تبیین ساختار حیاط و تعامل آن با نور روز و سطوح شفاف در خانه های تاریخی شهر کرمانشاه، ایران
محورهای موضوعی : تاریخ و حفاظت معماری بومی
1 - گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد هریس، هریس، ایران
کلید واژه: حیاط, نور روز, سطوح شفاف, خانه های تاریخی, کرمانشاه,
چکیده مقاله :
حیاط از دیرباز در معماری سنتی ایران به عنوان فضای بازی که در ارتباط با پوسته و فضاهای اصلی قابل سکونت بنا در جهت تامین نور روز مناسب بوده و همچنین به عنوان یکی از عناصر پایه به لحاظ پایداری مورد توجه بوده است. هدف از این پژوهش، مطالعه و بررسی ساختار فضاهای باز و تعامل آن با جدارههای شفاف رو به آن در خانههای تاریخی شهر کرمانشاه است. برای انجام پژوهش از روش توصیفی و تطبیقی با تمرکز بر نقش اقلیمی و محیطی حیاط و جدارههای نورگذر و با انتخاب شش نمونه موردی از خانههای تاریخی شهر کرمانشاه که در پهنه اقلیمی منطقه سرد ایران قرارگرفته و همگی متعلق به دوره قاجار هستند، استفاده شده است. برای دستیابی به این هدف جهتگیری، تحلیل فرمی، تناسبات حیاط، عمق متوسط، زاویه دید، الگوی ارتفاعی، نسبت فضای بسته به باز، مساحت نما و سطوح شفاف، مقدار درصد سایه و آفتاب در حیاط، زاویه دید آسمان و درصد نقاب آسمان مورد بررسی تطبیقی و تحلیل قرار گرفته است. شیوه تحلیل، فرمی است و ابزارهای گردآوری اطلاعات منابع مكتوب، اسناد، نقشهها، کروکی و مشاهده میدانی و ترسیم جداول و نمودارهای تحلیلی و استفاده از نرمافزارهای تحلیل نور روز است. در خانههای انتخابی، حیاط با تناسبات در حدود یک، با توجه به الگوهای مختلف قرارگیری بنا، نور کافی را در عمق فضاهای اطراف آن ایجاد مینماید. نقاب آسمان در اکثر فضاها مناسب بوده و میزان آسمان قابل روئیت و در نتیجه میزان نور روز در آنها مطلوب است. در حیاط خانهها سایهاندازی مناسبی در فصول گرم سال ایجاد میشود، ولی در فصول سرد به دلیل کم شدن زاویه تابش، سایه اندازی در حیاط بیشتر از فصول گرم است و حیاط تنها نقش تامین کننده نور و رساندن گرمای خورشید به عمق فضای اتاقها و گرم شدن آنها را دارد. نتایج بررسی حاکی از وجود رابطه منطقی بین برخی از عناصر فضای باز با پنجرههای متضمن نور روز مناسب است.
Using a central courtyard had been a very old pattern in housing construction and residential spaces had been formed around the courtyard, by utilizing various methods. The purpose of this research is to study the structure of open spaces and its interaction with opposing clear walls in the historical houses of Kermanshah. To deploy this research, a descriptive and comparative method has been used, focusing on the climatic and environmental role of the courtyard and the light transmitting walls, and by selecting Six case studies from historical houses in the city of Kermanshah located in the cold climatic zone of Iran, which all belong to the Qajar period. For this purpose, orientation, formal analysis, courtyard proportions (length to width), mean depth (length to height), viewing angle, height pattern, closed to open space ratio, facade and clear surfaces area, shadow and sunlight percentage in the courtyard, sky view angle and the sky mask percentage are examined and analyzed. The analysis method is formal and tools for collecting information include written sources, documents, maps, sketches and field observations, and drawing graphs and analytical charts. The results of the research indicate that a square courtyard with approximately equal length and width and moderate depth of about four, creates sufficient light in the depth of the surrounding area according to different positioning patterns of the building. Due to the size of the windows and their shape and location on the facade and its relationship with the courtyard, proper sky mask is produced in most spaces, which increases the amount of visible sky and thus the amount of day light. The results of shade amount throughout the year in the courtyard indicate that in the warm seasons proper shade is created in the courtyard, and with the provision of proper daylight using colorful and patterned windows, favorable air flow and atmosphere is provided for the residents in the rooms and courtyard.
احمدي، فرهاد. (۱۳۸۴). شهر- خانه حياط مركزي. دو فصلنامه صفه، 15(41): 90-113.
اصلاح¬چی، علی، صبا میردرریکوندی. (1393). بررسی ساختارهای خانه¬های سنتی ایران. مقاله ارائه شده در اولین همایش ملی معماری، شهرسازی پایدار، تهران.
اونز، بنجامین اچ. (1981). نور روز در معماری. ترجمه شهرام پوردیهیمی و حوری عدل طباطبایی. 1379. تهران: نشر سخن.
بهشتی، سیدمحمد. 1386. خانه و فرهنگ ایرانی. فصلنامه آبادی 55: 90-115.
پارسا، محمد علی. (1391). پنجره در معماری ایران، نگاهی تحلیلی به گونه¬های پنجره در خانه¬های سنتی ایران. پایان¬نامه دکترای معماری، دانشگاه شهيد بهشتي.
پوردیهیمی، شهرام، و فريبرز حاجي سيدجوادي. (1387). تاثیر نور روز بر انسان - فرایند ادراکی و زیست¬شناسی¬ روانی روشنایی روز. دو فصلنامه صفه، 17(46): 67-75.
حائری مازندرانی، محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت بررسی معماری خانه¬های تاریخی و معاصر. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
رافتی سخنگو، لیلا، و محمد شکوهیان. (1392). بهینه¬سازی مصرف انرژی با توجه به طراحی اقلیمی ساختمانهای مسکونی. مقاله ارائه شده در اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، تهران.
زینلیان، نفیسه، و هانیه اخوت. (1396). ساختار¬شناسی حیاط در خانه¬های قجری اقلیم گرم و خشک و گرم و مرطوب با تمرکز بر گونه حیاط مرکزی مطالعة موردی: خانه¬های یزد و دزفول. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 8(30): 15-29.
سایت مرکز ملی آمار ایران. درگاه ملی آمار. (http://www.amar.org.ir)
سلطانزاده، حسین. (1390). نقش جغرافیا در شکلگیری انواع حیاط در خانه¬های سنتی ایران. فصلنامه پژوهشهای جغرافياي انساني، 75: 69-86.
طاهباز، منصوره. (1383). رد پای قداست در معماری اسلامی ایران. دو فصلنامه صفه، 14(3): 103-124.
طاهباز، منصوره، و شهربانو جلیلیان. (1390). اصول طراحی معماری همساز با اقلیم در ایران با رویکرد به معماری مساجد. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
قباديان، وحيد. (1384). بررسي اقليمي ابنيه سنتي ايران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
كاوياني، محمدرضا، و بهلول عليجاني. (1382). مباني آب و هواشناسي. تهران: سمت.
کهنمویی، ناهید، و زیبا سامی. (1395). حیاط در کالبد خانه¬های سنتی ایرانی دوره قاجار و تحول آن درکالبد دهه اخیر. مقاله ارائه شده در کنگره بین المللی عمران، معماری و شهرسازی معاصر جهان، امارت.
کی¬نژاد، محمدعلی، و محمدرضا شیرازی. (1389). خانه¬های قدیمی تبریز. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
مجرد، فيروز، و كامران مرادي. (1393). نگرشي بر ناموزونيها و روندهاي ساعات آفتابي در ايران. فصلنامه جغرافيا و توسعه، 12(34): 153-165.
معماریان، غلامحسین. (1391). آشنایی با معماری مسکونی ایران گونه شناسی درونگرا. تهران: سروش دانش.
Beheshti, Mohammad. (2007). Home and Iranian Culture. Abadi, 55: 90–115.
Birren, Faber. (1978). Color & human response. New York: Van Nostrand Reinhold.
Chartered Instition of Building Services Engineers (CIBSE). (1999). Lighting Guide 10: Day lighting and window design. London: The Friary Press.
Chartered Instition of Building Services Engineers (CIBSE). (2014). Lighting Guide 10: Day lighting and window design. London: The Friary Press.
Eslahchi, Ali, and Saba Mirdarrikvandi. (2014). Investigating the Structures of Traditional Iranian Houses. Paper presented at the first National Conference on Architecture, Sustainable Urbanization. Tehran.
Evans, Benjamin H. (1981). Daylight in architecture. Translated by Shahram Pourdeihimi and Houri Adl Tabatabaei. Tehran: Nashreh Sokhan.
Gobadian, Vahid. (2005). Climatic Study of Traditional Iranian Buildings. Tehran: Tehran University.
Haeri Mazandarani, Mohammad Reza. (2009). Home, Culture, Nature Explore the architecture of historic and contemporary homes. Tehran: Urban and Architectural Research and Research Center
Kahnamoei, Nahid, and Ziba Sami. (2016). The Courtyard of the Traditional Iranian Houses of the Qajar Period and Its Evolution in the Recent Decade. Paper presented at the International Congress of Contemporary Civilization, Architecture and Urban Development, Emirates.
Kaviani, Mohammad Reza, and Bohlol Alijani. (2003). Basics of meteorology. Tehran: Samt.
Keynejad, Mohammad Ali, and Mohammad Reza Shirazi. (2010). Old houses in Tabriz. Tehran: Art Academy of the Islamic Republic of Iran.
Mc Cloud, Kevin. (1995). Lighting Style. New York: Simon & Schuster.
Memarian, Gholamhossein. (2012). Introduction to Iranian Residential Architecture Introverted typology. Tehran: Sorosh Danesh.
Mojarad, Firoz, and Kamran Moradi. (2014). An Overview of Sunrise Anomalies and Trends in Iran. Geography and Development, 12(34): 153–165.
Parsa, MohammadAli. (2012). Window in Iranian Architecture, an Analytical Look at Window Types in Traditional Iranian Homes. Doctor of Architecture Thesis. Shahid Beheshti University.
Pourdeihimi, Shahram, and Fariborz Hajiseyed Javadi. (2008). The Influence of Daylight on Humans - The Perceptual and Psychological Process of Daylight Psychology. Soffeh, 17(46): 67–75.
Rafati Sokhango, Leila, and Mohammad Shokohian. (2013). Optimizing energy consumption according to the climatic design of residential buildings. Paper presented at the first National Conference on Geography, Urban Development and Sustainable Development. Tehran.
Soltanzadeh, Hosein. (2011). The Role of Geography in Forming Yard Types in Traditional Iranian Homes. Journal of Human Geography Research, 75: 69–86.
Tahbaz, Mansoreh. (2004). The sacred footprint in Iranian Islamic architecture. Soffeh, 14(3): 103–124. Tahbaz, Mansoureh, and Fatemeh Moosavi. (2009). Daylighting Methods in Iranian Traditional Architecture (Green Lighting). presented at the International Scientific Conference (CISBAT 2009), Lausanne.
Tahbaz, Mansoreh, and Shahrbano Jalilian. (2011). Principles of climate-friendly architecture design in Iran with an approach to mosque architecture. Tehran: Shahid Beheshti University.
Tahbaz, Mansoureh, Shahrbano Jalilian, and Fatemeh Moosavi. (2011). Assessment of Iranian Traditional Door-Windows, A Proposal to Improve Daylighting System in Classrooms presented at the International Scientific Conference (CISBAT 2011), Lausanne.
Yin, X. (1999). Bright sunshine duration in relation to precipitation, air temperature and geographic location. Theoretical and applied climatology, 64(1-2): 61–68. DOI: 10.1007/s007040050111.
Zeinalian, Nafiseh, and Haniyeh Okhovat. (2016). Yard structure in hot and dry, hot and humid climates of the Qajar houses with focus on central yard species Case Study: Yazd and Dezful Homes. Journal of Studies on Iranian-Islamic City, 8(30): 15–29.