journal of Political Economy, Vol.17, No.9,P. 627-639.