شناخت الگوی فضایی– کالبدی تابآوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه: منطقه 2 کلانشهر کرج)
محورهای موضوعی : فصلنامه آینده پژوهی شهریعلیرضا رحیمی محمود آبادی 1 , نوید سعیدی رضوانی 2 * , ایرج قاسمی 3
1 - گروه شهرسازی، واحد بین‌المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، کیش، ایران.
2 - استادیار گروه شهرسازی، دانشکده جامعه و رسانه، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
3 - استادیار برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، تهران، ایران.
کلید واژه: تابآوری شهری, الگوی کالبدی-فضایی, پایداری, بازیابی, منطقه 2 کلانشهر کرج.,
چکیده مقاله :
جهان با شهرنشینی شتابان همراه است و تمرکز جمعیت در کلان‌شهرها مشخصه‌ی اصلی این سازمان‌یابی فضایی و جمعیتی است. در چنین فرایندی نحوه مدیریت بحران و ایمنی فضای شهری روز به روز پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر شده است. کلانشهر کرج جمله شهرهایی است که طی چند دهه اخیر با جمعیت‌پذیری زیادی همراه بوده است. منطقه 2 این شهر با توجه به افزایش تراکم جمعیت، فرسودگی بافت و کاهش حجم فضای باز و سبز شهری، نیازمند تدوین الگویی فضایی -کالبدی به منظور مدیریت و توسعه درونی محلات این منطقه به سمت پایداری و تابآوری شهری است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی است. جامعه آماری پژوهش متخصصان و کارشناسان آگاه و خبره به مسائل مدیریت بحران و مدیریت شهری کرج و بخصوص منطقه 2 این شهر بوده است. نمونه مطالعه شده، تعداد 30 نفر بوده است. نحوه جمع‌آوری داده‌های پژوهش با استفاده از پرسشنامه بوده است. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آماره‌های میانگین، انحراف از معیار و تحلیل عاملی تأییدی بوده است. نتایج حاصل حاکی از آن است که الگوی تابآوری فضایی- کالبدی منطقه 2 دارای سه بعد پایداری، بازیابی و برنامه‌ریزی است که هرکدام از این ابعاد به مؤلفه‌ها و شاخص‌هایی تقسیم می‌شود. ضرایب عاملی این ابعاد به ترتیب 0.611، 0.612 و 0.512 به‌دست آمد که نشان از بارهای عاملی قابل قبول می‌باشد؛ بنابراین به منظور افزایش تابآوری فضایی- کالبدی منطقه 2 شهر کرج، نیاز است اقدامات مدیریت شهری و توسعه آن بر منطق الگوی پایداری، بازیابی و برنامه‌ریزی یکپارچه و عملیاتی استوار باشد.
The world is associated with rapid urbanization and the concentration of population in megacities is the main characteristic of this spatial and demographic organization. In such a process, the way of managing the crisis and the safety of the urban space has become more complicated and expensive day by day. The metropolis of Karaj is one of the cities that has been associated with a large population during the last few decades. Region 2 of this city, due to the increase in population density, wear and tear of the fabric, and the reduction of the volume of open and green urban space, requires the development of a physical-spatial model in order to manage and develop the inner neighborhoods of this region towards urban sustainability and resilience. The research method is descriptive-analytical and practical in terms of purpose. The statistical population of the research was specialists and experts knowledgeable and expert in the issues of crisis management and urban management of Karaj and especially the 2nd region of this city. The studied sample was 30 people. The method of collecting research data was using a questionnaire. The method of data analysis was using average statistics, standard deviation and confirmatory factor analysis. The results indicate that the physical-spatial resilience model of region 2 has three dimensions: stability, recovery and planning, and each of these dimensions is divided into components and indicators. The factor coefficients of these dimensions were obtained as 0.611, 0.612 and 0.512, respectively, which indicates acceptable factor loadings; Therefore, in order to increase the physical-spatial resilience of region 2 of Karaj city, it is necessary to base urban management measures and its development on the logic of sustainability model, recovery and integrated and operational planning.
منابع
اسدی عزیزآبادی، مهسا؛ زیاری، کرامت الله؛ و وطن خواهی، محسن. (1397). سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری بافت های فرسوده شهری در برابر مخاطرات محیطی (نمونه موردی؛ بافت فرسوده کلان شهر کرج). نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، 9(35)، 111-122. https://sid.ir/paper/220294/fa
اسدی عزیزآبادی، مهسا؛ زیاری، کرامت الله؛ و وطن خواهی، محسن. (1398). اولویت بخشی به ابعاد تابآوری بافت فرسوده شهری بر اساس مدل مکانی تاب آوری سوانح (نمونه موردی : بافت فرسوده شهر کرج). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 20(56)، 311-328. http://dx.doi.org/10.29252/jgs.20.56.311
آقاعلیخانی، زینب؛ و برکپور، ناصر. (1390). مقایسه ظرفیتهای اجتماعی و نهادی توسعه پایدار در شهرهای کرج و قزوین. فصلنامه مطالعات شهری، 1(4)، 81-94. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_3667.html
امین‌زاده، بهناز. (1390). مجموعه مقالات توسعه شهری پایدار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
پاشاپور، حجت اله؛ و پوراکرمی، محمد.(1396). سنجش ابعاد کالبدی تاب آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (زلزله) (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران). فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 12(4)، 985-1002. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031012/FullText
پریزادی، طاهر؛ و فصیحی، حبیب اله. (1396). باقرشهر، شهر تاب آور؛ برنامه ریزی راهبردی ارتقاء تاب آوری شهری. طرح پژوهشی، مجری طرح: دانشگاه خوارزمی-کارفرما: شهرداری باقرشهر: تهران.
جاجرمی، کاظم. (1390). شهر، توسعه پایدار- توسعه ناپایدار. تهران: انتشارات شرکت بین المللی پژوهش و نشر یادآوران.
چیت ساز، محسن. (1387). از توسعه تا توسعه پایدار. پژوهشنامه توسعه پایدار و محیط زیست، 2(4)، 12- 31.
حمیدی، محمد. (1400). تبیین پایداری محله‌ای در روند گسترش فضایی شهر گرگان. تهران: رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی، استاد راهنما: دکتر محمد سلیمانی و احمد زنگانه.
رمضان‌زاده لسبوئی، مهدی. (1395). مبانی و مفاهیم تاب آوری شهری (مدل ها و الگوها). مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران: تهران.
زبردست، اسفندیار؛ عزیزی، محمدمهدی؛ و باقرنژاد، الناز. (1399). تبیین ارتباط فرم‌‌شهری با تابآوری در برابر سوانح در سطح محلات کلانشهر تهران. مسکن و محیط روستا، 39(170)، 15-28. http://dx.doi.org/DOI:%2010.22034/39.170.15
سرابندی، زهرا. (1399). بررسی نظریه‌های (تابآوری شهری، شهر سالم، شهر زیست‌پذیر، شهر هوشمند) در برنامه‌ریزی شهری با تاکید بر اپیدمیCovid 19. چهارمین همایش ملی و نخستین همایش بین المللی کاربرد مدل‌های پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش از دور و GIS) در آمایش سرزمین.
سرور، هوشنگ؛ و کاشانی اصل، امیر. (1395). ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی شهر اهر در برابر بحران زلزله. فصل نامه آمایش محیط، 9(34)، 87-109. https://sanad.iau.ir/fa/Article/986147?FullText=FullText
فیضی، بهرام؛ سیاف زاده، علیرضا؛ احمدی، نرگس؛ و خلیلی. علی. (1393) . تأثیر سوانح طبیعی بر شکل شهرها و مشکلات امروزی آن‌ها. کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایداری، مشهد.
قرائی، آزاده؛ زبردست، اسفندیار؛ و ماجدی، حمید. (1399). گونه شناسی فرم شهر و ساختار فضایی پایدار؛ با نظری بر کلانشهر تهران، فصلنامه هویت شهر، 14(41)، 17-32. magiran.com/p2100584
قرایی، فریبا؛ مثنوی، محمدرضا؛ و حاجی بنده، مونا. (1396). بسط شاخص‌های کلیدی سنجش تابآوری مکانی-فضایی شهری؛ مرور فشرده ادبیات نظری. باغ نظر، 14(57)، 19-32. https://www.bagh-sj.com/article_57876.html
قرخلو، مهدی؛ و حسینی، سیدهادی. (1386). شاخص‌هاي توسعه پايدار شهري. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 4(8)، 157-177. https://www.sid.ir/paper/1276571/fa
محمدی سرین‌‌دیزج، مهدی؛ و احدنژاد روشتی، محسن. (1400). تحلیل تاب آوری فیزیکی- کالبدی نواحی شهری برمبنای سناریو در زمان وقوع زلزله- مورد مطالعه: شهر زنجان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21(60)، 65-85. https://jgs.khu.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-3589-1&slc_lang=fa&sid=1
محمدی، علیرضا؛ و پاشازاده، اصغر. (1396). سنجش تابآوری شهری در برابر خطر وقوع زلزله مطالعه موردی: شهر اردبیل. فصلنامه پژوهش های دانش زمین، 8(2)، 112-126. https://esrj.sbu.ac.ir/article_96257.html
محمدی، مهدی سرین دیزج؛ و روشتی احدنژاد. محسن. (1395). ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی شهری در برابر مخاطره زلزله (مورد مطالعه: شهر زنجان). فصلنامه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3(1)، 103-114. https://ensani.ir/fa/article/362448
معروفی، حسین، و برهانی، مهدیس. (1396). شناسایی و ارزیابی شاخص های تاب آوری در برابر زلزله و تبیین راهبردهای ارتقای آن (نمونه موردی محله الهیه مشهد). پنجمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری.
معمارزاده،، محمدرضا. (1397). تبیین و ارائه الگوی تابآوری شهری (مطالعه موردی: جزیره کیش). تهران: رساله دکتری، استاد راهنما: کرامت اله زیاری، دانشگاه تهران، پردیس بین المللی کیش.
مهدوی، افسون؛ و توسن، مریم. (1395). سنجش و ارزيابي ميزان تاب آوري كالبدي بافت فرسوده شهري در برابر زلزله (نمونه موردی: محله ناصریه شهر کرمان). دومین همایش ملی فرهنگ، گردشگری و هویت شهری، کرمان.
نامجویان، فرخ، رضویان، محمد تقی؛ و سرور، رحیم. (1396). تابآوری شهری چارچوبی الزام آور برای مدیریت آینده شهرها.». فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 14(55)، 81-98. https://sanad.iau.ir/Journal/sarzamin/Article/822790
نصیری هنده خاله، اسماعیل. (1398). رتبه‌بندی تابآوری کالبدی-فضایی مناطق شهری (مطالعه موردی: کلان شهر کرج). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه های انسانی، 14(3)، 641-660. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031342
References
Aghaalikhani, Z., & Barakpour, N. (2011). Comparison of social and institutional capacities for sustainable development in the cities of Karaj and Qazvin. Quarterly Journal of Urban Studies, 1(4), 81-94. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_3667.html [In Persian]
Aminzadeh, B. (2011). Collection of articles on sustainable urban development. Tehran: Tehran University Press, second edition. [In Persian]
Asadi Aziz Abadi, M., Ziari, K. A., & Vatan Khahi, M. (2018). Measuring and evaluating the resilience of dilapidated urban textures against environmental hazards (case study; dilapidated textures of Karaj metropolis). Journal of Urban Research and Planning, 9(35), 111-122. https://sid.ir/paper/220294/fa [In Persian]
Asadi Aziz Abadi, M., Ziari, K. A., & Vatan Khahi, M. (2020). Prioritizing the dimension of resilient deteriorated urban fabric based on a disaster resilience of place model (case study: the deteriorated urban fabric of Karaj). Journal of Applied Researches in Geographical Sciences. 20(56), 311-328. http://dx.doi.org/10.29252/jgs.20.56.311 [In Persian]
Berke, P., Smith, G., & Lyles, W. (2012). Planning for Resiliency: Evaluation of State Hazard Mitigation Plans Under the Disaster Mitigation Act. Nat. Hazard. Rev., 13, 139–149. http://dx.doi.org/10.1061/(ASCE)NH.1527-6996.0000063
Biondini, F., Camnasio, E., & Titi, A. (2015). Seismic resilience of concrete structures under corrosion. Earthquake Engineering & Structural Dynamics, 44(14), 2445-2466. https://doi.org/10.1002/eqe.2591
Chen, N., & Graham, P. (2011). Climate Change as a Survival Strategy: Soft Infrastructure for Urban Resilience and Adaptive Capacity in Australia’s Coastal Zones . http://dx.doi.org/10.1007/978-94-007-0785-6_38
Chitsaz, M. (2008). From development to sustainable development. Journal of Sustainable Development and Environment, 2(4), 12-31. [In Persian]
Dhar, T.K. and Khirfan, L. (2017) A Multi-Scale and Multi-Dimensional Framework for Enhancing the Resilience of Urban Form to Climate Change. Urban Climate, 19, 72-91. https://doi.org/10.1016/j.uclim.2016.12.004
Diwakar, P., V, J., Veerubhotla, B., & Ramalingam, M. (2009). Geospatial Applications in Tsunami Disaster Management. International Journal of Ecology and Development, 12(9), 4–14. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/265652020_Geospatial_Applications_in_Tsunami_Disaster_Management
Eraydın, A., & Tasan-Kok, T. (2013). Resilience Thinking in Urban Planning. http://dx.doi.org/10.1007/978-94-007-5476-8
Feyzi, B., Sayafzadeh, A., Ahmadi, N., & Khalili, A. (2014). The impact of natural disasters on the shape of cities and their current problems. National Conference on Sustainable Architecture and Urban Landscape, Mashhad. [In Persian]
Gharaei, A., Zebardast, E. & Majedi, H. (2020). Typology of Sustainable Urban Form and Urban Structure, With a view to Tehran, Hoviate shahr, 14(41), 17-32. magiran.com/p2100584 [In Persian]
Gharai, F. , Masnavi, M. R. and Hajibandeh, M. (2018). Urban Local-Spatial Resilience: Developing the Key Indicators and Measures, a Brief Review of Literature. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 14(57), 19-32. https://www.bagh-sj.com/article_57876.html [In Persian]
Godschalk, D. R. (2003). Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities. Nat. Hazard. Rev., 4(3), 136–143. https://doi.org/10.1061/(ASCE)1527-6988(2003)4:3(136)
Hamidi, M. (2021). Explaining neighborhood sustainability in the process of spatial expansion of Gorgan city. Tehran: PhD thesis, Kharazmi University, Supervisor: Dr. Mohammad Soleimani and Ahmad Zanganeh.
Jajarami, K. (2011). City, Sustainable Development - Unsustainable Development. Tehran: Yadavaran International Research and Publishing Company. [In Persian]
León, J., & March, A. (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, ChileD. Habitat International, 43, 250–262. http://dx.doi.org/10.1016/j.habitatint.2014.04.006
Mahdavi, A., & Tosan, M. (2016). Measuring and evaluating the physical resilience of dilapidated urban fabric against earthquakes (case study: Naseriyeh neighborhood, Kerman city). Second National Conference on Culture, Tourism and Urban Identity, Kerman. [In Persian]
Marouf, H., & Borhani, M. (2017). Identifying and evaluating earthquake resilience indicators and explaining strategies for their improvement (case study of Elahieh neighborhood in Mashhad). Fifth International Congress on Civil Engineering, Architecture and Urban Development. [In Persian]
Memarzadeh, Mohammad Reza. (2018). Explaining and presenting the urban resilience model (case study: Kish Island). Tehran: PhD thesis, supervisor: Keramatollah Ziari, University of Tehran, Kish International Campus. [In Persian]
Mohammadi Sarindizaj, M., & Ahadnejad Roushati, M. (2021). Analysis of physical-structural resilience of urban areas based on scenarios during earthquakes - Case study: Zanjan city. Journal of Applied Research in Geographical Sciences, 21(60), 65-85. https://jgs.khu.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-3589-1&slc_lang=fa&sid=1 [In Persian]
Mohammadi, A., & Pashazadeh, A. (2017). Measuring urban resilience against earthquake risk: Case study: Ardabil city. Quarterly Journal of Earth Science Research, 8(2), 112-126. https://esrj.sbu.ac.ir/article_96257.html
Mohammadi, M. S. D., & Roshti Ahadnejad, M. (2016). Assessing the level of urban physical resilience against earthquake hazards (Case study: Zanjan city). Journal of Spatial Analysis of Environmental Hazards, 3(1), 103-114. https://ensani.ir/fa/article/362448 [In Persian]
Namjooyan, F., Rezavian, M. T., & Sarvar, R. (2017). Urban resilience: a binding framework for managing the future of cities.», Quarterly Journal of Land Geography, 14(55), 81-98. https://sanad.iau.ir/Journal/sarzamin/Article/822790 [In Persian]
Nasiri Hinde Khaleh, I. (2019). Ranking the physical-spatial resilience of urban areas (Case study: Karaj metropolis). Human Settlement Planning Studies, 14(3), 641-660. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031342 [In Persian]
Parizadi, T., & Fasihi, H. (2017). Baghershahr, Resilient City; Strategic Planning for Promoting Urban Resilience. Research project, Project Executor: Kharazmi University-Client: Baghershahr Municipality: Tehran. [In Persian]
Pashapour, Hojjatollah; and Pourakarmi, Mohammad. (2017). Measuring the physical dimensions of urban resilience against natural hazards (earthquake) (Case study: District 12 of Tehran). Quarterly Scientific-Research Journal of Human Settlement Planning Studies, 12(4), 985-1002. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031012/FullText [In Persian]
Qarkhloo, M., & Hosseini, S. H. (2007). Sustainable Urban Development Indicators. Geography and Regional Development, 4(8), 157-177. https://www.sid.ir/paper/1276571/fa [In Persian]
Ramezanzadeh Lesboei, M. (2016). Fundamentals and Concepts of Urban Resilience (Models and Patterns). Tehran City Planning and Studies Center: Tehran. [In Persian]
Ribeiro, P., & Jardim Gonçalves, L. A. (2019). Urban Resilience: a conceptual framework. Sustainable Cities and Society, 50, 101625. http://dx.doi.org/10.1016/j.scs.2019.101625
Sarabandi, Z. (2019). A study of theories (urban resilience, healthy city, livable city, smart city) in urban planning with emphasis on the Covid-19 epidemic. The fourth national conference and the first international conference on the application of advanced spatial analysis models (remote sensing and GIS) in land planning. [In Persian]
Sarvar, H., & Kashani-Asl, A. (2016). Assessment of the physical vulnerability of Ahar city to earthquake crisis. Environmental Planning Quarterly, 9(34), 87-109. https://sanad.iau.ir/fa/Article/986147?FullText=FullText [In Persian]
Shao, W., Su, X., Lu, J., Liu, J., Yang, Z., Mei, C., Liu, C., & Lu, J. (2021). Urban Resilience of Shenzhen City under Climate Change. Atmosphere, 12(5), 537. https://doi.org/10.3390/atmos12050537
Sharifi, A., & Yamagata, Y. (2014). Resilient Urban Planning: Major Principles and Criteria. Energy Procedia, 61, 1491–1495. http://dx.doi.org/10.1016/j.egypro.2014.12.154
Singh-Peterson, L., & Underhill, S. (2016). A multi-scalar, mixed methods framework for assessing rural communities’ capacity for resilience, adaptation, and transformation. Community Development, 1–17. http://dx.doi.org/10.1080/15575330.2016.1250103
Tucker, B. (1994). Some Remark Concerning Worldwide Earthquake Hazard and Earthquake Hazard mitigation. Issues in urban Earthquake Risk.
UN Habitat. (2016). Resilience. In: https://unhabitat.org.
WCED. (1987). World commission on environment and development. Our common future, 17(1), 1-91.
Zebardast, E., Azizi, M. M., & Baghernejhad, E. (2020). Analyzing Relationship between Urban Form and Disaster Resilience at Tehran Metropolis Neighborhoods. JHRE. 39(170), 15-28. http://dx.doi.org/DOI:%2010.22034/39.170.15 [In Persian]
Zeng, X., Yu, Y., Yang, S., Lv, Y., & Sarker, M. N. (2021). Urban Resilience for Urban Sustainability: Concepts, Dimensions, and Perspectives. Sustainability, 14(5), 2481. https://doi.org/10.3390/su14052481