خلق فضاهای جمعی در محله‌هایی با پیشینۀ روستایی مورد پژوهی محله چیذر تهران
محورهای موضوعی : جامعه شناسی، علوم اجتماعی و اقتصاد
1 - استادیار، گروه مهندسی طراحی محیط، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران
کلید واژه: فضای جمعی, فضای عمومی, تعاملات اجتماعی, نقشه‌های شناختی, مکان,
چکیده مقاله :
فضاهای عمومی با فراهم کردن قرارگاه‌های رفتاری مناسب، فرصت‌های کسب تجارب اجتماعی را ایجاد می‌کنند؛ با توجه به گسست‌های اجتماعی-فضایی ناشی از توسعه شهری، این پژوهش به مطالعه و بررسی معیارهای تأثیرگذار بر شکل‌گیری فضاهای عمومی در مقیاس محلی، در محله‌های شهری با پیشینه روستایی می‌پردازد. تمرکز این پژوهش بر عواملی است که حیات اجتماعی، همبستگی جمعی و سرزندگی اجتماع محلی در چنین محله‌هایی را تقویت می‌کنند و به دنبال یافتن این موضوع است که این عوامل در قالب چه فضایی و با چه ویژگی‌هایی شکل می‌گیرند؛ این موضوع به‌ویژه در محله‌های شهری با پیشینه روستایی که از تحولات و توسعه شهری تأثیر پذیرفته‌اند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ زیرا این محله‌ها با گسست‌های اجتماعی-فضایی مواجه‌اند که ممکن است تعاملات اجتماعی و همبستگی جمعی را تحت تأثیر قرار دهد. این پژوهش باهدف بررسی و مطالعه معیارهای مؤثر بر شکل‌گیری فضاهای عمومی در مقیاس محلی و در محله‌های شهری با پیشینه روستایی انجام‌شده است. تمرکز اصلی پژوهش بر عواملی است که می‌توانند حیات اجتماعی، همبستگی جمعی و سرزندگی اجتماع محلی را در این محله‌ها تقویت کنند. به‌منظور پاسخ‌گویی به این پرسش، پس از بررسی پیشینه موضوع، مولّفههای مؤثر، شناسایی و در قالب مدلی پیشنهادی از ویژگی‌های فضاهای جمعی تدوین شد. برای آزمون این مدل نیز، محله چیذر با پیشینه روستایی به‌عنوان نمونه موردی انتخاب شد. اطلاعات موردنظر از طریق تکمیل پرسش‌نامه، ترسیم نقشه‌های شناختی از قرارگاه‌های رفتاری و مشاهده میدانی رفتارهای جمعی، گردآوری‌شده است. برای تحلیل و ارزیابی اطلاعات، از روش تحلیل سلسله‌مراتبی استفاده شد. نتایج تحلیل نشان داد، معیارهای تدوین‌شده، بیشترین تطابق را با امامزاده علی‌اکبر و فضاهای اطراف آن دارند؛ بنابراین، به نظر می‌رسد که فضاهای جمعی در محله‌هایی با پیشینه روستایی می‌توانند در وضعیت جدید با حفظ قرارگاه‌های رفتاری و اجتماع‌پذیری، تعاملات اجتماعی در مقیاس محلی را تأمین کنند
This study delves deeply into the facilitation of social experiences by establishing appropriate behavioral settings within public spaces, with a particular focus on urban neighborhoods that possess a semi-traditional background. The research is designed to thoroughly investigate the criteria that influence the formation and effectiveness of social spaces, taking into account the socio-spatial disruptions that often arise during urban structure development. It aims to understand how these factors manifest in different types of spaces, thereby influencing the overall social dynamics of the community. By conducting a comprehensive review of existing literature and studies on the subject, the research identifies key components that are effective in creating social spaces.To test the validity of this model, the Chizar neighborhood is selected as a case study. Data collection methods include the use of questionnaires to gather residents' perceptions, cognitive mapping to understand the behavioral settings, and field observations to document collective behaviors within the neighborhood. The Analytic Hierarchy Process (AHP) is employed as a method of analysis to evaluate the data and assess the alignment of the proposed criteria with the actual conditions observed in the neighborhood. The results of the study reveal a significant alignment between the formulated criteria and the social dynamics observed around Emamzade Aliakbar and its surrounding areas. The findings suggest that in contemporary urban settings, particularly in semi-traditional neighborhoods, the preservation of behavioral settings and the promotion of sociability within public spaces can greatly enhance social interactions at the local level. This research ultimately proposes that by focusing on these factors, urban planners and community developers can create more cohesive and socially vibrant neighborhoods that reflect and sustain the unique cultural and social characteristics of their residents
تیبالدز، فرانسیس. (1385). شهرسازی شهروندگرا: ارتقاء عرصه‌های همگانی و محیط‌های شهری. (ترجمه محمد احمدی‌نژاد). اصفهان: نشر خاک.
حبیبی، سید محسن. (1378). جامعه مدني و حيات شهري، نشريه هنرهاي زيبا، (7)، 31-21.
حناچی، پیروز؛ و رضایی، نعیمه. (1394). بررسی عوامل مؤثر بر چگونگی سکونت در محلات؛ نمونه موردی: محله عودلاجان در تهران، نشریه هنرهای زیبا، 20 (۱۰)، ۳۱-۴۰. https://doi.org/10.22059/jfaup.2015.56369
رفیعیان، مجتبی؛ و سیفایی، مهسا. (1384). فضاهای عمومی شهری؛ بازنگری و ارزیابی کیفی. هنرهای زیبا. (23)، 42-35.
رهنمايي، محمدتقي؛ و اشرفي، يوسف. (1386). فضاهاي عمومي شهر و نقش آن در شكل‌گيري جامعه مدني از ديدگاه برنامه‌ريزي شهري. انجمن جغرافيايي ايران، 5 (15)، 45-23.
زبردست، اسفندیار. (1380). کاربرد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. هنرهای زیبا، (10)، 13-21.
سلطانزاده، حسین. (1385)، فضاهای شهری در بافت های تاریخی ایران، جلد 4، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
عاشوری، علی. (1389). بررسی نقش پیاده راه در حیات شهر، ماهنامه منظر، (8)، 47 – 44.
عندلیب، علیرضا. (1389). فضاهای عمومی شهر، مجله تخصصی محیط، منظر، شهر، معماری، (7)، 18-19.
لواسانی، مونا؛ و یزدانی، مائده. (1389). فضای جمعی، ظرف تحقق حیات مدنی، مجله تخصصی هنر، محیط، منظر، شهر، معماری، (7)، 42-46.
مهاجرمیلانی، آزاده؛ و حسین‌نژاد، حورا. (1393). سیر تحول محلات شمیران، تهران: نشر اندیشه عصر.
Aelbrecht, P., Stevens, Q., & Kumar, S. (2021). European public space projects with social cohesion in mind: Symbolic, programmatic and minimalist approaches. European Planning Studies, 1–31. https://doi.org/10.1080/09654313.2021.1959902
Baulkwill, Alexandra (2002), "Lots of conviviality", The Garden, 127 (9), 693-697.
Brown, S. C., & Lombard, J. L. (2014). Neighborhoods and social interaction. In R. Cooper, E. Burton, & C. L. Cooper (Eds.), Wellbeing and the environment: Wellbeing: A complete reference guide. 1–29. http://dx.doi.org/10.1002/9781118539415.wbwell05
Cattell, V., Dines, N., Gesler, W., & Curtis, S. (2008). Mingling, observing, and lingering: Everyday public spaces and their implications for well-being and social relations. Health and Place, 14(3), 544–561. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2007.10.007
Car, Stephen, Mark Francis, Leanne Rivilin, and Andrew Stone (1992), Public Space, Cambridge University Press: Massachusetts.
Carmona, Matthew, Tim Heath, Taner Oc, and Steve Tiesdell (2003), Public Spaces, Urban Spaces. Architectural Press: Oxford. https://doi.org/10.4324/9780080515427
Hiebert, Ray E (2005), Commentary: new technologies, public relations and democracy, Public Relations Review (31): 1-9. http://dx.doi.org/10.1016/j.pubrev.2004.11.001
Kim, J., & Kaplan, R. (2004), Physical and psychological factors in sense of community: New urbanist Kentlands and nearby orchard village, Environment and Behavior, 36(3), 313–340. http://dx.doi.org/10.1177/0013916503260236
Lofland, L. H. (1998). The public realm: Exploring the city’s quintessential social territory. Aldine de Gruyter.
Lynch, Kevin (1972), The openness of open space, Arts of environment, George Braziller: New York.
Madanipour, Ali (1992), "Design of urban space: an inquiry into a socio-spatial process". Wiley: west Sussex.
Mateo-Babiano, I. B. (2012). Public life in Bangkok’s urban spaces. Habitat International, 36(4), 452–461.
PPS, Project for Public Spaces, n.d., What Makes a Successful Place? Accessed Aug 1, 2015.http://www.pps.org/reference/grplacefeat.
Qi, J., Mazumdar, S. & Vasconcelos, A.C. (2024), Understanding the Relationship between Urban Public Space and Social Cohesion: A Systematic Review. International Journal of Community well-being. https://doi.org/10.1007/s42413-024-00204-5
UN-Habitat (2018), SDG Indicator 11.7.1 Training Module: Public Space, United Nations Human Settlement Program me (UN-Habitat), Nairobi.