معرفتشناسی عطار نیشابوری
محورهای موضوعی : پژوهشهای معرفت شناختی
1 - دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی
کلید واژه: عطار نیشابوری, معرفتشناسی , یقین, استقرا,
چکیده مقاله :
علم از نظر فلاسفۀ قدیم، دارای دو شرط ضرورت و کلیت است. معرفت حقیقی، معرفت کلی است و معرفت جزئی علم محسوب نمیشود. دسترسی به یقین از زمان ابنسینا تا عصرحاضر از نظر فلاسفۀ اسلامی ممکن تلقی شده است و با وجود مراحل متفاوت عقلگرایی، تجربهگرایی و ابطالگرایی در تاریخ علم، تغییری در مواضع آنان ایجاد نشده است. در متون عرفانی موضوع علم به صورت رمز و نماد مطرح شده است و عرفا علم کلی را ممکن نمیدانند و این موضوع را به زبان اشارت بیان کردهاند. از جمله عارفانی که به صورت مفصل به این موضوع پرداخته است عطار نیشابوری عارف قرن ششم و هفتم هجری است. عطار علم کلی و دسترسی به یقین را فاقد اعتبار و غیرعملی میداند و حکم به علم جزئی میدهد. هدف این مقاله توصیف معرفتشناسی عطار نیشابوری، علل عدم دستیابی به یقین از دیدگاه عطار نیشابوری و رویکرد تجربهگرایانۀ عطار به علم است که تداوم دیدگاه تجربهگرایان یونانی است.
Abstract
From the perspective of ancient philosophers, science has two conditions: necessity and universality. True knowledge is universal knowledge, and partial knowledge is not considered science. Access to certainty has been considered possible by Islamic philosophers from the time of Avicenna to the present day. Despite the different stages of rationalism, empiricism, and falsificationism in the history of science, there has been no change in their positions. In mystical texts, the subject of science has been presented in the form of codes and symbols, and mystics do not consider universal knowledge to be possible and have expressed this issue in the language of allusion. Among the mystics who have dealt with this issue in detail is Attar Neishaburi, a mystic of the sixth and seventh centuries AH. Attar considers universal knowledge and access to certainty to be invalid and impractical, and rules for partial knowledge. The purpose of this article is description of the epistemology of Attar Neyshaburi and show the reasons for the failure to achieve certainty from the perspective of Attar Neishaburi and Attar's empiricist approach to science, which is a continuation of the perspective of Greek empiricists
آئودی، رابرت. (1394). معرفتشناسی، ترجمۀ علی اکبر احمدی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ابنسینا، محمد بن عبدالله. (1373). برهان شفا، ترجمه و پژوهش مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
------.(1391). التعلیقات،تصحیح سید حسین موسویان، تهران: موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
------. (1383). دانشنامۀ علایی، تصحیح محمد معین و محمد مشکوة، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
------ (1956)الشفاء، تحقیق زکریا یوسف، قاهره: وزارة التربیة والتعلیم.
ارسطو(1378)مابعدالطبیعه(متافیزیک).ترجمه محمدحسن لطفی.تهران: طرح نو
پوپر، کارل ریموند. (1388). منطق اکتشاف علمی، ترجمۀ سید حسین کمالی، تهران: علمی و فرهنگی
پورجوادی، نصرالله. (1374). شعر و شرع؛ بحثی دربارۀ فلسفۀ شعر از نظر عطار. تهران: اساطیر
پورنامداریان، تقی. (1382). دیدار با سیمرغ (شعر و عرفان و اندیشههای عطار)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
جلیلی تقویان، مصطفی. (1392). «زبان علم» و«زبان معرفت» در نظرگاه عطار نیشابوری ( نقد یک خوانش). فصلنامۀ علمی-پژوهشی نقد ادبی، سال ششم، شماره23. صص171-191
چالمرز، آلن. اف. (1394). چیستی علم؛ درآمدی بر مکاتب علمشناسیفلسفی، ترجمه سعید زیباکلام، تهران: سمت
رازي، فخرالدین محمدبن عمر. (1966). المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات ج2، مکتبة الاسدی.
رایشنباخ، هانس. (1384). پيدايش فلسفۀ علمی، ترجمۀ موسي اكرمي، تهران: علمي و فرهنگي.
ریتر، هلموت.(1366). دیوانگان در آثار عطار، ترجمۀ عباس زریاب خویی، نشریۀ معارف،دورۀ چهارم، شمارۀ دوم.
زرینکوب، عبدالحسین. (1353). فرار از مدرسه (زندگی و اندیشۀ ابوحامد غزالی)، تهران: انجمن آثار ملی.
سروش، عبدالکریم. (1357). علم چيست؟ فلسفه چيست؟، تهران: حكمت.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیه سخن، درآمدی به سبک شناسی نگاه عرفانی، تهران: سخن
شمس،منصور. (1387). آشنایی با معرفت شناسی، تهران: طرح نو
طاهری، صدرالدین. (1376). علیت از دیدگاه اشاعره و هیوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (a1399). اسرارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.
--------. (b1399). الهینامه، تصحیح محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.
--------. (1386). دیوان عطار، تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.
--------. (c1399). مصیبتنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
-------. (d1399).منطقالطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی،تهران: سخن.
غزالی، محمد. (1375). احیاء علومالدین، تصحیح حسین خدیو جم، ترجمۀ مویدالدین محمد خوارزمی، تهران: علمی و فرهنگی
غزالی، محمد. (1382). تهافتالفلاسفه، ترجمۀ علياصغرحلبي، تهران: جامي.
قراگوزلو، محمد. (1386). چنین گفت شیخ نیشابور، رساله ای در باب سلوک شناخت عطار، تهران: نگاه.
قوام صفری، مهدی. (1380). معرفت یقینی از دیدگاه ابنسینا، ذهن، شماره8، دوره 2،صص81-130
لموس، نوح. (1397). درآمدی بر نظریه معرفت، ترجمه مهدی فرجی پاک و عاطفه حقیقی، تهران: مرکز
مظفر، محمدرضا. (1384). منطق ج2، ترجمۀ علي شيرواني، قم: دارالعلم.
ملایری، موسی. (1398). مطالعۀ تاریخی نظریۀ استقراء، تاریخ فلسفه، سال دهم، شماره دوم، صص167-192
هایزنبرگ، ورنر. (1370). فيزيك و فلسفه، ترجمۀ محمود خاتمي، تهران: علمي
همدانی، عین القضات. (1379). زبدهالحقایق، ترجمۀ مهدی تدین، تهران: نشر دانشگاهی.