تحلیل أسباب اتجاه الشاعر سنائی نحو الخطاب الصوفی فی "الحدیقة" وفقاً لنظریة لوسین جولدمن البنیویة التطوریة

محورهای موضوعی : النقد الادبي

هدی پیر ¹ , ناهید اکبری ² , حسین پارسایی ³

1 - طالبة دکتراه فی اللغة الفارسیة وأدابها فی جامعة آزاد الأسلامیة، فرع قائم‌شهر، إیران
2 - أستاذة مساعدة فی قسم اللغة الفارسیة وأدابها فی جامعة آزاد الأسلامیة، فرع قائم‌شهر، إیران
3 - أستاذ مساعد ، قسم الأدب الفارسی ، جامعة آزاد الإسلامیة ، فرع قایمشهر ، قایمشهر ، إیران

تاریخ دریافت : 1398/11/09 تاریخ پذیرش : 1399/04/01 تاریخ انتشار : 1399/01/13

کلید واژه: سنائی, البنیویة, الخطاب, جلدمن, الحدیقة,

چکیده مقاله :

یعدّ سنائی أحد أهم روّاد الشعراء الاجتماعیین فی تاریخ الأدب الفارسی، یمتاز بأسلوب خاص فی الحقبة التی عاصرها. ومن أهم مبادراته الأدبیة، إدخال التصوف والعرفان فی الشعر الفارسی. فقد أثار اهتمامه بالمجتمع ولاسیما موقفه الخاص تجاه عالم الکون، خطاباً جدیداً فی مجال الشعر والأدب الفارسیین. وتحلیل الخطاب باعتباره مقاربة جدیدة فی القراءات النقدیة للنصوص، یعدّ من أهم الموضوعات فی مجال المعرفة اللغویة وعلم اللسانیات ومن منطلق هذا العلم، یتم تحلیل وإعادة قراءة النصوص أیّاً کان موضوعه. ترى نظریة جولدمن الأساسیة للبنیة التطوریة أن هناک خطوتین یجب اتخاذهما فی تحلیل عمل بارز؛ فی المرحلة الأولى، التلقی یجب فهم العمل فی بنیته، وفی مرحلة الوصف، یجب وضع هیکل العمل فی بنیته الاجتماعیة. یحاول المقال من خلال المنهج الوصفی التحلیلی بتحلیل الخطاب الصوفی فی حدبقة سنائی وفق نظریة "لوسین جولدمن" البنیویة التطوریة على مستویین وهما "التلقی" و"الوصف". فی مرحلة "التلقی"، یتبیّن من خلال وصف المکوّنات الدینیة لسنائی فی شکل وحدة بنیویة ذات مغزى، أن سنائی یخلق طریقة جدیدة لمنهج الخطاب بعیداً عن التحیزات الدینیة. وفی مرحلة "الوصف"، یتم تحلیل العمل الأدبی، من حیث الظروف السیاسیة والاجتماعیة والفکریة والثقافیة والمذهبیة. فأظهرت نتائج الدراسة أن سنائی کان بصدد اکتشاف خطاب جدید لإصلاح مجتمعه وازدهاره وتطوره بالشکل الذی یناسبه.

چکیده انگلیسی:

Sanaei is one of the leading social poets, with his own style and epoch makers in Farsi literature. His most important innovation was introducing mysticism into Farsi poetry. His attention to his surrounding society and his specific attitude to the universe emerged a new discourse in the field of Farsi poetry and literature. Discourse analysis as a new approach in critical reading of texts, is one of the most important discussions in linguistics which analyzes and re-reads texts from the perspective of this approach. The basic idea in Goldmann’s formative constructivism is that the study of a distinguished work needs two stages: perception and description. In the first stage of perception stage, the work has to be understood in its structure. In the second stage of explanation, the work structure has to be situated in its social structure. The present study aims at the study mystic discourse in Sanaei’s Hadiqa al-haqiqa (The Garden of the Truth) based on developmental constructivism of “Lucien Goldmann” through descriptive-analytical method in two levels of perception and explanation. In “perception” stage it is shown through describing Sanaei’s belief elements in a holistic format with meaningful structure that Sanaei creates a new method of discourse system that is far from belief prejudices. Descriptive stage studies the structure of this literary work including it political, social, mental, cultural and theological conditions. The results revealed that Sanaei tries to explore a novel discourse for the modification, felicity and redemption of his society.  

منابع و مأخذ:

ابـراهیمی دیـنانی، غـلامحسین. (١٣٨٩ش). دفتر عقل و آیت عشق. ط2، طهران: طرح نو.

احمدی، جمال. (1388)، چشمه زندگی. سنندج: نشر دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج.

پارسا نسب، محمد. (1392ش). جامعه‌شناسی ادبیات فارسی. ط3، طهران: انتشارات سمت.

حسینی، مریم. (1392ش). ثنای سنایی (مجموعه مقالات همایش بین‌المللی حکیم سنایی). طهران: خانه کتاب.

خاتمی، احمد. (1374ش). بررسی کلامی مسأله­ی امامت (یادنامة دکتر محمد جواد مشکور). تحقیق: سعید میرمحمد صادقی. طهران: پایا.

زرقانی، سیدمهدی. (١٣٨١ش). زلف عالم سوز. تهران: نشر روزگار.

سجادی، سید جعفر. (1381ش). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، ط6. طهران: طهوری.

سنایی، ابوالمجد مجدود بن‌ آدم. ‌(1377ش). حدیقة ‌الحقیقة وشریعة‌ الطریقة، تصحیح؛ محمـدتقـی مــدرس رضـوی. تـهران: مؤسسه انتشارات و چـاپ دانـشگاه تهران.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1387ش). تازیانه‌های سلوک: نقد چند قصیده از حکیم سنایی. طهران: اگه.

صدرحاج‌ سیدجوادی، احمد و همکاران. (1368ش). دایره‌المعارف تشیع‌. طهران‌: سازمان دایرة المعارف تشیع.

صفا، ذبیح الله. (1372ش). تاریخ ادبیات در ایران. ط12. طهران: فردوس.

عسگری حسنکلو، عسگر. (1394ش). جامعه‌شناسی رمان فارسی. چاپ اول. تهران: نگاه.

غزالی، ابوحامد محمد. (بی‌تا). الاقتصاد فی الاعتقاد. تصحیح؛ ابراهیم آگاه. لامک: لانا.

فروزانفر، بدیع­الزمان. (1370ش). احادیث مثنوی. ط5، طهران: امیرکبیر.

کلینی‌رازی، محمد بن یعقوب. (بی‌تا). اصول کافی. ترجمه و شرح؛ سید‌ جواد‌ مصطفوی. قم: انتشارات علمیه اسلامیه.

گوهرین، سید صادق. (1368ش). شرح اصطلاحات تصوف. طهران: زوار.

گلدمن، لوسین. (جولدمن، لوسین). (1392ش). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. تحقیق وترجمة؛ محمد جعفر پوینده. طهران: نقش جهان.

مطهری، مرتضی. (1377ش). آشنایی با علوم اسلامی (کلام، عرفان، حکمت عملی). مجلد2. ط20. طهران: صدرا.

المقالات

اسداللهی، خدابخش. (1386ش). «بازتاب اندیشه های کلامی شیعه در آثار سنایی غزنوی». فصلیة آینة معرفت. جامعة شهید بهشتی طهران. العدد 11. صص 102-83    

روستایی، قلندر. (1393ش). «بررسی تأثیر اوضاع اجتماعی و فکری بر دیدگاه‌های خردگرایانة ناصرخسرو و سنایی». رسالة ماجستیر، فرع اللغة الفارسیة وآدابها. جامعة ولی عصر: رفسنجان.                                       

شهبازی، آرزو و حسینی، مریم و عسگری حسنکلو، عسگر. (1393ش). «نقد ساخت‌گرایی تکوینی رمان همسایه‌ها اثر احمد محمود». فصلیتا مطالعات داستانی. السنة 2. العدد 3. صص 90-66

فرضی، حمیدرضا و قبادی سامیان، پریسا. (1392ش). «بررسی رمان دختر رعیت محمود اعتمادزاده بر اساس دیدگاه ساخت­گرایی تکوینی لوسین گلدمن». فصلیة بهارستان سخن. السنة 9. العدد 21. صص 22-1

منوچهری، عباس و هنری، یدالله. (1396ش). «دلالت‌های سیاسی اندیشة سنائی». فصلیة مطالعات تاریخ اسلام، العدد 22. صص 153-124