XML
-
-
فهرست مقالات
-
دسترسی آزاد مقاله
1 - نقش‌‌آفرینی «مَنْ» و «مَا» در بستر تاریخی ظهور قرائات
روح الله نجفیبرای فهم زمینه‌های تاریخی پیدایی قرائت‌های قرآن بررسی الگوهای تکرار شونده اختلاف قرائت اهمیتی ویژه دارد. به همین منظور در مقاله حاضر به جایگاه مَنْ و مَا در اختلاف قرائات نظر خواهیم کرد و با بررسی شواهدی متعدّد از اختلافات قاریان، نقش مَنْ و مَا را در پیدایی قرائات باز چکیده کاملبرای فهم زمینه‌های تاریخی پیدایی قرائت‌های قرآن بررسی الگوهای تکرار شونده اختلاف قرائت اهمیتی ویژه دارد. به همین منظور در مقاله حاضر به جایگاه مَنْ و مَا در اختلاف قرائات نظر خواهیم کرد و با بررسی شواهدی متعدّد از اختلافات قاریان، نقش مَنْ و مَا را در پیدایی قرائات باز خواهیم شناخت. در قرائت‌های قرآن دَوَران میان خوانش مَنْ ــ به فتح میم ــ و مِنْ ــ به کسر میم ــ به نحو تکرار شونده دیده می‌شود. از دیگر سو، گاه در قرائت‌های خارج از مصحف رسمی، مَنْ را به جای ما قرار داده‌اند. افزون بر این، دَوَران در مراعات لفظ یا مصداق مَنْ و مَا به اختلاف در خوانش مذکّر یا مؤنث پاره ای از افعال انجامیده است. می‌خواهیم در مطالعۀ حاضر از این فرضیه دفاع کنیم که انعطاف‌پذیری ساختارهای زبان عربی در کنار عاری بودن مصحف رسمی از علائم نقطه و اعراب، پیدایی و توسعۀ اختلاف قرائات را رقم زده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - صفحات نخست
-
دسترسی آزاد مقاله
3 - دفاع از انتساب کتاب تصحیح الاعتقادات به شیخ مفید
عمیدرضا اکبریاز دیرباز شرح و نقدنگاری بر آثار عالمان در میان فرق، خاصّه در مسائل کلامی، امری رایج بوده است. بااین‌حال، برخی از این کتب در طول تاریخ اسلام ازمیان رفته، یا چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند. کتاب تصحیح الاعتقادات شیخ مفید هم که حاشیه‌ای بر الاعتقادات ابن بابویه است، در س چکیده کاملاز دیرباز شرح و نقدنگاری بر آثار عالمان در میان فرق، خاصّه در مسائل کلامی، امری رایج بوده است. بااین‌حال، برخی از این کتب در طول تاریخ اسلام ازمیان رفته، یا چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند. کتاب تصحیح الاعتقادات شیخ مفید هم که حاشیه‌ای بر الاعتقادات ابن بابویه است، در سده‌های میانی کم‌تر مورد توجه بوده، و این امر به همراه برخی آراء مندرج در این کتاب موجب شده است بعضی از معاصران در اصالت کتاب تردید کنند و حتی آن را غیراصیل و برساختۀ دوران متأخر بدانند. در این مطالعه با نقد مستندات منکرانِ نسبتِ اثر، در جستجوی قرائنی برآمده‌ایم که نسبت کتاب را به شیخ مفید تأیید می‌کنند. از آن جمله، گزارش‌های مکرر ابن شهرآشوب از نسخه‌ای از شیخ مفید است؛ نسخه‌ای که مطالبش به‌سان حاشیه‌ای بر الاعتقادات ابن بابویه ذکر می‌شود. شواهدی مؤید آن است که جوابات ابی‌جعفر القمی و الرد علی ابن بابویه که نجاشی و ابن شهرآشوب از جملۀ آثار شیخ مفید ذکر کرده‌اند، احتمالاً همین کتاب است. این کتاب از نظر منابع، مبانی و ادبیات هم‌خوانی بالایی با آثار شیخ مفید دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - احادیث طوال در میراث مکتوب سدۀ نخست هجری
محمد قندهاری علی رادمتون حدیثی بلند یا احادیث طوال مسئله‌ای قدیم اما هم‌چنان چالش‌برانگیز در حدیث‌پژوهی بوده است. احادیث و اخبار بلند به‌جامانده از سدۀ اول با ابهامات متعددی روبرو هستند. شاید مهم‌ترین آنها این است که این احادیث چه‌گونه ثبت و ضبط می‌شدند و اگر از ابتدای صدور به این بلندی چکیده کاملمتون حدیثی بلند یا احادیث طوال مسئله‌ای قدیم اما هم‌چنان چالش‌برانگیز در حدیث‌پژوهی بوده است. احادیث و اخبار بلند به‌جامانده از سدۀ اول با ابهامات متعددی روبرو هستند. شاید مهم‌ترین آنها این است که این احادیث چه‌گونه ثبت و ضبط می‌شدند و اگر از ابتدای صدور به این بلندی نبوده‌اند، متن فعلی چه‌گونه شکل گرفته است. شاید یکی از بهترین نمونه‌های موجود، روایات بلند کتاب سلیم بن قیس هلالی باشد که بیشتر این چالش‌ها را به همراه خود دارد. در این مطالعه، برای فهم بهتر مشکل و پیدا کردن راهکار، با مروری بر فرهنگ نقل مکتوب روایات در صدر اسلام، به انواع و اقسام حالاتی که به ایجاد احادیث طوال انجامیده است می‌پردازیم تا با مرور مثال‌هایی از همان دوران ببینیم چه‌گونه برخی از سنت‌های ثبت و نقل حدیث در میان محدثان و مورخان متقدم به بدفهمی این روایت‌های طولانی در نسل‌های بعد منجر شده است. درنهایت می‌توانیم از نتایج این بحث برای فهم ساختار متون کتب کهنی هم‌چون کتاب سلیم بهره بگیریم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - مطالعۀ انتقادی اَصالتِ سند روایت حفص از قرائت عاصم
حامد شریفی نسبدر عصر حاضر از یک سو قرائت عاصم بن ابی‌النجود به روایت حفص بن سلیمان در بسیاری از بلاد اسلامی رواج یافته، و از سوی دیگر، ادعا شده که سند این قرائت از طریق ابوعبدالرحمان سُلَمی به علی(ع) متصل است. از نگاه مورّخانه جا دارد پرسیده شود چه شواهدی بر این اتصال سند می‌توان یاف چکیده کاملدر عصر حاضر از یک سو قرائت عاصم بن ابی‌النجود به روایت حفص بن سلیمان در بسیاری از بلاد اسلامی رواج یافته، و از سوی دیگر، ادعا شده که سند این قرائت از طریق ابوعبدالرحمان سُلَمی به علی(ع) متصل است. از نگاه مورّخانه جا دارد پرسیده شود چه شواهدی بر این اتصال سند می‌توان یافت؛ آیا سند قرائت حفص از عاصم سندی تشریفاتی و ساختگی است که برای متصل جلوه دادن این قرائت و ممتاز نمودن آن از سایر قرائات وضع شده، یا به‌راستی حاکی از انتقال دقیق این قرائت از عصر صحابۀ پیامبر اکرم (ص) به ادوار بعد است. بدین منظور، در مطالعۀ حاضر اصالت سندِ این قرائت را با تکیه بر شواهد تاریخی مختلف ارزیابی خواهیم کرد؛ شواهدی که از گزاره‌های رجالی در احوال راویان، وضعیتِ روایت از حیثِ انفراد و تعارض با دیگر روایات، رویکرد عمومی به پذیرش یا طرد قاری و راوی، تعدّد استادها و راویانِ قرّاء و شرائط عمومی حاکم بر عصر قاریان به دست می‌آیند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - تجمیع اخبار اخلاقی در حدیث یا اباذر
سیّد محمّد رضا لواسانیحدیث مواعظ پیامبر (ص) به ابوذر غفاری یکی از اخبار طوال است که قدیم‌‌ترین نقل باقی‌مانده از آن در متون حدیثی امامیه به مجلس املاء شیخ طوسی (د 460ق) بازمی‌گردد. این متن شامل فقرات متعدّدی است که هر یک پیامی اخلاقی را ارائه می‌دهند. مطالعۀ کنونی کوششی از جنس مطالعات تحلیل چکیده کاملحدیث مواعظ پیامبر (ص) به ابوذر غفاری یکی از اخبار طوال است که قدیم‌‌ترین نقل باقی‌مانده از آن در متون حدیثی امامیه به مجلس املاء شیخ طوسی (د 460ق) بازمی‌گردد. این متن شامل فقرات متعدّدی است که هر یک پیامی اخلاقی را ارائه می‌دهند. مطالعۀ کنونی کوششی از جنس مطالعات تحلیل متن است و در آن بنا داریم فارغ از بررسی اصالت هر یک از اجزاء حدیث یا اباذر به بررسی کلیّت آن در قالب طولانی کنونی‌اش بپردازیم و امکان انتسابش در هیئت کنونی به پیامبر اکرم (ص) و استناد آن به ابوذر غفاری را بررسی کنیم. فرضیۀ مطالعه آن است که حدیث یا اباذر در هیئت کنونی آن متنی تجمیعی است. برای آزمون این فرضیه تک‌تک فقرات حدیث یا اباذر را در دیگر منابع حدیثی اسلامی مشابه‌یابی خواهیم کرد تا با تحلیل داده‌‌های استخراج‌شده از این جستجو دریابیم آیا این حدیث را باید متنی تلفیقی و حدیثی حاصل‌شده از تجمیع روایت‌ها دانست یا متن کنونی به همین شکل یک‌پارچه است. هم‌چنین، با مرور احوال راویان این حدیث از نگاه عالمان رجال خواهیم کوشید شواهدی بیرون از متن هم برای قضاوت نهایی دربارۀ هویت متن حدیث یا اباذر در شکل کنونی آن بیابیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - رویکرد ابوالمفضل شیبانی به حدیث
محمد تقی ذاکری نعمت الله صفری فروشانیابوالمفضل شیبانی (د 387ق) محدثی امامی مذهب است که روایات پرشماری از او در منابع مختلف باقی مانده، اما شیوۀ وی در تحمل حدیث تا کنون کم‌تر کاویده شده است. با همۀ تلاشی که ابوالمفضل برای دریافت و انتقال میراث حدیثی داشته است محدثان و تراجم‌نگاران متقدم شیعه و عامۀ مسلمانان چکیده کاملابوالمفضل شیبانی (د 387ق) محدثی امامی مذهب است که روایات پرشماری از او در منابع مختلف باقی مانده، اما شیوۀ وی در تحمل حدیث تا کنون کم‌تر کاویده شده است. با همۀ تلاشی که ابوالمفضل برای دریافت و انتقال میراث حدیثی داشته است محدثان و تراجم‌نگاران متقدم شیعه و عامۀ مسلمانان او را به گونه‌های مختلفی از جعل و سرقت در حدیث متهم کرده‌اند. می‌دانیم او در انتقال میراث حدیثی امامیه و زیدیه تلاش‌های بسیاری نموده، و بسیاری از آثار و روایات مهم شیعی به وساطت وی نقل شده است. اهمیت میراث وی حتی سبب شده است محدثان عامۀ مسلمانان هم از روایات وی چشم‌پوشی ننمایند. براین‌پایه، بررسی رویکرد ابوالمفضل شیبانی به نقل روایات ضروری است. این مطالعه با همین هدف صورت می‌پذیرد. می‌خواهیم با مطالعۀ شواهدی از روایات ابوالمفضل دریابیم آیا برپایۀ روایات خودِ ابوالمفضل می‌توان دربارۀ اتهامی که محدثان متوجه وی کرده‌اند قضاوتی داشت یا نه. نیز، می‌خواهیم بدانیم تصرفات احتمالی وی در روایات از چه نوع و تا چه میزان، و سبب این تصرفاتِ احتمالی چه بوده است؛ آیا احیاناً وی از جریان‌های فکری غلات که در زمان حیات وی فعال بوده‌اند متأثر بود یا تحت تأثیر عوامل دیگر چنین می‌کرد. فرضیۀ این مطالعه آن است که ابوالمفضل با آگاهی از دخل و تصرفات جریان‌های رقیب امامیه در نقل احادیث گاه به مقابله‌به‌مثل با آنها پرداخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - مشخصات مجله، فهرست عناوین و چکیدۀ مقالات به زبان انگلیسی
-
دسترسی آزاد مقاله
9 - عائشه و روایات صحابه: نخستین نقدهای بیرونی حدیث
یحیی میرحسینی کمال صحرایی اردکانیعائشه همسر پیامبر اکرم (ص) به‌واسطۀ زندگی درازمدت با پیامبر (ص)، نفوذ فراوان در میان صحابه و ملاقات بسیاری از تابعین با وی، در شمار مُکثِرین در حدیث شناخته می‌شود. او افزون بر روایتگری، در حوزۀ فهم و نقد حدیث نیز ایفای نقش می‌کرد؛ تا بدانجا که در شمار یکی از ناقدان جدی چکیده کاملعائشه همسر پیامبر اکرم (ص) به‌واسطۀ زندگی درازمدت با پیامبر (ص)، نفوذ فراوان در میان صحابه و ملاقات بسیاری از تابعین با وی، در شمار مُکثِرین در حدیث شناخته می‌شود. او افزون بر روایتگری، در حوزۀ فهم و نقد حدیث نیز ایفای نقش می‌کرد؛ تا بدانجا که در شمار یکی از ناقدان جدی روایات قرار گرفت. عائشه که خود را یکی از آگاه‌‌ترین‌ها به سنت پیامبر (ص) معرفی می‌کرد، به آسیب‌شناسی روایات نیز می‌پرداخت. بخشی از این پالایش‌ها به هویت و کلیت روایات مربوط است که در مباحث نقد متن به آنها نقد بیرونی گویند. این مطالعه با روش توصیفی به تلاش‌های وی در این محور می‌پردازد؛ همان که بعدها در دانش حدیث با اصطلاح جعل و وضع دسته‌بندی شد و در ضمن مباحث علل‌الحدیث جای‌گرفت. نقدها را می‌توان با این طبقه‌بندی نشان داد: مقابله با ورود خرافات عربی، تقابل با اساطیر مناطق هم‌جوار، مقابله با استناد دروغین، تصحیح روایت‌ها دربارۀ احکام عبادی و هم‌چنین مخالفت با روایاتی که می‌توانست جایگاه زنان را در جامعه تضعیف کند. نتیجۀ مقاله افزون بر نشان دادن نقش عائشه در نقد حدیث و مقابلۀ گفتاری و عملی با روایاتی که برخی صحابه از دید وی به شکلی نامناسب نقل می‌کردند، می‌تواند نشان‌دهندۀ نخستین قاعده‌ها در حوزۀ نقد روایت باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - معیارهای تاریخ‌گذاری سوره‌ها در تفسیر تنزیلی قرآن
رضوانه دستجانی فراهانی عباس اشرفی احمد آکوچکیانتاریخگذاری قرآن کریم معیار و ابزار مناسبی برای تصحیح یا تصدیق روایات، اسباب نزول، ترتیب نزول، مکی و مدنی و تاریخ پیامبر (ص) است. مقاله پیش رو با روش تحلیلی و توصیفی و با هدف آشنایی با مبانی و معیارهای درست و مؤثر تاریخ‌گذاریقرآن کریم به بررسی روش‌های تاریخ‌گذاری مفسران چکیده کاملتاریخگذاری قرآن کریم معیار و ابزار مناسبی برای تصحیح یا تصدیق روایات، اسباب نزول، ترتیب نزول، مکی و مدنی و تاریخ پیامبر (ص) است. مقاله پیش رو با روش تحلیلی و توصیفی و با هدف آشنایی با مبانی و معیارهای درست و مؤثر تاریخ‌گذاریقرآن کریم به بررسی روش‌های تاریخ‌گذاری مفسران تنزیلی پرداخته است تا به مدد آن بتوان به بررسی راهکارها و امکان نگارش تفاسیر جدید بر مبنای ترتیب نزول، تشریح و بیان فایده موارد مرتبط همت گماشت. نتیجۀ پژوهش آن است که این نظریات به تنهایی نمی‌توانند روش جامعی را برای تاریخ‌گذاریقرآنکریم پیشنهاد کنند. نظر برگزیده بر این فرآیند ترکیبی اجتهادی متمرکز است که می‌تواند با تکمیل مطالعات رجالی، درایه‌ای، تاریخی از لحاظ احتمالات آماری و ریاضی، راه گذار به تاریخ‌گذاری سور را هموار سازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - چندمعنایی واژه‌های وَلیّ و مَولیٰ در قرآن
امیر ذوقیواژههای وَلی و مَولـیٰ و مشتقّات آنها از بسامد بالایی در قرآن کریم برخوردارند. عالمان مسلمان برای هر یک معانی مختلفی برشمرده‌اند و هر یک از آیات را بر یکی از آنها حمل کرده‌اند. با وجود این به نظر می‌رسد گاه در اثبات معانی متعدد برای این واژه‌ها افراط شده و می‌توان با چکیده کاملواژههای وَلی و مَولـیٰ و مشتقّات آنها از بسامد بالایی در قرآن کریم برخوردارند. عالمان مسلمان برای هر یک معانی مختلفی برشمرده‌اند و هر یک از آیات را بر یکی از آنها حمل کرده‌اند. با وجود این به نظر می‌رسد گاه در اثبات معانی متعدد برای این واژه‌ها افراط شده و می‌توان با توجّه به مؤلّفه‌های معنایی این ریشه، معانی کاربردی مشتقّات آن را تقلیل داد. افزون بر آن‌که پربسامدترین معنای این واژه‌ها در قرآن کریم که ناظر به رابطۀ سرپرستی و حمایت از یک سو و اطاعت و پیروی از سوی دیگر است و نقش بسیار مهمّی در گفتمان حاکم بر قرآن کریم دارد، جایگاه شایستۀ خود را در ادبیات وجوه‌نویسی و دیگر حوزه‌های قرآن‌پژوهی پیدا نکرده است. ضمن آن‌که واژۀ مولیٰ دارای معانی فرهنگی متعدّدی در تاریخ و زبان عربی بوده که ایجاب می‌کند در تحلیل معنای آن در برخی آیات، به معانی فرهنگی آن در عصر نزول توجّه شود. نگارنده در سامان دادن این مطالعه از مفاهیم علم معناشناسی بهره برده، و ضمن مراجعه به گزارش‌های لغت‌شناسان، کاربردهای متعدّد و مهمّ واژۀ مولیٰ در فرهنگ عربی مقارن با ظهور اسلام را از نظر دور نداشته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - واکاوی قواعد مشترک در شیوه‌های نقد حدیث مسلمانان و روش‌های تاریخ‌گذاری روایات خاورشناسان
مرجان شیری محمدآبادی نصرت نیل سازاز نظر مسلمانان حدیث یکی از مهم‌ترین منابع آموزه‌های دینی و احکام شرع به شمار می‌آید و اعتبار حدیث به‌معنای صحت انتساب آن به قائل اصلی‌اش است. بنابراین، عالمان مسلمان به بررسی صحت احادیث پرداخته‌اند نه تعیین تاریخ پیدایش آنها. با این‌حال صحیح یا جعلی شمردن یک حدیث توسط چکیده کاملاز نظر مسلمانان حدیث یکی از مهم‌ترین منابع آموزه‌های دینی و احکام شرع به شمار می‌آید و اعتبار حدیث به‌معنای صحت انتساب آن به قائل اصلی‌اش است. بنابراین، عالمان مسلمان به بررسی صحت احادیث پرداخته‌اند نه تعیین تاریخ پیدایش آنها. با این‌حال صحیح یا جعلی شمردن یک حدیث توسط عالمان، تلویحاً با مسئلۀ تاریخ‌گذاری روایات ارتباط دارد. صحیح شمردن یعنی پذیرش صدور در زمان گویندۀ اصلی سخن؛ اما در حکم به جعلی بودن روایت دو احتمال وجود دارد: ساخته شدن توسط فردی در زمان گویندۀ اصلی؛ جعل در زمانی متأخر؛ اما برای پژوهشگران غربی حدیث صرفاً یک منبع تاریخی است و مسئلۀ مهم برای آنها، تعیین خاستگاه زمانی و مکانی پیدایش احادیث است. از این‌رو، حدیث‌پژوهان غربی شیوه‌هایی را بدین منظور ابداع کرده‌اند که در گذر زمان تحول و تکامل یافته است. در این پژوهش با این نگاه که چه شواهدی از توجه به مسئلۀ زمان و نیز خاستگاه جغرافیایی روایات در روش‌های نقد حدیث مسلمانان می‌توان یافت با واکاوی بخشی از میراث حدیثی این نتیجه به دست آمده که برخی از قواعد و نکات مورد توجه عالمان و محدثان مسلمان با قواعد و نکاتی که خاورشناسان در شیوه‌های گوناگون تاریخ‌گذاری از آن بهره برده‌اند، مشترک است. از جملۀ این موارد می‌توان به بررسی تحریرها و طرق مختلف یک حدیث، توجه به راوی مشترک، روایة الأقران و غیره اشاره کرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
13 - ادلۀ ترجیح قرائت کسائی در «عرف بعضه» (تحریم/ 3) و نقش آن در ابهام‌زدایی از تفسیر آیات
حسین خوشدل مفردمفسران مسلمان، خاصّه مفسران شیعی، همواره در معنا و سبب‌نزول آیات نخست سورۀ تحریم اختلاف داشته‌اند. بیشتر این اختلاف بر سر تفسیر بخشی از آیۀ 3 یعنی عبارت عَرَّفَ بَعْضَهُ وَ أَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ بوده است. روایات سبب‌نزول آیات نخست این سوره نیز به گونه‌ای نیست که این اخت چکیده کاملمفسران مسلمان، خاصّه مفسران شیعی، همواره در معنا و سبب‌نزول آیات نخست سورۀ تحریم اختلاف داشته‌اند. بیشتر این اختلاف بر سر تفسیر بخشی از آیۀ 3 یعنی عبارت عَرَّفَ بَعْضَهُ وَ أَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ بوده است. روایات سبب‌نزول آیات نخست این سوره نیز به گونه‌ای نیست که این اختلاف را رفع کند. افزون بر تنوع این روایات و وجود نشانه‌های جعل و تحریف در بیشتر آنها، هرگز عبارت فوق در هیچ کدام به‌روشنی تفسیر نشده است. در این مطالعه می‌خواهیم از این فرضیه دفاع کنیم که قرائت علی بن حمزۀ کِسائی (د 189ق) از این آیه که شاگرد او و قاری مشهور، ابوبکر شعبة بن عیاش (د 193ق) روایتش کرده، راه‌گشای فهم و تفسیر این بخش از آیه است. این قرائت هم از نظر سندی، هم از نظر معنایی و تطابق با آیه بر قرائت رایج رجحان دارد. اختیار این قرائت ما را از ابهامات روایات سبب‌نزول می‌رهاند؛ روایاتی که گاه راز افشاشدۀ پیامبر (ص) را بشارت زمامداری ابوبکر و عمر، و گاه ولایت امام علی (ع) می‌شناسانند و به‌نظر می‌رسد همه در یک فضای تقابلی شکل گرفته‌اند. تأکید راویان این قرائت بر این که این قرائت همان قرائت امام علی (ع) است، می‌تواند حاکی از استناد آن به اهل بیت (ع) تلقی شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
14 - جایگاه روایات امام صادق (ع) در تفاسیر عرفانی کامل
رضا طباطبایی عمید قدرت‌الله خیاطیان عظیم حمزئیاناز جملۀ شخصیت‌هایی که روایت اقوالش را در تفاسیر مختلف شیعیان و عامۀ مسلمانان می‌توان بسیار دید، امام جعفر صادق (ع) است. عالمان شیعی به‌طبع با نظر به جایگاه آن امام و حجم بسیار روایاتش آراء او را در کتب تفسیری خود بسیار بازنموده‌اند. بااین‌حال، روایت اقوال تفسیری امام صا چکیده کاملاز جملۀ شخصیت‌هایی که روایت اقوالش را در تفاسیر مختلف شیعیان و عامۀ مسلمانان می‌توان بسیار دید، امام جعفر صادق (ع) است. عالمان شیعی به‌طبع با نظر به جایگاه آن امام و حجم بسیار روایاتش آراء او را در کتب تفسیری خود بسیار بازنموده‌اند. بااین‌حال، روایت اقوال تفسیری امام صادق (ع) اختصاصی به مفسران شیعی ندارد. از میان مفسران عامه بیش از همه گرایندگان به تصوف و پدید آورندگان تفاسیر عرفانی به نقل روایات این امام گرایش نشان داده‌اند. از جمله، ابوعبدالرحمان سلمی (د 412ق) در تفسیر خود شمار قابل‌توجهی از روایات تفسیری امام صادق (ع) را جای داده است. تا کنون تفاوت این تفاسیر از حیث میزان استناد به اقوال امام کاویده نشده است. ازهمین‌رو، با مطالعۀ کنونی می‌خواهیم بدانیم در تفاسیر عرفانی به چه میزان به روایات امام صادق (ع) توجه شده، رویکرد مفسّران گراینده به عرفان به این روایات چه‌گونه بوده، و چنین توجهاتی از چه زمان آغاز شده، و در گذر زمان چه فرازوفرودهایی داشته است. از میان تفاسیر عرفانی تنها به بررسی تفاسیر کامل می‌پردازیم؛ تفاسیری که همۀ سوره‌های قرآن را دربر می‌گیرند. پرونده مقاله
-
حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400