-
دسترسی آزاد مقاله
1 - سیاست آب در حوضۀ آبریز کارون بزرگ و چالشهای هیدروپلیتیکی ناشی از آن
یـاشار ذکی مصطفی رشیدیچکیده آب به عنوان یک مادۀ رقابتی بسیار مهم در سطح بینالمللی، منطقهای، ملّی، ناحیه ای و محلّی است و بر این اساس مدیریّت منابع آب، رقابت شدیدی را برای سلطه و نظارت بر منابع آبی ایجاد کرده است، که از آن به ژئوپلیتیک آب و یا هیدروپلیتیک تعبیر می شود. توزیع ناهمگون مکانی چکیده کاملچکیده آب به عنوان یک مادۀ رقابتی بسیار مهم در سطح بینالمللی، منطقهای، ملّی، ناحیه ای و محلّی است و بر این اساس مدیریّت منابع آب، رقابت شدیدی را برای سلطه و نظارت بر منابع آبی ایجاد کرده است، که از آن به ژئوپلیتیک آب و یا هیدروپلیتیک تعبیر می شود. توزیع ناهمگون مکانی و زمانی بارش، کمبود ریزشهای جوّی، عدم تناسب میان عرضه و تقاضای آب در برخی نواحی کشور، کاهش تدریجی منابع آب بویژه بر اثر برداشت بی رویه از آب های سطحی و زیرزمینی و تغییرات آب و هوایی در کنار رشد بالای جمعیّت بویژه در برخی نواحی کشور از یک سو و انتقال آب از نواحی دارای توان هیدرولوژیکی نسبتاً خوب به سایر مکان های دارای کمبود آب از سوی دیگر سبب میشود که رقابت های شدید و منفی بر سر تصاحب منابع آب صورت گیرد. این امر در نهایت زمینۀ تنش میان گروهها، مراکز جمعیّتی و فضاهای سکونتگاهی را با یکدیگر فراهم می نماید. امری که از منظر ژئوپلیتیک منجر به صورت بندی هیدروپلیتیک منفی در مقیاس ملّی و ناحیه ای می گردد. مقالۀ حاضر با روش تحقیق تحلیلی ـ توصیفی و با هدف شناسایی و تبیین اثرات مدیریت غیرآمایشی و غیرمنطبق بر توان سرزمینی در حوزه منابع آب و بویژه مسئله انتقال بین حوضه ای آب از حوضۀ آبریز کارون بزرگ (بهشت آباد) به داخل فلات مرکزی ایران در بروز منازعات و واگرایی های محلّی انجام گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - رفتار مداخله گران فرا منطقهای در ژئوپلیتیک فرهنگی ایران و آذربایجان
سید امیرحسین مسرور فرهاد حمزه محمد رضا حافظ نیاچکیده انسان ذاتاً موجودی ژئوپلیتیکی است و دغدغه اصلی همه انسانها در شکل فردی و جمعی تعیین حریم و قلمروسازی است، در طول تاریخ همواره یکی از شاخصههای اصلی اقتدار بینالمللی کشورها بهرهمندی از روابط مستحکم فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با سایر ملل جهان بوده و در این چکیده کاملچکیده انسان ذاتاً موجودی ژئوپلیتیکی است و دغدغه اصلی همه انسانها در شکل فردی و جمعی تعیین حریم و قلمروسازی است، در طول تاریخ همواره یکی از شاخصههای اصلی اقتدار بینالمللی کشورها بهرهمندی از روابط مستحکم فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با سایر ملل جهان بوده و در این راستا گسترش روابط فرهنگی بر اساس تواناییها و فرصتهای ناشی از ژئوپلیتیک فرهنگی از اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است. هدف این مقاله تحلیل رفتار مداخله گران فرا منطقهای در ژئوپلیتیک فرهنگی ایران و آذربایجان است. سوال اصلی مقاله این است که چرا مداخله گران فرا منطقهای در ژئوپلیتیک فرهنگی ایران و آذربایجان به دنبال کسب جایگاه هستند؟ فرضیه ای را که در این مقاله برای پاسخ گویی به سوال اصلی فوق در صدد تحلیل آن هستیم این است که ایران و آذربایجان دارای قلمرو ژئوپلیتیک فرهنگی هم پوشانی هستند که به دلیل وجود فرهنگ مشترک به سرعت معنای سیاسی یافته و مداخله گران از آن به عنوان ابزار اعمال قدرت و فشار بر رقبای خود استفاده مینمایند. این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بیان موقعیت ژئوپلیتیک کشورهای ایران و آذربایجان و معرفی بازیگران منطقهای و فرا منطقهای فعال در آن اختصاص یافته است سپس مؤلفههای جغرافیای فرهنگی که بار سیاسی یافته و به لحاظ برداشت بازیگران از منافع و کدهای ژئوپلیتیکی آنها به طور مستقیم و غیرمستقیم بر روابط فیمابین و حوزه ژئوپلیتیک فرهنگی ایران و آذربایجان تأثیرگذار بودهاند بیان میگردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - تحلیلی بر منابع ژئواکونومیک با محوریت کانی استراتژیک فلوراسپار
سید مسعود مسعودی عزت الله عزتی نعمت ا... رشیدنژاد عمرانچکیده بعضی از کانیها و مواد میتوانند به عنوان منابع ژئوپلیتیکی و یا حتی منابع ژئواکونومیک در جهان مطرح گردند. ایران بعنوان یکی از کشورهای دارنده منابع معدنی متنوع و با ارزش در جهان، در رابطه با بعضی از کانی ها، مانند فلوراسپار، در منطقه و بین کشورهای همسایه موقعیت برت چکیده کاملچکیده بعضی از کانیها و مواد میتوانند به عنوان منابع ژئوپلیتیکی و یا حتی منابع ژئواکونومیک در جهان مطرح گردند. ایران بعنوان یکی از کشورهای دارنده منابع معدنی متنوع و با ارزش در جهان، در رابطه با بعضی از کانی ها، مانند فلوراسپار، در منطقه و بین کشورهای همسایه موقعیت برتر و اول را دارد. فلوراسپار منبع اصلی برای تامین عنصر شیمیایی فلوئور است و با توجه به خواص شیمیایی فوق العاده و شدید این عنصر، تا حد زیادی جانشینی برای استفاده از آن متصور نیست. کاربردهای اصلی شامل ذوب فولاد، ذوب آلومینیوم، فلوروپلیمر، فلوروشیمی، صنایعهسته ای، صنایع سبز و انرژی پاک، کاهش تخریب لایه اوزن و کاهش پتانسیل گرمایش جهانی است. سئوال اصلی تحقیق این است که آیا فلوراسپار یک کانی استراتژیک برای کشور میباشد؟ از نظر امنیت عرضه، چین اولین کشور تولید کننده آن در جهان است که بیش از 50 درصد تولید جهانی را در اختیار دارد.ایالات متحده 100 درصد وابسته به واردات فلوراسپار از مکزیک، آفریقای جنوبی و چین میباشد. این در حالی است که خود دارای ذخایر نسبتا قابل توجهی است و به نظر میرسد با وجود مکزیک در حال حفظ ذخایر داخلی برای آینده میباشد. اما اتحادیه اروپایی وضعیت آسیب پذیری دارد، چون ذخایر و تولید داخلی آن در مقایسه با صنایع اروپا کم است و بیش از 75 درصد وابسته به واردات و بطور عمده از چین میباشند. اما با توجه به وجود منابع فلوراسپار در ایران و به ویژه در منطقه البرز مرکزی و پیشتازی ایران در منطقه، این کانی برای کشور استراتژیک خواهد بود. ولیکن صرفا استخراج و کاربرد ماده خام آن در صنعت فولاد بعنوان کمک ذوب ما را از صنایع شیمیایی و تولید مواد مختلف فلورین دار نظیر اسید هیدروفلوریک، گازهای مبرد یا سرد کننده و انواع تفلونها محروم و دور نگه داشته است. ارزش افزوده زیاد حاصل از این صنایع میتواند اشتغالزایی بالایی را برای کشور به ارمغان آورد. بنابراین استراتژیک بودن این کانی، لزوم سرمایه گذاری در اکتشاف برای اطمینان از تامین و سرمایه گذاری جهت احداث صنایع مشتقات فلورین و پایین دستی آن را میطلبد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه آزاد چابهار و تأثیر آن بر شکلگیری توسعهی منطقهای
مهدی مدیری مهرداد کرمی مصطفی رشیدیچکیده هر کشوری ممکن است باتوجه به توانمندیهای سرزمینی خود اقدام به برنامهریزی جهت توسعه اقتصادی کند. این برنامهریزیهای توسعه براساس ویژگیهای هر منطقه تدوین میشود و باتوجه به میزان توانمندی آن منطقه به نتایج مشخصی دست مییابد. در این مقاله نیز نگارندگان سعی دارند چکیده کاملچکیده هر کشوری ممکن است باتوجه به توانمندیهای سرزمینی خود اقدام به برنامهریزی جهت توسعه اقتصادی کند. این برنامهریزیهای توسعه براساس ویژگیهای هر منطقه تدوین میشود و باتوجه به میزان توانمندی آن منطقه به نتایج مشخصی دست مییابد. در این مقاله نیز نگارندگان سعی دارند با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی خاص منطقه آزاد چابهار به بررسی نقش این عنصر ژئوپلیتیکی در شکلگیری توسعه منطقهای این منطقه آزاد بپردازند. بنابراین سوال اصلی این پژوهش این است که: موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه آزاد چابهار چه نقشی در شکلگیری توسعه منطقهای آن خواهد داشت؟ فرضیه تحقیق نیز بدین صورت است که: به نظر می رسد موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه آزاد چابهار نقش مهم و انکار ناپذیری در شکلگیری توسعه منطقهای آن خواهد داشت. لازم به ذکر است که مقاله حاضر به شیوهای توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - تبیین ژئوپلیتیک رشد جمعیت و امنیت ملی ایران
علیرضا محرابی روح الله نیکزاد محمد ساسانیپورچکیده جمعیت و رشد آن، مؤلفه ای مؤثر در ژئوپلیتیک و امنیت ملی کشورهاست. نظریات عام در این مورد توجه به نرخ رشد جمعیت را مهم میداند و نه رقم مطلق آن. در این پژوهش شاخص های جمعیت ایران با تأکید بر رشد و اثرگذاری آن بر ضریب پایداری امنیت ملی مطالعه شده است. فرضیه وجود را چکیده کاملچکیده جمعیت و رشد آن، مؤلفه ای مؤثر در ژئوپلیتیک و امنیت ملی کشورهاست. نظریات عام در این مورد توجه به نرخ رشد جمعیت را مهم میداند و نه رقم مطلق آن. در این پژوهش شاخص های جمعیت ایران با تأکید بر رشد و اثرگذاری آن بر ضریب پایداری امنیت ملی مطالعه شده است. فرضیه وجود رابطه معنادار بین افزایش نرخ رشد جمعیت و تنزل ضریب پایداری امنیت ملی، مورد ارزیابی واقع شده که با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و آزمونهای آماری صورت گرفته است. یافتههای پژوهش در ارتباط شاخصهای جمعیتی ایران از قبیل بالابودن نرخ بیکاری و افزایش آن، افزایش تحصیل کردگان دانشگاهی و ضعف یا نبود زمینههای اشتغال و بیکاری در این مورد، فرضیه مزبور را تایید کرد. فرضیه مذکور در مناطق بحرانخیز کشور نیز ارزیابی و نتیجه حاصله به تشدید ارتباط فرضیه در این مناطق انجامید. با تکیه بر تئوری گشتاور رشد جمعیت در ایران، کشور ما به خودی خود یک دوره افزایش نرخ رشد حدود 2 درصد، به دلیل ازدیاد تعداد دخترانی که به سن باروری می رسند را تجربه خواهد کرد. بنابراین در این پژوهش پرهیز از هرگونه آرمانگرایی درباره رشد جمعیت ایران توصیه شده و توجه به واقعبینی و توسعه شاخصهای جمعیت حاضر پیشنهاد شده است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - بررسی و تبیین ژئوپلیتیکی اسلام گرایی اعتدالی در سیاست خارجی ترکیه از سال 1995 تا 2011 میلادی با رویکرد سازه انگاری
افشین متقیچکیده با فروپاشی امپراتوری عثمانی و استعمار باز ماندههای این امپراتوری توسط غربیها و بیداری اسلامی که در پاسخ به این تحرکات غربیها بود، جهان اسلام به نوعی اسلام گرایی سیاسی در قرن بیستم روی آورد. اما در این بین ترکیه با حاکمیت رژیم لائیک کمالیزم جلوی این موج را از ور چکیده کاملچکیده با فروپاشی امپراتوری عثمانی و استعمار باز ماندههای این امپراتوری توسط غربیها و بیداری اسلامی که در پاسخ به این تحرکات غربیها بود، جهان اسلام به نوعی اسلام گرایی سیاسی در قرن بیستم روی آورد. اما در این بین ترکیه با حاکمیت رژیم لائیک کمالیزم جلوی این موج را از ورود به ترکیه گرفت. لیکن در دهههای پایانی قرن بیستم این کشور شاهد گرایشات اسلامی در سیاست داخلی و خارجی خود شد. نکته جالب توجه، تفاوت این نوع اسلام گرایی با اسلام گرایی سایر کشورهای اسلامی در جهان اسلام بویژه در حوزه سیاست خارجی ترکیه بود. این تفاوت در گرایش ترکها به اسلام اعتدالی بود. از این رو مقاله حاضر سعی در پاسخگویی به این سوال اساسی دارد که: چه عوامل ژئوپلیتیکی و چگونه سبب اسلام گرایی اعتدالی در سیاست خارجی ترکیه از سال 1995 تا 2011 میلادی شده است؟ لازم به ذکر است که این مقاله از شیوه ای توصیفی- تحلیلی بهره برده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - ارائه الگوی منطقهگرایی ایران و آسیای مرکزی
حمیدرضا سرمست علی بیژنی محمد اخباریچکیده منطقه آسیای مرکزی یکی از مناطق ژئوپلیتیکی همجوار ایران است که دارای پیشینه تاریخی مشترک با ایران است. در روابط بین ایران و آسیای مرکزی این پژوهش به دنبال تدوین الگوی مبتنی بر ساختار ژئوپلیتیکی منطقه آسیای مرکزی و ایران است که ضمن کاهش تنشها و چالشهای فیمابین چکیده کاملچکیده منطقه آسیای مرکزی یکی از مناطق ژئوپلیتیکی همجوار ایران است که دارای پیشینه تاریخی مشترک با ایران است. در روابط بین ایران و آسیای مرکزی این پژوهش به دنبال تدوین الگوی مبتنی بر ساختار ژئوپلیتیکی منطقه آسیای مرکزی و ایران است که ضمن کاهش تنشها و چالشهای فیمابین به نوعی همگرایی منطقهای پایدار منجر گردد. این امر میتواند سبب توسعه روابط ایران و آسیای مرکزی و جلوگیری از بروز تهدیدات ژئوپلیتیکی بین ایران و آسیای مرکزی گردد که اهداف آن شناخت ساختار ژئوپلیتیکی آسیبهای ناشی از سیاستگذاری گذشته و منابع تنش و تقابل در روابط میان ایران و آسیای مرکزی جهت تنشزدایی و کسب منافع مشترک منطقهای است. همچنین ایران و آسیای مرکزی در مسیر همگرایی و روابط متقابل دارای ظرفیت ها و چالشهایی هستند که برخی از آنها ریشه در محیط داخلی و برخی دیگر ریشه در محیط بیرونی منطقه و جهان دارد و برای رسیدن به همگرایی باید بر اساس راهبردهای پنج گانه به آن دست یافت؛ بنابراین در این مقاله سعی شده تا با بررسی واقعیتهای ژئوپلیتیکی به یک الگوی همگرایی منطقهای دست یابیم و در این راستا این سؤال اصلی قابل طرح است: بر اساس ساختار ژئوپلیتیکی موجود چه نوع الگویی میتوان ارائه داد که به منطقهگرایی پایدار بین ایران و آسیای مرکزی منجر گردد؟ فرضیه رساله نیز بدین شکل است: به نظر میرسد که بر اساس ساختار ژئوپلیتیکی موجود ارائه الگوی مبتنی بر واقعیات و منافع ژئوپلیتیکی همگرا ساز (قوتها و فرصتها) و نیز دوری از عوامل تنشزای ژئوپلیتیکی (ضعفها و تهدیدها) میتواند منطقهگرایی پایدار بین ایران و آسیای مرکزی در راستای منافع متقابل منجر گردد. روش مورد استفاده پژوهش نیز توصفی- تحلیلی است که برای تحلیل یافتههای پژوهش از مدل سوات نیز استفاده خواهد شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - تأثیر ثبات هژمونیک جمهوری اسلامی ایران بر امنیت مرزهای شرقی
علیرضا نظریان مسعود مطلبی محمد نبی سلیمچکیده مؤلفههای قدرت شامل جمعیت، قدرت نظامی، موقعیت جغرافیایی، برتری اقتصادی، داشتن فناوریهای برتر و حتی داشتن اطلاعات میباشند که به طور خلاصه میتوان در 4 دسته ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک، ژئوپولیتیک و ژئوکالچر خلاصه کرد. ایران به عنوان کشوری که دارای بیشتر مؤلفههای چکیده کاملچکیده مؤلفههای قدرت شامل جمعیت، قدرت نظامی، موقعیت جغرافیایی، برتری اقتصادی، داشتن فناوریهای برتر و حتی داشتن اطلاعات میباشند که به طور خلاصه میتوان در 4 دسته ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک، ژئوپولیتیک و ژئوکالچر خلاصه کرد. ایران به عنوان کشوری که دارای بیشتر مؤلفههای یاد شده بعلاوه ایدئولوژی شیعی اسلامی است، خود را بهعنوان کشوری قدرتمند در منطقه خاورمیانه معرفی کرده که خواهان سهمی از توازن قدرت در جغرافیای سیاسی منطقه است. به دست آوردن این جایگاه ابعاد مختلف حیات کشورمان را تحت تأثیر قرار میدهد. هدف اصلی این مقاله تبیین و شناخت تأثیر قدرت هژمونیک جمهوری اسلامی ایران بر امنیت کشور و بهویژه در مرزهای شرقی است. سؤال اصلی مقاله این است که مؤلفههای هژمونیک جمهوری اسلامی ایران یعنی ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک و ژئوکالچر چه تأثیری بر امنیت مرزهای شرقی داشته است. برای پاسخگویی به این سؤال فرضیهای را که در صدد بررسی آن هستیم این است که جایگاه هژمونیک جمهوری اسلامی ایران تأثیر مستقیم و مثبت بر امنیت مرزهای شرقی دارد. نتایج این مقاله نشان میدهد که ایران با داشتن منابع محسوس مانند موقعیت جغرافیایی، جمعیت، قدرت نظامی، منابع طبیعی، قدرت اقتصادی و عوامل نامحسوس مانند وحدت ملی، قدرت فرهنگی به اضافه رهبری ولایت فقیه و ایدئولوژی اسلامی، شیعی واجد قدرت هژمون (قدرت مسلط برتر) منطقهای است که این موقعیت دارای تأثیرات مثبتی در ابعاد الف- فرهنگی – اجتماعی ب- اقتصادی و سیاسی ج- امنیتی، انتظامی و د- هیدروپلیتیک و مسائل زیست محیطی است. روش مورد استفاده در این مقاله توصیفی تحلیلی است. منبع گردآوری اطلاعات منابع کتابخانه ای و مقالات علمی و پژوهشی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - تأثیر چالش ژئوپلیتیک بر همبستگی ملی (مطالعه موردی جزایر سه گانه)
مراد کاویانی راد طهمورث حیدری موصلوچکیده بخشی از رفتار سیاسی بازیگران بینالمللی در قالب ایجاد چالش ژئوپلیتیک در مناسبات واحدهای سیاسی نمود مییابد که هدف آن تحمیل اراده یا افزایش هزینههای مادی و معنویِ کشور رقیب است. منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس عرصه هماوردی دو سازه هویتی ایرانی-شیعی در برابر سازه هویتی چکیده کاملچکیده بخشی از رفتار سیاسی بازیگران بینالمللی در قالب ایجاد چالش ژئوپلیتیک در مناسبات واحدهای سیاسی نمود مییابد که هدف آن تحمیل اراده یا افزایش هزینههای مادی و معنویِ کشور رقیب است. منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس عرصه هماوردی دو سازه هویتی ایرانی-شیعی در برابر سازه هویتی عربی-سنی و کشمکش سرزمینی کشورهای منطقه بوده که در این میان مناسبات ایران و امارات متحده عربی بر سر مالکیت جزایر سهگانه، نمود رسانهای و دیپلماتیک پرهیاهویی داشته است. حافظه تاریخی ملت ایران نسبت به یکپارچگی ملی حساسیت بالایی دارد؛ به گونهای که همه جریانهای سیاسی آن، جدای از جهتگیری ایدئولوژیکشان بر همبستگی ملی و پیوستگی سرزمینی تأکید جدی دارند. نوشتار حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و بهرهگیری از دادههای کتابخانهای بهدنبال پاسخ به این سؤال است که امارات متحده عربی از رهگذرِ برساختن تهدید ایران به دنبال چیست و ادعاهای امارات نسبت به جزایر سهگانه چه پیامدی را به دنبال داشته است. نتایچ پژوهش نشان میدهد که کشور امارات متحده عربی از رهگذرِ برساختنِ تهدید ایران از یک سو به دنبال تقویت بنیادهای ضعیف همبستگی ملی در امارات هفتگانه است و میخواهد با ایجاد چالش ژئوپلیتیک از طریق بینالمللی کردن کشمکش سرزمینی بر هزینههای اصل قابل مذاکره نبودن مالکیت جزایر از سوی ایران بیفزاید. از طرف دیگر، پیامد این ادعاها و چالش ژئوپلیتیکی امارات، سبب همبستگی و وحدت ملی در ایران شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - سیاست آب در حوضۀ آبریز کارون بزرگ و چالشهای هیدروپلیتیکی ناشی از آن
یـاشار ذکی مصطفی رشیدیچکیده آب به عنوان یک مادۀ رقابتی بسیار مهم در سطح بینالمللی، منطقهای، ملّی، ناحیه ای و محلّی است و بر این اساس مدیریّت منابع آب، رقابت شدیدی را برای سلطه و نظارت بر منابع آبی ایجاد کرده است، که از آن به ژئوپلیتیک آب و یا هیدروپلیتیک تعبیر می شود. توزیع ناهمگون مکانی چکیده کاملچکیده آب به عنوان یک مادۀ رقابتی بسیار مهم در سطح بینالمللی، منطقهای، ملّی، ناحیه ای و محلّی است و بر این اساس مدیریّت منابع آب، رقابت شدیدی را برای سلطه و نظارت بر منابع آبی ایجاد کرده است، که از آن به ژئوپلیتیک آب و یا هیدروپلیتیک تعبیر می شود. توزیع ناهمگون مکانی و زمانی بارش، کمبود ریزشهای جوّی، عدم تناسب میان عرضه و تقاضای آب در برخی نواحی کشور، کاهش تدریجی منابع آب بویژه بر اثر برداشت بی رویه از آب های سطحی و زیرزمینی و تغییرات آب و هوایی در کنار رشد بالای جمعیّت بویژه در برخی نواحی کشور از یک سو و انتقال آب از نواحی دارای توان هیدرولوژیکی نسبتاً خوب به سایر مکان های دارای کمبود آب از سوی دیگر سبب میشود که رقابت های شدید و منفی بر سر تصاحب منابع آب صورت گیرد. این امر در نهایت زمینۀ تنش میان گروهها، مراکز جمعیّتی و فضاهای سکونتگاهی را با یکدیگر فراهم می نماید. امری که از منظر ژئوپلیتیک منجر به صورت بندی هیدروپلیتیک منفی در مقیاس ملّی و ناحیه ای می گردد. مقالۀ حاضر با روش تحقیق تحلیلی ـ توصیفی و با هدف شناسایی و تبیین اثرات مدیریت غیرآمایشی و غیرمنطبق بر توان سرزمینی در حوزه منابع آب و بویژه مسئله انتقال بین حوضه ای آب از حوضۀ آبریز کارون بزرگ (بهشت آباد) به داخل فلات مرکزی ایران در بروز منازعات و واگرایی های محلّی انجام گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - رفتار مداخله گران فرا منطقهای در ژئوپلیتیک فرهنگی ایران و آذربایجان
سید امیرحسین مسرور فرهاد حمزه محمد رضا حافظ نیاچکیده انسان ذاتاً موجودی ژئوپلیتیکی است و دغدغه اصلی همه انسانها در شکل فردی و جمعی تعیین حریم و قلمروسازی است، در طول تاریخ همواره یکی از شاخصههای اصلی اقتدار بینالمللی کشورها بهرهمندی از روابط مستحکم فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با سایر ملل جهان بوده و در این چکیده کاملچکیده انسان ذاتاً موجودی ژئوپلیتیکی است و دغدغه اصلی همه انسانها در شکل فردی و جمعی تعیین حریم و قلمروسازی است، در طول تاریخ همواره یکی از شاخصههای اصلی اقتدار بینالمللی کشورها بهرهمندی از روابط مستحکم فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با سایر ملل جهان بوده و در این راستا گسترش روابط فرهنگی بر اساس تواناییها و فرصتهای ناشی از ژئوپلیتیک فرهنگی از اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است. هدف این مقاله تحلیل رفتار مداخله گران فرا منطقهای در ژئوپلیتیک فرهنگی ایران و آذربایجان است. سوال اصلی مقاله این است که چرا مداخله گران فرا منطقهای در ژئوپلیتیک فرهنگی ایران و آذربایجان به دنبال کسب جایگاه هستند؟ فرضیه ای را که در این مقاله برای پاسخ گویی به سوال اصلی فوق در صدد تحلیل آن هستیم این است که ایران و آذربایجان دارای قلمرو ژئوپلیتیک فرهنگی هم پوشانی هستند که به دلیل وجود فرهنگ مشترک به سرعت معنای سیاسی یافته و مداخله گران از آن به عنوان ابزار اعمال قدرت و فشار بر رقبای خود استفاده مینمایند. این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بیان موقعیت ژئوپلیتیک کشورهای ایران و آذربایجان و معرفی بازیگران منطقهای و فرا منطقهای فعال در آن اختصاص یافته است سپس مؤلفههای جغرافیای فرهنگی که بار سیاسی یافته و به لحاظ برداشت بازیگران از منافع و کدهای ژئوپلیتیکی آنها به طور مستقیم و غیرمستقیم بر روابط فیمابین و حوزه ژئوپلیتیک فرهنگی ایران و آذربایجان تأثیرگذار بودهاند بیان میگردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - تحلیلی بر منابع ژئواکونومیک با محوریت کانی استراتژیک فلوراسپار
سید مسعود مسعودی عزت الله عزتی نعمت ا... رشیدنژاد عمرانچکیده بعضی از کانیها و مواد میتوانند به عنوان منابع ژئوپلیتیکی و یا حتی منابع ژئواکونومیک در جهان مطرح گردند. ایران بعنوان یکی از کشورهای دارنده منابع معدنی متنوع و با ارزش در جهان، در رابطه با بعضی از کانی ها، مانند فلوراسپار، در منطقه و بین کشورهای همسایه موقعیت برت چکیده کاملچکیده بعضی از کانیها و مواد میتوانند به عنوان منابع ژئوپلیتیکی و یا حتی منابع ژئواکونومیک در جهان مطرح گردند. ایران بعنوان یکی از کشورهای دارنده منابع معدنی متنوع و با ارزش در جهان، در رابطه با بعضی از کانی ها، مانند فلوراسپار، در منطقه و بین کشورهای همسایه موقعیت برتر و اول را دارد. فلوراسپار منبع اصلی برای تامین عنصر شیمیایی فلوئور است و با توجه به خواص شیمیایی فوق العاده و شدید این عنصر، تا حد زیادی جانشینی برای استفاده از آن متصور نیست. کاربردهای اصلی شامل ذوب فولاد، ذوب آلومینیوم، فلوروپلیمر، فلوروشیمی، صنایعهسته ای، صنایع سبز و انرژی پاک، کاهش تخریب لایه اوزن و کاهش پتانسیل گرمایش جهانی است. سئوال اصلی تحقیق این است که آیا فلوراسپار یک کانی استراتژیک برای کشور میباشد؟ از نظر امنیت عرضه، چین اولین کشور تولید کننده آن در جهان است که بیش از 50 درصد تولید جهانی را در اختیار دارد.ایالات متحده 100 درصد وابسته به واردات فلوراسپار از مکزیک، آفریقای جنوبی و چین میباشد. این در حالی است که خود دارای ذخایر نسبتا قابل توجهی است و به نظر میرسد با وجود مکزیک در حال حفظ ذخایر داخلی برای آینده میباشد. اما اتحادیه اروپایی وضعیت آسیب پذیری دارد، چون ذخایر و تولید داخلی آن در مقایسه با صنایع اروپا کم است و بیش از 75 درصد وابسته به واردات و بطور عمده از چین میباشند. اما با توجه به وجود منابع فلوراسپار در ایران و به ویژه در منطقه البرز مرکزی و پیشتازی ایران در منطقه، این کانی برای کشور استراتژیک خواهد بود. ولیکن صرفا استخراج و کاربرد ماده خام آن در صنعت فولاد بعنوان کمک ذوب ما را از صنایع شیمیایی و تولید مواد مختلف فلورین دار نظیر اسید هیدروفلوریک، گازهای مبرد یا سرد کننده و انواع تفلونها محروم و دور نگه داشته است. ارزش افزوده زیاد حاصل از این صنایع میتواند اشتغالزایی بالایی را برای کشور به ارمغان آورد. بنابراین استراتژیک بودن این کانی، لزوم سرمایه گذاری در اکتشاف برای اطمینان از تامین و سرمایه گذاری جهت احداث صنایع مشتقات فلورین و پایین دستی آن را میطلبد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
13 - موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه آزاد چابهار و تأثیر آن بر شکلگیری توسعهی منطقهای
مهدی مدیری مهرداد کرمی مصطفی رشیدیچکیده هر کشوری ممکن است باتوجه به توانمندیهای سرزمینی خود اقدام به برنامهریزی جهت توسعه اقتصادی کند. این برنامهریزیهای توسعه براساس ویژگیهای هر منطقه تدوین میشود و باتوجه به میزان توانمندی آن منطقه به نتایج مشخصی دست مییابد. در این مقاله نیز نگارندگان سعی دارند چکیده کاملچکیده هر کشوری ممکن است باتوجه به توانمندیهای سرزمینی خود اقدام به برنامهریزی جهت توسعه اقتصادی کند. این برنامهریزیهای توسعه براساس ویژگیهای هر منطقه تدوین میشود و باتوجه به میزان توانمندی آن منطقه به نتایج مشخصی دست مییابد. در این مقاله نیز نگارندگان سعی دارند با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی خاص منطقه آزاد چابهار به بررسی نقش این عنصر ژئوپلیتیکی در شکلگیری توسعه منطقهای این منطقه آزاد بپردازند. بنابراین سوال اصلی این پژوهش این است که: موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه آزاد چابهار چه نقشی در شکلگیری توسعه منطقهای آن خواهد داشت؟ فرضیه تحقیق نیز بدین صورت است که: به نظر می رسد موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه آزاد چابهار نقش مهم و انکار ناپذیری در شکلگیری توسعه منطقهای آن خواهد داشت. لازم به ذکر است که مقاله حاضر به شیوهای توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
14 - تبیین ژئوپلیتیک رشد جمعیت و امنیت ملی ایران
علیرضا محرابی روح الله نیکزاد محمد ساسانیپورچکیده جمعیت و رشد آن، مؤلفه ای مؤثر در ژئوپلیتیک و امنیت ملی کشورهاست. نظریات عام در این مورد توجه به نرخ رشد جمعیت را مهم میداند و نه رقم مطلق آن. در این پژوهش شاخص های جمعیت ایران با تأکید بر رشد و اثرگذاری آن بر ضریب پایداری امنیت ملی مطالعه شده است. فرضیه وجود را چکیده کاملچکیده جمعیت و رشد آن، مؤلفه ای مؤثر در ژئوپلیتیک و امنیت ملی کشورهاست. نظریات عام در این مورد توجه به نرخ رشد جمعیت را مهم میداند و نه رقم مطلق آن. در این پژوهش شاخص های جمعیت ایران با تأکید بر رشد و اثرگذاری آن بر ضریب پایداری امنیت ملی مطالعه شده است. فرضیه وجود رابطه معنادار بین افزایش نرخ رشد جمعیت و تنزل ضریب پایداری امنیت ملی، مورد ارزیابی واقع شده که با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و آزمونهای آماری صورت گرفته است. یافتههای پژوهش در ارتباط شاخصهای جمعیتی ایران از قبیل بالابودن نرخ بیکاری و افزایش آن، افزایش تحصیل کردگان دانشگاهی و ضعف یا نبود زمینههای اشتغال و بیکاری در این مورد، فرضیه مزبور را تایید کرد. فرضیه مذکور در مناطق بحرانخیز کشور نیز ارزیابی و نتیجه حاصله به تشدید ارتباط فرضیه در این مناطق انجامید. با تکیه بر تئوری گشتاور رشد جمعیت در ایران، کشور ما به خودی خود یک دوره افزایش نرخ رشد حدود 2 درصد، به دلیل ازدیاد تعداد دخترانی که به سن باروری می رسند را تجربه خواهد کرد. بنابراین در این پژوهش پرهیز از هرگونه آرمانگرایی درباره رشد جمعیت ایران توصیه شده و توجه به واقعبینی و توسعه شاخصهای جمعیت حاضر پیشنهاد شده است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
15 - بررسی و تبیین ژئوپلیتیکی اسلام گرایی اعتدالی در سیاست خارجی ترکیه از سال 1995 تا 2011 میلادی با رویکرد سازه انگاری
افشین متقیچکیده با فروپاشی امپراتوری عثمانی و استعمار باز ماندههای این امپراتوری توسط غربیها و بیداری اسلامی که در پاسخ به این تحرکات غربیها بود، جهان اسلام به نوعی اسلام گرایی سیاسی در قرن بیستم روی آورد. اما در این بین ترکیه با حاکمیت رژیم لائیک کمالیزم جلوی این موج را از ور چکیده کاملچکیده با فروپاشی امپراتوری عثمانی و استعمار باز ماندههای این امپراتوری توسط غربیها و بیداری اسلامی که در پاسخ به این تحرکات غربیها بود، جهان اسلام به نوعی اسلام گرایی سیاسی در قرن بیستم روی آورد. اما در این بین ترکیه با حاکمیت رژیم لائیک کمالیزم جلوی این موج را از ورود به ترکیه گرفت. لیکن در دهههای پایانی قرن بیستم این کشور شاهد گرایشات اسلامی در سیاست داخلی و خارجی خود شد. نکته جالب توجه، تفاوت این نوع اسلام گرایی با اسلام گرایی سایر کشورهای اسلامی در جهان اسلام بویژه در حوزه سیاست خارجی ترکیه بود. این تفاوت در گرایش ترکها به اسلام اعتدالی بود. از این رو مقاله حاضر سعی در پاسخگویی به این سوال اساسی دارد که: چه عوامل ژئوپلیتیکی و چگونه سبب اسلام گرایی اعتدالی در سیاست خارجی ترکیه از سال 1995 تا 2011 میلادی شده است؟ لازم به ذکر است که این مقاله از شیوه ای توصیفی- تحلیلی بهره برده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
16 - ارائه الگوی منطقهگرایی ایران و آسیای مرکزی
حمیدرضا سرمست علی بیژنی محمد اخباریچکیده منطقه آسیای مرکزی یکی از مناطق ژئوپلیتیکی همجوار ایران است که دارای پیشینه تاریخی مشترک با ایران است. در روابط بین ایران و آسیای مرکزی این پژوهش به دنبال تدوین الگوی مبتنی بر ساختار ژئوپلیتیکی منطقه آسیای مرکزی و ایران است که ضمن کاهش تنشها و چالشهای فیمابین چکیده کاملچکیده منطقه آسیای مرکزی یکی از مناطق ژئوپلیتیکی همجوار ایران است که دارای پیشینه تاریخی مشترک با ایران است. در روابط بین ایران و آسیای مرکزی این پژوهش به دنبال تدوین الگوی مبتنی بر ساختار ژئوپلیتیکی منطقه آسیای مرکزی و ایران است که ضمن کاهش تنشها و چالشهای فیمابین به نوعی همگرایی منطقهای پایدار منجر گردد. این امر میتواند سبب توسعه روابط ایران و آسیای مرکزی و جلوگیری از بروز تهدیدات ژئوپلیتیکی بین ایران و آسیای مرکزی گردد که اهداف آن شناخت ساختار ژئوپلیتیکی آسیبهای ناشی از سیاستگذاری گذشته و منابع تنش و تقابل در روابط میان ایران و آسیای مرکزی جهت تنشزدایی و کسب منافع مشترک منطقهای است. همچنین ایران و آسیای مرکزی در مسیر همگرایی و روابط متقابل دارای ظرفیت ها و چالشهایی هستند که برخی از آنها ریشه در محیط داخلی و برخی دیگر ریشه در محیط بیرونی منطقه و جهان دارد و برای رسیدن به همگرایی باید بر اساس راهبردهای پنج گانه به آن دست یافت؛ بنابراین در این مقاله سعی شده تا با بررسی واقعیتهای ژئوپلیتیکی به یک الگوی همگرایی منطقهای دست یابیم و در این راستا این سؤال اصلی قابل طرح است: بر اساس ساختار ژئوپلیتیکی موجود چه نوع الگویی میتوان ارائه داد که به منطقهگرایی پایدار بین ایران و آسیای مرکزی منجر گردد؟ فرضیه رساله نیز بدین شکل است: به نظر میرسد که بر اساس ساختار ژئوپلیتیکی موجود ارائه الگوی مبتنی بر واقعیات و منافع ژئوپلیتیکی همگرا ساز (قوتها و فرصتها) و نیز دوری از عوامل تنشزای ژئوپلیتیکی (ضعفها و تهدیدها) میتواند منطقهگرایی پایدار بین ایران و آسیای مرکزی در راستای منافع متقابل منجر گردد. روش مورد استفاده پژوهش نیز توصفی- تحلیلی است که برای تحلیل یافتههای پژوهش از مدل سوات نیز استفاده خواهد شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
17 - تأثیر ثبات هژمونیک جمهوری اسلامی ایران بر امنیت مرزهای شرقی
علیرضا نظریان مسعود مطلبی محمد نبی سلیمچکیده مؤلفههای قدرت شامل جمعیت، قدرت نظامی، موقعیت جغرافیایی، برتری اقتصادی، داشتن فناوریهای برتر و حتی داشتن اطلاعات میباشند که به طور خلاصه میتوان در 4 دسته ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک، ژئوپولیتیک و ژئوکالچر خلاصه کرد. ایران به عنوان کشوری که دارای بیشتر مؤلفههای چکیده کاملچکیده مؤلفههای قدرت شامل جمعیت، قدرت نظامی، موقعیت جغرافیایی، برتری اقتصادی، داشتن فناوریهای برتر و حتی داشتن اطلاعات میباشند که به طور خلاصه میتوان در 4 دسته ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک، ژئوپولیتیک و ژئوکالچر خلاصه کرد. ایران به عنوان کشوری که دارای بیشتر مؤلفههای یاد شده بعلاوه ایدئولوژی شیعی اسلامی است، خود را بهعنوان کشوری قدرتمند در منطقه خاورمیانه معرفی کرده که خواهان سهمی از توازن قدرت در جغرافیای سیاسی منطقه است. به دست آوردن این جایگاه ابعاد مختلف حیات کشورمان را تحت تأثیر قرار میدهد. هدف اصلی این مقاله تبیین و شناخت تأثیر قدرت هژمونیک جمهوری اسلامی ایران بر امنیت کشور و بهویژه در مرزهای شرقی است. سؤال اصلی مقاله این است که مؤلفههای هژمونیک جمهوری اسلامی ایران یعنی ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک و ژئوکالچر چه تأثیری بر امنیت مرزهای شرقی داشته است. برای پاسخگویی به این سؤال فرضیهای را که در صدد بررسی آن هستیم این است که جایگاه هژمونیک جمهوری اسلامی ایران تأثیر مستقیم و مثبت بر امنیت مرزهای شرقی دارد. نتایج این مقاله نشان میدهد که ایران با داشتن منابع محسوس مانند موقعیت جغرافیایی، جمعیت، قدرت نظامی، منابع طبیعی، قدرت اقتصادی و عوامل نامحسوس مانند وحدت ملی، قدرت فرهنگی به اضافه رهبری ولایت فقیه و ایدئولوژی اسلامی، شیعی واجد قدرت هژمون (قدرت مسلط برتر) منطقهای است که این موقعیت دارای تأثیرات مثبتی در ابعاد الف- فرهنگی – اجتماعی ب- اقتصادی و سیاسی ج- امنیتی، انتظامی و د- هیدروپلیتیک و مسائل زیست محیطی است. روش مورد استفاده در این مقاله توصیفی تحلیلی است. منبع گردآوری اطلاعات منابع کتابخانه ای و مقالات علمی و پژوهشی است. پرونده مقاله