ارزیابی عوامل مؤثر بر کاهش محرومیت اجتماعی در میان ساکنان سکونتگاههای غیررسمی شهر مشهد (مورد پژوهی: محله گلشهر)
محورهای موضوعی : مبانی نظری معماری و شهرسازی
ابوالفضل منصوری اطمینان
1
*
,
مریم بایرامی
2
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران
کلید واژه: فقر شهری, محرومیت اجتماعی, سکونتگاه¬های غیررسمی, محله گلشهر شهر مشهد,
چکیده مقاله :
امروزه یکی از مهمترین چالشهای فضایی- کالبدی شهرها، گسترش سکونتگاههای غیررسمی است. مبتنی بر تحلیل محتوای پژوهشهای گوناگون، ساکنان سکونتگاههای غیررسمی با مشکلات عدیدهای مواجه هستند؛ اما دراین‌بین، یکی از مهمترین چالشهای این ساکنان، احساس محرومیت و طردشدگی اجتماعی است. مسئلهای که در عمل منجر به افزایش شکاف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و همچنین نارضایتی ساکنان این‌گونه سکونتگاهها در سطح شهرها شده است. پژوهش حاضر در راستای ارزیابی عوامل مؤثر بر کاهش محرومیت اجتماعی در میان ساکنان محله گلشهر شهر مشهد انجام‌گرفته است. در این پژوهش، مبتنی بر تحلیل محتوای کیفی، به تدوین عوامل مؤثر بر کاهش محرومیت اجتماعی در سطح محله گلشهر شهر مشهد اقدام و در ادامه با مراجعه به 40 نفر از متخصصان و نخبگان مرتبط با موضوع این پژوهش، با استفاده از روش تحلیل سلسلهمراتبی به اولویتبندی این عوامل پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که برآوردن نیازها و دسترسی به امکانات و خدمات لازم، بهرسمیت شناختن حق امنیت تصرف و سکونت، ارتقای آگاهی، دانش و سطح سواد، آموزش و مهارتآموزی شغلی، درگیرسازی و مشارکتخواهی اجتماعی، توسعه زیرساختهای زیربنایی و روبنایی لازم، بهگشت پاکیزگی محیطی و شبکهسازی و گسترش شبکههای روابط اجتماعی ازجمله عوامل مؤثر بر کاهش محرومیت اجتماعی در میان ساکنان محله گلشهر شهر مشهد محسوب میشوند و همچنین از دید متخصصان، بهرسمیت شناختن حق امنیت تصرف و سکونت (با امتیاز 258/0)، درگیرسازی و مشارکتخواهی اجتماعی (با امتیاز 219/0) و توسعه زیرساختهای زیربنایی و روبنایی لازم (با امتیاز 150/0) به ترتیب در جایگاههای اول تا سوم از حیث تأثیرگذاری بیشتر قرار دارند.
Today, one of the most important spatial-physical challenges of cities is the expansion of informal settlements. Based on the content analysis of various researches, the residents of informal settlements are facing many problems. But in the meantime, one of the most important challenges of these residents is the feeling of deprivation and social exclusion. A problem that in practice has led to an increase in the social, economic, and political divide as well as the dissatisfaction of the residents of such settlements at the city level. The present research has been conducted in order to Assessment the factors affecting the reduction of social deprivation among the residents of Golshahr neighborhood of Mashhad. In this research, based on qualitative content analysis, effective factors on reducing social deprivation at the level of Golshahr neighborhood of Mashhad have been compiled. In the following, by referring to 40 experts and elites related to the topic of this research, using the hierarchical analysis method, these factors have been prioritized. The results of this research show that meeting the needs and access to the necessary facilities and services, recognizing the right to security of possession and residence, promoting awareness, knowledge and literacy level, training and job skills training, social involvement and participation, developing the necessary infrastructure and superstructure, enhancing environmental cleanliness and networking and expanding social networks are among the effective factors in reducing social deprivation among the residents of Golshahr neighborhood in Mashhad. From the point of view of experts, recognition of the right to security of possession and residence (with a score of 0.258), involvement and social participation (with a score of 0.219), and the development of the necessary infrastructure and superstructure (with a score of 0.150) are in the first to third places in terms of the most impact.
ایراندوست، کیومرث (1388). سکونتگاه¬های غیررسمی و اسطوره حاشیه‌نشینی، تهران: شرکت پردازش و برنامه¬ریزی شهری.
ایراندوست، کیومرث؛ اعظمی، محمد و تولایی، روح‌الله (1393). شاخص¬های تعریف و تعیین سکونتگاه¬های غیررسمی در ایران. فصلنامه مطالعات و پژوهش¬¬های شهری و منطقه¬ای، سال ششم، شماره 21، صفحات 60-43.
آسوبار، خالص (1398). چارچوب برنامه¬ریزی برای بازآفرینی پایدار محلات اسکان غیررسمی (مورد پژوهی: محله اسلام¬آباد شهر ارومیه)، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
جوانمرد، کمال (1400). بررسی جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر محرومیت اجتماعی در بین جوانان 19 تا 30 ساله شهر کهنوج. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، دوره 14، شماره 53، صفحات 270-255.
دلبری، علی و داودی، علیرضا (1391). کاربرد تکنیک فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی (AHP) در رتبه¬بندی شاخص¬های ارزیابی جاذبه¬های توریستی. مجله تحقیق در عملیات و کاربرد¬های آن، سال نهم، شماره دوم، صفحات 79-57.
سرور، رحیم و روستا، مجید (1393). اصول و مبانی توانمندسازی محلات هدف برنامه¬های نوسازی و بهسازی شهری (سکونتگاه¬های غیررسمی و بافت¬های فرسوده)، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
سفیری، خدیجه و میرزائی، معصومه (1401). تجربه زیسته دختران حاشیه‌نشین از مفهوم «محرومیت»: موردمطالعه منطقه حاشیه‌نشین دولت‌آباد استان کرمانشاه. پژوهش¬های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، سال 11، شماره پیاپی 36، شماره 1، صفحات 54-33.
شرکت بازآفرینی شهری ایران (1397). بازآفرینی شهری پایدار در محدوده¬ها و محله¬های ناکارآمد شهری، معاونت مسکن و ساختمان، وزارت راه و شهرسازی، چاپ اول، نشر نی.
صابری¬فر، رستم (1400). بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت¬های ناکارآمد شهری (نمونه موردی: شهر مشهد). مطالعات جامعه¬شناختی شهری، سال 11، شماره 38، صفحات 26-1.
علیتاجر، سعید؛ سجاد زاده، حسن؛ سعادتی وقار، پوریا و شهبازی، مهرداد (1395). نقش عوامل کالبدی در اجتماع¬پذیری سکونتگاه¬های غیررسمی (مطالعه موردی: محله¬های حصار امام خمینی و دیزج همدان). نشریه پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، سال هفتم، شماره 24، صفحات 82-61.
فروغ¬زاده، سیمین (1401). بررسی تجربه محرومیت در میان زنان با تأکید بر خانواده و محله (موردمطالعه: زنان ساکن در سکونتگاه¬های غیررسمی التیمور مشهد). مطالعات جنسیت و خانواده، سال 9، شماره 2، صفحات 179-149.
مختارزاده، صفورا؛ قلعه¬نویی، محمود و خیرالدین، رضا (1398). تحلیل ارتباط میان جدا افتادگی کالبدی و محرومیت چندگانه در مناطق شهری؛ بررسی موردی: محلات شهر اصفهان. نامه معماری و شهرسازی، شماره 24، صفحات 46-29.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج هشتمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
موسوی، میرنجف و یزدانی چهاربرج، رسول (1394). تحلیل تناسب کاربری اراضی برای توسعه شهر تبریز با استفاده از مدل AHP- OWA. پژوهش¬های جغرافیای برنامه¬ریزی شهری، دوره 3، شماره 3، صفحات 381-361.
Amado, M., Poggi, F., Martins, A., Vieira, N., & Amado, A. (2018). Transformation of Informal Settlements: Case of Cape Vert. Peer-reviewed, p, 1-17, version available at Sustainability, 10, 2571; doi: 10.3390/su10072571.
Department for International Development. (2005). Reducing poverty by tackling social exclusion.
Farouk Hassan, Gh. (2012). Regeneration as an approach for the development of informal settlements in Cairo metropolitan, Alexandria Engineering Journal. doi:10.1016/j.aej.2012.02.003.
Olufemi, O. A., & Pauline, A. (2018). Regeneration- A Pragmatic Approach to Informal Settlement Development of Abesan Lagos, Nigeria. Sociology and Anthropology 6(9), 717-728, DOI: 10.13189/sa.2018.060904.
Poverty Strategy Document. (2015). National Strategic for poverty reeducation and for Social Inclusion.
Prattley, J., Buffel, T., Marshall, A., & Nazroo, J. (2020). Area effects on the level and development of social exclusion in later life. Social Science & Medicine, Volume 246, 112722, https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2019.11272.
Sofianou, E. (2015). Regeneration of Informal Settlements towards Sustainability: A Case Study Paraskevi-Kali SOFIANOU, Greece, From the Wisdom of the Ages to the Challenges of the Modern World Sofia, Bulgaria, pp. 1-19.
United Nations. (2019). World Urbanization Prospects the 2018 Revision.