تحلیل مفاهیم فطری دکارت بر پایه علم حضوری
محورهای موضوعی : پژوهشهای معرفت شناختی
سید هبت اله صدرالسادات زاده
1
(عضو هیئت علمی گروه کلام اسلامی، مجتمع ادیان و حکمت ، مجتمع جامع امام خمینی، جامعه المصطفی، قم، ایران)
کلید واژه: "دکارت", "مفاهیم فطری", "وضوح", "تمایز", "علم حضوری",
چکیده مقاله :
چکیده نظریه شناخت دکارت، در مواجهه با موج شک گرایی دوران خود و برای دفاع از سرمایه شناخت یقینی، بر اساس وجود مفاهیم فطری، پی ریزی شده است. در عین حال این مفاهیم، از حیث کمیت و کیفیت وجودی و نیز معیار شناسایی، دارای ابهاماتی است که باعث شده برخی، آن را فاقد انسجام بدانند. علم حضوری از ابتکارات فیلسوفان مسلمان است که از زمان فارابی تاکنون مورد توجه ایشان قرار داشته و در کتب مختلف، به ویژگی ها و مصادیق آن پرداخته شده است. در اهمیت و جایگاه آن، همین بس که توسط برخی از متفکران معاصر به عنوان مبنای معارف بشری معرفی شده است. از آنجا که علم حضوری، مورد توجه فیلسوفان غربی قرار نگرفته است لذا در آثار ایشان از جمله دکارت نامی از آن به میان نیامده است. این مقاله بر آن است تا اثبات کند که اولا علم حضوری، نقش برجسته ای در شکل گیری نظام معرفت شناسی دکارت ایفا کرده است اگر چه دکارت به آن توجه آگاهانه نداشته است و ثانیا مفاهیم فطری وی، قابل تطبیق بر مصادیق علم حضوری است و ثالثا در پرتو ارجاع مفاهیم فطری دکارت به مصادیق علم حضوری، ابهامات متعدد درباره این نظریه، قابل رفع است.
Descartes’ theory of knowledge is based on the existence of innate ideas, to counter the wave of skepticism in his time. However, these ideas have certain ambiguities regarding their existential quantity and quality as well as the criteria for their identification, therefore the theory is considered by some to lack integrity. Knowledge by Presence is an innovation of Muslim Philosophers. It has attracted much attention from them since the time of Al-Farabi until the present and its characteristics and examples have been examined in numerous works. A contemporary thinker has gone so far as to name it the foundation of all human knowledge. Since Knowledge by Presence has not been heeded by Western philosophers, there is no mention of it in any of their works, including Descartes. This paper seeks to prove that first, Knowledge by Presence has played a significant part in the formation of Descartes’ Epistemology although he may not have been aware of it; second, his innate ideas can be considered equivalents to the examples of Knowledge by Presence and third, the ambiguities of Descartes’ theory can be resolved by applying his innate ideas to the examples of Knowledge by Presence.
آگوستین.(1380). اعترافات، ترجمه سایه میثمی، چاپ دوم، تهران: نشر سهروردی، تهران.
ابن سینا، حسین.(1375). الاشارات و التنبیهات، جلد دوم، چاپ اول، قم: النشر البلاغه.
ابن سینا، حسین.(بی تا). التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت: الدار الاسلامیه.
افلاطون.(1380). دوره آثار افلاطون، ترجمه محمد حسن لطفی، جلد اول و سوم، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
ایلخانی، محمد.(1382). تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، چاپ اول، تهران: سمت.
بزرگمهر، منوچهر.(1381). فلاسفه تجربی انگلستان، جلد اول، چاپ دوم، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
بوئتیوس.(1385). تسلای فلسفه، ترجمه سایه میثمی، چاپ اول، تهران: نگاه معاصر.
جوادی آملی، عبد الله.(1374). شناخت شناسی در قرآن، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
دکارت، رنه.(1371). اصول فلسفه، ترجمه منوچهر صانعی، تهران: انتشارات بین المللی الهدی.
دکارت، رنه.(1384). اعتراضات و پاسخ ها، ترجمه و توضیح علی موسائی افضلی، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دکارت، رنه.(1369). تاملات در فلسفه اولی، ترجمه احمد احمدی، چاپ دوم، تهران: نشر دانشگاهی.
دکارت، رنه.(1394). گفتار در روش راه برد عقل، ترجمه محمد علی فروغی، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ژیلسون، ژیل.(1377). نقد تفکر فلسفی غرب از قرون وسطی تا اوائل قرن حاضر، ترجمه احمد احمدی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات حکمت.
السبزواری، ملا هادی.(1416). شرح المنظومه، تعلیقه حسن زاده آملی، جلد دوم، چاپ اول، تهران: نشر ناب.
السهروردی، شهاب الدین.(1372). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هنری کربین، چاپ دوم، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
الشیرازی، صدرالدین محمد.(1419). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، جلد اول و سوم، چاپ پنجم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الشیرازی، صدرالدین محمد.(1380). المبدء و المعاد، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبائی، سید محمد حسین.(بی تا). اصول فلسفه و روش رئالیسم، تعلیقه مرتضی مطهری، جلد دوم، قم: انتشارات صدرا.
طباطبائی، سید محمد حسین.(1416). نهایه الحکمه، چاپ دوازدهم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
فارابی، ابو نصر.(1413). الاعمال الفلسفیه، تحقیق جعفر آل یس، جلد اول، بیروت: دارالمناهل.
فلوطین.(1366). دوره آثار فلوطین، ترجمه محمد حسن لطفی، جلد دوم، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.
فولکیه، پل.(1370). فلسفه عمومی یا مابعد الطبیعه، ترجمه یحیی مهدوی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فیاضی، غلامرضا.(1386). درآمدی بر معرفت شناسی، گردآورنده مرتضی رضایی و احمد حسین شریفی، چاپ اول، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
کاپلستون، فردریک.(1385). تاریخ فلسفه، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کاپلستون، فردریک.(1385). تاریخ فلسفه، ترجمه غلامرضا اعوانی، جلد چهارم، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کاتینگم، جان.(1390). فرهنگ فلسفه دکارت، ترجمه علی افضلی، چاپ اول، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
مصباح یزدی، محمد تقی.(1368). آموزش فلسفه، جلد اول و دوم، چاپ سوم، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
ملا عبدالله.(1363). حاشیه ملا عبد الله علی التهذیب، چاپ دوم، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
Cottingham, J.(1976). Descartes Conversation With Burman, Claredon Press.
Descartes, Rene.(1985). The Philosophical Writings Of Descartes,(2VOL.) tr. By: J. Cottingham And R. Stoothoff And D. Murdoch, Cambridge, Cambridge University Press.(CSM)
Descartes, Rene.(1991). The Philosophical Writings Of Descartes,(3VOL.) tr. By: J. Cottingham And R. Stoothoff And D. Murdoch And A. Kenny, Cambridge, Cambridge University Press.(CSMK)
Gracia Jorge J.E.(2004). The Classics Of Western Philosophy, Blackwell.
Paul, Edwards.(1967). The Encyclopedia Of Philosophy, New York, London.
_||_